1936 жылғы КСРО Конституциясы

	Кеңестік Социалистік Республикалар Одағының Конституциясы;
Жалпы мәлімет
Мемлекет	КСРО
Саласы	Конституциялық құқық
Қабылдауы және күшке енуі
Бекітілді	1936 жылы 5 желтоқсан Кеңестердің Бүкілодақтық VIII съезі
Жарияланды	КСРО ОАК мен БОАК известиясы, № 283, 1936 жылы 6 желтоқсан
Күшке енді	5 желтоқсан 1936 жылы
Күшін жойды	1977 жылы 7 қазанда 1977 жылғы КСРО Конституциясының қабылдануына байланысты
Сайтта оқу
	өңдеу

1936 жылғы КСРО Конституциясы (орыс. Конституция СССР 1936 года; бейресми атаулары: «Сталиндік конституция», сирек - «Социализмді жеңген конституция») — 1936 жылы 5 желтоқсанда Кеңестердің Бүкілодақтық Төтенше VIII съезінде қабылданған және 1977 жылға дейін (өзгертулер және толықтырулармен) қолданыста болған КСРО-ның негізгі заңы.

Әзірлеуі және қабылдауы

Алғышарттары

1924 жылғы Конституция бойынша заң шығару үдерісінің кемшіліктері 1920 жылдардағы ЖЭС кезеңінде байқалды: КСРО ХКК заң шығару атқарымдарының шамадан тыс жүктелуіне байланысты үкіметтің басқару мәселелеріне уақыты жетпеді. Маңызды себептердің бірі елде толық ұжымдастыру мен индустрияландырудан кейін заңдылықты қалпына келтіру қажеттілігі болды — партия бұл міндетті 1932 жылға белгіледі^[1].

Дүниежүзілік революциядан КСРО-ның ұлттық мүдделерін қорғауға бет бұру

1934 жылы КСРО-да бағыт өзгерді: «дүниежүзілік революцияға назар аударудан үзілді-кесілді бас тарту, КСРО-ның ұлттық мүдделерін бірінші кезекте қорғауды жариялау және мұның бәрін конституцияда бекітуді талап ету» Сталиннің БК(б)П XVII съезінде парламентаризмді пайдалану мүмкіндігі туралы баяндамасында айтылды^[2]. 1934 жылы 25 маусымда ОК Саяси бюросы КСРО Кеңестерінің VII съезінің күн тәртібіне конституциялық мәселелер туралы баяндаманы енгізді.

1935 жылы 14 қаңтарда бұл құжатты дайындау В.М. Молотовқа тапсырылды. 25 қаңтарда Сталин Саяси Бюроның мүшелері мен мүшелігіне кандидаттарға, сондай-ақ Енукидзе мен Ждановқа жазған жазбасында былай деп түсіндірді: «Менің ойымша, КСРО конституциясына қатысты жағдай бастапқыда көрінгеннен әлдеқайда күрделі. Біріншіден, сайлау жүйесін оның көпқабаттылығын жою мағынасында ғана емес, өзгерту қажет. Сондай-ақ ашық дауыс беруді жабық (жасырын) дауыс берумен алмастыру мағынасында да өзгерту қажет. Бұл мәселеде жарты жолда тоқтамай, бізге соңына дейін баруға болады және баруға тиіспіз. Қазіргі уақытта еліміздегі тоқырау мен күштердің тепе-теңдігі соншалық, бұл мәселеде тек саяси жолмен жеңіске жетуге болады. Екіншіден, КСРО конституциясы негізінен 1918 жылы әзірленгенін есте ұстаған жөн. Мұндай жағдайда жасалған конституция қазіргі жағдайға және қазіргі қажеттіліктерге сәйкес келмейтіні анық. Осылайша, конституцияға өзгерістер екі бағытта жүргізілуі тиіс: а) оның сайлау жүйесін жетілдіру бағытында; ә) оның әлеуметтік-экономикалық негізін нақтылау бағытында».

