Мальта
Мальта (мальт. Malta, ағылш. Malta), ресми атауы — Мальта Республикасы (мальт. Repubblika ta' Malta, ағылш. Republic of Malta) — Жерорта теңізіндегі Мальта топаралында орналасқан мемлекет. Жер аумағы 316 км². Халқы — 390 мың адам (2000). Негізінен мальталықтар (90%) тұрады. Астанасы — Валлетта қаласы. Ресми тілдері — мальта, ағылшын тілдері. Британ Достастығының құрамындағы ел. Конституциясы бойынша елді президент басқарады. Жоғарғы заң шығарушы органы — бір палаталы парламент. Христиан дінінің католик тармағын ұстанады. Ұлттық мерекесі — 21 қыркүйек — Тәуелсіздік күні (1964). Ақша бірлігі — мальта лирасы.
| Мальта Республикасы мальт. Repubblika ta' Malta ағылш. Republic of Malta | |||||
| |||||
| Ұран: «Virtūte et constantia» | |||||
| Әнұран: «L-Innu Malti» (тыңдау ) | |||||
| |||||
| Тарихы | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Тәуелсіздік күні | 21 қыркүйек 1964 жыл (Ұлыбританиядан) | ||||
| Мемлекеттік құрылымы | |||||
| Ресми тілдері | мальта ағылшын тілдері | ||||
| Елорда | Валлетта | ||||
| Ірі қалалары | Биркиркара | ||||
| Үкімет түрі | Парламенттік республика | ||||
| Президенті Премьер-министрі |
Джордж Абела Джозеф Мускат | ||||
| Мемлекеттік діні | католицизм | ||||
| Географиясы | |||||
| Жер аумағы • Барлығы • % су беті |
Әлем бойынша 185-ші орын 316[1] км² 0,001 | ||||
| Жұрты • Сарап (2019) • Санақ (2011) • Тығыздығы |
493 559[2] адам (167-ші) 416 055[3] адам 1,457 адам/км² (5-ші) | ||||
| Экономикасы | |||||
| ЖІӨ (АҚТ) • Қорытынды (2019) • Жан басына шаққанда |
22,802 млрд.[4] $ 48,246[4] $ | ||||
| ЖІӨ (номинал) • Қорытынды (2019) • Жан басына шаққанда |
15,134 млрд.[4] $ 32,021[4] $ | ||||
| АДИ (2017) | ▲ 0,878[5] (өте жоғары) (29-шы) | ||||
| Валютасы | еуро | ||||
| Қосымша мәліметтер | |||||
| Интернет үйшігі | .mt | ||||
| ISO коды | MT | ||||
| ХОК коды | MLT | ||||
| Телефон коды | +356 | ||||
| Уақыт белдеулері | UTC +1 UTCS +2 | ||||
Географиялық мәліметтер
өңдеуМальта екі ірі (Мальта, Гоцо) және бірқатар шағын аралдардан тұрады. Климаты жерортатеңіздік. Жазы ыстық, құрғақ, қысы жұмсақ, жауын-шашынды, орташа температурасы қаңтарда 12°С, тамызда 25°С. Жылдық орташа жауын-шашын мөлшері 530 мм. Жер беті суларына тапшылық байқалады. Жерортатеңіздік климатына тән ксерофитті бұталы өсімдіктер басым.
Климат
өңдеуМальта климаты - Жерорта теңізі (Csa). Қыс мезгілі құрғақ әрі ыстық мезгілдерге қарағанда жаңбырлы болып келеді. Орташа жылдық температура күндіз 23 ° C, түнде 16 ° C құрайды. Ең суық ай - қаңтар - температура түнде 7-12 ° C, күндіз 12-20 ° C, ең ыстық уақытта - тамыз - түнде 20-24 ° C, күндіз 28-34 ° C аралығында. Тіркелген температура: 2.6 ° C және 43.1 ° C. 2011 жылы International Living журналы Мальтты әлемдегі климаты жақсы ел деп таныды [16].
Орташа салыстырмалы ылғалдылық 75,8% құрайды, шілдеде 65% -дан қыс айларында 80% -ға дейін.
