КОКП ОК саяси бюросы

Кеңес Одағы Коммунистік партиясы Орталық комитетінің Саяси бюросы (КОКП ОК саяси бюросы 1952 жылдан бастап 1966 жылға дейін — КОКП ОК төралқасы; орыс. Политическое бюро Центрального комитета Коммунистической партии Советского Союза (Политбюро ЦК КПСС, Президиум ЦК КПСС) — Кеңес Одағы Коммунистік партиясы Орталық Комитетінің пленумдары аралығындағы басқару органы.

Сыртқы медиафайлдар
	КОКП ОК төралқасы. 1956
	КОКП ОК төралқасы. 1957—1964
	КОКП ОК саяси бюросы. 1971
	КОКП ОК саяси бюросы. 1981
	КОКП ОК саяси бюросы. 1986
	КОКП ОК саяси бюросы. 1988

Саяси бюро мүшелерінің портреттері бар коллаж. Берия қамауға алынғаннан кейін оның портреті қиып алынған

Саяси бюроның 1940 жылғы 17 қаңтардағы отырысының хаттамасынан үзінді, оған сәйкес 457 адамды сотқа беру және олардың 346-сын ату, 111-ін лагерьге жіберу туралы шешім қабылданған.

Партия көсемдерінің, сондай-ақ Саяси бюро мүшелерінің портреттері жиі «қызыл бұрыштар» деп аталатын жерлерге орналастырылатын. Суретте: ГУЛАГ жүйесінің ЕТЛ әйелдер барағының ішкі көрінісі

Саяси бюроға партияның, ал бірпартиялық жүйе жағдайында – бүкіл мемлекеттің саясатын айқындайтын Орталық Комитеттің ең ықпалды мүшелері кірді, өйткені КСРО-ның 1936 жылғы Конституциясына сәйкес, коммунистік партия «еңбекшілердің социалистік жүйені нығайту және дамыту жолындағы күресіндегі алдыңғы жасағы» болды және «еңбекшілердің барлық ұйымдарының қоғамдық және мемлекеттік жетекші өзегі», ал КСРО-ның 1977 жылғы Конституциясына сәйкес - Кеңес қоғамының «жетекші және бағыттаушы күші» (1990 жылғы наурызда 6-бап өзгертілгенге дейін) болды. Осылайша, Саяси бюроның мүшелері мемлекеттік қызметтерді атқармаса да, іс жүзінде КСРО-ның жоғарғы басшылығының қатарында болды.

Тарихы

Алғаш рет Ленин бастаған РСДЖ(б)П ОК саяси бюросы 1917 жылы 10 (23) қазандағы ОК мәжілісінде Орталық комитет қойған 1917 жылы 25 қазанда (7 қараша) қарулы көтеріліске саяси жетекшілік ету үшін құрылды. Оған: Бубнов А.С., Зиновьев Г.Е., Каменев Л.Б., Ленин В.И., Сокольников Г.Я., Сталин И.В. және Троцкий Л.Д. кірді.

1917 жылғы 29 қарашадан (12 желтоқсан) бастап РСДЖ(б)П ОК бюросы ретінде «саяси» деп айқындалып, әрі қысқартылған құрамда: Ленин В.И., Свердлов Ю.М., Сталин И.В. және Троцкий Л.Д. болды. VII съезінде партия РК(б)П болып аталды және 1918 жылы 8 наурызда бес адамнан: Ленин В. И., Свердлов Я. М., Сокольников Г. Я., Сталин И. В. және Троцкий Л. Д. тұратын РК(б)П ОК бюросы құрылды. 1918 жылы 29 шілдеде Сокольников Бюродан шықты, 1919 жылы 11 наурызда Сокольников пен Е.Д. Стасова кірді.

1919 жылы наурызда РК(б)П VIII съезінде әрекеттегі орган ретінде РК(б)П ОК саяси бюросы деген атпен («саяси» деген қосымшамен) қайта құрылды.

1925 жылы желтоқсанда БК(б)П XIV съезінде партия атауының өзгеруіне байланысты БК(б)П ОК саяси бюросы болып өзгертілді.

