Қазақстан халық партиясы
Қазақстан халық партиясы[1] (ҚХП)[2] — Қазақстандағы солшыл социал-демократиялық саяси партия. Қазіргі төрағасы — Ермұхамет Ертісбаев.
| Қазақстан халық партиясы | |
 | |
| Басшысы | |
|---|---|
| Басшы орынбасары | |
| Мәжiлiстегі басшысы | |
| Негізін салушы |
Қазақстан Коммунистік партиясының бұрынғы белсенділері |
| Құрылған жылы | |
| Штаб-пәтері |
Астана, Тұран даңғылы, 21/2 |
| Идеологиясы | |
| Мүшелер саны |
100 мыңнан астам адам (2018) |
| Ұраны |
«Халық! Жер! Әділдік!» |
| Мәжiлiстегі мандаты |
0 / 77 0 / 107 7 / 107 7 / 107 10 / 107 5 / 98 |
| Сайты | |
2004 жылғы 13 сәуірде партия құрылғанда Қазақстан коммунистік халық партиясы (ҚКХП) деп аталған. Сол жылғы 21 маусымда бұл партия тіркелгенде оның құрамында 90,000 мүше бар еді. 2012 жылы партия тұңғыш рет Мәжілісте мандат жеңіп алды. 2020 жылы партияның атауы қазіргі атауына өзгертілді.
Партия қазіргі президент Қасым-Жомарт Тоқаевқа адал. 2022 жылы ол Халықтық коалицияның құрамында болған.
Тарихы
өңдеу
Партия Қазақстан Коммунистік партиясынан бөлініп шыққанда құрылған еді. Жаңа партия құру идеясы Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетінің бірінші хатшысы Серікболсын Әбділдинмен келіспеушілік салдарынан мүшеліктен шыққан 12 мүшеге тиесілі болған.[3] ҚКП-нан бөліну себебі Төлен Тоқтасыновтың Мәжіліс хатшысы және депутаты болып сайлануы болған.[4] 15,000-ға жуық мүше ҚКП-нан ҚКХП-на кетті. ҚКХП тұңғыш съезі 2004 жылғы сәуірде өтті, 2004 жылғы 21 маусымда партия Әділет министрлігінде тіркелді.[3]
2004 жылғы парламент сайлауы нәтижесінде партия жалпы дауыстың тек 1.98% жинап, еш мандатқа қол жеткізе алмады.[3] Келесі жылғы президент сайлауында ҚКХП ұсынған Ерасыл Әбілқасымов дауыстың 0.34% жинап, жеңіліп қалды.[5]
2007 жылғы 28 наурызда ҚКХП мен ҚКП бірлескен баспасөз мәслихатын өткізді, онда олар жақында бірігетінін айтты. ҚКХП кейіннен ірі саяси қайшылықтарға байланысты ҚКП-мен байланыстан бас тартты.[3] 2007 жылғы маусымда болған баспасөз мәслихатында ҚКХП бірінші хатшысы Владислав Косарев Қазақстан Коммунистік партиясы ҚКХП-мен қосыла алмауына басты себеп екі партияның тек жоғары деңгейде ғана біріккісі келгенін және жергілікті басқарудың оған қатыспағандығы деді. Косарев сонымен қатар ҚКП құрылымдары толығымен жойылып, партияның халық арасындағы беделі нөлдік деңгейге дейін төмендегенін айтты.[6]
2007 жылғы парламент сайлауында партия жалпы дауыстың 1.29% жинап, Парламентке түспей қалды.[7] 2012 жылғы парламент сайлауында партия жалпы дауыстың 7.19% және 7 мандат жеңіп алып, билік партиясын санамағандағы Парламентке түскен бірінші партиялардың бірі болды. Ресми түрде оппозицияда болғанымен, партия президентке қарсы еш сөз айтып көрмеген, үкіметті қолдайтын партия саналады.
