Алеппо

Але́ппо (араб.: حَلَبُ‎ Халаб, гр. Αλέππο, Βέροια, лат. Beroea) — Сирияның ірі қалаларының бірі және провинция орталығы. Халық саны 2,301,570 адам (2005). Алеппо Леванттың, көптеген жылдар бойы Ұлы Сирияның үлкен қалаларының бірі және Османлы империясының Константинополь мен Каирден кейінгі үшінші қаласы болды.

Қала
Алеппо
араб.: حلب‎
Әкімшілігі
Ел	СирияСирия
Мухафаза	Алеппо
Тарихы мен географиясы
Координаттары	36°12′00″ с. е. 37°09′00″ ш. б.36.20000° с. е. 37.15000° ш. б. / 36.20000; 37.15000
Алғашқы дерек	2500 жыл б. э. б.
Бұрынғы атаулары	Халман, Беройя
Жер аумағы	190 км²
Орталығының биiктігі	390 м
Уақыт белдеуі	UTC+2, жазда UTC+3
Тұрғындары
Тұрғыны	2 301 570 адам (2005)
Агломерация	2 490 751
Ресми тілі	араб тілі
Сандық идентификаторлары
Телефон коды	+963 21
aleppo-city.gov.sy
Алеппо
Алеппо шекарасы

Этимологиясы

Алеппоның ежелгі атауы Халпе немесе Халибон болған , ал гректер мен римдіктер оны Ве́рия (Βέροια) деп атаған. Крест жорықтары, кейінгі француз мандаты кезеңінде Халеб (Халаб) қаласын италиян тілінде Алеппо деп атап кеткен. Алеппо сөзінің шығу тегі жайында нақты тұжырым жоқ. Дегенмен кейбіреулер «Халеб» сөзі «темір» немесе «мыс» деген мағына береді, ал қалада аталмыш металдарды өндіру ісі ежелден-ақ жолға қойылған, қала атауы осыған байланысты қалыптасқан деген пікір айтады. Енді бірі «Халаба» сөзі арамей тілінде «ақ» деген ұғымды білдіреді. Бұл ел ақ түсті мрамордың көптігімен атағы шыққан, атау осыған байланысты шыққан болса керек дейді. Тағы бір болжам ретінде айтылатын ой Халеб сөзінің этимологиясына сілтейді. Халеб сөзі «жаңа сауылған сүт» деген мағына береді. Ежелгі заманда Ибраһим пайғамбар жолаушыларға сүт береді екен. Адамдар «Халаб Ибраһим», яғни «Ибраһим (Авраам) сүт сауды ма?» деп сұрайтын болыпты. Ал оның сиырының түсі сарғыш-ақшыл (араб. shaheb) болған, осы себепті қала «Халеб аш-Шахба» деп аталған.

Тарихы

Алеппо — әлемнің ежелгі қалаларының бірі болып есептеледі, қаланың іргесі б.з. б. VI мыңжылдықта қалана бастаған. Қаланың оңтүстігінде орналасқан Тәлл ас-Сауда және Тәлл әл-Ансари қырларындағы тарихи қазба жұмыстары б.з. д. 3 мыңжылдықтың жартысында адамдардың осы арада тіршілік кешкендігін көрсетеді.. Хетт, Мари және Евфрат жазбаларында, орталық Анатолия, Эбла қласында табылған қазба жәдігерлерде Алеппоның үлкен сауда орталығы болғандығы және онда әскери өнердің жете дамығандығы жазылған.

Қола ғасыры

Тарихи жазбаларда Алеппоның Дамаск қаласынан бұрын пайда болып, алғаш б.з. д. 3 ғасырда Эбла патшалығының астанасы болғандығы айтылады. Қала Эблада Арми және Арман деген атпен атақты болған. Аккадта Арман деп келген. Аккадтың патшасы. Нарам-Син (немесе оның атасы) ежелгі Эбла мен Арманды б.з.д. XXIII ғаысрда жойған.

Кейін вавилондық дәуірде Алеппо Халаб (Халба) деген есіммен алғаш кездеседі. Қала Амореи патшалығының немесе Ямхадтың орталығы болған. Ямхад патшалығы (араб. يمحاض) (Б.з.д. 1800—1600 ж.ж.) сондай-ақ «Халеб жері» деген атпен де әйгілі болған.

Ямхадты хеттамдық Мурсили I б.з.д. XVI ғасырда қиратты. Дегенмен, Алеппо қайта жанданып, Сирия тарихында өз орнына ие болды.

Темір дәуірі

Хетт патшалығы б.з.д. XII ғасырда құлдыраған уақытта Алеппо арамейлік Арпад Сиро-хеттік патшалықтың құрамында, кейінірек Арамей Сиро-хеттік патшалықтың Хатарикка-Лухутидің астанасы болды. IX ғасырда Алеппо Жаңаассирияның, соңынан Ахменидтер империясының құрамында болды.

Антикалық заман

Александр Македонский қаланы б.з. дейінгі 333 ж. жаулап алды. Селевк Никатор мұнда грек елді-мекендерін құрып (шамамен б.з.д. 301—286 жылдар) оны Македония империясындағы Верия қаласының құрметіне — Верия деп атады. Верия Селевкидтер қол астында 300 жыл шамасында болды.

Рим империясы 3 ғасыр Сирияның солтүстігінде үкім етті. Римдіктердің тұсында сириялықтар көбейді. Сондай-ақ V ғасырда Византия империясы тұсында да Сирия халқы анағұрлым ұлғая түсті. Антикалық заманда Верия көлемі жағынан Антиохиядан кейінгі екінші қала, Сирияның астанасы; Рим империясында көлемі жағынан үшінші қала болды. Археологиялық қазбалар Антиохия мен Верияның арасында б.з. VI ғасырында халықтың тығыз орналсқанын растайды. Бұл орында қазіргі күндері қазба жұмыстары жүріп жатыр. Қазба жұмыстарының нәтижесінде үйлер, шіркеулер табылып жатыр. Мысалы әулие Симеон шіркеуі. Әулие Марон осында туған және мазары Алеппоның батысында Брэдте орналасқан деген жорамал бар.