1940 жылдардың аяғында Саяси бюроның толық құрамдағы отырысы сирек болды. Кез келген мәселені мәні бойынша шешу үшін Саяси бюроның құрамында топтар («алтылық», «жетілік») құрылды. 1956 жылы И.В. Сталин қайтыс болғаннан кейін Н.С. Хрущев «Тұлғаға табыну және оның зардаптары туралы» баяндамасында «мұндай комиссияларды құру – «бестік», «алтылық», «жеті» және «тоғыз «Саяси бюроның ішінде ұжымдық басшылық қағидасын бұзатын. Саяси бюроның кейбір мүшелері осылайша маңызды мәселелерді шешуден шеттелді», - деп атап өтті, атап айтқанда, Саяси бюроның ең үлкен мүшелерінің бірі К.Е. Ворошилов Сталинге бір рет телефон соғып, одан Саяси бюроның отырысына қатысу үшін рұқсат сұрауға мәжбүр болды. Осы баяндаманы зерттеуші Гровер Ферр белгілі бір салалардағы «тар композициялар» (Хрущев айтқан «алтылық» Н.Вознесенскийді қосқанда «жетілік» шын мәнінде Саяси бюро қарамағындағы Сыртқы істер жөніндегі комиссия болды) Сталиннің ойлап тапқаны емес және іс жүзінде олар партия мен мемлекет басшылары арасындағы жүктемені қайта бөлу үшін машықтандырылды.

1952 жылы КОКП ХІХ съезінде партия атауын өзгертумен бірге КОКП ОК Төралқасы болып аталды; 1966 жылғы КОКП-ның XXIII съезінде қайтадан КОКП ОК саяси бюросы болып өзгертілді.

1952 жылы 16 қазанда КОКП ОК Пленумында Президиумнан басқа ОК Төралқасының Бюросы бекітілді және сайланды, оның құрамына тоғыз адам кірді: Л.П. Берия, Н.А. Булганин, К.Е. Ворошилов, Л.М. Каганович, Г.М. Маленков, М.Г. Первухин, М.3. Сабуров, И.В.Сталин және Н.С.Хрущев.

1953 жылы 5 наурызда КОКП ОК Пленумының, Жоғарғы Кеңес Төралқасы мен КСРО Министрлер кеңесінің бірлескен отырысының шешімімен КОКП ОК Төралқасының Бюросы таратылды.

КОКП Жарғысына сәйкес КОКП ОК пленумдары аралығындағы кезеңде партияның жұмысына басшылық жасау үшін КОКП ОК пленумдарында КОКП ОК саяси бюросы сайланды. Кейіннен КОКП ОК бекіткен шешімдерді КОКП ОК саяси бюросы қабылдады. КОКП ОК саяси бюросының құрамына Саяси бюроның мүшелері мен мүшелігіне кандидаттар (соңғылары 1990 жылға дейін) кірді.

КОКП ОК саяси бюросының құрамына сегізден (20-жылдардың басында) жиырма беске дейін (1970-жылдары) мүшелер кірді. Ереже бойынша оның құрамына: КОКП ОК бас хатшысы, КСРО министрлер кеңесінің төрағасы, КСРО және РКФСР Жоғарғы кеңестері президиумдарының төрағалары, УКП ОК бірінші хатшылары, КОКП Мәскеу қалалық және/немесе Ленинград облыстық комитетінің бірінші хатшылары, сондай-ақ 1973 жылдан бастап МҚК төрағалары, сыртқы істер және қорғаныс министрлері де кірді.

Сталиндік билік жылдарында Саяси бюроның маңызы төмендетіліп, оның бұрынғы көптеген мүшелері репрессияға ұшырады (Зиновьев, Каменев, Бухарин, Рудзутак және т.б.). Н.С. Хрущевтің тұсында кейбір республикалық коммунистік партиялардың бірінші хатшылары ОК Төралқасының құрамына енгізіле бастады (дәстүр кейінірек тек сақталды), ал 1990-1991 жылдары Саяси бюроға барлық республикалық ОК (соның ішінде бірден Эстон КСР екі коммунистік партияны қосқанда) бірінші хатшылары енгізілді.