Конституциялық комиссияның құрамы

1935 жылы 6 ақпанда өткен Кеңестердің VII Бүкілодақтық съезі КСРО Орталық Атқару Комитетіне ұсынып, ал ол -з кезегінде 1935 жылы 7 ақпанда БК(б)П ОК Бас хатшысы И.В.Сталинның және 12 шағын комиссияның төрағалығымен 31 адамнан тұратын Конституциялық комиссия құрды. Екі комиссияны — жалпы мәселелер бойынша және редакциялық комиссияны — Сталин, Молотов — экономикалық, Чубар — қаржы, Бухарин — заң, Радек — сайлау жүйесі, Вышинский — сот органдарының шағын комиссиясын, Акулов — орталық және жергілікті билік органдары шағын комиссияларын, Жданов – халық ағарту, Каганович – еңбек, Ворошилов – қорғаныс, Литвинов – сыртқы істерді басқарды. Комиссия отырысында Сталин 25 қаңтардағы өзінің жазбасына қатысты конституциялық реформаның ауқымын кеңейтіп, бар болған және негізгі заңда бекітілген биліктің біртұтас құрылымын, оның мәніне байланысты деп аталған кеңестік екі тәуелсіз тармаққа — дәстүрлі, классикалық Батыс Еуропа демократияларында қабылданған заң шығарушы және атқарушы билікке бөлуді ұсынды.

Негізгі заңды дайындауға олардың арасындағы келіспеушіліктерге қарамастан партияның таңдаулы күштері жұмылдырылғаны анық. Алайда, бұл ымырасыз айырмашылықтар маңызды болғаны соншалықты, тіпті, 1935 жылдың күзінде жобадағы жұмыс Сталин толығымен сенетін адамдардың қолына шоғырланды. 1936 жылы сәуірде Сталиннің өзі редакциялаған «Алғашқы жазылған нобай» деп аталатын құжатты БК(б)П ОК мүшелері – БК(б)П ОК партиялық насихат және үгіт бөлімінің меңгерушісі және «Большевик» журналының бас редакторы А.И.Стецкий, БК(б)П ОК қарамағындағы ауыл шаруашылығы бөлімінің меңгерушісі, КСРО ұжымшарлық құрылысты ұйымдастырушы және бұрынғы КСРО егін шаруашылығы комиссары (1929-1934 жж.) Я.А.Яковлев, БК(б)П ОК баспасөз және баспа бөлімінің меңгерушісі және «Правда» газетінің редакциялық алқасының мүшесі Б.М.Тал дайындаған.

Комиссия құрамында заңгерлердің болмауы бұл сала тәжірибелерінің революциялық догмаларынан арылмай, уақыт талабынан қалып қоюымен түсіндіріледі.

Мазмұны бойынша пікірталастар

Бухарин өзін конституция мәтініндегі негізгі бөлігінің авторы деп есептеді^[3]^[4]. Алдымен ол Сталин жақтастарының саясатына қайшы ЖЭС саясатын жалғастыру туралы өз идеясына сүйене отырып, плюрализмді және меншік нысандарының тең құқықтық мәртебесін нығайтуға тырысты. Ол сондай-ақ саяси және жеке, әлеуметтік-экономикалық және мәдени құқықтарды, соның ішінде кәсіп таңдау және өзгерту құқығын біріктіруді ұсынды. Бухариннің демалу, тегін білім алу және әлеуметтік қамсыздандыру құқығы туралы идеялары конституция жобасында қолдау тапты.

Сайлау құқығы жөніндегі шағын комитет (Радек) Кеңес депутаттығына кандидаттарды партия органдарына, кәсіподақтарға, комсомолдарға және басқа да қоғамдық ұйымдарға ғана емес, азаматтарға, тіпті өзін-өзі ұсынған кандидаттарға да ұсыну құқығын беруді ұсынды. Украина ХКК төрағасы Любченко азаматтардың сайлау және басқа да саяси құқықтарындағы таптық шектеулерді жою мүмкін деп санады.

1936 жылы 17 сәуірдегі конституцияның «Алғашқы жазылған нобай» жобасын Сталин редакциялады. Оның түзетулерінде қоғамдық құрылым мәселелері (саяси жүйе, мемлекеттің экономикалық негіздері, меншік, жоғарғы билік органдары) егжей-тегжейлі көрсетіліп, қысқаша тұжырымдар нақтыланды. Сталин кейбір баптарды өзі аяқтаған, мысалы: «Қоғамдық шаруашылықпен және өндіріс құралдарындағы қоғамдық социалистік меншікпен қатар, заң жеке-дара шаруа мен қолөнершінің өзіндік еңбегіне негізделген және басқалардың еңбегін қанауды болдырмайтын шағын жеке шаруашылығына жол беріледі, сондай-ақ бұл шаруашылықтың өніміндегі жеке меншікке тең. КСРО-ның шаруашылық өмірі мемлекеттік жоспармен айқындалып, бағытталады және қоғамдық байлықты арттыру, еңбекшілердің материалдық және мәдени деңгейін ұдайы көтеру, КСРО-ның тәуелсіздігін нығайту және оның қорғаныс қабілетін нығайту мүдделерін басшылыққа алады. КСРО социализм қағидасын жүзеге асырады: әркімнен қабілетіне қарай, әркімге еңбегіне қарай».

