Уикипедия:Маңыздылық

Лақап: УП:М

Уикипедия — бұл адамзаттың барлық салалық білімдерін жүйеге келтіріп жинақтаған энциклопедия. Дәстүрлі түрде барлық тақырыптар энциклопедиялық сипаттамаға лайық деп саналмайды, тек маңызды болып табылатын тақырыптар ғана қамтылады. Маңыздылық «мәнділік» және «танымалдылық» сөздерінің синонимі болып табылмайды, бірақ осы ұғымдармен тығыз байланысты. Уикипедиядағы мақаланың пәні мен тақырыбы маңыздылықтың жалпы критерилеріне немесе маңыздылықтың жеке критерилерінің біріне сай келсе, онда ол жеке мақалаға лайық деп саналады.^[1].

Маңыздылықтың ережелері мен нұсқаулығы тақырыптың жеке мақала болуға жеткілікті маңызы бар/жоғын шешеді, бірақ олардың мақала мазмұнына тікелей қатысы болмайды. Мақала мазмұнын басқаратын ережелер: Бейтарап көзқарас, Тексерілуі, Өзіндік зерттеулердің болмауы, Уикипедия не болып саналмайды.

Маңыздылықтың жалпы критерийлері (өлшемшарттары)

Тәуелсіз беделді дереккөздерде жан-жақты толық берілген пән немесе тақырып маңызды болып табылады.

Бұл анықтамада әрбір сөз маңызды:

«шамамен» - келтірілген тұжырымдамаға сәйкестендіру оның маңыздылығына кепілдік бермей, тек оның бар екенін болжайтынын білдіреді. Қауымдастыққа берілген тақырып бойынша мақаланың дереккөздеріне қарамастан, оның энциклопедияға сәйкес келмейтіні жайлы (мысалы, Уикипедия не болып табылмайды ережелеріне (нұсқауларына) сәйкес келмеуіне байланысты) келісімге келуі мүмкін^[2]. Бір жағынан қауымдастық берілген тақырып бойынша мақала тәуелсіз дереккөздерінің жоқтығына қарамастан, энциклопедияға сай келетіні жайлы келісімге келуі мүмкін.
«жан-жақты жеткілікті дәрежеде» - мақаланың энциклопедиялық мақсатқа сәйкес болуы үшін дереккөздерден тікелей, өзіндік зерттеу жүргізбей, жеткілікті көлемде алынуын білдіреді. Тақырыптың дереккөздерде жай ғана берілуі оның маңыздылығын негіздемейді. Дегенмен, аталған тақырып жөнінде дереккөздерде ескірген ақпараттардың берілуі немесе осы ақпараттың басқа емес тек аталған тақырыпқа қатысты болуы міндетті емес^[3].
«тәуелсіз беделді дереккөздерде» - дереккөздердің мақала тақырыбына байланысты мәліметтері немесе басқа да мүдделері жоқ дегенді білдіреді. Маңыздылықтың негіздемесі жарнама материалдар, пресс-релиздер, қарастырылатын тақырып бойынша өз алдына шығарылған дереккөздер, автобиографиялар сияқты нәрселер бола алмайды.^[4]
«тәуелсіз беделді дереккөздерде» - осында берілген фактілердің редакторлық тексерістен өткенін білдіріп, олардың Беделді дереккөздер нұсқаулығына сәйкес маңыздылығын бағалауға мүмкіндік береді. Кез келген тасымалдаушыларда жарияланған әртүрлі жұмыстар дереккөздер болып табылады. Қосалқы деректердің қол жетімділігі маңыздылықтың жақсы көрсеткіші саналады^[5].
«тәуелсіз беделді дереккөздерде^[6]» — Уикипедияда олар қосалқы деп беріледі, олар маңыздылықтың объективті дәйектемелерін береді. Қажетті деректердің саны мен сапасы олардың тереңдігі мен нақтылығына байланысты. Бірнеше тәуелсіз дереккөздердің болғаны дұрыс^[7].

