Морзе әліппесі

(Морзе коды бетінен бағытталды)

Морзе әліппесі, Морзе коды – шартты сигналдар жүйесі. Морзе әліппесі америкалық өнертапқыш Сэмюэл Морзе (1791 –1872) ойлап тапқан аппарат (Морзе аппараты) арқылы жүзеге асырылады. Морзе аппаратымен хабарларды кодпен беруге және қағаз таспаға кодпен жазып алуға болады.[1] Морзе кодында әрбір әріпке немесе таңбаға ток импульстерінің қысқа мерзімді (нүкте) және үш есе ұзағырақ (тире) сигналдың белгілі бір комбинациясы сәйкес келеді; олардың арасы нүкте ұзақтығына тең токсыз интервалмен бөлініп отырады. Сөздегі әріп және көп таңбалы цифрлар арасы әр комбинацияны аяқтайтын үш еселі токсыз интервалмен, ал текстегі сөздердің арасы бес еселі токсыз интервалмен бөлінеді. Морзе аппаратында әрбір әріп байланыс желісі мен батареяға қосылған контактыны (түйіспені) кілттің көмегімен қосу арқылы беріледі.[2][3]

Радист Морзе әліппесін қолданып дабыл жіберуде.
Морзе әліппесі

Морзе әліппесі

өңдеу
Орыс әріптері Латын әріптері Морзе коды «Шырқауы (орыс тілінде)»
A   A · − ай-даа, ай-ваа
Б   B − · · · баа-ки-те-кут, беей-ба-ра-бан
В   W · − − ви-даа-лаа, вол-чаа-таа
Г   G − − · гаа-раа-ж, гаа-гаа-рин
Д   D − · · доо-ми-ки
Е (также и Ё)   E · есть
Ж   V · · · − же-ле-зис-тоо, жи-ви-те-таак, я-бук-ва-жее, же-ле-ки-таа
З   Z − − · · заа-каа-ти-ки, заа-моо-чи-ки, заа-раа-зи-ки
И   I · · и-ди
Й   J · − − − йас-наа-паа-раа, йош-каа-роо-лаа, и-краат-коо-ее
К   K − · − каак-же-таак, каак-де-лаа, каа-тень-каа
Л   L · − · · лу-наа-ти-ки
М   M − − маа-маа, моор-зее
Н   N − · ноо-мер, наа-те
О   O − − − оо-коо-лоо
П   P · − − · пи-лаа-поо-ёт, пи-лаа-ноо-ет
Р   R · − · ре-шаа-ет, ру-каа-ми
С   S · · · си-ни-е, си-не-е, са-мо-лёт
Т   T таак
У   U · · − у-нес-лоо, у-бе-гуу
Ф   F · · − · фи-ли-моон-чик
Х   H · · · · хи-ми-чи-те
Ц   C − · − · цаа-пли-наа-ши, цаа-пли-цаа-пли, цаа-пли-хоо-дят, цыы-па-цыы-па, цаа-пик-цаа-пик
Ч Ö − − − · чаа-шаа-тоо-нет, чее-лоо-вее-чек
Ш CH − − − − шаа-роо-ваа-рыы, шуу-раа-доо-маа
Щ   Q − − · − щаа-ваам-не-шаа, щуу-каа-жи-ваа
Ъ Ñ − − · − − ээ-тоо-твёр-дыый-знаак, твёёр-дыый-не-мяяг-киий
Ы   Y − · − − ыы-не-наа-доо
Ь (также и Ъ)   X − · · − тоо-мяг-кий-знаак
Э É · · − · · э-ле-роо-ни-ки, э-ле-ктроо-ни-ки
Ю Ü · · − − ю-ли-аа-наа
Я Ä · − · − я-маал-я-маал
  1 · − − − − и-тооль-коо-оо-днаа
  2 · · − − − две-не-хоо-роо-шоо, я-на-гоор-куу-шлаа
  3 · · · − − три-те-бе-маа-лоо, и-дут-дев-чаа-таа, де-ли-те-саа-хаар
  4 · · · · − че-тве-ри-те-каа
  5 · · · · · пя-ти-ле-ти-е, пе-тя-пе-ту-шок
  6 − · · · · поо-шес-ти-бе-ри, шеесть-по-ка-бе-ри
  7 − − · · · даа-даа-се-ме-ри, сеемь-сеемь-хо-ро-шо, даай-даай-за-ку-рить, даай-даай-се-ме-рик, даа-ваай-на-ли-вай
  8 − − − · · воо-сьмоо-гоо-и-ди, моо-лоо-коо-ки-пит
  9 − − − − · ноо-наа-ноо-наа-ми, дее-вяя-тии-соо-тый, воо-доо-проо-воод-чик
  0 − − − − − нооль-тоо-оо-коо-лоо, саа-мыый-длиин-ныый-нооль
Нүкте · · · · · · то-чеч-ка-то-чеч-ка  
Үтір · − · − · − крю-чоок-крю-чоок-крю-чоок
Қос нүкте − − − · · · двоо-ее-тоо-чи-е-ставь 
; − · − · − · тоо-чка-заа-пя-таа-я
Жақша − · − − · − скоо-бку-стаавь-скоо-бку-стаавь, скоо-бку-тыы-мнее-пи-шии
Апостроф · − − − − · крю-чоок-тыы-веерх-ниий-ставь
Тырнақша · − · · − · ка-выы-чки-ка-выы-чки, ка-выы-чки-от-крыы-лись 
 — − · · · · − чёёр-точ-ку-мне-да-ваай, чёёр-точ-ку-ты-пи-шии
/ − · · − · дрообь-здесь-пред-стаавь-те, доо-ми-ки-ноо-мер
? · · − − · · вы-ку-даа-смоо-три-те, до-про-сии-лии-е-го, у-нес-лоо-доо-ми-ки, э-ти-воо-проо-си-ки
! − − · · − − оо-наа-вос-кли-цаа-лаа  
Бөлу белгісі − · · · − рааз-де-ли-те-каа, слуу-шай-те-ме-няя
Қате · · · · · · · · хи-ми-чи-те-хи-ми-чи-те, ше-стью-во-семь-со-рок-во-семь
@ · − − · − · со-баа-каа-ре-шаа-ет, со-баа-каа-ку-саа-ет
Байланыс соңы (end contact) · · − · − хо-ро-шоо-по-каа, хо-ро-шоо-да-ваай, до-сви-даа-ни-яя

Дереккөздер

өңдеу
  1. Жолымбетов Ө.Ш., Құлназаров А.К., Спорт терминдерінің түсіндірме сөздігі. – Алматы, Қазақша-орысша, ISBN 9965-822-48-4
  2. «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев — Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, XI том 27 бет.
  3. Қазақстан - спортшылар елі. Энциклопедиялық анықтамалық. - Алматы: "Сөздік-Словарь". ISBN 9965-822-57-3