Сократтық әдіс

Сократтық әдіс (ағылш. Socratic method, кейде Сократтық пікірсайыс) — жеке адамдар арасындағы өзара сәйкескен аргументті пікірлесу болып, ол сауал қоюды және сауалға жауап беруді негіз етіп сыни ойлауға ынталандырады, идеялар мен сол идеяларға таған болған түбірлі жорамалдарды алып шығады. Ол классикалық Грек философы Сократтың есімімен аталады, әрі оны Платонның Теэтетінде "туытана әдісі" (майевтика) деп таныстырылған, өйткені ол әңгімелесушілердің сенімдерінде ымдалған анықтаманы алып шығуға, немесе олардың түсінуін ары қарай дамытуға көмектесу үшін қолданылады. Бұл деген сөз, яғни ақиқат (бала) адамның көкейінде (ана құрсағында) әрқашан бар болған болады, адам ақиқатты тума біледі, оны сұрақ және жауап майевтикасы арқылы (туытана жұмысы) сыртқа алып шығуға болады.

Сократтық әдіс - бір түрлі гипотезалық жою әдісі, ол қайшылықты болжамдарды байыпты түрде анықтау және жою арқылы жақсырақ гипотезаларға қол жеткізеді.

Сократтық әдіс сенімімізді қалыптастыратын жалпы, ортақ ақиқаттарды іздейді және оларды жіңішкелікпен тексеріп, басқа сенімдермен үйлесімін анықтайды. Оның негізгі формасы - сауалдар желісі болып, олар логика мен факттерді тексеруден өткізеді, сөйтіп кісінің, немесе топтың мәлім тақырыпқа қарата сенімін байқауға көмектеседі. анықтамаларды зерттеп, әртүрлі нақты жағдайлардың ортақ, жалпы қасиетін табуды көздейді.

Дамытылуы

Бзд. V ғ-ының 2-ші жартысында софистер маманданған ұстаздар ретінде тыңдармандарға өз идеяларын қабылдату үшін философия мен риторика құралдарын пайдаланып көңілдендіруге, әсерлендіруге, мойындатуға тырысты. Сократ бұған салыстырмалы түрде диалектиканы негіз еткен Сократтық әдіс деп аталатын алтернативті оқыту/үйрету әдісін ұсынды.

Сократ басқа афиндықтармен осындай пікірталасқа түсуді жас кезіндегі досы Херефон Дельфи оракулін зиарат еткеннен кейін бастайды. Өйткені Херефоннің айтуынша, Оракул "Грекияда Сократтан асқан данышпан жоқ" деп мәлімдепті. Сократ мұны парадокс деп санап, өз жұмбағына жауап беру үшін Сократтық әдісті қолдана бастайды. Бірақ, Диоген Лаэртстің жазуынша, Сократтық әдісті Протагор ойлап тапқан.

Сократтық прозалық пікірталас стилін сипаттаушы Платон өзінің Алғашқы диалогтарында Сократты әйгілі афиналық сұхбаттасушыларға сұрақ қоюға қызығушы ретінде суреттейді, мысалы, Эвтифрон мен Ион диалогтарында; және бұл әдіс "Сократтық диалогтарда" көп кездеседі, онда Сократтың осы әдісті қолданып, морал және эпистемологиялық мәселелер туралы әріптестеріне сұрақ қояды. Бірқ Кейінгі диалогтарында, мысалы Теэтет, немесе Софист секілді диалогтарында Платон философиялық пайымды басқа әдіспен, яғни диалектика деп аталатын әдіспен өрістетеді.