Қауымдастық консенсусына сәйкес берілген критерилерге сай келетін тақырып немесе пән маңызды болып келеді; оларға энциклопедияда жеке мақала жазылуы мүмкін. Берілген критерилерге сәйкес келмейтін тақырыптар мен пәндер тексерілген ақпараттары бар мақалаларға біріктірілуі мүмкін.

Маңыздылық объективті дәлелдерді талап етеді

Мақала пәнінің маңыздылық критериін жасау кезінде басты талабы маңыздылықтың объективті дәлелдерін ұсыну болып табылады. Нақты тақырыптардың бұндай дәләлдеріне беделді дереккөздердің толықтай берілуі, кәсіби ортада мойындалуы, маңыздылық критерилерінде берілген басқа да факторлар жатады.

Мақала сілтемесінде беделді қосалқы дереккөздердің болмауы мақаланың болмашы екенін білдірмейді.

Уикипедия — бұл жаңалық репортаждарына арналған орын емес. Маңыздылықтың дәйектемелігі үшін қоғамдық өмірдегі оқиғалар мен құбылыстарға деген бұқаралық ақпарат құралдарының болар болмас назарына қарағанда маңыздырақ нәрселер қажет. Күнделікті орын алып жатқан оқиғаларды беру үшін уикижаңалықтар жобасы құрылған болатын (қазір инкубаторда).

Маңыздылық критерилерін қанағаттандырмайтын мақалалар

Барлық мақалаларда тақырыптарының маңыздылығы көрсетілуі қажет болса да, мақаланың ағымдағы күйі мен оның даму мүмкіндігін де ескерген жөн, ал тақырыптағы маңыздылық критерилерін қанағаттандырмайтын мақалалар әдетте жойылады. Мағыналығына байланысты мақалалардың жою немесе біріктірілуі жайлы талқылаған кезде, мақаладағы тақырыптың маңыздылығын ғана емес, ол маңыздылықтың көрсетілу мүмкіндігі де талқылануы керек. Егерде тәуелсіз деректерді табу мүмкіншілігі бар болса, онда мақаланы болмашылығы үшін жоюдың қажеті жоқ, тек егерде деректерді іздеуден ешқандай нәтиже шықпаса ғана. Нақты маңыздылығы жоқ мақалаларды жою ең соңғы шара болып табылуы тиіс.

Мақала тақырыбының маңыздылығын көрсету үшін мақалада деректер жеткілікті берілмеген болса, онды бұл деректерді табуға тырысып көріңіз немесе:

мақала жазушыдан немесе мақала пәні бойынша сарапшыдан^[8] деректерді қай жерден табуға болатынынан кеңес алыңыздар.
маңыздылық мәселесі жайлы басқа қатысушыларды ескерту үшін мақалаға {{маңыздылық}} үлгісін үстеңіз.
сәйкес уикижобалардың қатысушыларына хабарласып көріңіз, бәлкім олар Интернетте жоқ деректерді табуы мүмкін.

Дереккөздер табылмай жатқан жағдайда, мақаланы жалпы тематикасы сәйкес келетін мақалаға біріктіру мүмкіндігін қарап көріңіз^[9], әйтпесе мақаланы жоюға тура келеді^[10]:

егерде мақала жедел жою критерилерінің бірін қанағаттандырса, оны сәйкес үлгімен белгілеген дұрыс.
әйтпесе мақаланы жою талқылауына беру қажет, бұл процедура Жоюға ұсыну деген бетте жүреді.

Уақыт өтсе де маңыздылық жойылмайды

Уикипедияда қазіргі таңда немесе өткен ғасырда маңызды болған тақырыптар жайлы мақалалар болуы мүмкін. Егерде мақаланың тақырыбы маңыздылықты жалпы критерилерін қанағаттандырса, онда бұл тақырыпқа деген қызығушылықтың өзектілігін көрсетіп қажеті жоқ. Әзірше маңыздылығы байқалмайтын тақырыптардың кейін осы тақырып бойынша жаңа деректер қосылысымен олар маңызды деп санлуы мүмкін. Дегенменде болашақта тақырыпқа қосымша деректер беріледі деп оның маңызды екенін қолқалаудың қажеті жоқ.

