Нигер-конголез тілдері
Нигер-конголез тілдері (ағылш. Niger-Congo languages) - африкандық тілдерінің макротобы, 1400-ге жуық тілдерінің қосындысы. Бұл тілдердің барлығы диалекті емес, жеке дара тіл болып қаралады. Егер барлық аты бар диалектілерді есепке алсақ, онда Нигер-конголез макросемьясында көптеген тілдер мен диалектілердің атаулары жоқ. Нигер-конголез тілдерін Африка халқының 85%-ы қолданады, Дакарадан (Сенегала астанасы) Момбасыға дейін (Кенияның астанасы) батысына және Кейптаун (ЮАР) оңтүстігінде. «Нигер-конголез тілдері» деген атауды ғылымға 1955 ж. Дж. Гринбург енгізген.
Бүгінде нигер-конголез тілдері 30 топқа бөлінеді:
| № | этнос | саны, мың адам | % | мемлекеті |
|---|---|---|---|---|
| 1 | Руанда (ньяруанда) | 9540 | 5,76 | Руанда (56,1 %), Конго Демократиялық Республикасы (33,5 %), Уганда (8,9 %), Бурунди (1,1 %) |
| 2 | Макуа | 7750 | 4,68 | Мозамбик (81,3 %), Малави (15,2 %), Танзания (2,8 %) |
| 3 | Конго (халық), йембе, яка | 7600 | 4,58 | Конго Демократиялық Республикасы(65,8 %), Ангола (14,5 %), Конго (11,0 %), Уганда (0,4 %) |
| 4 | Шона | 7050 | 4,25 | Зимбабве (76,7 %), Мозамбик (21,3 %), Ботсвана (1,8 %) |
| 5 | Рунди | 6690 | 4,04 | Бурунди (63,7 %), Конго Демократиялық Республикасы (17,9 %), Танзания (7,5 %), Уганда (6,7 %), Руанда (4,2 %) |
| 6 | Малави (чева, нсенга) | 6520 | 3,93 | Малави (57,5 %), Мозамбик (24,5 %), Замбия (13,0 %), Танзания (3,1 %) |
| 7 | Зулу | 6340 | 3,82 | ЮАР (96,2 %), Лесото (2,7 %) |
| 8 | Луба | 5635 | 3,40 | Конго Демократиялық Республикасы (99,4%), Замбия (0,35 %), Танзания (0,18 %) |
| 9 | Коса | 5610 | 3,38 | ЮАР (99,8 %), Ботсвана (0,1 %) |
| 10 | Ибибио | 5020 | 3,03 | Нигерия (99,6%), Камерун (0,3 %), Экваториалдық Гвинея (0,1%) |
| 11 | Тсонга (шангаан) | 4500 | 2,71 | Мозамбик (68,9 %), ОАР (24,4 %), Зимбабве (6,2%) |
| 12 | Ньямвези, сукума, ньятуру | 4300 | 2,59 | Танзания (99,9%) |
| 13 | Монго, тетела, ленгола, локеле | 4200 | 2,53 | Конго Демократиялық Республикасы (99,9 %) |
| 14 | Кикуйю | 4000 | 2,41 | Кения (99,9 %) |
| 15 | Тсвана | 3630 | 2,19 | ОАР (77,1 %), Ботсвана (21,0 %), Зимбабве (1,65%) |
| 16 | Суто | 3180 | 1,92 | ОАР (59,7 %), Лесото (39,9%), Ботсвана (0,2%) |
| 17 | Лухья | 3180 | 1,92 | Кения (81,8 %), Танзания (18,2 %) |
| 18 | Овимбунду | 3100 | 1,87 | Ангола (99,9 %) |
| 19 | Ганда | 2610 | 1,57 | Уганда (99,6 %), Танзания (0,38 %) |
| 20 | Педи (северные суто) | 2590 | 1,56 | ЮАР (96,5 %), Зимбабве (3,1 %), Ботсвана (0,2 %) |
| 21 | Фанг (пангве) | 2480 | 1,50 | Камерун (72,7 %), Габон (16,0 %), Экваториалдық Гвинея (11,0 %) |
| 22 | Бемба | 2250 | 1,36 | Замбия (97,8 %), Танзания (2,2 %) |
| 23 | Тив | 2240 | 1,35 | Нигерия (89,3 %), Камерун (10,7 %) |
| 24 | Камба | 2150 | 1,30 | Кения (99,9 %) |
| 25 | Суахили | 2060 | 1,24 | Танзания (87,4 %), Мозамбик (4,85 %), Конго Демократиялық Республикасы (4,85 %), Малави (0,97 %) |
| 26 | Яо (ваяо) | 1850 | 1,12 | Малави (45,9 %), Танзания (27,0 %), Мозамбик (27,0 %) |
| 27 | Банги, нгала | 1820 | 1,10 | Конго Демократиялық Республикасы (98,9 %), Конго (1,1 %) |
| 28 | Амбунду | 1800 | 1,09 | Ангола (99,9 %) |
| 29 | Бамилике, видекум, бамум | 1700 | 1,03 | Камерун (99,9 %) |
| 30 | Свази | 1440 | 0,87 | ЮАР (63,9 %), Эсватини (35,0 %), Мозамбик (0,35 %) |