Микробиология және вирусология институты

Микробиология және вирусология институты Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі қарамағында. 1956 жылы Алматы қаласында Қазақстан Ғылым Академиясының Топырақтану – Ботаника институтының микробиология секторы және Аймақтық патология институтының вирусология лаботория негізінде құрылған. Институт микробиология және вирусологияның мәселелерін, микроорганизмдер мен вирустар тіршілігінің заңдылықтарын зерттеп, оның қорытындыларын халық шаруашылығына мен денсаулық сақтау саласында кеңінен қолданумен шұғылданады.

Басты бағыттары

Институтта ғылым - зертеу жұмыстары төрт бағытта жүргізілді:

• микроорганизмдер физиологиясы – микроорганизмдердегі зат алмасуды, микроб тектес заттардың физиология белсенділігіндегі биосинтетик. заңдылықтарды зерттеу және микробиология жаңа технологияны жасау;
• микроорганизмдер мен вирустар генетикасы мен селекциясы – микроорганизмдердің табиғи және қолдан жасалған өзгерістерін зерттеп, эксперименттік мутагенез және халық шаруашығында қолданылатын микроорганизмдердің пайдалы қасиеттерін күшейту;
• микроорганизмдер экологиясы – табиғатта (топырақ, су, тау жыныстарында, т.б.) кездесетін микроорганизмдер тіршілігінің заңдылықтарын зерттеп, алынған нәтижелерді өндіріс пен өнеркәсіпте қолдану;
• вирусология бойынша – вирустар мен клеткалардың өзара әрекетін, вирустардың генетикасы мен биохимиясын, өсімдіктердің вирустық ауруларын зерттеу, алынған жетістіктерді денсаулық сақтау және ауыл шаруашылық салаларында қолдану.

Эбола вирусы

Институт ғалымдары ашытқылардың тіршілігін зерттеп, олардың көмірсулары мен спиртте төзімділері іріктеліп алынды. Сүт қышқылының бактериялары бөлініп алынып, олар мал азығының сапасын арттыруға қолданылды. Әр түрлі өсімдіктерден шырынды азық сүрлемді даярлауда тиімді бактериялық препараттар (АМС, Силоплант-34, НАК-1, лактокалларин, т.б.); сүрленуі қиын немесе тіпті сүрленбейтін өсімдік түрлерінен биоконсерванттар көмегімен мал азығын дайындау өндірісінде пайдаланатын мутанттар алынды. Антибиотиктің жаңа түрлері: целикомицин, розеофунгин, 1321 препараты, А 23/791 антибиотиктері алынып, олар түрлі өсімдік ауруларына қарсы күресте қолданылады. Триходерма саңырауқұлағы зерттелініп, одан картоп ауруына қарсы қолданатын триходерма препараты жасалды. Қан сорғыш-гнус жәндіктерді жоятын патогендік бактериялар табылды. Сондай-ақ өндірістік пайдалы микроорганизмдердің тұқым қуалаушылық қасиетін өзгерте алатын мутагендік заттарды пайдаланып, олардың өнімділігін арттыруға болатыны дәлелденді. Республикамыздағы кенді аймақтардағы өндіріс қалдықтарын микроорганизмдер көмегімен ыдыратып, олардың зиянды әсерін жоюға мүмкіндік алды. Мұнай қалдықтарын зарарсыздандыратын микроорганизмдер табылып, өндіріске енгізілуде. Микровирустарға қарсы антиденелердің түзілу процесін реттеп, клеткалар мен вирустар арасындағы өзара әрекеттерді зерттеді. Иммуноглобулиннің үш класы бөлініп алынып, олардан антисарысу (антисыворотка) даярланды. Тұмау вирусының бірнеше штаммдары анықталып, бұлардың ішінен індетті қоздыратын рибонуклеин қышқылдары алынды. Аса қауіпті вирустардың антигендерін алудың өте тиімді тәсілі табылып, соның нәтижесінде вирустардың иммуногендік өзгерістерін басқаруға мүмкіндік туды.