Маңыздылық мақалалардың мазмұнына емес тақырыбына қатысты болады

Маңыздылықтың ережелері мен нұсқаулығы тақырыптың жеке мақала болуға жеткілікті маңызы бар жоғын шешеді. Олардың көп жағдайда мақала мазмұнына тікелей қатысы болмайды. Мақалаға жеке бөлімдер мен фактілерді қосу басқа ережелермен және нұсқаулықтармен басқарылады, әсіресе: тексерілуі жайлы, беделді дереккөздерді пайдалануы жайлы, Уикипедия не болып табылмайтындығы жайлы және т.б.

Сонымен бірге мақалалардың бейтараптылығын талап ететінін және мақаланың тақырыбы мен пәніне қатысты маңызы жоқ мәліметтердің қажетсіз екенің ескерген жөн. Авторлар тақырыптың аталған аспектісі маңыздылығының тиісті деңгейде сипатталу қажеттілігіне баса мән беруі қажет.

Дегенменде маңыздылық ұғымы мақаланың мазмұнын да қозғайды. Әр мақала аспектісін берілген тақырып бойынша оның маңыздылығымен сәйкестігін таразылау қажет. Бейтараптылықтың мүмкін болар қателіктерінде ескере отырыңыздар, олар: маңыздылығы аз мәліметтерге көп көңіл бөлу, мақала бөлімдерінің сипатталуының әркелкі болуы, мақаладағы жеке аспектілердің орналасуының негізсіз ерекшеленіп көрсетілуі, ұғымдарды салытыру.