Орта ғасыр

әл-Зирб базары, мамлүк кезеңі

Алеппоның ескі дуалдары және 1256 жылы Ан-Насир Юсуфтың қолымен жасалған Баб Кыннасрин қақпасы

Амфитеатр

Сасандықтар империясы Сирияға VII ғасырда кіріп келді. Кейін Алеппоны 637 жылы Халид ибн Уалидтің басшылығымен арабтар басып алды. 944 жылы әкімі Сайфуд Даула болған Хамданидтер әміршілігінің резиденциясы болды. Қала өркендеп, болашақ әл-Мутанабби, Әл-Фараби секілді философтардың мектебіне айналды. 962 жылы қалаға Византиялықтар баса көктеп кіріп, 974-987 жылдар аралығында Византия империясы қоластында болды. Алеппо екі мәрте 1098 және 1124 жылдары Крест жорығы кезінде қоршауда болды, бірақ берілген жоқ. 1138 жылы 9 тамызда зілзала болып қала қирап қалды. Тарихи деректер бойынша 230 000 адам қайтыс болды.

Халаб алдымен Салахаддиннің, кейін 1183 жылы Аюбилердің қоластында болды.

1260 жылы 24 қаңтарда Алеппоны Хулагудың моңғол әскері және оған тәуелді Антиохия князі Боэмунд VI-нің франк рыцарлері мен оның қайын атасы Армения басшысы Хетум 1 бірігіп жаулап алды. Қала Тұраншахпен әлсіз қорғалған болатын. Қала дуалы 6 күндік шайқастан кейін, цитадель 4 күннен соң берілді. Көптеген мұсылмандар мен иудейлер жан берді. Тұраншахты өлтірмеді, қала бұрынғы басшысы Хомстың қолына өтті. Қалада моңғол гарнизоны орналастырылды. Халабтан соң моңғолдар Дамаскіге бет алды. Дамаск 1 наурыз 1260 жылы берілді. 1260 жылы қыркүйекте мамлүктер Аккалық франктармен келіссөз жүргізіп, Крестшілерден өтіп, моңғолдармен соғысатындығын айтты (қараңыз Айн-Жалут шайқасы). 3 қыркүйек 1260 ж. Мамлүктер моңғолдарды жеңіп моңғол әскербасы Китбуканы өлтірді, 5 күнде Дамаскіні қайта алды. Мұсылмандар 1 ай ішінде Алеппоны қайта алып, онда өз адамдарын губернатор етіп тағайындады. Моңғолдар Китбука үшін кек алу мақсатында көптеген мұсылмандарды өлтірді. Бірақ қайта соғысып жеңе алмасына көзі жетіп, кері шегінді.

1271 жылы моңғолдар қаланы қорғап отырған түркімен әскерін жеңіп қалаға қайта кірді. Мамлүк гарнизоны Хама қаласына қашты. Дегенмен Бейбарыс сұлтан қайта оралып Алеппоны босатады.1280 жылы 20 қазанда моңғолдар қалаға тағы кіріп келгенімен, бұл кезі мамлүктердің басшысы әл-Мансур Қалаун әскерімен келіп моңғолдарды Евфрат арқылы қашыртады.

1400 жылы қала Әмір Темірдің қолына өтті. Әмір Темір кезінде қала бұрынғыдан да көркейе түсті.

Қазіргі заман

Алеппо кодексінің беті

Иудей әйел мен бәдәуи Алеппо, 1873 жыл

19 ғасырда еврейлер екі бүлікке тап болды. 1947 жылы Израиль мемлекетінің құрылуымен Алеппо қаласында үлкен бүлік болды. Нәтижесінде еврейлер топ-тобымен Израильге көше бастады.

1947 жылғы Алеппо бүлігі

1947 жылғы Алеппо бүлігі — Еврейлерге жасалған шабуыл. Халаб (Алеппо), Сирия желтоқсан 1947 жылы БҰҰ-ның Палестина жерін бөліп, Израильді мемлекет ретінде тануының нәтижесінде болған бүлік.

Алеппо бүлігінің қысқаша тарихы

19 ғасырда Алеппо 1853 және 1875 жылдары екі үлкен бүліктің куәсі болды. БҰҰ 1947 жылғы 29қарашада Палестинаны бөлу туралы қарарынан соң, Алеппоның арабтары қаланың еврейлеріне қарсы шықты, ол уақытта олардың саны 10 000 адам болатын.

Қанша адамның қаза болғаны жайлы нақты мәлімет жоқ. 8 бен 75 арасында адам өлімі болды, жүзден аса жараланды деген мәлімет бар. 10 Синагога, 5 мектеп, жастар клубы, 150 жуық еврейлердің үйлері мен дүкендері қиратылды. Сол уақыттың ақша құны бойынша оқиғаның зардабынан 2,5 миллион доллар шығын болған. Бүлік кезінде Алеппо кодексінің көптеген беттері жойылды. Нәтижесінде еврейлер Израильге қарай қашты. Сол жылдары еврейлер кварталындағы еврейлер 2 есеге азайып кетті.