1936 жылғы Конституцияда биліктің бөліну қағидасын жүзеге асырды: заң шығару тек КСРО Жоғарғы Кеңесіне жүктелді (тіпті оның Төралқасы да заң шығару бастамасы құқығын иеленбеді), Халық Комиссарлары Кеңесі атқарушы органға айналып, заң шығарушы өкілеттіктерін жоғалтты.

Талқылауы

Жаңа Конституция, авторлар ойлағандай, Кеңес мемлекеті тарихындағы маңызды кезең – социализм құрылысын көрсетуі тиіс еді. 1936 жылы 12 маусымда Конституцияның жобасы жарияланып, алдағы 6 айда барлық деңгейде талқыланды.

Оны талқылауға алғаш рет 51,5 миллион адам, яғни елдің барлық ересек халқының 55 % қатысты. 1,5 миллион ұсыныстар, толықтырулар мен түзетулер енгізіліп, мерзімді баспасөзде жарияланды. Осылайша, I тараудың 1-бабында «жұмысшылар мен шаруалардың социалистік мемлекеті» дегеннің орнына «еңбекшілердің социалистік мемлекеті» деп жазу ұсынылды, өйткені «жұмысшы» мен «шаруа» сөздері ескірген және бұдан былай нақты мазмұнын білдірмейді».

И.С.Уншлихттің нұсқауымен ұйымдастыру бөлімі меңгерушісінің міндетін атқарушы П.Туманов құрастырған анықтама «Еңбекшілердің жаңа 1936 жылғы 15 қазандағы КСРО Конституциясының жобасына келіп түскен ұсыныстар мен толықтырулардың алдын ала нәтижелерінің №3/13 ақпараттық түйіні» одақтық және автономиялы республикалардың ОАК-нен, облыстық және өлке атқару комитеттерінен жіберілген, 505 орталық және жергілікті газеттерде жарияланып, хаттармен баяндалған материалдар жинақталған. Олардың барлығы 13721 болса, оның 1161-і қайталанбағандар болды. Х тарау «Азаматтардың негізгі құқықтары мен міндеттері» (6354 ұсыныс), XI тарау «Сайлау жүйесі» (3014), I тарау «Әлеуметтік құрылым» (1061) барынша қызығушылық тудырды. Ең аз ұсыныстар VI «Одақтық республикалардың мемлекеттік органдары» және VII тарауларға «Автономиялық Кеңестік Социалистік Республикалардың мемлекеттік билігінің жоғары органдары» — тиісінше 15 және 11 болды. Баптар бойынша келіп түскен түзетулер статистикасы баптарға ең көп жауап 135 бапқа — 2366 ұсыныс, сондай-ақ сайлау құқығына, кәрілік кезіндегі әлеуметтік қамсыздандыру құқығына және демалу құқығына қатысты 120 (1567), 119 (1169) және 135-баптарға берілді. Мысалы, 120-бапты былайша тұжырымдау ұсынылды: «КСРО азаматтарының қартайған шағында, сондай-ақ ауырған немесе еңбекке қабілеттілігін жоғалтқан кездегі материалдық қамсыздандыруға құқығы бар. Бұл құқық жұмысшыларды кеңестік әлеуметтік қамсыздандыру жүйесінің кең дамуымен қамтамасыз етіледі: — жұмысшыларды мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру, — ұжымшаршыларды әлеуметтік қамсыздандыру, сондай-ақ тегін медициналық қызмет көрсету және тұрғындардың тегін пайдалануға арналған демалыс орындарының кең желісін еңбекшілерге ұсыну».

Партияның саяси бағытына қайшы келетін ұсыныстар (мысалы, жеке меншікке рұқсат беру немесе ұжымшарларды тарату) жарияланбай, «дұшпандық жауаптар» деген атпен мұрағаттарда сақталды.