Саяси Бюрода болу ұзақтығы бойынша рекорд және антирекорд (1917 жылғы қысқа мерзімді Саяси Бюроны есептемегенде) екі Кеңес Одағының Маршалына тиесілі: КОКП ОК саяси бюросының (Төралқасының) ең ұзақ мүшесі — К.Е. Ворошилов (34 жарым жыл), ең азы — Г.К. Жуков (120 күн) болды.

1990 жылы КСРО-да жоғары билік реформасы аясында Президент лауазымы бекітіліп, балама саяси күштер пайда болған кезде Саяси бюроның елді басқарудағы рөлі күрт төмендеді.

1991 жылғы тамыз оқиғасынан кейін КОКП биліктен шеттетілгеніне қарамастан, Саяси бюро ресми түрде таратылған жоқ және 1991 жылғы 6 қарашада партияға түпкілікті тыйым салынғанға дейін ресми түрде өмір сүрді.

Әртүрлі жылдардағы Саяси бюро (1917-1919 жылдары — Бюро, 1952-1966 жылдары — Төралқа) мүшелері

Аты	Құрамына кірді	Шықты	Ескерту
Андрей Сергеевич Бубнов (1884—1938)	10 қазан 1917	23 қазан 1917
Григорий Евсеевич Зиновьев (1883—1936)	10 қазан 1917	23 қазан 1917
Лев Борисович Каменев (1883—1936)	10 қазан 1917	23 қазан 1917
Владимир Ильич Ленин (1870—1924)	10 қазан 1917	23 қазан 1917
Григорий Яковлевич Сокольников (1888—1939)	10 қазан 1917	23 қазан 1917
Иосиф Виссарионович Сталин (1878—1953)	10 қазан 1917	23 қазан 1917
Лев Давидович Троцкий (1879—1940)	10 қазан 1917	23 қазан 1917
Владимир Ильич Ленин (1870—1924)	29 қараша 1917	25 наурыз 1919	(ОК бюросының құрамында)
Яков Михайлович Свердлов (1885—1919)	29 қараша 1917	16 наурыз 1919 †
Иосиф Виссарионович Сталин (1878—1953)	29 қараша 1917	25 наурыз 1919
Лев Давидович Троцкий (1879—1940)	29 қараша 1917	25 наурыз 1919
Григорий Яковлевич Сокольников (1888—1939)	8 наурыз 1918	29 шілде 1918
	11 наурыз 1919	25 наурыз 1919
Елена Дмитриевна Стасова (1873—1966)	11 наурыз 1919	25 наурыз 1919
Лев Борисович Каменев (1883—1936)	25 наурыз 1919	1 қаңтар 1926	(жаңадан құрылған Саяси бюроға сайланды)
Николай Николаевич Крестинский (1883—1938)	25 наурыз 1919	16 наурыз 1921
Владимир Ильич Ленин (1870—1924)	25 наурыз 1919	21 қаңтар 1924 †	(жаңадан құрылған Саяси бюроға сайланды)
Иосиф Виссарионович Сталин (1879—1953)	25 наурыз 1919	5 наурыз 1953 †
Лев Давидович Троцкий (1879—1940)	25 наурыз 1919	23 қазан 1926
Елена Дмитриевна Стасова (1873—1966)	шілде 1919	қыркүйек 1919	(уақытша)
Григорий Евсеевич Зиновьев (1883—1936)	16 наурыз 1921	23 шілде 1926	(жаңадан құрылған Саяси бюроға сайланды)
Алексей Иванович Рыков (1881—1938)	3 сәуір 1922	21 желтоқсан 1930
Михаил Павлович Томский (1880—1936)	3 сәуір 1922	13 шілде 1930
Николай Иванович Бухарин (1888—1938)	2 маусым 1924	17 қараша 1929
Климент Ефремович Ворошилов (1881—1969)	1 қаңтар 1926	16 шілде 1960
Михаил Иванович Калинин (1875—1946)	1 қаңтар1926	3 маусым 1946 †
Вячеслав Михайлович Молотов (1890—1986)	1 қаңтар 1926	29 маусым 1957
Ян Рудзутак (1887—1938)	23 шілде 1926	4 ақпан 1932
Валериан Владимирович Куйбышев (1888—1935)	19 желтоқсан 1927	25 қаңтар 1935 †
Лазар Моисеевич Каганович (1893—1991)	13 шілде 1930	29 маусым 1957
Сергей Миронович Киров (1886—1934)	13 шілде 1930	1 желтоқсан 1934 †
Станислав Викентьевич Косиор (1889—1939)	13 шілде 1930	29 сәуір 1938