Географиясы

Алеппо қарағайы

Алеппо Жерорта теңізінен 120 км қашықтықта, теңіз деңгейінен 380 м биіктікте, Сирия-Түркия шекарасының шығысында 45 км-де орналасқан. Қала негізінен солтүстігі мен батысында ауыл-шаруашылығы, егіншілікпен айналысады. Атақты Сирия зәйтүндерін өмірумен айналасыды.Алеппо шығысында Сирия шөлі орналасқан. Жаңа қала ескіл қаладан бірнеше км ұзақтықта Куәйкә өзенінің оң жақ жағалакында орын тепкен; қаланың ескі бөлігі өзеннің сол жағында орналасқан. Ескі қала радиусы 10 км болатын 8 үлкен қырмен қоршалған, орталығында үлкені қыр болған. Осы қырдың үстіне Б.д. дейінгі 2 ғасырда қамал тұрғызылған. Аталмыш қырлардың есімдері: Тәл ас-Сауда, Тәл Айша, Тәл ас-С"тт, Тәлл әл-Ясмин, Тәл әл-Ансари (Ярукиййя), Ан ат-Тәл, әл-Жаллүм және Бахсита . Қаланың ескі бөлігі тоғыз қақпадан тұратын ескі дуалдармен қоршалған.

Ауданы 190 км² Алеппо Таяу Шығыстағы тез өсіп келе жатқан қалалардың бірі. 2001 жылы Алеппоның ауданын 2015 жылға 420 км² дейін ұзарту жайлы жоба жасалды.

Мәдени ошақтары

Антиохия қақпасы

Ескі қала

Алеппо қамалы

Жаңа Алеппо мен ескі қаланы бөлініп тұрады. Ескі қала ескі дуалдармен қоршалған. Ұзындығы 5 км, 9 қақпасы бар. Ортағасырлық қамал-сарайы бар. Тарих беттерінде Алеппо көптеген оқиғаларға куә болған, қаланы әр заманда әр түрлі басшы басқарған, қанша рет соғыстың куәсі болған. Осы себепті қала халқы кварталдарға бөлініп, мысалы, мұсылман, христиан, еврей кварталдары болған. Олар бір бірінен мұқтаж болмастан өмір сүрген. Ескі қаланың жалпы аумағы 3,5 км². 120 мың адам өмір сүреді.

Базарлары

Бауабәт әл-Ясмин

Алеппоның ескі базары

Хан әл-Шунә

Бұл қаланың стратегиялық орналасуы жергідікті халықтың саудамен айналысуына демеу болды. Себебі Алепподан Ұлы Жібек жолы өтетінеді. Әлемдегі ең үлкен жабық базар жалпы аумақ ұзынды 13 км Алеппода орналасқан. Базар Медина деп аталады. Бұл сауда орталығы. Мұнда жібектің әр түрін, Үнді шай мен кофесін Дамас кофесін таба аласыз. Базарда сонымен бірге хандар яғни керуен сарай Караван-сарай (араб. كاروانسرا) орналасқан.

Қаланың атақты керуен сарайлары:

Алеппо базарлары

Әл-Наххасин хаммамы

• Суқ әс-Сабун, немесе сабын ханы, XVI ғасырда салынған, сабын дүкенінің жанында орналасқан.
• Суқ Хан ан-Наххасин, немесе бал базары. 1539 жылы салынған. Өзінің ұлттық, жаңа аяқкиімдерімен атақты, 84 дүкені бар.
• Суқ Хан әл-Харир, немесе жібек ханы базары. 16 ғасырдың екінші жартысында салынған, 43 дүкені бар.
• Суқ Хан әл-Жүмрук, или шекара ханы бзары, 55 магазині бар текстиль орталығы . 1574 жылы салынған.
• Суқ Хан әл-Уазир, 1682 жылы салынған.
• Суқ әл-Аттарин.
• Суқ әз-Зирб, немесе Суқ әл-Зарб. Мұнда мамлүктер заманында теңгелер басылған. Қазіргі кезде базардың 71 дүкені бар.
• Суқ әл-Бахрамия Бахрамия мешітінң жанында, 52 азық-түлік дүкені бар.
• Суқ әл-Хаддадин — ескі темір ұсталары қатары, 37 дүкеннен құралған.
• Суқ әл-Атиқ, или ескі базар, тері атумен айналысады, 48 дүкені бар.
• Суқ әл-Сиййяғ, немесе алтын-күміс базары, 99 дүкеннен құралған.
• Суқ ән-Нисуан, әйелдер базары— әйелдерге арналған заттар, жас келіннің жасаулары т.б.
• Әл-Сууәйқа, немесе Суәйқат Али (suweiqa араб тілінде «кішкентай базар» деген мағына береді),— үй жиһаздары мен ас үйге арналған заттарды сататын үлкен базар.

Алеппо хандары

• Хан әл-Қади, 1450 жылы салынған Алеппоның ежелгі керуен-сарайларынан
• Хан әл-Бүргүл, 1472 жылы салынған.
• Хан әл-Шунә 1546 жылы салынған.
• Венециан ханы Венеции кунсулының және венециан саудагерлерінің үйі болған..

Бұдан басқа хандар мен базарлар "Жәйдә" христиан кварталында бар:

• Суқ әл-Хоқадун немесе «Хан әл-Қудс». Хоқадун армян тілінде «рухани үй» дегенді білдіреді, ол Иерусалимге бара жатқан христяиандарға қонақ үй ретінде салынған.
• Әс-Салибә, ескі христиан соборларының орталығы.
• Суқ әс-Суф немесе жүн базары.
• Бауабәт әл-Қасаб, ағаш заттары қатары