Жаңа конституция 1936 жылы 5 желтоқсанда Кеңестердің кезектен тыс VIII Бүкілодақтық съезінде қабылданып, 6 желтоқсанда КСРО ОАК және БОАК «Известияның» № 283 басылымында ресми түрде жарияланды.

Конституция құрылымы

1936 жылы қабылданған конституция 13 тарау мен 146 баптан тұрды.

1936 жылғы КСРО Конституциясының құрылымы:

I тарау. Әлеуметтік құрылыс
II тарау. Мемлекеттік құрылыс
III тарау. Кеңестік Социалистік Республикалар Одағының мемлекеттік билігінің жоғарғы органдары
IV тарау. Одақтас республикалардың мемлекеттік билігінің жоғары органдары
V тарау. Кеңестік Социалистік Республикалар Одағының мемлекеттік басқарма органдары
VI тарау. Одақтас республикалардың мемлекеттік басқарма органдары
VII тарау. Автономиялық Кеңестік Социалистік Республикалардың мемлекеттік билігінің жоғарғы органдары
VIII тарау. Жергілікті мемлекеттік билік органдары
IX тарау. Сот және прокуратура
X тарау. Азаматтардың негізгі құқықтары мен міндеттері
XI тарау. Сайлау жүйесі
XII тарау. Елтаңба, ту, астана
XIII тарау. Конституцияға өзгерістер енгізу тәртібі

Мазмұны

БК(б)П XVII съезі (1934 ж.) КСРО-да социализм жеңіп, негізінде құрылды деп жариялады. Бұл өндіріс құралдарына жеке меншіктің және қанаушы таптардың жойылғанын (демек, пролетариат диктатурасы өтіп кеткен кезең болды), социалистік өндірістік қатынастардың жеңгенін білдірді. Жаңа Конституция экономикалық негізін жоспарлы шаруашылықтың социалистік жүйесі және «мемлекеттік меншік нысаны (жалпыхалықтық меншік) немесе кооперативтік-ұжымшарлық меншік нысаны (жеке ұжымшарлар меншігі, кооперативтік бірлестіктердің меншігі) болған еңбек құралдары мен өндіріс құралдарына социалистік меншік деп жариялады.

Кеңес мемлекетінің тарихында алғаш рет 1936 жылғы Конституция барлық азаматтарға тең құқықты берді:

жасырын дауыс беру арқылы жалпыға бірдей, тең және тікелей сайлау құқығы;
еңбек және демалыс құқығы, кәрілік және ауру кезіндегі материалдық қамтамасыз ету, білім алу құқығы (тегін).

Ар-ождан, сөз, баспасөз, жиналыстар мен митингілер бостандығы, жеке адамның дербес құқықтылығы мен хат алмасу құпиясы жарияланды.

Жер, оның қойнауы, сулар, ормандар, зауыттар, шахталар, кен орындары, теміржол, су, жер және әуе көлігі, банктер, байланыс құралдары бүкілхалықтың мүлкі болып жарияланды; ұжымшарлар алып жатқан жерлер оларға мәңгілік пайдалануға берілді.

«Азаматтардың негізгі құқықтары мен міндеттері» тарауының 126-бабында Бүкілодақтық коммунистік (большевиктер) партия еңбекшілердің барлық қоғамдық және мемлекеттік ұйымдарының «жетекші ядросының» өкілі болып жарияланды (1924 жылғы Конституцияда партия айтылмады).

Ұлттар Кеңесі мен Одақ Кеңесінен тұратын КСРО Жоғарғы Кеңесі ең жоғарғы заң шығарушы органға айналды. 750 депутаттан тұратын Ұлттар Кеңесін халық мажоритарлық жүйе бойынша бір мандатты сайлау округтері бойынша 1 турда сайланып, келесідей құрылды: кез келген одақтық республиканың бүкіл аумағы халық саны бойынша шамамен тең 25 сайлау округіне бөлінді, АКСР — 11, автономиялы облыс — 5 және әрбір ұлттық округ 1 жеке сайлау округін құрады. Одақ Кеңесі сондай-ақ белгілі бір әкімшілік-аумақтық бірліктің (АКСР, облыстар, өлкелер, автономиялы облыстар, ұлттық округтар, облыстық бөліністері жоқ одақтық республикалар) халық санына пропорционалды түрде құрылған бір мандатты сайлау округтері бойынша 1-турда мажоритарлық жүйе бойынша халық сайлайтын 750 депутаттан құралды. Мемлекеттің ұжымдық басшысы КСРО Жоғарғы Кеңесінің Төралқасы болды, оны Жоғарғы Кеңес соңғының өкілеттік мерзіміне байланысты сайлады. Атқарушы биліктің жоғары органы КСРО халық комиссарлар кеңесі (1946 жылы КСРО Министрлер Кеңесі болып өзгертілді) болып қалды, оның құрамын Жоғарғы Кеңес бекітті және Кеңестің екі палатасының алдында жауапты болды.

Қоғамдық құрылысы

КСРО-ның қоғамдық құрылысы I тараудың 12 бабында бекітілді.

Конституцияның 1-бабына сәйкес «Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы — жұмысшылар мен шаруалардың социалистік мемлекеті».

2-бапқа сәйкес, «КСРО-ның саяси негізі помещиктер мен капиталистер билігін құлату және пролетариат диктатурасын жаулап алу нәтижесінде өсіп, нығая түскен еңбекші депутаттар Кеңестері болып табылады».

3-бапқа сәйкес, «КСРО-да барлық билік еңбекші депутаттары Кеңестері атынан шығатын қала мен ауыл еңбекшілеріне тиесілі».

4-бапқа сәйкес «капиталистік шаруашылық жүйенің, өндірістік еңбек құралдары мен жабдықтарына жеке меншіктің және адамның адамды қанауын жою нәтижесінде құрылған социалистік экономика және өндірістік еңбек құралдары мен жабдықтарының социалистік меншіктігі - КСРО-ның экономикалық негізі».

5-бапқа сәйкес «КСРО-да социалистік меншік мемлекеттік меншік (бүкілхалықтық меншік) немесе кооперативтік-ұжымшарлық меншік нысанында (жеке ұжымшарлардың меншігі, кооперативтік бірлестіктердің меншігі) болады».

6-бапқа сәйкес «жер, оның қойнауы, су, орман, зауыт, фабрика, шахта, кеніштер, теміржол, су және әуе көлігі, банктер, байланыс құралдары, мемлекет ұйымдастырған ірі ауыл шаруашылығы кәсіпорындары (кеңшарлар, машина-трактор станциялары және т.б.), сондай-ақ коммуналдық кәсіпорындар мен қалалардағы және өнеркәсіптік аудандардағы негізгі тұрғын үй қоры мемлекеттік меншік, яғни бүкілхалықтық игілік болып табылады».

7-бапқа сәйкес, «ұжымшарлардағы және кооперативтік ұйымдардағы қоғамдық кәсіпорындар өздерінің тірі және өлі мүкәммалдарымен, ұжымшарлар мен кооперативтік ұйымдар өндірген өнімдері, олардың қоғамдық ғимараттары сияқты ұжымшарлар мен кооперативтік ұйымдардың қоғамдық, социалистік меншігін құрайды. Әрбір ұжымшарлық аулада қоғамдық ұжымшардан түсетін негізгі кірістен басқа жеке пайдалану үшін шағын үй іргесіндегі телім және жеке меншігінде үй іргесіндегі телімде қосалқы шаруашылық, тұрғын үй, өнімді мал, құс және ұсақ ауыл шаруашылық құралдары - ауыл шаруашылық артелінің жарғысына сәйкес болады».

8-бапқа сәйкес «ұжымшарлар алып жатқан жер оларға тегін және мерзімсіз пайдалануға, яғни мәңгілікке бекітіледі».

9-бапқа сәйкес, «КСРО-да шаруашылықтың басым нысаны болып табылатын социалистік шаруашылық жүйемен қатар, жеке шаруалар мен қолөнершілердің жеке еңбегіне негізделген және бөгде адамның еңбегін қанауды болдырмайтын ұсақ жеке шаруашылығына заңмен жол беріледі».

10-бапқа сәйкес, «азаматтардың еңбек кірістері мен жинақтарына, тұрғын үйге және қосалқы үй шаруашылыққа, үй шаруашылығының және тұрмыстық керек-жарақтарына, жеке тұтынуға және қолайлы заттарға жеке меншік құқығы азаматтардың жеке меншігін мұрагерлікпен иемдену құқығына тең —— сондай-ақ заңмен қорғалады».