Григорий Константинович Орджоникидзе (1886—1937)	21 желтоқсан 1930	18 ақпан 1937 †
Андрей Андреевич Андреев (1895—1971)	4 ақпан 1932	16 қазан 1952
Анастас Иванович Микоян (1895—1978)	1 ақпан 1935	8 сәуір 1966
Влас Яковлевич Чубар (1891—1939)	1 ақпан 1935	16 маусым 1938
Андрей Александрович Жданов (1896—1948)	22 наурыз 1939	31 тамыз 1948 †
Никита Сергеевич Хрущёв (1894—1971)	22 наурыз 1939	14 қазан 1964
Лаврентий Павлович Берия (1899—1953)	18 наурыз 1946	7 шілде 1953
Георгий Максимилианович Маленков (1902—1988)	18 наурыз 1946	29 маусым 1957
Николай Алексеевич Вознесенский (1903—1950)	26 ақпан 1947	7 наурыз 1949
Николай Александрович Булганин (1895—1975)	18 ақпан 1948	5 қыркүйек 1958
Алексей Николаевич Косыгин (1904—1980)	4 қыркүйек 1948	16 қазан 1952	(1-рет)
Василий Михайлович Андрианов (1902—1978)	16 қазан 1952	5 наурыз 1953
Аверкий Борисович Аристов (1903—1973)	16 қазан 1952	5 наурыз 1953	(1-рет)
Семен Денисович Игнатьев (1904—1983)	16 қазан 1952	5 сәуір 1953	Берияның ұсынысы бойынша «КСРО МҚМ басшылығындағы қателіктер үшін» («Чекистер ісі» деп аталады) шығарылды
Демьян Сергеевич Коротченко (1894—1969)	16 қазан 1952	5 наурыз 1953
Василий Васильевич Кузнецов (1901—1990)	16 қазан 1952	5 наурыз 1953
Отто Вильгельмович Куусинен (1881—1964)	16 қазан 1952	5 наурыз 1953	(1-рет)
Вячеслав Александрович Малышев (1902—1957)	16 қазан 1952	5 наурыз 1953
Леонид Георгиевич Мельников (1906—1981)	16 қазан 1952	5 наурыз 1953
Николай Александрович Михайлов (1906—1982)	16 қазан 1952	5 наурыз 1953
Михаил Георгиевич Первухин (1904—1978)	16 қазан 1952	29 маусым 1957
Пантелеймон Кондратьевич Пономаренко (1902—1984)	16 қазан 1952	5 наурыз 1953
Максим Захарович Сабуров (1900—1977)	16 қазан 1952	29 маусым 1957
Михаил Андреевич Суслов (1902—1982)	16 қазан 1952	5 наурыз 1953	(1-рет)
Дмитрий Иванович Чесноков (1910—1973)	16 қазан 1952	5 наурыз 1953
Николай Михайлович Шверник (1888—1970)	16 қазан 1952	5 наурыз 1953	(1-рет)
Матвей Федорович Шкирятов (1883—1954)	16 қазан 1952	5 наурыз 1953
Алексей Илларионович Кириченко (1908—1975)	12 шілде 1955	4 мамыр 1960
Михаил Андреевич Суслов (1902—1982)	12 шілде 1955	25 қаңтар 1982 †	(2-рет)
Аверкий Борисович Аристов (1903—1973)	29 маусым 1957	31 қазан 1961	(2-рет)
Николай Ильич Беляев (1903—1966)	29 маусым 1957	4 мамыр 1960
Леонид Ильич Брежнев (1906—1982)	29 маусым 1957	10 қараша 1982 †
Георгий Константинович Жуков (1896—1974)	29 маусым 1957	29 қазан 1957
Николай Григорьевич Игнатов (1901—1966)	29 маусым 1957	31 қазан 1961
Фрол Романович Козлов (1908—1965)	29 маусым 1957	16 қараша 1964
Отто Вильгельмович Куусинен (1881—1964)	29 маусым 1957	17 мамыр 1964 †	(2-рет)
Екатерина Алексеевна Фурцева (1910—1974)	29 маусым 1957	31 қазан 1961
Николай Михайлович Шверник (1888—1970)	29 маусым 1957	8 сәуір 1966	(2-рет)
Нұриддин Акрамұлы Мұхитдинов (1917—2008)	17 желтоқсан 1957	31 қазан 1961
Алексей Николаевич Косыгин (1904—1980)	4 мамыр 1960	21 қазан 1980	(2-рет), освобождён от должности по состоянию здоровья