Тарихи ғимараттары

әл-Шибани мектеп-шіркеуі

Дар Бәзил, Ждәйдә ауданы, XVIII ғасыр

Баб әл-Фараж мұнарасы

• Алеппо қамалы, қаладан 50 метр биіктіктер орналасқан цмтадель. Б.д.д. 1 мыңжылдық, кейбір ғимараттары XIII ғасырда салынған. 1822 жылғы зілзалада біршама зардап шекті.
• Халауия медресесі, 1124 жылы әулине Елена соборының орнына салынған. Константинның анасы әулие Елена ол жерге византия соборын салдырған болатын. Крест жорығы кезінде қала қиратылған болатын, осы уақытта қаланың қазысы соборды мешітке айналдырды. XII ғасырда Нуред-Дин бұл жерге діни мектеп, медресе салдырды.
• әл-Матбах әл-Әжәми, XII ғасырда әмір Мажд әд-Дин бин әд-Дайя салдырған. 15 ғасырда қайта жөнделді. 1967—1975 жылдары мұнда Ұлттық музей орналасты.
• Әл-Шибани мәдени орталығы. XII ғасыр. Фрак миссионері Марияның ежелгі шіркеу-мектебі.
• Медресе Муқаддамия, 1168 жылыс алынған.
• Медресе Захирия. 1217 жылы салынған.
• Медресе Султания, Алеппо губернаторы Аз-Захир Ғазидың бастауымен салынып, 1223—1225 жылдары ұлы Малик әл-Азиз Мұхаммед бітірді.
• Медресе әл-Фирдаус — Алеппоның ең әдемі мешіті. Алеппо әмірі Аз-Захир Ғази в 1234—1237 жылдары салдырған.
• Алеппо ұлттық кітапханасы. Өткен ғасырдың 30-шы жылдары салынып, 1945 жылы қолданысқа берілген.
• Grand Seray d’Alep — губернатордың бұрынғы резиденциясы; 1920 жылы салынып, 1933 жылы ашылған.
• Ханка әл-Фарафира, сопылардың мекені, 1237 жылы салынған.
• Бимаристан Арғун әл-Камили.
• Дар Ражаб Паша — сарайы.
• Бәйт Жонблат — ескі қамал, XVI ғасырда Алеппоның күрт әмірі Хусейн Паша Ян Полат салдырған.
• Медресе әл-Утмания, ислами мектеп. Осман пашасы әл-Дурақи 1730 жылыс алдырған.
• Бәйт Марраш. XVIII ғасырда Марраш отбасы салдырған.
• Баб әл-Фараж мұнарасы. 1898—1899 жылдары австрия архитекторы Картье салған.

христиан кварталы Жәйдәда көптеген тарихи ғимараттар бар

• Бәйт Ажықбаш (Beit Achiqbash), 1757 жылыс алынған.
• Бәйт Ғазалә.
• Бәйт Даллал.
• Бәйт Уәкил.
• Дар Бәзил. XVIII ғасыр үйі, 2001 жылы бизнес-мектепке айналдырылды.
• Дар Замария, XVII ғасыр соңында салынған.

Мұражайлары

• Алеппо мұражайы
• «Алеппо үйі» Бейт Ашыкбаш, Ждәйдә - әдет-ғұрып мұражайы
• Алеппо цитаделі мұражайы
• Бимаристандағы Аргун әл-Камили медицина және ғылым мұражайы
• Бәйт-Ғазала, Ждәйдә - Алеппо мұражайы
• Армян Апостолы шіркеуінің ескі армян Әулие Богородица шіркеуіндегі мұражайы, Ждәйдә

Қақпалары

• Баб әл-Хадид (en:Bab al-Hadid) (باب الحديد) (Темір қақпа).
• Баб әл-Макам (en:Bab al-Maqam) (باب المقام) (әл-Мақам қақпасы).
• Баб Антакия (en:Bab Antakeya) (باب انطاكية) (Антиохия қақпасы).
• Баб әл-Наср (en:Bab al-Nasr) (باب النصر) (Жеңіс қақпасы).
• Баб әл-Фараж (en:Bab al-Faraj) (باب الفرج) (Босату қақпасы).
• Баб Кыннасрин (en:Bab Qinnasrin) (باب قنسرين) (Киннасрин қақпасы).
• Баб Жнен (en:Bab Jnen)(باب الجنان) (Бақтар қақпасы).
• Баб әл-Ахмар (en:Bab al-Ahmar)(باب الأحمر) (Қызыл қақпа).

Қазіргі Алеппо

Алеппо панорамасы.

Діни ғимараттар

Қырық азапкер соборы

Хусрууия мешіті

• Алеппо ұлы мешіті (Жамиғ әл-Кабир) (ru:Великая мечеть Алеппо) немесе Умауилер мешіті, 715 жылы Уалидом I салдырған, құрылысты ізбасары Сулеймен бітірген. Мешіт маңғол шапқыншылы заманында 1260 жылы қатты қирады. Кейін қайта жөнделді.
• Хусрууия мешіті (en:Khusruwiyah Mosque), 1547 жылы біткен, Атақты осман архитекторы Мимар Синанның проектісімен салынған.
• Әл-Нуқта мешіті (en:Al-Nuqtah Mosque) шиғалар мешіті. Бұл жерде алдын монастырь болған, 944 жылы мешітке айналдырылған.
• Әл-Адалия мешіті, 1555 жылы Алеппо әкімі Мұхаммед Паша салдырған.
• Әл-Саффахия мешіті, 1425 жылыс алынған, сегізбұрышты минареттері бар.
• Әл-Қайқан мешіті.
• Алтын-Боға мешіті (1318).
• Әл-Тауаши мешіті (14 ғ., 1537 жылы қайта жөнделген).
• Қырық азапкер соборы (en:Cathedral of the Forty Martyrs) — армян шіркеуі, Ждәйдә (XVI ғ.).
• Алеппо орталық синагогасы (en:Central Synagogue of Aleppo) — шам. 1200 жылы еврей қаумы салған.
• Марониттік, Сирия православ, католик шіркеулері Ждәйдә кварталында орналасқан.

Жойылған-өлі қалалар

Базилика Мушаббак

Хараб Шамс базиликасы

Айн Дара

Алеппода көптеген жойлып кеткен қалаларлың қалдықтары бар. Олар Сирияның солтүстігінде шамамен 700-дей. Б.д.д. V ғасырға жататын бұл ғимараттар византия архитектурасының ақалдықтарының элементтері.

