Стивен Вайнберг

Стивен Вайнберг (ағылш. Steven Weinberg; 3 мамыр 1933, Нью-Йорк — 23 шілде 2021 Остин) — американдық физик, электроәлсіз әрекеттестіктің біртұтас теориясы мен Стандартты моделін жасаушылардың бірі.

Стивен Вайнберг
ағылш. Steven Weinberg
Туған күні	3 мамыр 1933 (1933-05-03)
Туған жері	Нью-Йорк, АҚШ
Қайтыс болған күні	23 шілде 2021 (2021-07-23) (88 жас)
Қайтыс болған жері	Остин, Техас, АҚШ
Ғылыми аясы	физика
Жұмыс орны	Техас университет, Остин
Ғылыми дәрежесі
Альма-матер	Корнелл университеті Принстон университеті
Марапаттары	Физика саласындағы Нобель сыйлығы (1979) АҚШ ұлттық ғылым медалі (1991)

1979 жылғы физика бойынша Нобель сыйлығының лауреаты (Шелдон Ли Глэшоу және Әбдус Саламмен бірге) «элементар бөлшектер арасындағы әлсіз және электромагниттік өзара әрекеттесулердің, соның ішінде әлсіз бейтарап токтарды болжаудың бірыңғай теориясына қосқан үлесі үшін».

Остиндегі Техас университетінің профессоры, АҚШ Ұлттық ғылым академиясының (1972) және Америка философиялық қоғамының (1982) мүшесі, Лондон корольдік қоғамының шетелдік мүшесі (1981). Ол сондай-ақ АҚШ Ұлттық Ғылым медалімен (1991) және басқа да көптеген марапаттармен марапатталды.

Өмірбаяны

Стивен Нью-Йорктегі Бронкс еврей отбасында дүниеге келген. Оның әкесі Фредерик Вайнберг (1901—1984) румын иммигранттарының отбасынан шыққан және сотта стенограф болып жұмыс істеген, ал анасы Ева Израиль (1909—?)), Германиядан АҚШ-қа қоныс аударған.

Бала көптеген ғылыми-көпшілік әдебиеттерді оқыды, химияға қызығушылық танытты және Крестон авеню мен 184-ші көшенің қиылысында орналасқан физика мен математиканы тереңдете оқытатын ұлдар мектебіне түсті (ағылш. Bronx High School of ScienceБронкс жоғары ғылым мектебі, бұл мектеп 1938 жылы Бронкста Нью-Йорк білім беру кеңесімен құрылған). Мектепте ол Шелли Глашоумен дос болды, олар кейін физикалық теориялар бойынша бірге жұмыс істеді .

1950 жылы Вайнберг мектепті бітіріп, Глашоумен бірге Корнелл университетіне оқуға түсті. 1954 жылы Стивен бакалавр дәрежесін алды. Сондай-ақ Нильс Бор институтында оқыды. Ол 1957 жылы Сэм Трейманның жетекшілігімен Принстон университетінде «Ыдырау процестеріндегі күшті өзара әрекеттесулердің рөлі» атты диссертациямен PhD дәрежесін алды.

1966 жылы Вайнберг Массачусетстегі Кембриджге көшіп, Гарвард университетінде дәріс оқи бастады және Массачусетс технологиялық институтында (MIT) шақырылған профессор лауазымына ие болды. 1969 жылы MIT толық профессоры болды.

1973 жылы Вайнберг Гарвардта кафедра және Смитсон астрофизикалық обсерваториясында (ағылш. Senior Scientist) аға ғылыми қызметкер лауазымын алды.

1954 жылы Вайнберг Луиза Голдвассерге (Корнелл университетінде бірге оқыған студент) үйленді. 1963 жылы олардың қызы Элизабет дүниеге келді. Луиза Вайнберг (ағылш. Louise Weinberg) көрнекті заңгер, федералды сот жүйесі мен АҚШ конституциялық құқығының маманы болды және 1980 жылы Остиндегі Техас Технологиялық университетінде заң профессоры болып жұмыс істей бастады.