Николай Викторович Подгорный (1906—1983)	4 мамыр 1960	24 мамыр 1977
Дмитрий Степанович Полянский (1917—2001)	4 мамыр 1960	5 наурыз 1976
Геннадий Иванович Воронов (1910—1994)	31 қазан 1961	27 сәуір 1973
Андрей Павлович Кириленко (1906—1990)	23 сәуір 1962	22 қараша 1982	Жеке өтініші бойынша денсаулығына байланысты босатылған
Александр Николаевич Шелепин (1918—1994)	16 қараша 1964	16 сәуір 1975
Петр Ефимович Шелест (1908—1996)	16 қараша 1964	27 сәуір 1973	Жеке өтініші бойынша қызметінен босатылды
Кирилл Трофимович Мазуров (1914—1989)	26 наурыз 1965	27 қараша 1978	Жеке өтініші бойынша денсаулығына байланысты босатылған
Арвид Янович Пельше (1899—1983)	8 сәуір 1966	29 мамыр 1983 †
Виктор Васильевич Гришин (1914—1992)	9 сәуір 1971	18 ақпан 1986	зейнеткерлікке шығуына байланысты қызметінен босатылды
Федор Давыдович Кулаков (1918—1978)	9 сәуір 1971	17 шілде 1978 †
Дінмұхамед Ахметұлы Қонаев (1912—1993)	9 сәуір 1971	28 қаңтар 1987	зейнеткерлікке шығуына байланысты қызметінен босатылды
Владимир Васильевич Щербицкий (1918—1990)	9 сәуір 1971	20 қыркүйек 1989	зейнеткерлікке шығуына байланысты қызметінен босатылды
Юрий Владимирович Андропов (1914—1984)	27 сәуір 1973	9 ақпан 1984 †
Андрей Антонович Гречко (1903—1976)	27 сәуір 1973	26 сәуір 1976 †
Андрей Андреевич Громыко (1909—1989)	27 сәуір 1973	30 қыркүйек 1988	зейнеткерлікке шығуына байланысты қызметінен босатылды
Григорий Васильевич Романов (1923—2008)	5 наурыз 1976	1 шілде 1985	зейнеткерлікке шығуына байланысты қызметінен босатылды
Дмитрий Федорович Устинов (1908—1984)	5 наурыз 1976	20 желтоқсан 1984 †
Константин Устинович Черненко (1911—1985)	27 қараша 1978	10 наурыз 1985 †
Николай Александрович Тихонов (1905—1997)	27 қараша 1979	15 қазан 1985	зейнеткерлікке шығуына байланысты қызметінен босатылды по состоянию здоровья
Михаил Сергеевич Горбачёв (туғ. 1931)	21 қазан 1980	6 қараша 1991	КОКП тыйым салуына байланысты босатылған
Хейдар Әлирзаоғлы Әлиев (1923—2003)	22 қараша 1982	21 қазан 1987	зейнеткерлікке шығуына байланысты қызметінен босатылды
Виталий Иванович Воротников (1926—2012)	26 желтоқсан 1983	14 шілде 1990
Михаил Сергеевич Соломенцев (1913—2008)	26 желтоқсан 1983	30 қыркүйек 1988	зейнеткерлікке шығуына байланысты қызметінен босатылды
Егор Кузьмич Лигачёв (1920—2021)	23 сәуір 1985	14 шілде 1990
Николай Иванович Рыжков (туғ. 1929)	23 сәуір 1985	14 шілде 1990
Виктор Михайлович Чебриков (1923—1999)	23 сәуір 1985	20 қыркүйек 1989	зейнеткерлікке шығуына байланысты қызметінен босатылды
Эдуард Амвросиевич Шеварднадзе (1928—2014)	1 шілде 1985	14 шілде 1990
Лев Николаевич Зайков (1923—2002)	6 наурыз 1986	14 шілде 1990
Виктор Петрович Никонов (1929—1993)	26 маусым 1987	20 қыркүйек 1989	зейнеткерлікке шығуына байланысты қызметінен босатылды
Николай Никитович Слюньков (туғ. 1929)	26 маусым 1987	14 шілде 1990
Александр Николаевич Яковлев (1923—2005)	26 маусым 1987	14 шілде 1990
Вадим Андреевич Медведев (туғ. 1929)	30 қыркүйек 1988	14 шілде 1990
Владимир Александрович Крючков (1924—2007)	20 қыркүйек 1989	14 шілде 1990