2020 жылғы қарашада өткен партияның кезектен тыс XV съезінде партия атауы Қазақстанның халық партиясы болып өзгерді.[8] Съезде, оған қоса, партия бағдарламасына бірнеше өзгертулер енгізді.[9]
Кезектен тыс съезге партияның 33 делегаты қатысты. Владислав Косаревты санамағандағы әр делегат партия атауының өзгеруіне дауыс берді.[10] Партия төрағасы болып бірауыздан Айқын Қоңыров сайланды. Ол партияның 2013 жылғы маусымнан де-факто басшысы болған Косаревтың ізбасары болды; бұл жылдары партия хатшылары қызметінде Жамбыл Ахметбеков, Тұрғын Сыздықов, Виктор Смирнов және Гаухар Нұғманова еді.[10]
2022 жылғы қазанда ҚХП Қасым-Жомарт Тоқаевты қолдаймын деп, Халықтық коалиция құрамына кірді.[11]
2024 жылғы 1 шілдеде Алматыда болған баспасөз мәслихатында[12] партияның бірнеше мүшесі Ермұхамет Ертісбаевтың партия төрағалығынан кеткенін талап етті. Наразылар сөзінше, партиядағы келіспеушілік «құрылып жатқан Ертісбаевтың жеке басына табынуынан» шыққан.[13] Бұрынғы төраға орынбасары Асхат Асылбеков, оған қоса, 2023 жылғы жергілікті сайлаулардан бұрын Ертісбаев бір сұхбатта өзінің Назарбаевқа мәңгі адал болатынын айтқан деген.[12] Ертісбаевтың осы сөзі партияның бетбеделін төмендетеді делінеді. Асылбековпен қатар төрағаны сынға алғандар арасында партияның Алматылық бөлімшесінің басшысы Төлеужан Жүндібаев және Маңғыстау облысының өкілі Әбдірашит Мұқырұлы Нияз бар.[13] Олар, оға қоса, Ертісбаевтың өз YouTube арнасына партия қаражатын бөлгеніне және Бишімбаев ісіндегі Қуандық Бишімбаевты қолдағанына қарсылығын көрсеткен. Сынға алынғандар қатарында тағы төраға орынбасары Мирас Аукенов да болды. Наразылар, оған қоса, партия кезектен тыс съезінің өткенін талап етті.[12]
Идеологиясы
өңдеуБастапқыда марксистік-ленинистік партия болған ҚХП бұрын өзін социалистік және солшыл деп сипаттайтын.[14] Алайда қазір олар өзі «халық капитализмі» дейтін идеяны қолдайды.[1]
Құрылымы
өңдеу
ҚКХП-на мүшелік Партияның бағдарламалық және жарғылық айқындамаларын бөлісетін Қазақстан Республикасының 18 жасқа толған азаматтары үшін партия билетімен бекітілген ерікті, жекелей, кесімді болады.[15]
ҚКХП партиясының ұйымдық құрылымы аумақтық принцип бойынша құрылады. ҚКХП ұйымдық негізі бастауыш партия ұйымдары болып табылады. Олар партияның аудандық және қалалық комитеті бекітетін партияның үш және одан да көп мүшесінен құрылады. Филиалдар мен өкілдіктер халық арасында Партия саясатын жүргізеді, мемлекеттік атқарушы және өкілді органдармен, саяси және қоғамдық құрылымдармен өзара іс-қимыл жасайды, өз мөрі және фирмалық бланкілері болады.[15]
2010 жылғы маусымда ҚКХП құрамында 1,868 бастауыш партия ұйым, 178 аудандық ұйым, 33 қалалық ұйым, 14 облыстық ұйым және Алматы мен Астана секілді республикалық маңызы бар қалалық ұйым жұмыс істеді.