Ең негізгілері Жәбәл Сәмған (Самаан тауы)нда орналасқан:

• Қалота қамалы, Алепподан солтүсиік-батыста 20 км қашықтықта орналасқан. Рим храммы ретінде б.д. 2 ғасырында тұрғызылған. 5 ғасырда христина дәуірінде храм базиликаға айналдырған. Хамданиттер мен византиялықтардың соғысы нәтижесінде шірккеу қамалға айналдырылды.
• Базилика Хараб Шамс, Алеппоның солтүстік-батысында 21 км., қашықтықты.
• Фафертин шіркеуі, Б.д.д. 372 жыл, Алеппо тарихшысы Абдулла Хажар бұл базиликаны әлемдегі ежелгі шіркеу дейді.
• Сурқания елдімекені.
• Кафр Қира — Бурж Ғайдардағы ежелгі ауыл.
• Синхар немесе Симхар тарихи ауылы.
• Базилика Мушаббак.
• Баржака немесе Бурж Сулеймен — ауылы, тарихи елдімекен, Алепподан солтүстік-батыста 26 км қашықтықта.
• Шейх Сулеймен ежелгі шіркеуі, Алепподан солтүстік-батыста 28 км қашықтықта.
• Кафр-Набу, Алепподан батыста 29 км қашықтықта орналасқан.
• Брәд қаласы, Алепподан батыста 32 км қашықтықта орналасқан. Ішінде марониттік әулие Иулиан Аназарвтың (б.д. 399—402 ж.ж.) монастыры сақталған.
• Қимар елді мекені. Алепподан солтүстік-батыста 35 км қашықтықта.
• Әулие Симеон Храмы (Дәйр Сәмаан).
• Суғанә елдімекені.
• Айн Дара, сиро-хеттік храм, темір ғасыры.
• Баб әл-Хауа ауылы, Алепподан 50 км ұзақтықта, батыста Туркия шекарасында.
• Кирос (басқа аты: Хурус (араб. حوروس) немесе Айюполис) — ежелгі қала.

Алеппо әміршілері

Хамданидтер заманы 945 - 967 Сәйфуд-Дәулә Али I 967 - 991 Саид әд-Даула Шәриф I 991 - 1002 Саид әд-Даула Саид 1002 - 1004 Абул Хасан Али II 1004 Абул Мәйли Шәриф II 1004 - 1023 Египттің құрамында

Мирдасидтер заманы 1023 - 1029 Салих ибн Мирдас 1029 - 1037 Шиблуад Дәула Насир 1037 - 1042 Египттің құрамында 1042 - 1057 Муғизз әд-Дәула Тәмәл 1057 - 1060 Египттің құрамында 1060 - 1061 Рашид әд-Дәула Махмұт 1061 - 1062 Муғизз әд-Дәула Тәмәл 1062 Абу Дуйәблә Атийә 1062 - 1075 Рашид әд-Дәула Махмұт 1075 - 1079 Селжұқтар 1075 - 1076 Жәлал әд-Дәула Насир 1076 - 1079 Абул Фадайыл Сабиқ

Селжұқтар заманы 1095 - 1113 Радуан 1113 - 1114 Алып Арслан әл-Ахрас 1114 - 1117 Сұлтан Шах 128 - 1146 Мосул әміршілігі құрамында Зенгидтер заманы 1146 - 1174 Махмұт Нуреддин 1174 - 1181 Исмаил ас-Салих 1181 - 1182 Мосул әміршілігі құрамында 1182 - 1183 Зәнгі II Имадуд Дин 1183 Алеппо Айюбилер сұлтандығына өтті

Алеппо кварталдары

әл-Хатаб көшесі

Ұғлыбек кварталы

Дәр Бәзил - Ждәйдә кварталы

Ескі қала-цитадельдің ішіндегі кварталдар

• әл-Ағжам - Al-A'ajam الأعجام
• Алтын Бұға - Altunbogha ألتونبوغا
• Ақаба - Aqabeh العقبة
• Бахсита - Bahsita بحسيتا
• Бандара - Bandara البندرة
• әл-Байада - Bayadah البياضة
• әл-Фарафира - Farafira الفرافرة
• әл-Жаллум - Jalloum الجلوم
• әл-Жибәйлә - Jbeileh الجبيلة
• әл-Мағазлә - Maghazleh المغازلة
• әл-Мустадмийә - Mustadmiyeh المستدمية
• Ұғлыбек - Oghlubek أوغلبك
• Қалғат әл-Шәриф - Qala'at al-Sharif قلعة الشريف
• әл-Қасилә - Al-Qasileh القصيلة
• әл-Сафахия - Saffahiyah السفاحية
• Сахат Бизза - Sahet Bizzeh ساحة بزة
• Суқ әл-Мәдинә - Suq al-Madina سوق المدينة
• Тәллә әл-Сәудә - Tallet Alsauda تلة السودة

Цитадельдің сыртындағы кварталдар

• әл-Абраж - Abraj الأبراج
• Ақйол - Aghyol أقيول
• әл-Мажи - Almaji ألمجي
• әл-Баллат - Ballat البلاط
• әл-Бәсәтинә - Basatneh البساتنة
• Банқуса - Banqusa بانقوسا
• әл-Фирдаус - Fardos الفردوس
• әл-Һәзәзә (Сайид Али) - Hazzazeh (Sayed Ali) (الهزازة (السيد علي
• әл-Ждәйдә (Бәйт Махб) - Jdeydeh quarter (Beit Meheb) (الجديدة (بيت محب
• әл-Мағади - Ma'adi المعادي
• әл-Мағайир - Maghayer المغاير
• Қарлұқ - Qarleq قرلق
• Қастал әл-Харами - Qastal Harami قسطل الحرامي
• Сажылыхан - Sajlikhan صاجليخان
• әл-Шарағсус - Shara'sous الشرعسوس
• әл-Тәдрибә - Tadribeh التدريبة
• әл-Уәкилийә - Wakiliyeh الوكيلية

