Цзинь әулеті (1115 — 1234)

	Цзинь ; қыт. 金;
	; 1200 ж.
Астанасы	Хуэйнинфу(Харбин)
Тіл(дер)і	Чжурчж,Қытайа
Аумағы	3,200,000 км²
Халқы	50 378 800 адам.

Цзинь, Цзинь әулеті — Қытайдың солтүстігінде 1115 — 1234 ж. чжурчжэндер құрған мемлекет. Чжурчжэндер Қытайдың солт.-шығыс шекарасындағы Маньчжурияның Сунгари өз-нің бойын мекендеген тұңғыс-маньчжур тайпаларының бірі болған. Олар мал ш-мен, аңшылықпен айналысып, Қытаймен сауда жасап, жібекке, темір мен қару-жараққа өздерінің жылқыларын, темір-терсектерін, бұлғын елтірілерін, алтын тамыр мен өзен інжу маржанын айырбастады. Алайда қидандардың Ляо мемлекеті бағындырғаннан кейін олардың Қытаймен байланысы қиындап кетті. Чжурчжэндер 1115 ж. көсемі Агуданы император деп жариялап, Цзинь мемлекетінің негізін қалады. Оларға Гоби шөлінің шығысында тұрған моңғол тайпалары да бағынды және Цзинь билеушілерін Алтын хан деп атады. Маңындағы ұсақ көшпелі тайпаларды біріктіріп, күшейіп алған чжурчжэндер 12 ғ-дың басында Қытайды билеген Сун әулетіне қауіп төндірді. Сун үкіметі чжурчжэндермен келіссөз жүргізіп, оларды тағы бір күшті жауы қидандарға қарсы пайдаланып, айрылып қалған 16 округін қайтарып алуға тырысты. Чжурчжэндер де Ляо мемлекетімен соғыс жағдайында болатын.

1120 ж. Сун әулеті Ляо мемлекетімен соғысу үшін чжурчжэндермен одақ құрады. Осы одақтың нәтижесінде 1125 ж. Ляо мемлекеті біржолата талқандалды. Қидандардың көпшілігі қы-рылып, қалғандары батысқа ауып, Жетісу мен Ыстықкөл маңында Қарақытай мемлекетін құрды. Бұл соғыстардың нәтижесінде қытайлардың әлсіздігі байқалды. Осыны пайдаланған Цзинь мемлекеті Сун империясына соғыс ашып,
1126 ж. көктемде Хуанхэ өз. маңына келіп, сундар астаналарының бірі Кайфын қ-на қауіп төндірді. 15 жыл бойы Цзинь империясы мен Сун мемлекеті арасында соғыс жүрді. Кейін ішкі бірлігін сақтай алмаған Сун өкіметі Цзиньмен бейбіт келісімге келуге мәжбүр болды. Олар Хэбэй және Шаньси провинцияларының біраз бөлігін беріп, 200 мың лан алтын, 4 млн. лан күміс алым төлеуге келісті. Бірақ халық наразылығының күшеюіне байланысты соғыс қимылдары қайтадан басталды.
1126 ж. Сун әскері талқандалып, Кайфын қ. басып алынды. 1127 ж. басып алған жерлерде қытайлықтардың қуыршақ мемлекеті құрылып, билеушілікке сундық бұрынғы әкім тағайындалды. Ал Сун мемлекеті оңт-ке қоныс аударып, астанасын Ханчжоу қ-на көшірді. Ол Оңт. Сун деген атқа ие болып, бұрынғысынан да ауыр шарттарға келісті. Екі мемлекет арасында әскери қақтығыстар жиі болып тұрды. *1130 — 37 ж. Цзинь мемлекеті Сунмен күресу үшін қазіргі Шаньдун, Хэнань, Шаньси провинциялары жерінде, соңдай-ақ Аньхуйдың солт. мен Цзянси жерінде буферлік Ци мемлекетін құрды. Осы жер арқылы Янцзының төм. ағысындағы қытайлардың басты әскери күштеріне күйрете соққы берді.
1135 — 36 ж. Цзиньмен бейбіт бітімге келуді жақтаушы Цинь Гуй бірінші министр қызметіне тағайындалды. Ол Сун императорын Цзиньмен бітімге келуге көндірді.
1142 ж. ұзаққа созылған соғыстардан әлсіреген Сун мемлекеті Цзиньмен бейбіт келісімге қол қойды. Сун императоры өзін Цзинь билеушісінің вассалы ретінде мойындап, оларға жыл сайын 300 мың күміс құйма және 300 мың кесек жібек мата беріп тұруға міндеттенді. Бұл келісімге сәйкес Цзинь мемлекеті басып алған барлық жерлерін қайтарды. Екі елдің арасындағы шекара Хуанхэ мен Янцзы өзендері аралығындағы Хуайшуй өз. болып белгіленді. Осындай келісімдер екі ел арасында 1164 — 68 ж. және 1208 ж. жасалды. Осыдан кейін екі мемлекет арасындағы қатынас кейде бейбіт, кейде дұшпандық жағдайда өрбіді. Цзинь мен Сун әулеті арасындағы ұзаққа созылған соғыстар Алтын ханға бұрыннан бағынышты болып келген моңғолдардың күшеюіне жағдай туғызды. 13 ғ-дан Цзинь мен Сун мемлекеттеріне ұзаққа созылған ішкі соғыстар нәтижесінде Шыңғыс ханның басшылығымен бір орт-қа біріккен түркі-моңғолдар қауіп төндіре бастады.
1211 — 15 ж. және 1234 ж. түркі-моңғолдар Цзинь мемлекетіне күшті соққы беріп, оларды біржолата талқандады. Сөйтіп, чжурчжэндердің Цзинь мемлекеті өзінің өмір сүруін тоқтатты.

Күміс 牌子 *пайцза*(тіркелгі деректері) мыңдаған.

Ciлтемелер :

"Қазақ Энциклопедиясы", 18 том

Цзинь әулеті (1115 — 1234)

Ciлтемелер :

Дереккөздер