1982 жылы Стивен Вайнберг Кембриджден Остиндегі әйеліне көшіп, Техас университетінде физика және астрономия бөлімінде жұмыс істей бастады.

1982 жылдан өмірінің соңына дейін Вайнберг Техас университетінде жұмыс істеді.

Саяси басымдықтары бойынша ол — сионизмді қолдады.

Ғылымға қосқан үлесі

Вайнберг — элементар бөлшектердің стандартты моделін жасаушылардың бірі және электр әлсіз әрекеттесу теориясының авторларының бірі.

Көрнекті ғалым Вайнберг ғылымды танымал етуші ретінде де белгілі. Ол АҚШ Конгресінде асқын өткізгіш суперколлайдер құрылысын қолдап куәлік берді, New York Review of Books журналына мақалалар жазды және ғылымның маңыздылығы туралы әртүрлі лекциялар оқыды. Оның ғылым туралы кітаптары ғылымды танымал етуді оның тарихы мен философиясымен біріктіреді.^{[дереккөзі?]}

Америка өнер және ғылым академиясының (1968), АҚШ Ұлттық ғылым академиясының (1972) және Америка философиялық қоғамының (1982) мүшесі, Лондон корольдік қоғамының шетелдік мүшесі (1981).^{[дереккөзі?]}

Вайнберг үш жүзден астам ғылыми және ғылыми-көпшілік мақалалар мен 17 кітап шығарды.

Сын

2015 жылы «Әлемді түсіндіретін астрономия және физика тарихы: Қазіргі ғылымның шығу тегі» кітабы жарияланғаннан кейін кейбір тарихшылар мен ғылым әлеуметтанушылары Вайнбергті, атап айтқанда Стивен Шапинді сынға алды (ағылш. Steven Shapin). Вайнберг сынға қарсыластарының шабуылдарын сәтті тойтарып жауап берді.

Марапаттары

• Роберт Оппенгеймер мемориалдық сыйлығы (1973)
• Рихтмайер мемориалдық сыйлығы (1974)
• Математикалық физика бойынша Дэнни Хайнеман сыйлығы (1977)
• Силлиман дәрісі (1977)
• Science Writing Award (1977
• Физика бойынша Нобель сыйлығы (1979; Шелдон Ли Глэшоу және Әбдус Саламмен бөлісті).
• Эллиот Крессон медалі (1979)
• Оскар Клейн медалі (1989)
• АҚШ ұлттық ғылым медалі (1991).
• Джеймс Мэдисон медалі (1991)
• Гиббс лекциясы (1996)
• Эндрю Гемант сыйлығы (1997)
• Emperor Has No Clothes Award (1999)
• Ғылым туралы әдеби шығармалары үшін Льюис Томас сыйлығы (1999, Lewis Thomas Prize)
• Американдық гуманистік қауымдастығының «Жыл гуманисті» (2002)
• Бенджамин Франклиннің ғылымдағы үлкен жетістігі үшін медалі (2004, Benjamin Franklin Medal (American Philosophical Society))
• Мессенджер лекциялары (2007)
• James Joyce Award (2009
• Оннан астам университеттердің (Чикаго университетінің құрметті докторы және т.б., Knox College, Рочестер университеті, Йель университеті, Нью-Йорк қалалық университеті, Дартмут колледжі, Вейцман институты және т.б.), ғылыми қоғамдар мен академиялар құрметті дәрежелері.

