Томас Стернз Элиот

Томас Стернз Элиот
	Томас Стернз Элиот
	ағылш. Thomas Stearns Eliot
Туған күні	26 қыркүйек 1888
Туған жері	Сент-Луис, АҚШ
Қайтыс болған күні	4 қаңтар 1965 (76 жас)
Қайтыс болған жері	Лондон, Ұлыбритания
Шығармашылық жылдары	1905—1965
Бағыты	модернизм
Үлгі:Президенттік Бостандық медалі	Үлгі:«Pour le Mérite» ордені
Қолтаңбасы

Томас Стернс Элиот (ағылш. Thomas Stearns Eliot, өзінің Т. С. Элиот (ағылш. T. S. Eliot қысқа атымен танымал; 26 қыркүйек 1888, Сент-Луис, Миссури, АҚШ - 4 қаңтар 1965, Лондон, Ұлыбритания) — американдық-британдық ақын, драматург және әдебиет сыншысы, поэзиядағы модернизмнің өкілі. 1948 жылы әдебиет бойынша Нобель сыйлығының иегері.

Өмірбаяны өңдеу

Бай отбасында дүниеге келген. Оның атасы шіркеу салып, университет колледжін құрған діни қызметкер болған. Оның әкесі өнеркәсіптік компанияның президенті болған, анасы әдеби іспен айналысқан. Ол жастайынан ерекше қабілет танытып, 14 жасында Омар Хайям поэзиясының ықпалымен өлең жаза бастады. 1906 жылы жеке мектепті бітіргеннен кейін Гарвард университетіне түсіп, оны төрт жыл емес, үш жылда бітірді. Бір жыл университетте ассистент болып жұмыс істеді. Ол өзінің өлеңдерін Гарвард заңгері журналында жариялай бастады, сонда редактор болып жұмыс істей бастады. 1910-1911 жылдары Парижде тұрып, Сорбоннада философия мен тілдер бойынша лекциялар тыңдады. Атап айтқанда, ол Анри Бергсон мен Ален-Фурньенің дәрістерін тыңдады. 1911 жылы ол Америка Құрама Штаттарына оралды және Гарвардта докторантурада үш жыл Чарльз Роквелл Ланманда үнді философиясы мен санскрит тілін оқыды. Элиот өзінің әдеби мансабын Эзра Паундтан бастады. Олардың көзқарастары ортақ болды және Элиот поэзияны иммажизм антологияларында дайындап жариялады. 1914 жылы Еуропаға, алдымен Германияның Марбургіне көшті, Бірінші дүниежүзілік соғыстың басталуымен Англияға кетті және өмірінің көп бөлігін осы елде өткізді, банк қызметкері, мектепте мұғалім, содан кейін әдебиет профессоры болып жұмыс істеді. Элиот алдымен Лондонда тұрақтады, содан кейін Оксфордқа көшті.

Авангард ақын болғандықтан, ол қазіргі заманға қарсылықпен қарады. Оның жұмысының негізгі тақырыбы рух дағдарысы болды. Элиоттың қалыптасуына Құдай берген рухани құндылықтарды жоғалту және өмір сүру үшін күрес пен материалдық құндылықтарға ұмтылу нәтижесінде өзін-өзі босату туралы сол кездегі танымал идеялар айтарлықтай әсер етті^[1].

1915 жылы ол балерина Вивьен Хейвудқа үйленді. Көп ұзамай оның психикалық аурумен ауыратыны белгілі болды.

1915 жылы Элиоттың алғашқы поэмасы жарық көрді — бұл «Дж. Альфред Пруфроктың махаббат әні». 1916 жылдан бастап Элиоттың шығармалары Джейн Хип пен Маргарет Андерсон негізін қалаған американдық «Литтл ревю» әдеби журналында жарияланды. Алғашқы жылдардағы ең маңызды өлеңдер «Пруфрок және басқа бақылаулар» (1917) кітабына енгізілді, оны замандастары англо-американдық модернизмнің манифесі ретінде қабылдады. 1919 жылы оның «Өлеңдер» жинағы жарық көрді. 1922 жылы Элиот өзінің ең маңызды шығармасы, «жоғалған буынның» соғыстан кейінгі көңіл-күйін бейнелейтін және библиялық және дантелік тұспалдарына бай «Құнарсыз жер» поэмасын жариялады.

Элиот сонымен қатар көрнекті сыншы еді. Оның мақалалары түрлі мерзімді басылымдарда жарияланған. 1920 жылы оның «Қасиетті орман» атты эстетикалық шығармалар жинағы жарық көрді. Элиот өзінің замандастарына жартылай ұмытылған Джон Доннды және басқа да «метафизикалық ақындарды» еске салды, олардың арасында ол Эндрю Марвелл мен Джон Вебстерді ерекше бағалады. Элиот негізінен классицизм мен романтизм поэзиясын «сезімталдықтың диссоциациясын» (dissociation of sensibility) бейнелейтін, яғни ақыл мен сезімнің алшақтығын жоққа шығарды. Элиот ақыл мен сезімге үзілді-кесілді қарсы шықты, поэзия оларға тікелей қатысты болмауы керек деп есептеді. «Поэзия өз жаcаушысының көңіл-күйін білдірмеуі керек, оны тыңдаушы мен оқырманды толқытпауы керек» ... Поэзия – «бұл сезімнен қашу, тұлғаның көрінісі емес, тұлғалықтан қашу»^[2].

1925 жылдан 1965 жылы қайтыс болғанға дейін атақты «Faber and Faber» (бастапқыда «Faber and Gwyer») баспасында жұмыс істеп, оның директоры болды.