Тағы қараңыз: Уикипедия:Бейтарап көзқарас

Дереккөздер

↑ Егер маңыздылықтың бекітілген жеке критерилерінде олардың жалпы критерилермен қатысы айтылмаған болса, онда маңыздылық осы жеке критерилермен ғана анықталады. Қайта бекітілген маңыздылықтың жеке критерилерінде олардың жалпы критерилермен байланысы және өзара қатынасының реті анық көрсетілуі тиіс.
↑ 2. Сонымен қатар, энциклопедияға мақала жазу барысында нақты дереккөздер әрқашан маңыздылықтың дәлелі болып да табыла бермейді; мысалы, мәліметтер базасы, жарнама, хабарлама бағаналары немесе қысқаша жаңалықтар хабарламалары сенімді деректерден шыққанына қарамастан, маңыздылықтың дәлелі болып саналмауы да мүмкін.
↑ Мысалдар: IBM жөніндегі Собельдің 364 беттік және Блактың 528 беттік кітаптарының көлемі де жеткілікті. Билл Клинтон биографиясында Уолкер «Үш соқыр тышқан» тобын бір тіркеспен-ақ атап көрсеткен (Martin Walker (1992-01-06). «Tough love child of Kennedy», The Guardian), бұл маңыздылықты негіздеу үшін жеткіліксіз болмақ.
↑ Мақала авторының өзі немесе оған қатысты тұлғалар жария еткен жұмыстар басқалардың аталмыш тақырыпқа деген қызығушылығын сирек айғақтайды (қараңыз: Уикипедия:Мүдделер қақтығысы).
↑ Өзін-өзі жарнамалау, автобиография немесе бір өнімнің жарнамасы энциклопедиялық мақала жазуға негіз бола алмайды. Жарияланым тәуелсіз автор тарапынан жазылуы тиіс. Өздері жария етіп отырған тақырыппен тікелей байланысы жоқ адамдар сол тақырыпты назар аударуға тұрады деп шешуі маңыздылықтың көрсеткіші болып табылады. Басқа жағдайда қай бір адам өзінің мақаласына, Уикипедиядан тысқары жерде мақала жайлы ақпарат таратып жүріп, оған үлкен маңыз берер еді, осындай жағдайда маңыздылық ұғымы өзінің мәнін жоғалтар еді. Сонымен қатар, бейтарап дереккөздер мақаланың бейтараптылығына кепіл береді; өзін өзі жарнамалау бейтарап болып келмейтіндігі анық, жеке жариялымдардағы дереккөздер біржақты болып келеді (бұндай дереккөздердегі бейтараптылық жайлы Уикипедия:Автобиографиялар және Уикипедия:Мүдделер қақтығысы ережелерін қараңыз).
↑ Газеттер, кітаптар соның ішінде олардың электронды түрлері, журналдар, радио- және телебағдарламалардың мәліметтері, мемлекеттік құжаттамалар, ғылыми журналдар және т.б. дереккөз болып табылады. Егерде дереккөз тек біреу ғана болса, онда мақала түсінікті болу үшін оның бейтараптылығын, мәліметтердің нақты көрсетілгенін тексеріп алу керек.
↑ Бір ғана дереккөзі бар мақаланы мазмұны кеңірек мақаламен біріктіруге болады. Бір ғана дереккөздің түрлі басылымдармен қайта басылуы немесе түрлі жаңалық агенттіктерімен қайталануы оның көп дереккөз екенін білдірмейді. Бір географиялық аумақтағы бірнеше журналдарда басылып шыққан деректер оның бірнешеу екенін білдірмейді, мысалы, егер жарияланым авторларының өздері бір дерекке сүйенсе немесе жай ғана бір-бірлерінен көшіріп алу жағдайлары. Бір географиялық аймақта, бір ақпараттық агенттікке негізделіп, түрлі журналдарға жарияланып шыққан бір мақала тәуелсіз дереккөз бала алмайтындығы анық.
↑ Кейде тәуелсіз дереккөздегі мәліметті мақалада биографиясы жазылған тұлғаға немесе мақала жазылған ұйымның өкіліне тікелей хабарласу арқылы алуға болады. Әрине, бұндай жағдайларда осындай деректердің қаншалықты тәуелсіз екенін бағалап алған жөн. Сонымен қатар, Уикипедияда мақала тақырыбына қатысы бар арнайы жобалар болуы мүмкін, сол жерден де көмек сұрасаңыз да болады.
↑ Мысалы, көркем әдебиеттегі кейіпкерлер жайлы мақала шығарманың немесе автордың барлық кейіпкерлерімен бір мақалаға біріктірілуі мүмкін; мектеп жайлы мақалалар өздері орналасқан қалалар немесе аймақтар жайындағы мақала ішіндегі бір бөлімі бола алады; атақты адамдардың туысқандары сол танымал адам жайлы жазылған мақаланың бір тарауында сипатталуы мүмкін; қандайда бір топқа немесе бір жағдайлармен байланысты адамдар жайлы мақалаларды бір мақалаға біріктіріп жазуға болады.
↑ Тақырыпқа сәйкес емес мақаланың жойылуы жөніндегі ұсыныстардың қабылданбағандығы секілді көптеген мысалдар келтіруге болады.Мақаланы жоймастан бұрын оның маңыздылығын растайтын дереккөздерді табуға мүмкіндік бар жоғын дұрыстап анықтап алу керек.

[1] Егер маңыздылықтың бекітілген жеке критерилерінде олардың жалпы критерилермен қатысы айтылмаған болса, онда маңыздылық осы жеке критерилермен ғана анықталады. Қайта бекітілген маңыздылықтың жеке критерилерінде олардың жалпы критерилермен байланысы және өзара қатынасының реті анық көрсетілуі тиіс.

[2] 2. Сонымен қатар, энциклопедияға мақала жазу барысында нақты дереккөздер әрқашан маңыздылықтың дәлелі болып да табыла бермейді; мысалы, мәліметтер базасы, жарнама, хабарлама бағаналары немесе қысқаша жаңалықтар хабарламалары сенімді деректерден шыққанына қарамастан, маңыздылықтың дәлелі болып саналмауы да мүмкін.

[3] Мысалдар: IBM жөніндегі Собельдің 364 беттік және Блактың 528 беттік кітаптарының көлемі де жеткілікті. Билл Клинтон биографиясында Уолкер «Үш соқыр тышқан» тобын бір тіркеспен-ақ атап көрсеткен (Martin Walker (1992-01-06). «Tough love child of Kennedy», The Guardian), бұл маңыздылықты негіздеу үшін жеткіліксіз болмақ.