11-бапқа сәйкес «КСРО-ның шаруашылық өмірін мемлекеттік халық шаруашылық жоспары қоғамдық байлықты молайту, еңбекші халықтың материалдық және мәдени деңгейін ұдайы көтеру, КСРО-ның тәуелсіздігін нығайту және оның қорғаныс қабілетін күшейтуді анықтап, бағыттайды».

12-бапқа сәйкес, «КСРО-да еңбек ету – "кім жұмыс істемесе, сол тамақ ішпейді" деген қағида бойынша еңбекке қабілетті әрбір азаматтың борышы әрі абыройлы ісі. КСРО социализмнің "әркімнен – қабілетіне қарай, әркімге – еңбегіне қарай" деген қағидасын жүзеге асырады.

КСРО әкімшілік-аумақтық бөлінісіндегі өзгерістер

Жаңа конституцияға сәйкес

Күнгей Кавказ Социалистік Федерациялық Кеңес Республикасы таратылып, оның орнына Грузия, Армения және Әзірбайжан КСРО құрамына дербес одақтық республикалар ретінде қосылды,
Қазақ Автономиялы Социалистік Кеңес Республикасы мен Қырғыз Автономиялы Социалистік Кеңес Республикасы РКФСР құрамынан шығып, дербес одақтық республикалар ретінде КСРО-ның құрамына енді.

Республикалар атауларын өзгертті:

Ресей Социалистік Федеративтік Кеңес Республикасы → Ресей Кеңестік Федерациялық Социалистік Республикасы
Кеңестік Социалистік Әзірбайжан Республикасы → Әзірбайжан Кеңестік Социалистік Республикасы
Кеңестік Социалистік Армения Республикасы → Армян Кеңестік Социалистік Республикасы
Белорус Социалистік Кеңес Республикасы → Белорус Кеңестік Социалистік Республикасы
Кеңестік Социалистік Грузия Республикасы → Грузин Кеңестік Социалистік Республикасы
Қазақ Автономиялы Социалистік Кеңес Республикасы → Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы
Қырғыз Автономиялы Социалистік Кеңес Республикасы → Қырғыз Кеңестік Социалистік Республикасы
Тәжік Социалистік Кеңес Республикасы → Тәжік Кеңестік Социалистік Республикасы
Түрікмен Социалистік Кеңес Республикасы → Түрікмен Кеңестік Социалистік Республикасы
Өзбек Социалистік Кеңес Республикасы → Өзбек Кеңестік Социалистік Республикасы
Украин Социалистік Кеңес Республикасы → Украин Кеңестік Социалистік Республикасы

Сонымен қатар, олардың құрамына кірген кейбір автономиялы облыстар мен автономиялы республикалар да атауларын өзгертті.

1940 жылы РКФСР және Украин КСР-ден тиісінше Карел АКСР және Молдован АКСР шығарылып, дербес одақтық республикалар ретінде КСРО-ның құрамына кірді, ал басып алынған Балтық елдері аумағында Эстон КСР, Латвия КСР және Литва КСР құрылды. 1956 жылы Карел КСР қайтадан автономиялы республика деңгейіне төмендетілді.

Өзгерістерді енгізу

Конституцияны өзгерту КСРО Жоғарғы Кеңесінің айрықша құзыретіне айналды, еске сала кететіні өзгерту туралы шешім оның қолдауымен әр палатада кемінде 2/3 дауыстың көпшілігімен қабылдануы керек болды.

КСРО-ның 1944 жылғы 1 ақпандағы «Одақтық республикаларға сыртқы байланыстар саласындағы өкілеттіктерді беру туралы...» Заңымен Конституция 18-а-баппен толықтырылды, оған сәйкес одақтас республикаларға тікелей шет мемлекеттермен қарым-қатынас орнатуға, олармен келісімдер жасауға, дипломатиялық және консулдық өкілдермен алмасуға құқық берілді. Сондай-ақ 1944 жылы 1 ақпанда «Одақтық республикалардың әскери құрамаларын құру туралы...» КСРО Заңы қабылданып, КСРО Конституциясына 18-б бап қосылды, оған сәйкес әрбір одақтық республика өзінің республикалық әскери құралымдарына ие болуға құқығы болды.

1947 жылы 25 ақпанда Конституцияның жаңа редакциясы бекітілді.