Библиография

Кітаптар

• Weinberg S. Gravitation and Cosmology: Principles and Applications of the General Theory of Relativity. — Wiley, 1972. Русский перевод: Вейнберг С. Гравитация и космология. — М.: Мир, 1975. — 695 б.
• Weinberg S. The First Three Minutes: A Modern View of the Origin of the Universe. — Bantam Books, 1977. — ISBN 0-465-02437-8. Русский перевод: Вайнберг С. Первые три минуты. — Ижевск: РХД, 2000. — 272 б. — ISBN 5-93972-013-7.
• Weinberg S. The Discovery of Subatomic Particles. — W. H. Freeman & Co., 1983. Русский перевод: Вайнберг С. Открытие субатомных частиц. — М.: Мир, 1986. — 288 б. — (В мире науки и техники).
• Feynman R.P., Weinberg S. Elementary Particles and the Laws of Physics: The 1986 Dirac Memorial Lectures. — Cambridge University Press, 1987. Русский перевод: Фейнман Р., Вайнберг С. Элементарные частицы и законы физики. — М.: Мир, 2000. — 144 б. — ISBN 5-03-003364-5.
• Weinberg S. Dreams of a Final Theory: The Scientist’s Search for the Ultimate Laws of Nature. — Pantheon Books, 1993. Русский перевод: Вайнберг С. Мечты об окончательной теории. — М.: URSS, 2004. — 256 б. — ISBN 5-354-00526-4.
• Weinberg S. Quantum Theory of Fields. Volume I: Foundations. — Cambridge University Press, 1995. Русский перевод: Вайнберг С. Квантовая теория поля. — М.: Физматлит, 2003. — Т. 1: Общая теория. — 648 б. — ISBN 5-9221-0403-9.
• Weinberg S. Quantum Theory of Fields. Volume II: Modern Applications. — Cambridge University Press, 1996. Русский перевод: Вайнберг С. Квантовая теория поля. — М.: Физматлит, 2003. — Т. 2: Современные приложения. — 528 б. — ISBN 5-9221-0404-7.
• Weinberg S. Quantum Theory of Fields. Volume III: Supersymmetry. — Cambridge University Press, 2000. Русский перевод: Вайнберг С. Квантовая теория полей. — М.: Фазис, 2002. — Т. 3: Суперсимметрия. — 458 б. — ISBN 5-7036-0078-2.
• Weinberg S. Facing Up: Science and Its Cultural Adversaries. — Harvard University Press, 2001.
• Weinberg S. Glory and Terror: The Coming Nuclear Danger. — New York Review of Books, 2004.
• Weinberg S. Cosmology. — Oxford University Press, 2008. Русский перевод: Вайнберг С. Космология. — М.: URSS, 2013. — 608 б. — ISBN 978-5-397-03648-1.
• Weinberg S. Lectures on Quantum Mechanics. — Cambridge University Press, 2012.
• Weinberg S. Lake Views: This World and the Universe. — Harvard University Press, 2012.
• Weinberg S. To Explain the World: The Discovery of Modern Science. — HarperCollins, 2015. Русский перевод: Вайнберг С. Объясняя мир: Истоки современной науки. — М.: Альпина нон-фикшн, 2016. — 474 б. — ISBN 978-5-91671-479-1.
• Weinberg S. Third Thoughts: The Universe We Still Don’t Know. — Belknap Press, 2018. Русский перевод: Вайнберг С. Всё ещё неизвестная Вселенная: Мысли о физике, искусстве и кризисе в науке. — М.: Альпина нон-фикшн, 2020. — 329 б.
• Weinberg S. Lectures on Astrophysics. — Cambridge University Press, 2019.
• Weinberg S. Foundations of Modern Physics. — Cambridge University Press, 2021.