1991–2001 жылы целлюлолиттік бактериялардың көмегімен құнарсыз қатқыл жемді (сабан, күнбағыс дәнінің қауызы) жеңіл қорытылатын қорекке айналдырып, оның қоректік қасиеттерін арттыруға мүмкіндік беретін өсімдік шикізатын өңдеу тәсілі табылды. Микроорганизмдердің қайта өсуі мен жоғары сатыдағы организмдердің жаңа түзілістерінің ұқсастығы дәлелденді. Ісік тәрізді болып өсуі кезінде клеткалардың бөлінуі мен жіктелуі бұзылуының метаболалық негіздері зерттелді. Қайталама ісік тәрізді өсуі барысында клеткалар құрамындағы резервтік көмірсулардың (трегалоза, гликоген) көбейіп, құрылымдық көмірсулардың (глюкан, маннан) азаятындығы дәлелденді. Адамдар мен жануарлардың жеңіл және асқынған микоз сырқаттарын емдеуде әсері күшті «Розеофунгин» препараты зерттеліп, өндіріске енгізуге әзірленуде. Микроорганизмдердің, гидролиттік ферменттерді өндіргіштердің, органикалық қышқылдардың, протеиннің, витаминдердің гендік қоры жасалып, олардың тұрақты консорциумдарын алу әдісі табылды. Өнімділігі жоғары әрі фаготөзімді варианттарды сұрыптау әдістері ойластырылды. Әсері нысаналы пробиотиктерді жасаудың микробиол. және биотехнологиялық негіздері зерттелді. Сүт қышқылды бактериялар мен бифидобактериялар жиыны негізінде жануарлар төлдері мен құстарда кездесетін колибактериоз, сальмонеллез бен кокцидиозға қарсы, сондай-ақ адамдардағы дисбактериозды емдеуде әсері күшті пробиотик препараттары жасалды. Вирустық жұқпалы аурулар диагностикасын оңайлатуға арналған тиімді диагностикалық препараттар зерттелді. Мембраналық сорбенттер негізінде СПИД сырқатына қарсы жаппай тексеру жүргізудің (серодиагностика) қарапайым тест-дотблотинг жүйелері, сондай-ақ СПИД сыртқатын дәл анықтаушы тест-иммуноблотинг жүйесі жасалды. Өсімдіктер физиологиясы, генетикасы және биоинженериясы институты өсімдіктер биотехнологиясы саласындағы іргелі және қолданбалы зерттеулерді жүргізу мақсатында құрылған. ҚазССР Ғылым Академиясы Микробиология және вирусология институты ҚазССР ҒА Ботаника институтының Микробиология секторы негізінде 30.01.1956 ж. құрылған (ҚазССР Ғылым Академиясының Президиумының Қауылысы 30.01.1956 жылғы № 13). 31.07.2000 жылы Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің «Микробиология және вирусология институты» (мемлекеттік қайта тіркеу туралы куәлік № 24829-1910-ГП) болып қайта атанды. 20.10.2006 жылы ҚР БҒМ РМК «Биологиялық зерттеулер орталығының» ЕМК «Микробиология және вирусология институты» болып қайта атанды (мемлекеттік қайта тіркеу туралы куәлік №81120-1910-ГП), 28.06.2010 жылдан бастап ҚР БҒМ РМК «Микробиология және вирусология институты» болып қайта аталды (мемлекеттік қайта тіркеу туралы куәлік №81120-1910-ГП ). Микробиология және вирусология институты микробиология және вирусология саласында іргелі және қолданбалы мәселелерді қарастыратын Қазақстан Республикасындағы алдыңғы қатарлы ғылыми ұйым болып табылады. Институт қызметінің мақсаты Мемлекеттің ғылыми-техникалық потенциалын нығайтуға және әлеуметтік-экономикалық саланың дамытуына бағытталған микробиология және вирусология саласында іргелі, іргелі-қолданбалы және қолданбалы зерттеулерді жүргізу болып табылады. Институт қызметінің негізгі пәні микробиология және вирусология саласында зерттеулер жүргізу, медицина, ауыл шаруашылығы, тамақ өнеркәсібі және қоршаған ортаны қорғау үшін микробтық және вирустық препараттарды жасап шығару, микробиология және вирусология саласында ғылыми кадрлар дайындау болып табылады. Институт штаты 107 қызметкерден құралған. Олардың ішінде 15 ғылым докторы, 25 ғылым кандидаты, Институттың бас директоры – Саданов Аманкелди Құрбанұлы биология ғылымдарының докторы, профессор жалпы жұмыс стажы 38 жыл.

Институт құрамында келесідей бөлімдер мен бөлімшелер бар:

• Микроағзалар экологиясы зертханасы

• Микроағзалар физиологиясы мен биохимиясы зертханасы

• Микробтық препараттар зертханасы

• Вирустарға қарсы қорғаныс зертханасы

• Вирустар экологиясы зертханасы

• Вирустар биохимиясы зертханасы

• Микробтық фитопатология тобы

• Антибиотиктар тобы

• Микроағзалы ферменттер тобы

• Электрондық микроскопия тобы

• Ғылыми – техникалық ақпарат пен ендіру тобы

• Әкімшілік-басқармалық аппарат

Институттың ғылыми қызметінің негізгі бағыттары:

• Металлдардың микробиологиялық трансформациясының миханизмдерін зерттеу және микроағзаларды қолдана отырып қоршаған ортаны биоремедиациялау технологияларын жасау

