Қазақстан халық санағы (2009)
2009 жылғы Қазақстан халық санағы — егемендік алғаннан кейін Қазақстан халқы санағының екіншісі. 2009 жылдың 24-25 ақпан аралығында жүргізілді. Санақтың алдын ала ресми қорытындысы 2010 жылдың 4 ақпанында ҚР Мемлекеттік статистика комитетінің сайтында жарияланды. 2009 жылғы халық санағының қорытындысы бойынша Қазақстан Республикасының халқы 16004,8 мың адамды құрап, 1999 жылғы халық санағымен салыстырғанда 1022,9 мың адамға (6,8%) өсті. Санақтың күтпеген нәтижелерінің бірі қала тұрғындарының үлес салмағының 56,3%-дан 54,0%-ға аздап төмендеуі және сәйкесінше ауыл тұрғындарының үлесінің артуы болды.
| 2009 жылғы Қазақстан халық санағы | |
| Жалпы мағлұматы | |
|---|---|
| Мемлекет | |
| өткізілген күні |
2009 жылы 24-25 ақпан |
| Жалпы саны |
16 197 000 адам |
Ұлттық құрамы өңдеу
Санақ Қазақстан тұрғындары санының төмендеу кезеңін алмастырып, өсу үрдісін белгіледі. Бұл еуропалық этникалық топтардың эмиграциясының азаюы, қазақтар санының өсу қарқынының артуы (1989-1999 жж. + 22,9%-дан 1999-2009 жж. + 26,2 %-ға дейін), оның ішінде оралмандардың қоныс аударуы есебінен, сондай-ақ орыстар (1999-2009 жылдар аралығында -15,3%) мен немістердің (-49,6%) кему көрсеткішінің төмендеуімен түсіндіріледі. Ең көп ұлттар құрамын бұрынғыдай қазақтар (10,1 млн) мен орыстар (3,8 млн) құрады.
Ел халқының санындағы қазақтардың үлесі 63,1% (1999 ж. 53,4%), орыстар — 23,7% (30,0%), өзбектер — 2,8% (2,5%), украиндар — 2,1% (3,6%), ұйғырлар — 1,4% (1,4%), татарлар — 1,3% (1,7%), немістер — 1,1% (2,4%), басқа этностар — 4,5% (5,0%). Табиғи қозғалыстың біркелкі емес серпінінің, сондай-ақ әртүрлі этностар арасындағы миграцияның көлемі мен бағытының нәтижесінде украиндар 3-орнын өзбектерге, немістер татарлар мен ұйғырларға орын берді.
| Халық | 1.01.2009 бағасы[1] |
% | 25.02.2009 санақ[2] |
% | 1.01.2010 бағасы 2009 жылғы халық санағының алдын ала нәтижелерін есептемегенде[3] |
% | 1.01.2010 бағасы 2009 жылғы халық санағының алдын ала нәтижелерін есептегенде |
% | 2009 жылғы халық санағының алдын ала қорытындылары бойынша қайта есептеу нәтижесінде абсолюттік санды түзету |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Барлығы | 15 776 492 | 100,00 | 16 004 800 | 100,0 | 16 036 075 | 100,0 | 16 197 000 | 100,0 | + 1,0 % |
| Қазақтар | 9 540 806 | 60,47 | 10 098 600 | 63,10 | 9 801 501 | 61,12 | 10 301 000 | 63,6 | + 5,1 % |
| Орыстар | 3 869 661 | 24,53 | 3 797 000 | 23,72 | 3 848 246 | 24,00 | 3 774 000 | 23,3 | - 1,9 % |
| Өзбектер | 463 381 | 2,94 | 457 200 | 2,86 | 475 354 | 2,96 | 470 000 | 2,9 | - 1,1 % |
| Украиндар | 422 680 | 2,68 | 333 200 | 2,08 | 415 539 | 2,60 | 324 000 | 2,0 | - 22,0 % |
| Ұйғырлар | 241 946 | 1,53 | 223 100 | 1,39 | 246 449 | 1,54 | 227 000 | 1,4 | - 7,9 % |
| Татарлар | 226 803 | 1,44 | 203 300 | 1,27 | 226514 | 1,41 | 194 000 | 1,2 | - 14,4 % |
| Немістер | 220 975 | 1,40 | 178 200 | 1,11 | 221 833 | 1,38 | 178 000 | 1,1 | - 19,8 % |
| басқалары | 790 240 | 5,01 | 714 200 | 4,46 | 800 639 | 4,99 | 729 000 | 4,5 | — 8,9 % |
Берілген статистикалық деректермен салыстырғанда санақ бойынша бірқатар ұлттар (Қазақстан жағдайында «еуропалық» деп сипатталады) санының айтарлықтай (14-22%-ға) төмендеуін, не тіркеу органдары тіркемеген шетелге жаппай кету, не бұрын тіркеу органдары ескермеген сол ұлттардың арасында өлім-жітімнің күрт өсуі, не ең ықтималы, ұлттық сәйкестендіруді өзгертумен түсіндіруге болады. Сәйкестендірудегі мұндай өзгерістің бағыты барлық «еуропалық» этникалық топтардың ішінде тек орыстар ғана санақ нәтижелері бойынша біркелкі түзетулер (-2%) көрсетілген, бұған санақ кезінде бірқатар «еуропалық» ұлттар (украиндар, татарлар, немістер) азаматтарының едәуір бөлігін орыс ретінде есепке алынуы әсер етуі мүмкін.