1925 жылы Элиоттың адамзатқа деген пессимистік көзқарасын көрсететін «Қуыс адамдар» поэмасы жарық көрді. Элиот қайтыс болғаннан кейін «Нью-Йорк таймс» газеті некрологында бұл өлеңнің соңғы жолдары «мүмкін, 20-шы ғасырдағы кез келген ақынның ағылшын тілінде жазған ең жиі сілтенген жолдар» деп жазды^[3].

Элиот 1927 жылы англикандықты қабылдап, Ұлыбританияның құзырындағы азамат болды. Оның дін туралы ойлары «Күл сәрсенбі» (1930) поэмасында бұрынғы шығармаларына қарағанда дәстүрлі стильде көрініс тапты.

Элиот аудармамен де айналысты, 1930 жылы француз ақыны Сен-Джон Персенің «Анабасис» поэмасын ағылшын тіліне аударды.

1932 жылы жиырма жылдық үзілістен кейін ол Америкаға барды.

1934 жылы ол әйелімен ажырасты.

Йейтс қайтыс болғаннан кейін және «Төрт квартет» (1943) жарияланғаннан кейін Элиоттың ағылшын тіліндегі ірі еті тірі ақын ретіндегі беделі берік орнықты.

Элиотты, оның досы және әдеби тәлімгері Эзра Паунд сияқты, антисемитизмге айыпталды, бірақ ол Паундтан айырмашылығы, мұны әрқашан жоққа шығарды. Элиоттың 2003 жылы жарияланған хаттары Элиоттың Аустрия мен Германиядан келген еврей босқындарына Англия мен АҚШ-та тұруға белсенді түрде көмектескенін көрсетті.^{[дереккөзі?]}

Элиот элиталық ақын болды, оның поэзиясы қазіргі авторлардың шығармаларынан мүлде бөлек. Сонымен қатар, оның жұмысының өзіне тән күрделілігі Элиоттың мақсаты емес, ол өзі қойған және шешкен поэтикалық мәселелердің стандартты емес және алуан түрлілігінің салдары болды^[1].

1948 жылы Элиот «заманауи поэзияны дамытудағы басым жаңалықтары үшін» әдебиет саласындағы Нобель сыйлығымен марапатталды, Британдық Құрмет орденімен, 1954 жылы — Француз Құрмет Легионымен және Ганзалық Лиганың неміс Гете сыйлығымен марапатталды.

1952 жылдан қайтыс болғанға дейін Лондон кітапханасының президенті болды .

1957 жылы 68 жасында ол өзінің бұрынғы хатшысы Валери Флетчерге үйленді.

Ол 76 жасында Лондонда қайтыс болды. Күлдері бар ыдыс Саут-Сомерсеттегі Ист-Кокердегі Әулие Михаил және Барлық періштелер шіркеуінде жерленген. .

Мұра өңдеу

Элиот ағылшын тілінде сөйлейтін әлемдегі ең құрметті және көп оқылатын ақындардың бірі болды және болып қала береді. Оның өлеңдері, пьесалары мен сын мақалалары XX ғасырдағы әлемдік мәдениетке айтарлықтай әсер етті. Иозеф Бродский Элиоттың өлімі туралы хабарға ұзақ элегиямен жауап берді^[4]. Венди Коуп Элиоттың поэзиясына бірнеше пародия жазды (соның ішінде «Құнарсыз жер лимериклері»). Эндрю Ллойд Уэббер Элиоттың поэзиясына негізделген әйгілі «Мысықтар» мюзиклін жазды. Уебберден басқа Артур Лурье, Игорь Стравинский, Бенджамин Бриттен, Эйноюхани Раутаваара, Софья Губайдулина, Томас Адес, Александр Маноцков Элиоттың поэзиясына музыка жазды.

Американдық Darkest Hour мелодик-дэт тобы 2007 жылы "Deliver Us" альбомындағы "The Light at the End of the World" әнінде өлең ретінде "Құнарсыз жер" шығармасынан үзінді қолданды.

1993 жылдан бастап Т.С.Элиот сыйлығы Ұлыбританияда немесе Ирландияда алғаш рет жарық көрген ең жақсы жаңа өлеңдер жинағы үшін, 1997 жылдан бері американдық ақындарға арналған аттас сыйлық үшін беріледі.

Экранға бейімделулер өңдеу

1951 - Собордағы кісі өлтіру .

Дереккөздер өңдеу

↑ ^a ^b Кто есть кто в мире : 1500 имен. Е. В. Коровкина // М. ОЛМА-ПРЕСС 2003. стр. 1631
↑ Прозерский В. В. Критический очерк эстетики эмотивизма. M., 1983.
↑ «T.S. Eliot, the Poet, is Dead in London at 76». The New York Times. 5 January 1965. Retrieved 10 December 2013.
↑ Элегия «На смерть Т. С. Элиота». Басты дереккөзінен мұрағатталған 28 қыркүйек 2019.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 24 сәуір 2020.

[Коровкина-1] Кто есть кто в мире : 1500 имен. Е. В. Коровкина // М. ОЛМА-ПРЕСС 2003. стр. 1631

[2] Прозерский В. В. Критический очерк эстетики эмотивизма. M., 1983.

[3] «T.S. Eliot, the Poet, is Dead in London at 76». The New York Times. 5 January 1965. Retrieved 10 December 2013.

[4] Элегия «На смерть Т. С. Элиота». Басты дереккөзінен мұрағатталған 28 қыркүйек 2019.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 24 сәуір 2020.

[1]

[2]

[3]

[4]