Кейін Конституция бірнеше рет өзгертілді. Бұл негізінен КСРО үкіметінің құрылымындағы өзгерістерге байланысты болды. 1957 жылғы 11 ақпандағы КСРО Заңымен КСРО Конституциясына өзгерістер енгізілді, оған сәйкес одақтық республикалардың облыстық және облыстық әкімшілік-аумақтық құрылысы мәселелері КСРО-ның қарауынан одақтық республикалардың қарауына беріліп, одақтық республикалар құрамындағы жаңа автономиялы республикалар мен автономиялы облыстарды бекіту құқығын КСР Одағы өзінде сақтап қалды. Осыған байланысты одақтық Конституциядан одақтық республикалардың құрамына кірген облыстар мен өлкелердің тізімі алынып тасталды. Бұдан былай өлкелер мен облыстарды жаңадан құру, атауларын өзгерту немесе жою үшін тек одақтық республикалардың конституцияларына ғана өзгерістер енгізу қажет болды.

Конституция күнін тойлау

1977 жылға дейін 5 желтоқсан ресми мемлекеттік мереке – Конституция күні ретінде тойланды.

Сталиндік Конституцияның 15 жылдығына арналған 1952 жылғы КСРО маркалары. Суретші Н. Павлов

Құзыретінің тоқтатылуы

1962 жылы КСРО Жоғарғы Кеңесі комиссия құру туралы қаулы қабылдады, оған жаңа Конституцияның жобасын әзірлеу жүктелді; оны Н.С.Хрущев басқарды. 1964 жылы желтоқсанда комиссия төрағасы Л.И.Брежнев болды.

1936 жылғы КСРО Конституциясы 1977 жылы 7 қазанда КСРО-ның жаңа («брежневтік») Конституциясының қабылдануына байланысты күшін жойды.

Сын

Философ және құқықтанушы М.В.Поповтың пікірінше, 1936 жылғы конституцияның басты қателігі кеңестердің өнеркәсіптік қалыптасуынан аумақтық құрылымға өтуі болды. Бұл қателік парламентті депутаттарды мерзімінен бұрын шақырып алу құралынан айырды және қоғамдық мүддеге нұқсан келтіретін жеке мансаптық менмендіктерін жүзеге асыруға мүмкіндік берді.

Тағы қараңыз

Дереккөздер

↑ Максимова Ольга Дмитриевна 1936 жылғы КСРО Конституциясының жобасын әзірлеу және халықтық талқылау = Разработка и всенародное обсуждение проекта Конституции СССР 1936 года // Пробелы в российском законодательстве. Юридический журнал. — 3, 2014. — б. 46–51. — ISSN 2072-3164.
↑ Курицын, Всеволод Михайлович = История отечественного государства и права. 1929 г.- 22 июня 1941 г. Форсированная модернизация страны и формирование военно-технической и социально-политической базы будущей победы в Великой Отечественной войне. — Мәскеу: Московский университет МВД России, ЮНИТИ-ДАНА, 2012. — Б. 65—66. — 246 б. — ISBN 978-5-238-01622-1.
↑ М. Геллер, А. Некрич. Ресей тарихы: 1917—1995 Мұрағатталған 22 наурыздың 2007 жылы.
↑ Ю. Г. Фельштинский. Бухаринмен әңгіме

[1] Максимова Ольга Дмитриевна 1936 жылғы КСРО Конституциясының жобасын әзірлеу және халықтық талқылау = Разработка и всенародное обсуждение проекта Конституции СССР 1936 года // Пробелы в российском законодательстве. Юридический журнал. — 3, 2014. — б. 46–51. — ISSN 2072-3164.

[2] Курицын, Всеволод Михайлович = История отечественного государства и права. 1929 г.- 22 июня 1941 г. Форсированная модернизация страны и формирование военно-технической и социально-политической базы будущей победы в Великой Отечественной войне. — Мәскеу: Московский университет МВД России, ЮНИТИ-ДАНА, 2012. — Б. 65—66. — 246 б. — ISBN 978-5-238-01622-1.

[3] М. Геллер, А. Некрич. Ресей тарихы: 1917—1995 Мұрағатталған 22 наурыздың 2007 жылы.

[4] Ю. Г. Фельштинский. Бухаринмен әңгіме

[1]

[2]

[3]

[4]