• Мұнаймен ластанған су қоймаларын, топырақты және өндірістік суанарларды микробиологиялық тазартуға арналған бактериялық препараттар мен технологиялар жасау

• Өсімдіктерді инфекциялық аурулардан қорғайтын микробиологиялық құралдарды жасау

• Адамдар мен жануарларда болатын ішек инфекциялары мен дисбактериозға қарсы пробиотик препараттарды жасау

• Жаңа антибиотиктерді іздеу мен зерттеу, белгілі антибиотиктер продуценттерінің белсенділігін арттыру

• Өндіріс үшін бағалы микроағзалар штаммдарын ұзақ сақтау мәселелерін зерттеу, биологиялық белсенді заттардың белсенділігін арттыру, микроағзалардың коллекциялық фондын сақтау мен санын арттыру

• Қазақстан Республикасының территориясындағы тұмау вирусының циркуляциясының механизмдерін зерттеу, адам, жануарлар мен құстардан тұмау штаммдарын алып, олардың биохимиялық, иммунды химиялық, малекулалық және филогенетикалық талдауын жасау

• Қазақстанның ауыл шаруашылығы үшін үлкен практикалық маңызы бар құстар парамиксовирусының штаммдарын бөліп алып, олардың биохимиялық, иммунды химиялық, малекулалық және филогенетикалық талдауын жасау

• Орто- және прамиксовирустардың иммунды диагностикасы мен молекулалық диагностикаларының әдістерін дамыту, вирустық инфекцияларының жеңілдетілген экспрес диагностикасы үшін жетілдірілген тест-жүйелерін жасау

• Тазартылған вирустық белоктардың негізінде жаңа ұрпақ вакцинды препараттарды жасау, вакцинды препараттардың тиімділігін арттыру мақсатында жаңа иммунды ынталандырушыларды іздеу мен зерттеу

• Вирустық ифекцияларды емдеу мен алдын алуға арналған микробтық және өсімдіктекті вирустарға қарсы жаңа препараттарды жасау

• Тұмау вирусының және оның құрылыстық компоненттерінің клеткалық құрылыстар мен органдарға патогенді әсерінің механизмдерін зерттеу.

Микробиология және вирусология институты 2009-2011 жж. арналған «Биологиялық жүйелердің жұмыс істеу заңдылықтары – медицина, ауыл шаруашылығы, қоршаған ортаны қорғау үшін инновациялық технологияларды жасау негізі» атты іргелі зерттеулер бағдарламасының (ІЗБ) «Өндірістік микробиология мен биотехнологияның биологиялық негіздері» негізгі ғылыми бағытының басты ұйымы болып табылады. Институтта ІЗБ 6 жобасы бойынша, республикалық ғылыми-техникалық бағдарламасының 5 жобасы бойынша және ХҒТО 1 жобасы бойынша ғылыми зерттеулер жүргізіледі. ҚР БҒМ Микробиология және вирусология институты бірнеше микробиологиялық препараттарды жасап шығарып өндіріске ұсынды. Төмендегі препараттар салалары бойынша көрсетілген:

1. Экология

• Бакойл – мұнаймен ластанған су қоймаларын, топырақ пен өндірістік суанарын микробиологиялық тазартуға арналған жоғары тиімді бактериялық препарат. Препараттың негізі мұнай тотықтыратын белсенді бактериялардың штаммдары болып табылады. Дала сынақтары мұнаймен ластанған топырақтағы мұнайдың көрсеткіші 77-86% -ға азайғанын көрсетті.

2. Ауыл шаруашылығы

• «Ризовит - АКС»– топырақты биологиялық азотпен құнарландыру және соя дәндерінің өнімділігін арттыруға арналған түйнекті бактериялар штаммдары негізінде жасалған жоғары тиімді бактериялық препарат. Препарат өнімді, дайын өнімнің сапасын және топырақтың құнарлығын жақсартады, экологиялық таза өнім алуға мүмкіндік береді, өсімдіктердің ауруларын төмендетеді.

• Биоконсерванттар (құрғақ бактериялық ашытқылар). Жемшөптердің кең ауқымын сүрлеуге арналған сүтқышқылды, пропионқышқылды және целлюлозалитикалық бактериялар негізінде жасалған ашытқылар.

• Бентобак – физиологиялық пробиотик. Белсенді бастамасы – бентонит арқылы адсорбцияланған сүтқышқылды, пропионқышқылды бактериялар. Препаратты жемдерге қосу жемдердің қорытылуын жақсартады, ішектегі В12 дәруменінің синтезін күшейтеді, торайлардың өнімділігін 30 % - ға жоғарылатады.