Юрий Дмитриевич Маслюков (1937—2010)	20 қыркүйек 1989	14 шілде 1990
Владимир Антонович Ивашко (1932—1994)	9 желтоқсан 1989	6 қараша 1991	КОКП тыйым салуына байланысты босатылған
Миколас Мартинович Бурокявичюс (1927—2016)	14 шілде 1990	6 қараша 1991	КОКП тыйым салуына байланысты босатылған
Гиви Григорьевич Гумбаридзе (туғ. 1945)	14 шілде 1990	31 қаңтар 1991
Станислав Иванович Гуренко (1936—2013)	14 шілде 1990	6 қараша 1991	КОКП тыйым салуына байланысты босатылған
Александр Сергеевич Дзасохов (туғ. 1934)	14 шілде 1990	6 қараша 1991	КОКП тыйым салуына байланысты босатылған
Ислам Әбдіғаниұлы Кәрімов (1938—2016)	14 шілде 1990	15 қыркүйек 1991	Ол басқарған Өзбекстан Компартиясы КОКП-нан шықты
Петр Кириллович Лучинский (туғ. 1940)	14 шілде 1990	6 қараша 1991	КОКП тыйым салуына байланысты босатылған
Абсамат Масалиев (1933—2004)	14 шілде 1990	25 сәуір 1991	Қырғызстан КП ОК хатшысы қызметін тоқтатуына байланысты босатылды
Кахар Махкамович Махкамов (1932—2016)	14 шілде 1990	6 қараша 1991	КОКП тыйым салуына байланысты босатылған
Владимир Мигранович Мовсесян (1933—2014)	14 шілде 1990	11 желтоқсан 1990
Аяз Ниязиоғлы Мүтәллибов (1938—2022)	14 шілде 1990	6 қараша 1991	КОКП тыйым салуына байланысты босатылған
Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев (туғ. 1940)	14 шілде 1990	28 тамыз 1991	КОКП қатарынан шықты
Сапармұрат Атаұлы Ниязов (1940—2006)	14 шілде 1990	6 қараша 1991	КОКП тыйым салуына байланысты босатылған
Иван Кузьмич Полозков (туғ. 1935)	14 шілде 1990	6 қараша 1991	КОКП тыйым салуына байланысты босатылған
Юрий Анатольевич Прокофьев (туғ. 1939)	14 шілде 1990	6 қараша 1991	КОКП тыйым салуына байланысты босатылған
Алфред Петрович Рубикс (туғ. 1935)	14 шілде 1990	6 қараша 1991	КОКП тыйым салуына байланысты босатылған
Галина Владимировна Семенова (1937—2017)	14 шілде 1990	6 қараша 1991	КОКП тыйым салуына байланысты босатылған
Энн-Арно Аугустович Силлари (туғ. 1944)	14 шілде 1990	6 қараша 1991	КОКП тыйым салуына байланысты босатылған
Ефрем Евсеевич Соколов (1926—2022)	14 шілде 1990	11 желтоқсан 1990
Егор Семенович Строев (туғ. 1937)	14 шілде 1990	6 қараша 1991	КОКП тыйым салуына байланысты босатылған
Ивае Тимофеевич Фролов (1929—1999)	14 шілде 1990	6 қараша 1991	КОКП тыйым салуына байланысты босатылған
Олег Семенович Шенин (1937—2009)	14 шілде 1990	6 қараша 1991	КОКП тыйым салуына байланысты босатылған
Геннадий Иванович Янаев (1937—2010)	14 шілде 1990	31 қаңтар 1991
Анатолий Александрович Малофеев (1933—2022)	11 желтоқсан 1990	1991
Степан Карапетович Погосян (1932—2012)	11 желтоқсан 1990	26 шілде 1991	Армения КП ОК хатшысы қызметін тоқтатуына байланысты босатылды
Лембит Эльмарович Аннус (1941—2018)	31 қаңтар 1991	6 қараша 1991	КОКП тыйым салуына байланысты босатылған
Жұмғалбек Бексұлтанұлы Аманбаев (1946—2005)	25 сәуір 1991	1991
Григорий Исидорович Еремей (туғ. 1935)	25 сәуір 1991	6 қараша 1991	КОКП тыйым салуына байланысты босатылған
Михаил Семенович Сурков (туғ. 1945)	25 сәуір 1991	6 қараша 1991	КОКП тыйым салуына байланысты босатылған