Алеппоның осы заманғы аудандары

әл-Ағзамия - A'zamaiyeh الأعظمية әл-Андалус - Andalus الأندلس әл-Ансари - Ansari الأنصاري әл-Ашрафия - Ashrafiyeh الأشرفية Дахиятул Асад - Al-Assad neighborhood ضاحية الأسد әл-Азизия - Aziziyeh العزيزية Бустан Гүл Аб - Bostan Kelab بستان كل آب әл-Фурқан - Furqan الفرقان Бағдад станциясы - Gare de Baghdad محطة بغداد әл-Хамдания - Hamdaniyeh الحمدانية әл-Хамидия - Hamidiyeh الحميدية Һанану қаласы - Hanano city مدينة هنانو әл-Харири - Hariri الحريري

әл-Жәмилийә - Jamiliyeh الجميلية әл-Кәлләсә - Kallaseh الكلاسة әл-Кәуәкиби (әл-Мәртини) - (Kawakibi (Martini) (الكواكبي (المارتيني әл-Халидийә - Khalidiyeh الخالدية әл-Машариқа - Masharqa المشارقة әл-Мидан - Midan الميدان әл-Мухафаза - Muhafaza المحافظة Жаңа Алеппо - New Aleppo حلب الجديدة әл-Шәһбә әл-Жәдидә - New Shahba الشهباء الجديدة әл-Ғумран - Omran العمران әл-Уруба - Ourubeh العروبة әл-Сәбил - As-Sabil السبيل Сәйфуд Дәулә - Saif al-Daulah سيف الدولة

әл-Сахур - Sakhur الصاخور Салахуддин - Salah ad-Din صلاح الدين әл-Салихин - Salheen الصالحين әл-Шиғар - Sha'ar الشعار әл-Шаһба (Могамбо) - Shahba (Mogambo) (الشهباء (موغامبو Нил көшесі - Share' an-Nil شارع النيل Шейх Мақсұт - Sheikh Maqsoud الشيخ مقصود әл-Шуһада - Shuhada الشهداء әл-Сулеймания - Suleimaniyeh السليمانية әл-Сарийан - The Syriac quarter السريان Тариқ ибн Зияд - Tariq ibn Ziyad طارق بن زياد әл-Заһра - Az-Zahra الزهراء әл-Зуһур - Az-Zuhoor الزهور

Алеппо жоғарғы оқу орындары

Мемлекеттік университеттер

• Алеппо университеті, студенттер саны 60 мыңнан асады. Университеттің 18 факультеті, 8 техникалық мамандықтар беретін колледжі бар.
• Асад әскери-инженерлік академиясы (араб.: أكاديمية الأسد للهندسة العسكرية‎).

Жекеменшік университеттер

2010 жылғы есеп бойынша қалада 4 жекеменшік университет бар:

• (PUSA), Білім және Өнер университеті.
• (GU), Шығанақ университеті.
• (MUST), Мамун атындағы ғылым және техника университеті.
• Эбла жекеменшік университеті.

Лицей-мектептер

Қалада бірнеше христиан, армян қоғамының мектептері және Алеппо халықаралық мектебі, Алеппо француз мектебі бар.

Алеппода орналасқан консулдықтар

Хан әл-Жумрукте британ, голланд, француз консулдықтары болған. Хан әл-Наххасыинде венецияндық консул қоныстанған. Бельгия консулында осы ғимаратта болған. Италия (1548), Франция (1562), Британия (1583), Голландия (1607) ортағасырда Алеппода консулдықтарын ашқан.. 1908-1924 жылдары аралығында АҚШ-тың консулдығы болған.

Қазіргі консулдықтар

• Армения консулдығы,
• Бельгия консулдығы
• Болгария консулдығы
• Голландия консулдығы
• Үндістан консулдығы
• Ирландия консулдығы
• Канада консулдығы
• Мальта консулдығы
• ОАР консулдығы
• Ресей консулдығы,
• Түркия консулдығы,
• Филиппин консулдығы
• Фин консулдығы
• Француз консулдығы,
• Чили консулдығы
• Чехия консулдығы
• Швед консулдығы

Спорт

Алеппо халықаралық стадионы

Алеппода спорттың дамыған түр ол футбол. Алепподан көптеген футбол клубтары бар. Олардың ішінде "әл-Иттихад Алеппо" Сирия дивизиясында алдыңғы қатарда. Қалада 75 мың көрерменді сыйдыра алатын халықаралық стадион орналасқан.

Қаладағы негізгі спорт клубтары:

Клуб
әл-Иттихад Алеппо
әл-Хуррия
Жалға Спорт клубы
әл-Йармук спорт клубы
Оруба спорт клубы

Әл-Иттихад Сирияның атақты клубтарынан. Клубтың 15 мың көрерменге арналған жеке стадионы бар. Екінші орында Әл-Хуррия және Әл-Йармук клубтары.

Алеппо халқының қызығатын тағы бір спорт түрі ол баскетбол. Қалада 12 клуб бар. Бұдан бөлек теннис, гандбол, волейбол, үстел теннисі, жүзу клубтары бар.