[4] Мақала авторының өзі немесе оған қатысты тұлғалар жария еткен жұмыстар басқалардың аталмыш тақырыпқа деген қызығушылығын сирек айғақтайды (қараңыз: Уикипедия:Мүдделер қақтығысы).

[5] Өзін-өзі жарнамалау, автобиография немесе бір өнімнің жарнамасы энциклопедиялық мақала жазуға негіз бола алмайды. Жарияланым тәуелсіз автор тарапынан жазылуы тиіс. Өздері жария етіп отырған тақырыппен тікелей байланысы жоқ адамдар сол тақырыпты назар аударуға тұрады деп шешуі маңыздылықтың көрсеткіші болып табылады. Басқа жағдайда қай бір адам өзінің мақаласына, Уикипедиядан тысқары жерде мақала жайлы ақпарат таратып жүріп, оған үлкен маңыз берер еді, осындай жағдайда маңыздылық ұғымы өзінің мәнін жоғалтар еді. Сонымен қатар, бейтарап дереккөздер мақаланың бейтараптылығына кепіл береді; өзін өзі жарнамалау бейтарап болып келмейтіндігі анық, жеке жариялымдардағы дереккөздер біржақты болып келеді (бұндай дереккөздердегі бейтараптылық жайлы Уикипедия:Автобиографиялар және Уикипедия:Мүдделер қақтығысы ережелерін қараңыз).

[6] Газеттер, кітаптар соның ішінде олардың электронды түрлері, журналдар, радио- және телебағдарламалардың мәліметтері, мемлекеттік құжаттамалар, ғылыми журналдар және т.б. дереккөз болып табылады. Егерде дереккөз тек біреу ғана болса, онда мақала түсінікті болу үшін оның бейтараптылығын, мәліметтердің нақты көрсетілгенін тексеріп алу керек.

[7] Бір ғана дереккөзі бар мақаланы мазмұны кеңірек мақаламен біріктіруге болады. Бір ғана дереккөздің түрлі басылымдармен қайта басылуы немесе түрлі жаңалық агенттіктерімен қайталануы оның көп дереккөз екенін білдірмейді. Бір географиялық аумақтағы бірнеше журналдарда басылып шыққан деректер оның бірнешеу екенін білдірмейді, мысалы, егер жарияланым авторларының өздері бір дерекке сүйенсе немесе жай ғана бір-бірлерінен көшіріп алу жағдайлары. Бір географиялық аймақта, бір ақпараттық агенттікке негізделіп, түрлі журналдарға жарияланып шыққан бір мақала тәуелсіз дереккөз бала алмайтындығы анық.

[8] Кейде тәуелсіз дереккөздегі мәліметті мақалада биографиясы жазылған тұлғаға немесе мақала жазылған ұйымның өкіліне тікелей хабарласу арқылы алуға болады. Әрине, бұндай жағдайларда осындай деректердің қаншалықты тәуелсіз екенін бағалап алған жөн. Сонымен қатар, Уикипедияда мақала тақырыбына қатысы бар арнайы жобалар болуы мүмкін, сол жерден де көмек сұрасаңыз да болады.

[9] Мысалы, көркем әдебиеттегі кейіпкерлер жайлы мақала шығарманың немесе автордың барлық кейіпкерлерімен бір мақалаға біріктірілуі мүмкін; мектеп жайлы мақалалар өздері орналасқан қалалар немесе аймақтар жайындағы мақала ішіндегі бір бөлімі бола алады; атақты адамдардың туысқандары сол танымал адам жайлы жазылған мақаланың бір тарауында сипатталуы мүмкін; қандайда бір топқа немесе бір жағдайлармен байланысты адамдар жайлы мақалаларды бір мақалаға біріктіріп жазуға болады.

[10] Тақырыпқа сәйкес емес мақаланың жойылуы жөніндегі ұсыныстардың қабылданбағандығы секілді көптеген мысалдар келтіруге болады.Мақаланы жоймастан бұрын оның маңыздылығын растайтын дереккөздерді табуға мүмкіндік бар жоғын дұрыстап анықтап алу керек.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]