Қандай да бір жолмен ұқсас үдерістерді «азиялық» деп аталатын ұлттарда (өзбектер мен ұйғырлар) да байқауға болады, тек осы жағдайда, санақ кезінде осы ұлттар азаматтарының белгілі бір бөлігі қазақ ретінде есепке алынуы мүмкін еді.
Діни құрамы өңдеу
Қазақстан бұрынғы КСРО құрамындағы Балтық жағалауы елдерінен бөлек халық санағына дін мәселесін енгізген бірінші мемлекет болды. Халыққа Ислам, Христиан, Иудаизм, Буддизм, Айқындаудан бас тарту, Дінге сенбейтін ұстанымдарын таңдау ұсынылды.
| Белгілеушінің дінге көзқарасы туралы жауаптары |
Абсолюттік саны мың адам |
Халықтағы үлесі % |
|---|---|---|
| мұсылмандар | 11 237,9 | 70,19 |
| христиандар | 4 190,1 | 26,17 |
| иудейлер | 5,3 | 0,03 |
| буддисттер | 14,6 | 0,09 |
| басқа діндер | 30,1 | 0,19 |
| дінге сенбейтіндер | 450,5 | 2,81 |
| жауап бермеді | 81,0 | 0,51 |
| Барлығы | 16 009,6 | 100,00 |
| Этникалық топ |
Ислам | Христиандық | Иудаизм | Буддизм | Басқа | Дінге сенбейтіндер |
Айқындаудан бас тартқандар |
Барлығы |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Қазақтар | 9928705 | 39172 | 1929 | 749 | 1612 | 98511 | 26085 | 10096763 |
| Орыстар | 54277 | 3476748 | 1452 | 730 | 1011 | 230935 | 28611 | 3793764 |
| Өзбектер | 452668 | 1794 | 34 | 28 | 78 | 1673 | 722 | 456997 |
| Украиндар | 3134 | 302199 | 108 | 49 | 74 | 24329 | 3138 | 333031 |
| Ұйғырлар | 221007 | 1142 | 34 | 33 | 63 | 1377 | 1057 | 224713 |
| Татарлар | 162496 | 20913 | 47 | 58 | 123 | 16569 | 4023 | 204229 |
| Немістер | 2827 | 145556 | 89 | 66 | 192 | 24905 | 4774 | 178409 |
| Кәрістер | 5256 | 49543 | 211 | 11446 | 138 | 28615 | 5176 | 100385 |
| Түріктер | 96172 | 290 | 7 | 6 | 20 | 321 | 199 | 97015 |
| Әзірбайжандар | 80864 | 2139 | 16 | 16 | 24 | 1586 | 647 | 85292 |
| Беларустар | 526 | 59936 | 25 | 9 | 20 | 5198 | 762 | 66476 |
| Дүнгендер | 51388 | 191 | 4 | 15 | 19 | 179 | 148 | 51944 |
| Күрдтер | 37667 | 203 | 11 | 6 | 9 | 285 | 144 | 38325 |
| Тәжіктер | 35473 | 331 | 2 | 6 | 30 | 307 | 128 | 36277 |
| Поляктар | 235 | 30675 | 14 | 4 | 45 | 2486 | 598 | 34057 |
| Шешендер | 29448 | 940 | 6 | 3 | 16 | 653 | 365 | 31431 |
| Қырғыздар | 22500 | 206 | 6 | 6 | 4 | 352 | 200 | 23274 |
| Басқа ұлттар |
54533 | 82254 | 1286 | 1433 | 210 | 13266 | 4233 | 157215 |
| Барлығы: | 11239176 | 4214232 | 5281 | 14663 | 3688 | 451547 | 81010 | 16009597 |
Сыбайлас жемқорлық және бұрмалану өңдеу
Халық санағын өткізуге 1,144 миллиард теңге бөлінді, оның тек 379 миллион теңгесі (жалпы соманың 33 %) тікелей мақсатқа игерілді, қалған қаржыны агенттік шенеуніктері мен жеке кәсіпорын басшылары жымқырған. Халық санағы бюджетінен бөлінген қаржыны жымқырды деп айыпталған ҚР статистика агенттігінің басшысы Анар Мешімбаева қашып, іздеу жарияланған болатын. Оны Ресейден экстрадициялады, 7 жыл бас бостандығынан айырылып, бірақ 4 жылын ғана өтеген. Оның орынбасарлары Нұрман Баянов пен Бірлік Меңдібаев, сондай-ақ белгілі қазақстандық кәсіпкер Серік Тұржанов та қамауға алынып, қаржы жымқырды деген айып тағылды.