Алеппоның атақты адамдары

• Симеон Столпник
• Әулие Марон
• Әл-Бухтури
• Сайфд Даула
• Павел Алеппский, Алеппо архидиакон, саяхатшы (XVII век)
• Филлип Стамма — шахматшы және жазушы, 1705 ж.т.
• Абдур Рахман әл-Кауакиби, ойшыл, діни реформатор.
• Мараа Маллах әл-Паша, Алеппо генерал-губернаторы 1924-26.
• Рисқулла Хассун, 1855 жылы тұңғыш сирия газетін шығарушы
• Кестаки әл-Хәмси, XIX ғасыр ақыны.
• Сати әл-Хусари, араб ұлтшлыдары лидері
• Омар Абу-Риш, осы заманғы ақын
• Мұхаммед Фарис, тұңғыш Сирия ғарышкері
• Мустафа Аккад, продюсер және режиссёр. "Мұхаммед Алла елшісі" (1976) және Омар Мұхтар (1980), фильмдерінің режиссеры.
• Назим әл-Кудси, бұрынғы Сирия президенті.
• Амин әл-Хафиз, бұрынғы Сирия президенті.
• Уахби әл-Харири, суретші және архитектор
• Антраник Дзаругян — армян жазушысы, ақын..
• Джордж Тутунджян, әнші.
• Карник Саргсян, әнші.
• Левон Тер-Петросян, Армения Республикасының экс-президенті (1991—1998).
• Вардан Осканян, Армения сыртқы істер министрі (1998—2008).
• Арам Караманукян, Сирия әскерінің 1940 - 1950 жылдардағы командирі.
• Фатих Мударрис, сириялық суретші, 1922 ж.т.
• Абдур Рахман, скульптор.
• Авраам Руссо, әнші
• Мұхаммед Нажи әл-Отари, қазіргі Сирия премьер-министрі.
• Профессор Мамун Фанса, Адам және табиғат мемлекеттік мұражай директоры, Ольденбург — Германия.
• Лоай Қаяли, сириялық суретші.
• Назир Фанса, журналист және Сирияның 1949 жылғы вице-президенті.

Халқы

Тиләл көшесі

Армян кварталы

Алеппоның тұрғындарының көпшілі — араб-мұсылмандар. Христиан Армяндар, гректер, Марониттік католик шіркеуі, сириялық Католик және еврей, американ Протестанттық қоғамдары бар.

Жыл	Халқы	Өсуі, %±
1883	99 179	-
1901	108 143	9.0 %
1922	156 748	44.9 %
1925	210 000	34.0 %
1934	249 921	19.0 %
1944	325 000	30.0 %
1950	362 500	11.5 %
1960	425 467	17.4 %
1965	500 000	17.5 %
1983	639 000	27.8 %
1990	1 216 000	90.3 %
1995	1 500 000	23.4 %
2000	1 937 858	29.2 %
2004	2 181 061	12.6 %
2005	2 301 570	5.5 %

Тарихы

XIX ғасырдың басында Халебтің 200 мың тұрғыны болды. Қаланың сауда орындары, фабрикалары болды. Фабрикасынан шыққан жібек маталары, қағаз өнімдері, жүн, тері бүкіл Шығысты қамтамасыз етті. Бірақ зәлзала, оба, холера халықтың жағдайын нашарлатып, азайтып жіберді. Алеппо тарихшысы, шейх Камил әл-Газзи (1853—1933), 1822 жылғы зілзаладан бұрын қала халқы 400 мың болатын дейді. Кейін холера мен оба (1823 және 1827 ж.ж.) Халеб тұрғындарын 110 мыңға дейін азайтып жіберді.. 1901 жылы Алеппо халқы 108 143 адам болды. Олардан мұсылмандар — 76 329 (70,58 %), христиан-католиктер — 24 508 (22,66 %); және иудейлер — 7 306 (6,76 %). Христиандар армян босқындары келгенде көбейді. 1915 жылғы армян геноциді). Бірінші армян босқындары келгенде (1915—1922) Алеппо халқы 1922 жылы 156 748 адам болды, оның ішінде: мұсылмандар 97 600 адам (62,26 %), христиан-католиктер — 22 117 (14,11 %), иудейлер — 6 580 (4,20 %), европалықтар сол кезде 2 652 (1,70 %), армян босқындары — 20 007 (12,76 %) және басқалары — 7 792 (4,97 %). Екінші армян босқындары 1923 жылы келді.. 1923—1925 жылдары қалаға 40 000 армян келді, Алеппо халқы 1925 жылдың соңына қарай 210 000 адамға көбейді. Олардың ішінде: армяндар 25 %. 1944 жылы Алеппо тұрғыны 325 000 адам болды, олардың 112 110 (34,5 %) христиандар (армяндар — 60 200).Алеппо христиандарының жартысы 1947 жылға дейін армяндар болды. Дегенмен одан кейін армян репатриациясы уақытында армяндардың көпшілгі Советтік Арменияға көшті.(1946—1967).

Бауырлаc қалалары

• Измир, Түркия 5 мамыр 1993.
• Лион, Франция 18 қазан 2000.
• Газиантеп, Түркия 13 қараша 2005.
• Брест, Беларусия 28 қаңтар 2010.

Қазақстанмен байланысы

2008 жылы 20 маусым Астана қаласында С.Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық университетінің мәжіліс залында «Қуаң аймақтардың ауыл шаруашылығын зерттеу бойынша Халықаралық орталықтың» бас директоры Махмуд Мохаммед Башир Эл-Солхпен кездесу өтті. Орталықтың бас кеңсесі Алеппо қаласында орналасқан. Махмуд Эл-Солх Орталық Азия мен Кавказ жағалауындағы мемлекеттердің ауыл шаруашылығын тұрақты дамыту жөнінде және ICARDA аймақтың кеңсесін құрудың маңыздылығы туралы дәріс оқыған.

2011 жылы сәуірдің 16-25 фитосанитарлық қауіпсіздік зертханасының меңгерушісі Рсалиев Ш.С. Сирияның Алеппо қаласына (ИКАРДА) Құрғақ аймақтардың ауыл шаруашылығын зерттеу жөніндегі халықаралық орталықтың шақыруы бойынша дәнді дақылдар тоты бойынша халықаралық симпозия жұмысына қатысты, БҰҰ сауда және ауыл шаруашылық ұйымы - ФАО-ның қаржыландыруымен.