Негізгі ғылыми мақалалар

• Goldstone J., Salam A., Weinberg S. Broken symmetries // Physical Review. — 1962. — Vol. 127, № 3. — P. 965–970. — doi:10.1103/PhysRev.127.965.
• Weinberg S. Pion scattering lengths // Physical Review Letters. — 1966. — Vol. 17, № 11. — P. 616–621. — doi:10.1103/PhysRevLett.17.616.
• Weinberg S. A model of leptons // Physical Review Letters. — 1967. — Vol. 19, № 21. — P. 1264–1266. — doi:10.1103/PhysRevLett.19.1264.
• Georgi H., Quinn H.R., Weinberg S. Hierarchy of interactions in unified gauge theories // Physical Review Letters. — 1974. — Vol. 33, № 7. — P. 451–454. — doi:10.1103/PhysRevLett.33.451.
• Weinberg S. Gauge and global symmetries at high temperature // Physical Review D. — 1974. — Vol. 9, № 12. — P. 3357–3378. — doi:10.1103/PhysRevD.9.3357.
• Weinberg S. Implications of dynamical symmetry breaking // Physical Review D. — 1976. — Vol. 13, № 4. — P. 974–996. — doi:10.1103/PhysRevD.13.974.
• Glashow S.L., Weinberg S. Natural conservation laws for neutral currents // Physical Review D. — 1977. — Vol. 15, № 7. — P. 1958–1965. — doi:10.1103/PhysRevD.15.1958.
• Weinberg S. A new light boson? // Physical Review Letters. — 1978. — Vol. 40, № 4. — P. 223–226. — doi:10.1103/PhysRevLett.40.223.
• Weinberg S. Baryon- and lepton-nonconserving processes // Physical Review Letters. — 1979. — Vol. 43, № 21. — P. 1566–1570. — doi:10.1103/PhysRevLett.43.1566.
• Weinberg S. Phenomenological Lagrangians // Physica A. — 1979. — Vol. 96, № 1-2. — P. 327–340. — doi:10.1016/0378-4371(79)90223-1.
• Weinberg S. Implications of dynamical symmetry breaking: An addendum // Physical Review D. — 1979. — Vol. 19, № 4. — P. 1277–1280. — doi:10.1103/PhysRevD.19.1277.
• Вайнберг С. Идейные основы единой теории слабых и электромагнитных взаимодействий: Нобелевская лекция // Успехи физических наук. — 1980. — Т. 132, вып. 2. — С. 201–217. — doi:10.3367/UFNr.0132.198010a.0201.
• Hall L., Lykken J., Weinberg S. Supergravity as the messenger of supersymmetry breaking // Physical Review D. — 1983. — Vol. 27, № 10. — P. 2359–2378. — doi:10.1103/PhysRevD.27.2359.
• Weinberg S. The cosmological constant problem // Reviews of Modern Physics. — 1989. — Vol. 61, № 1. — P. 1–23. — doi:10.1103/PhysRevLett.40.223.
• Weinberg S. Nuclear forces from chiral lagrangians // Physics Letters B. — 1990. — Vol. 251, № 2. — P. 288–292. — doi:10.1016/0370-2693(90)90938-3.

Әдебиет

• Вайнберг Стивен // Лауреаты Нобелевской премии. — М.: Прогресс, 1992. — Т. 1. — С. 226-229.
• Левин А. Стивен Вайнберг: интервью с нобелевским лауреатом // Популярная механика. — 2013. — № 1.
• Храмов Ю. А. Вайнберг (Вейнберг) Стивен // Физики : Биографический справочник / Под ред. А. И. Ахиезера. — Бас. 2-ші, өңд. және тол. — М. : Наука, 1983. — Б. 52. — 400 б. — 200 000 дана.
• Wilczek F. Steven Weinberg (1933–2021) // Nature. — 2021. — Vol. 596. — P. 183. — doi:10.1038/d41586-021-02170-w.
• Preskill J. Steven Weinberg (1933–2021) // Science. — 2021. — Vol. 373. — P. 1092. — doi:10.1126/science.abl8187.
• Raizen M.G. Steven Weinberg // Physics Today. — 2021. — Vol. 74(10). — P. 72. — doi:10.1063/PT.3.4864.

Сілтемелер

• Steven Weinberg  (ағыл.). The Nobel Prize. Nobel Prize Outreach. Тексерілді, 17 тамыз 2021.
• Левин А. Памяти Стивена Вайнберга  (орыс.). Элементы.ру (3 августа 2021). Тексерілді, 17 тамыз 2021.
• Левин А. История науки от Стивена Вайнберга  (орыс.). Элементы.ру (21 апреля 2015). Тексерілді, 17 тамыз 2021.
• Steven Weinberg (1933–2021)  (ағыл.). Physics Today. American Institute of Physics (3 August 2021). Тексерілді, 17 тамыз 2021.
• Стивен Вайнбергтің жарияланымдары  (ағыл.). ArXiv. Cornell University. Тексерілді, 17 тамыз 2021.
• Стивен Вайнбергтің жарияланымдары  (орыс.). Успехи физических наук. Тексерілді, 17 тамыз 2021.
• Стивен Вайнбергтің жарияланымдары  (ағыл.). The New York Review of Books. Тексерілді, 17 тамыз 2021.