Тайбұға жұрты (Сібір жұрты)
Тайбұға жұрты (Сібір жұрты, Тайбұға елі) – Алтын Орданың, кейінірек Сібір хандығының әкімшілік бірлігі, 13 ғасырдың басында Батыс Сібірде құрылған Алтын Орданың ішкі ұлысы, астаналары Шыңғы-Тұрада, кейініректе Қашлық. 1420 жылдан бастап Сібір хандығының ұлысына айналды, Ермак жорығынан кейін жұрттың бір бөлігі Ноғай Ордасына көшті.
| Тайбұға жұрты (Сібір жұрты) | |
| Әкімшілігі | |
|---|---|
| Тарихы мен географиясы |
Жұрт оның негізін қалаушы Тайбұганың есімімен аталды .
Жұрт туралы алғашқы деректер
өңдеу- Ертіс және Есіл алабында орналасқан Тайбұғы жұрты туралы Өтеміш қажының 1558 жылға дейін жазған « Шыңғыс-наме » еңбегінде айтылады.[1]
- Ноғай Тайбұғасы Ормаметтің 1586 жылы Мәскеуге жазған хатында «Тайбұға елі» деген тіркес бар. [2]
- Ұлыстардан құралған Тайбұға жұрты туралы 1597 жылы Мәскеуден Көшім ханға жолданған хатында айтылады. [3]
Тайбұға Мырзалары
өңдеуЗерттеуші Дамир Исхаков Тайбұға (Сібір) княздарының атағын Ұлыс билеушісі Алтын Орданың Беклярбектің институтымен сәйкестендіреді.
- Тайбұға - Сібірдегі алғашқы Тайбұға ұлысының Мырзасы (1220-1290)
- Мар (Омар, Омар) - Ибак ханның (1468-1480) қарындасының күйеуі
- Қожа (Кебек Қожа Бұркүт)
- Адер (Одер, Обдер) - Мардың ұлы, хан Ибақтың ықтимал жиені
- Абалақ (Ябалак, Ебалақ) – Мардың баласы, Ыбақ ханның жиені болуы мүмкін
- Ғази би (маңғыт)- Сібір Тайбұға Мырзасы (? -1428)
- Мұса би (маңғыт) – Сібір Тайбұға Мырзасы (1460-1495)
- Мұхаммед - Сібірдегі Тайбұға Мырзасы (1495-1502)
- Аңыш (Ағыш) – Абалақтың баласы, Мұхаммед Тайбұғаның немере ағасы
- Есенбақты – (1502) Мұхаммед Тайбұғаның ұлы
- Қасым – Сібірдегі Тайбұға Мырзасы, Мұхаммед Тайбұғаның ұлы (1502-1530)
- Бек-Булат - Сібір Тайбұға Мырзасы (1555-1558)
- Едігер - Сібір Тайбұға Мырзасы (1530-1563)
- Сейд Ахмед (1583-1588)
Ескертпелер
өңдеу- ↑ Kafali M. Altin Orda hanliğinin kuruluš ve yűşeliş deverleri. — Istanbul, 1976. — S. 44.
- ↑ Пекарский П. П. Когда и для чего основаны города Уфа и Самара // Сборник отделения русского языка и словесности Императорской Академии наук. — 1872. — Т. X. — № 5. — С. 16.
- ↑ Исхаков Д. М. Введение в историю Сибирского ханства. — М., 2006. — С. 188.
да қараңыз
өңдеуӘдебиет
өңдеу- Бустанов А. К. Западная Сибирь под властью ордынских правителей (династический аспект). archeologia.narod.ru. Тексерілді, 21 қаңтар 2011.
- Исхаков Д. М. Институт сибирских князей: генезис, клановые основы и место в социально-политической структуре Сибирского юрта // Гасырлар авазы – Эхо веков : журнал. — Казань: Главное архивное управление при Кабинете Министров РТ, 2008. — № 2. — ISSN 2073-7483. Архивировано 22 марта 2016 года.
- Мұрағат көшірмесі 27 қаңтардың 2012 Wayback Machine мұрағатында
- Тычинских З. А. К вопросу об административно-политическом и территориальном устройстве Сибирских татар в XVI-XVIII веках // Средневековые тюрко-татарские государства : Сборник статей. — Казань: Институт истории им. Ш. Марджани АН РТ, 2009. — Вып. 1. — С. 172-182. — ISBN 978-5-98245-048-7.
- Шашков А. Т. Начало присоединения Сибири // Проблемы истории России. — Екатеринбург: Волот, 2001. — Вып. 4: Евразийское пограничье. — С. 8-51.