Транспорт

Алеппо аэропорты

Бағдад теміржолы, 1900-1910 жылдар

Темір жолы

1911 жылы Осман сұлтаны Бағдадта темір жолы салумен айналысқан уақытта, темір жол Алепподан өтті. Ос себепті Алепподағы вокзал "Бағдад темір жолы" (en:Baghdad Railway) деп аталады. Алеппоны Анкарамен жалғастырды. Аталмыш темір жол қазірге дейін бар. Алеппо мен Дамаск арасында да темір жол салынған.

Әуе жолы

Алеппо халықаралық аэропорты (en:Aleppo International Airport) бар. Жаңа аэропот 1999 жылы салынған. Аэропот Сирия араб әуежолдарына қарасты (араб.: مؤسسة الطيران العربية السورية‎; ағыл. — Syrian Arab Airlines / Syrianair). Syrianair — en:AACO альянсының мүшесі (en:Arab Air Carriers Organization).

Қызықты фактілер

• Алеппода әзірбайжан ақыны Насимидің (1370 - 1417) мазары бар. Насими 1417 жылы тұтқындалып, өлтірілген. Мазардың кілті Насимидің ұрпақтарында.
• Арменияның бірінші президенті Левон Тер-Петросян 1945 жылы Алеппода туған.
• Әбу Наср Мұхаммад ибн Тархан ибн Узлағ әл-Фараби (870-950) – қыпшақ даласынан шыққан ұлы энциклопедист ғалым, ойшыл, философ, математик, астролог, музыка теоретигі. Әскер басының отбасында дүниеге келген. Отырар медресесінде, Шаш, Самарқан, Бұхара, кейін Харран, Мысыр, Халеб (Алеппо), Бағдад шаһарларында білім алған.

Галерея

• 
  ар-Рахман мешіті
• 
  Алеппо ұлы мешіті
• 
  Әулия Иоияның Маронит соборы
• 
  Таухид мешіті әулие Георгий шіркеуі

Басқа уикипедиялардан

Бұл мақаланы дайындау барысында араб, ағылшын, еврей, орыс уикпедияларының Алеппо қаласына байланысты мақаласы пайдаланылды.

Тағы қараңыз

Бүліктер

• 1947 жылғы Алеппо бүлігі орыс тілінде
• Еврейлердің ислам елдерінен көшуі
• 1941 жылғы Бағдад бүлігі
• 1945 жылғы Триполи бүлігі
• 1945 жылғы каир бүлігі
• 1947 жылғы Аден бүлігі
• Алеппо бүлігі ағылшын тілінде

Алеппо кодексі

Ортаққорда бұған қатысты медиа санаты бар: Aleppo Codex

• The Aleppo Codex Website
• Mechon Mamre Мұрағатталған 7 тамыздың 2011 жылы. - Electronic text of the Hebrew Bible based largely on the Aleppo Codex.
• Wikimedia Commons - full online digital images in several files.
• Seforim Online - two online digital images, each in a single large file (the same images are found at the Wikimedia Commons in several smaller files):
  • medium resolution Мұрағатталған 8 қаңтардың 2011 жылы. (number 262 in the database)
  • high resolution Мұрағатталған 8 қаңтардың 2011 жылы. (number 263 in the database), contains most of the manuscript but missing parts of some books.
• The History and Authority of the Aleppo Codex, by Yosef Ofer (pdf)
• Israel Museum shrine of the Book
• Mechon Mamre Мұрағатталған 7 тамыздың 2011 жылы. - Electronic text of the Hebrew Bible based on the Aleppo Codex
• History of the Aleppo Codex
• Segal, The Crown of Aleppo
• Үлгі:He icon Copies of the Aleppo Codex Мұрағатталған 21 шілденің 2011 жылы.
• Dina Kraft, From Maimonides to Brooklyn: The mystery of the Aleppo Codex Мұрағатталған 11 желтоқсанның 2007 жылы.

Сілтемелер

Ортаққорда бұған қатысты медиа санаты бар: Aleppo

Ортаққорда бұған қатысты медиа санаты бар: Aleppo citadel

• www.aleppocitadelfriends.org Мұрағатталған 14 қаңтардың 2019 жылы.
• История и архитектура цитадели Алеппо
• Aleppo City official website Мұрағатталған 7 шілденің 2012 жылы.
• Aleppo City Council Мұрағатталған 29 қаңтардың 2014 жылы.
• Aleppo Governorate
• 3-D Old Aleppo map Мұрағатталған 15 наурыздың 2012 жылы.
• Organization of World Heritage Cities
• Aleppo news and services (eAleppo)
• Ernst Herzfeld Papers, Series 5: Drawings and Maps, Records of Aleppo Мұрағатталған 8 қазанның 2011 жылы. Collections Search Center, S.I.R.I.S., Smithsonian Institution, Washington, D.C.
• Lynn Teo Simarski, The Lure of Aleppo, 1987, Saudi Aramco World Мұрағатталған 7 қазанның 2012 жылы.
• William Graves, Restoring Old Aleppo, 1999, Saudi Aramco World Мұрағатталған 7 қазанның 2012 жылы.
• Louis Werner, 4000 Years Behind the Counters in Aleppo, 2004, Saudi Aramco World(қолжетпейтін сілтеме)
• Фотографии г. Халеб Мұрағатталған 26 қаңтардың 2013 жылы.
• Алеппо حلب (Halab). Восток-Запад: Великое противостояние. — Историко-географический комментарий к арабским источникам времён крестовых походов. Тексерілді, 29 қазан 2009.

Үлгі:Cities of Syria