3. Өсімдіктерді қорғау

• Триходермин – картоп, қант қызылшасының, көкөніс культураларының тамыр шірігіне төтеп беруге арналған.

4. Ветеринария

• Лактовит – ауыл шаруашылығы жануарлары мен құстардың сальмонеллез бен колибактериоз аурулардың алдын алуға арналған сүтқышқылды және пропионқышқылды бактериялар негізінде емдеу-профилактикалық препарат.

5. Денсаулық сақтау

• Розеофунгин – терең және сыртқы микоздарды емдеуге арналған саңылауқұлақтарға қарсы полиенді антибиотик. Бұл антибиотиктың әсер ету спектрі нистатин, леворин, амфотетрациклин секілді көпшілікке мәлім саңылауқұлақтарға қарсы препараттардікінен әлдеқайда кең.

• Плантафермин – диарея синдромы бар 3-2 жас аралығындағы сәбилерді емдеуге арналған сүтқышқылды және бифидобактериялар негізіндегі эубиотик. Препарат қабынуға қарсы, микробтарға қарсы әсер етіп, ішек микроценозын қалпына келтіреді.

• Полилактобак – сүтқышқылды және пропионқышқылды бактериялар ассоциациясынан құралған пробиотик. Төменгі зәр шығару жолдарын катетеризациялаудан кейін қайта қабынған, 1 және 2 дәрежелі қуық түбі безінің зарарсыз гипертензиясы бар науқастарды емдеу үшін сынақтан өткізілген. Препаратты қолдану қалыпты антибактериалдық емдеудің тиімділігін 2.5-3.7 есе көбейтеді.

• Ферментелген қызылша шырыны диеталық және емдік тағам болып есептеледі. Гастрит, энтерокопит, гепатит, холестит сияқты ескі ауруларды емдеуге тиімділігі бар.Ас-қазан-ішек жолдар, жүрек-тамыр және қатерлі, сонымен бірге диабет, атеросклероз ауруларын комплексті емдеуге пайдалануға болады.

Институтта жүргізілетін барлық есептер, жобалар мен бағдарламалар «ҰТЗ ұлттық орталығы» АҚ-да тіркелген. ҒЗЖ барлық бағыттарында ғылыми зерттеудің әр кезеңінде патенттік-лицензиялық ізденістер жүргізіледі. Институтта микробиология мен вирусологияның әртүрлі бағыттарында екі ғылыми мектеп қалыптасқан. Халықаралық байланыстар дамытылып жатыр: РҒА Микробиология институты, Мәскеу; ММУ, Мәскеу; РҒА Микроағзалар физиологиясы мен биохимиясы институты, Пущино; РҒА Жаңа антибиотиктерді іздестіру институты, Мәскеу; РДЗА Тұмау институты, Санкт-Петербург; РҒА Д.И. Ивановский атындағы Вирусология институты, Мәскеу; АҚШ Ауыл шаруашылығы департаментінің Ауыл шаруашылығын зерттеу орталығы; АҚШ Ауыл шаруашылығы департаментінің Құс ауруларының Оңтүстік Шығыс зертханасы; АҚШ Қоршаған ортаны қорғау агенттігі; АҚШ Флорида университеті. Іс қағаздарды жүргізу Номенклатурасына сәйкес мемлекеттік және орыс тілдерінде жүргізіледі. 1996 жылдан бері бұйрықтар қазақ тілінде шығарылады. Хат алмасу, ақпарат карталары, жарнама материалдары, рефераттар, пікірлер, кандидаттық және докторлық диссертацияларды қорғау екі тілде жүргізіледі. Қызметке аларда ғылыми қызметкерлердің қызметітің квалификациялық мінездемесіне сәйкестігі ескеріледі. Кадрларды таңдау және орналастыруда білімнің сапасы, мамандығы, жасы және алдыңғы қызмет орнының мінездемесі ескеріледі. Әр зертханада кадр резерві дайындалады, мамандардың өсуіне мүмкіндік беріледі, қызметкерлердің біліктілігін арттыру, кандидаттық және докторлық диссертацияларды қорғауға дайындау жүргізіледі. Қазіргі таңда Институт ИСО 9001:2009 сапа менеджменті жүйесін енгізуде.

Құрамы

Институт құрамында 10 лаборатория

1. биотехнология;
2. клеткалық инженерия;
3. клеткалық физиология;
4. генетика;
5. молекулалық генетика;
6. физиологиялық генетика;
7. эксперименттік эмбриология;
8. өсімдіктердің өсуі мен төзімділігі;
9. фотосинтез;
10. биологиялық активті заттаржұмыс істейді.

Тағы қараңыз

• Вирусология
• Вирус
• Микроорганизм