Қазақстан Коммунистік Халық партиясының жоғары органы Орталық Комитет 4 жылда кемінде 1 рет шақыратын съезд болып табылады. Съезд шақыру туралы шешім съездің отырысы күніне дейін 2 айдан кешіктірмей баспасөзде жарияланады.[15]
Партияның бақылау органдары мыналар: ҚКХП съезі сайлайтын Орталық бақылау-тексеру комиссиясы (ОБТК); Партияның филиалдары мен өкілдіктеріндегі партия конференцияларында олардың басшылық етуші органдарымен бірлесіп құрылатын облыстық, қалалық және аудандық бақылау-тексеру комиссиялары (ОБТК, ҚБТК, АБТК); жалпы жиналыс сайлайтын бастауыш партия ұйымдарының бақылау-тексеру комиссиялары. Бақылау-тексеру комиссиялары өздерін сайлаған жоғары органға, атап айтқанда: партия съезіне, филиалдар мен өкілдіктердің конференцияларына, бастауыш ұйымдардың жиналыстарына есеп береді.[15]
Сайлану тарихы
өңдеуПрезиденттікке үміткерлері
өңдеу| Жыл | Үміткері | Даусы | % | Даусы | % | Нәтижесі |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1-айналымы | 2-айналымы | |||||
| 2005 | Ерасыл Әбілқасымов | 23,252 | 0.34 | — | Жеңілді | |
| 2011 | Жамбыл Ахметбеков | 111,924 | 1.36 | — | Жеңілді | |
| 2015 | Тұрғын Сыздықов | 145,756 | 1.61 | — | Жеңілді | |
| 2019 | Жамбыл Ахметбеков | 167,649 | 1.82 | — | Жеңілді | |
| 2022 | Қасым-Жомарт Тоқаевты қолдады | 6,456,392 | 81.31 | — | Жеңді | |
Мәжіліске сайлануы
өңдеу| Жыл | Даусы | % | Мандаты | +/– | Орны | Нәтижесі |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 2004 | 3.4% | 0 / 77 |
Жаңа | ▲ 6- | Парламенттен тыс | |
| 2007 | 76,799 | 1.3% | 0 / 98 |
▬ | ▬ 6- | Парламенттен тыс |
| 2012 | 498,788 | 7.19% | 7 / 98 |
▲ 7 | ▲ 3- | Оппозиция |
| 2016 | 537,123 | 7.14% | 7 / 98 |
▬ | ▬ 3- | Оппозиция |
| 2021 | 659,019 | 9.10% | 10 / 98 |
▲ 3 | ▬ 3- | Оппозиция |
| 2023 | 432,920 | 6.80% | 5 / 98 |
▼ 5 | ▼ 5- | Оппозиция |
Дереккөздер
өңдеу- ↑ a b ҚАЗАҚСТАН ХАЛЫҚ ПАРТИЯСЫ (қаз.). qhp.kz. Тексерілді, 26 шілде 2024.
- ↑ Қазақстан Халық Партиясының ресми сайты (ҚХП) (қаз.). halykpartiyasy.kz. Тексерілді, 26 шілде 2024.
- ↑ a b c d Коммунистическая Народная партия Казахстана (КНПК) (орыс.). Евразийский дом. Тексерілді, 15 желтоқсан 2010. Мұрағат көшірмесі 22 шілденің 2011 Wayback Machine мұрағатында
- ↑ КНПК и КПРФ налаживают тесные связи (орыс.). Zonakz.net. Тексерілді, 15 желтоқсан 2010. Мұрағат көшірмесі 22 шілденің 2011 Wayback Machine мұрағатында
- ↑ Выборы Президента Республики Казахстан (орыс.). Қазақстан орталық сайлау комиссиясы. Мұрағат көшірмесі 22 шілденің 2011 Wayback Machine мұрағатында
- ↑ КНПК не будет объединяться с КПК (орыс.). zonakz.net. Kazakhstan Today. Тексерілді, 15 желтоқсан 2010. Мұрағат көшірмесі 15 наурыздың 2014 Wayback Machine мұрағатында
- ↑ Политические партии (орыс.). Қазақстан орталық сайлау комиссиясы. Тексерілді, 15 желтоқсан 2010. Мұрағат көшірмесі 22 шілденің 2011 Wayback Machine мұрағатында
- ↑ Қазақстан коммунистік халық партиясы атауын өзгертті (қаз.). Егемен Қазақстан (10 қараша 2020). Тексерілді, 26 шілде 2024.
- ↑ Абдуллаева, Диана Переименование партии и избрание председателя. Как прошёл предвыборный съезд КНПК. informburo.kz (11 қараша 2020). Тексерілді, 15 қараша 2020.
- ↑ a b Дереккөз қатесі: Жарамсыз
<ref>тегі; no text was provided for refs named:0 - ↑ Дереккөз қатесі: Жарамсыз
<ref>тегі; no text was provided for refs named:1 - ↑ a b c Скандал в НПК: Ертысбаева хотят сместить с должности председателя партии (орыс.). informburo.kz (1 июля 2024). Тексерілді, 3 шілде 2024.
- ↑ a b Члены НПК требуют отставки председателя Ермухамета Ертысбаева из-за его репутации (орыс.). azh.kz (2 июля 2024). Тексерілді, 3 шілде 2024.
- ↑ О партии (орыс.).
- ↑ a b c d Устав Коммунистической Народной партии Казахстана (орыс.). ҚКХП. Тексерілді, 15 желтоқсан 2010. Мұрағат көшірмесі 22 шілденің 2011 Wayback Machine мұрағатында