Саяси бюро мүшелерінің партиялық өтілі

Барлық уақытта КОКП жоғары басшылығына 119 адам сайланды, олардың көпшілігі партияға 30 жасқа дейін, көбі 20-ға дейінгілер (Б. Н. Пономарев 14 жаста, 15 жаста – К. Я. Бауман, В. И.И.Лепсе, М.Г.Первухин және Д.Е.Сулимов, 16 жасында – И.А.Зеленский, А.В.Косарев, В.В.Куйбышев, К.И.Николева, А.Я. Пельше, Я.М. Свердлов, И.Ф.Тевосян, К.В.Уханов және В.Я. Чубар).

Жоғарғы органдарға 20 жылдан астам партиялық өтілі бар басшылардың 80 % сайланды. Саяси бюроға бірінші сайлау кезінде А.Я. Пельше (51 жыл), О.В.Куусинен (48 жыл), К.У.Черненко (45 жыл), Д.Т.Язов (43 жыл), Б.Н.Пономарев және А.Н. Яковлевте (әрқайсысы 42 жыл) партиялық өтілі болды.

Әдебиет

• В Политбюро ЦК КПСС…: По записям Анатолия Черняева, Вадима Медведева, Георгия Шахназарова (1985—1991)Мұрағатталған 12 қарашаның 2012 жылы. / Сост. А. Черняев, В. Медведев, А. Вебер; Горбачёв-Фонд. — М.: Альпина Бизнес Букс, 2006. — ISBN 5-9614-0354-8.
• Политбюро (Президиум) ЦК партии в 1917—1989 гг.: Персоналии. Справочное пособие. — М.: ВКШ при ЦК ВЛКСМ, 1990. — 148 с.
• Политбюро, Оргбюро, Секретариат ЦК РКП(б)—ВКП(б)—КПСС: справочник. — М.: Политиздат, 1990. — 271 с.
• Составы Политбюро (Президиума в 1952—1966 гг.) Центрального Комитета Коммунистической партии Советского Союза // Политическое образование. — 1988. — № 9. — С. 78—84.
• Состав руководящих органов Центрального комитета партии — Политбюро (Президиума), Оргбюро, Секретариата ЦК (1917—1990 гг.) // Известия ЦК КПСС. — 1990. — № 7. — С. 69—136.
• Сушков А. В. Президиум ЦК КПСС в 1957—1964 гг.: Личности и властьМұрағатталған 15 ақпанның 2016 жылы.. — Екатеринбург: УрО РАН, 2009. — 386 с.
• Хлевнюк О. В. Политбюро: Механизмы политической власти в 30-е годы. — М.: Российская политическая энциклопедия (РОССПЭН), 1996. — 294 с.
• Чернев А. Д. 229 кремлёвских вождей: Политбюро, Оргбюро, Секретариат ЦК Коммунистической партии в лицах и цифрах. — М.: Родина; Руссика, 1996. — 333 с.