Халық санағының алғашқы алдын ала қорытындысын 2009 жылы сәуірде Қазақстан үкіметінің басшысы Кәрім Мәсімов жариялаған болатын, бұл ретте халық саны 16 миллион 304 мың 840 адамды құраса, елдегі қазақтардың үлесі 67 % құраған (бұл шам. 10,9 млн адамды құрады). 2009 жылдың 1 қыркүйегінде Қазақстан Президенті Н.Ә.Назарбаев ел халқына жолдауында қазақтардың үлесін жаңа бағалауды – 65% деп атады (бұл шам. 10,7 млн адамды берді).
Санақтың алдын ала қорытындылары 2010 жылдың 4 ақпанында Назарбаевтың ең болмағанда алдын ала қорытындыларды жариялау туралы өткір талабынан кейін белгілі болды. Осы нәтижелер бойынша ел халқының жалпы саны 16 004,8 мың адамды (яғни, бұрын жарияланғаннан тура 300 мыңға аз) құраса, қазақтардың жалпы халықтағы үлесі 63,1 % (немесе 10,1 млн адам) құрады.
2009 жылғы халық санағы материалдарын өңдеу бұл жұмыстарды қаржыландырудың жоқтығынан кешіктірілуде. Бұл туралы Қазақстан Республикасы Статистика агенттігінің төрағасы Әлихан Смайылов мәлім етті:
«Әзірше шешімін таппаған ең маңызды мәселе – ағымдағы жылғы санақ деректерін өңдеуді қаржыландыру мәселесі. Таралымын көбейтуге, баспаханалық қызметке, статистикалық жинақтардың таралымын көбейтуге небәрі 19 млн теңге бөлінді. Бізде деректерді өңдеуге және шығатын кестелерін алуға, оны әрі қарай таралымын көбейтуге ақша қарастырылмаған»
Демограф, Орталық Азия университетінің ректоры Мақаш Тәтімов 2009 жылғы халық санағының сапасына сыни баға береді:
...Мен халық санағының БҰҰ нұсқауларын бұзумен жүргізілгенін білемін, сондықтан ол өзінің ғылыми құндылығын және ғылыми талдауға жарамдылығын жоғалтты. Есептегіш сауалнамаға нақты сұхбат алған адамның деректерін емес, ауадан ақпаратты енгізгенде, ешқандай әділдік туралы сөз болуы мүмкін емес екендігін түсіну керек. Ал өткен санақта мұндай фактілер болды. Сондықтан демография саласының мамандары үшін осылайша жүргізілген санақ науқаны бұрмалау көлемі жағынан қызық болуы мүмкін. Бәлкім, біз қазақстандық қоғамның шынайы көрінісі емес, теріс көрініс алғанымызды дәлелдеу мен үшін қиын емес...
Тағы қараңыз өңдеу
Дереккөздер өңдеу
- ↑ Қазақстанның демографиялық жылнамасы 2009 ж.. Басты дереккөзінен мұрағатталған 5 шілде 2010.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 29 сәуір 2010.
- ↑ 2009 жылғы халық санағының алдын ала қорытындылары
- ↑ 2009 жылғы халық санағының қорытындылары бойынша түзетусіз қолданыстағы жазбалар бойынша Қазақстанның жекелеген ұлттарының санын бағалау. Басты дереккөзінен мұрағатталған 17 қаңтар 2013.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 4 мамыр 2010.
- ↑ 2009 жылғы ұлттық халық санағының нәтижелері (жарияланым 12.11.2010). Басты дереккөзінен мұрағатталған 12 маусым 2013.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 6 ақпан 2012.
- ↑ Итоги национальной переписи населения 2009 года. Национальный состав, вероисповедание и владения языками в Республике Казахстан. Bizmedia.kz (15 қараша 2010).(қолжетпейтін сілтеме)