Тарихы
өңдеу
Мальта аумағын б.з.б. 13 ғасырда финикиялықтар мекендеген. Б.з.б. 8 — 7 ғасырларда Мальтаға карфагендіктер еніп, б.з.б. 6 ғасырда оны толық бағындырды. Б.з.б. 218 жылы аралды римдіктер басып алды. 395 — 870 жылы Мальта Византияның қол астында болды. 870 — 1091 жылы араб үстемдігі халықтың шаруашылық өміріне, мәдениеті мен тіліне үлкен әсер етті. 1092 жылы аралды нормандар жаулап алып, Сицилияға қосты. 1530 жылы Мальтада иоаншылдар ордені бекітіліп, кейіннен Мальта ордені деп аталды. 16 ғасырда түрік әскерлері оларға әлденеше рет шабуыл жасады. 1798 жылы Мальтаны Франция, 1800 жылы Ұлыбритания басып алып, әскери-теңіз базасын орналастырды. 1921 жылы ағылшындар арал тұрғындарына өзін-өзі басқару құқын берді. 2-дүниежүзілік соғыстан кейін Мальтада ұлт-азаттық қозғалыс күшейді. 1947 жылы конституциясы қабылданды. 1958 жылы ағылшындарға қарсы бұқаралық қозғалыс өріс алып, аралда төтенше жағдай енгізілгеннен кейін 1947 жылғы конституцияның күші жойылды. 1953 жылы мұнда НАТО-ның Оңтүстік Еуропа аймағындағы біріккен әскери-теңіз күштерінің штабы орналасты. 1962 жылы Ұлыбритания Мальтаға өзін-өзі басқару құқын қайта берді, ал 1964 жылы ол Британ Достастығының шеңберіндегі тәуелсіз ел деп жарияланды. Сол жылы Мальта БҰҰ-ға мүше болды. 1974 жылы Мальта республикасы болып жарияланды, бірақ британ әскері 1979 жыды ғана аралдан шығарылды. 1987 жылы ел конституциясына Мальтаның ешқандай әскери блоктарға қосылмайтындығы туралы бап енгізілді.
Саяси құрылымы
өңдеуМальта - Парламенттік республика. Мальта Конституциясы келесі түзетулермен 1964 жылы қабылданды. Заң шығарушы билік 69 депутаттан тұратын Президент пен Өкілдер палатасынан тұратын парламент тиесілі. Мүшелер жалпы сайлау құқығымен пропорционалды өкілдік негізінде 5 жылға сайланады. Мемлекет басшысы - Президент. Атқарушы билікті премьер-министр басқаратын үкімет жүзеге асырады.
Саяси партиялар мен кәсіподақтар
өңдеу- Мальта еңбек партиясы - 1920 жылы құрылған билеуші партия.
- Мальтаның ұлтшыл партиясы - 1924 жылы құрылған.
Лейбористтер мен ұлтшылдар - Мальтадағы ең үлкен екі партия және парламенттік сайлауда дауысқа түсу үшін белсенді бәсекелеседі. Қалған партиялар әлдеқайда аз және парламентте ұсынылмайды:
- 1953 жылы құрылған прогрессивті-конституциялық партия;
- 1961 жж құрылған (1971 жылға дейін және Христиан жұмысшылар партиясы деп аталған) орталықтың Мальта партиясы;
- Мальта Коммунистік партиясы, 1969 жылы құрылған;
- 40 кәсіподақ жұмыс істейді, олардың 28-і кәсіпқой емес кәсіподақтың мүшелері; ірі кәсіподақ бірлестігі - 1958 жылы құрылған Мальта кәсіподақтары конфедерациясы.
Сыртқы саясат
өңдеуТәуелсіздік алғаннан кейінгі бірнеше жыл ішінде (1964 жылы) Мальта Ұлыбритания және басқа елдермен НАТО тығыз ынтымақтастық саясатын жүргізді. Еңбек партиясы жеңгеннен кейін, оның нұсқауымен Мальтадағы НАТО кеңсесі жабылды.
Экономикасы
өңдеу
Мальта экономикасының басты саласы транзиттік-транспорт операцияларын жүргізу және шетелдік туризм. Кеме жасау және жөндеу, тропикалық жемістер мен жүзім шаруашылығы жақсы дамыған. Елде тоқыма киім, аяқ киім тігу, машина жасау және химия саласы дамыған, электрондық аспаптар шығаратын кәсіпорындар бар. Ауыл шаруашылығы маңызды рөл атқармайды, азық-түлік тауарларының көбі шеттен әкелінеді. Негізгі сауда серіктестері: Германия, Италия, Ұлыбритания, т.б.[6]
Қарулы күштері
өңдеуКішігірім мөлшеріне және бейтараптықты жариялағанына қарамастан, Мальта штатында бірнеше шағын құрлық, әуе және теңіз күштері және, сәйкесінше, әскери бюджет бар. Қарулы күштердің негізгі қызметі - елді сыртқы және ішкі қатерлерден қорғау.
Халық саны
өңдеуМальта халқы 429 344 адамды құрайды (2015). Халықтың тығыздығы - 1432 адам/км². Елдердің тығыздығы бойынша Мальта әлемдегі бесінші орында. Сонымен бірге, Мальта - Еуропалық Одақтағы халқы ең аз мемлекет.
Африка мен Еуропа арасында орналасқан Мальта заңсыз иммигранттар үшін көпір болып табылады. Соңғы уақытта Африка тұрғындары басқа иммигранттармен бірге тез өсуде (Ливия, Мысырлықтар, Мароккалықтар).
Дереккөздер
өңдеу- ↑ Zammit, Andre (1986). "Valletta and the system of human settlements in the Maltese Islands". Ekistics 53 (316/317): 89–95. JSTOR 43620704.
- ↑ World Population Day. Malta National Statistics Office.
- ↑ Census 2011. National Statistics Office, Malta
- ↑ a b c d Malta. International Monetary Fund.
- ↑ 2018 Human Development Report. United Nations Development Programme (2018). Тексерілді, 14 қыркүйек 2018.
- ↑ «Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, VI том
|
Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |