Қазақстан халық санағы (2021)

2021 жылғы Қазақстан халық санағы — Қазақстан тәуелсіздік алғаннан бергі үшінші халық санағы. Санақ екі: дайындық және негізгі кезеңде өткізілді. Біріншісі 2021 жылдың 1 маусымы мен 30 маусымы аралығында, екіншісі 1 қыркүйек пен 15 қазан аралығында онлайн форматта және халықты аралау 1 қазанда басталды. Аралап жүру 30 қазанда аяқталуы тиіс еді, бірақ 2021 жылдың 8 қарашасына дейін ұзартылған болатын. Санақтың ресми сайтындағы онлайн санақ та 8 қарашаға дейін ұзартылды. 8 қараша сағат 00:00-де «Халық санағы-2021» аясындағы аралап жүру аяқталды; негізгі кезең мен халықты аралаудың нәтижелері бойынша халық санағы 19,6 миллионнан астам респондентті қамтыды.

2021 жылғы Қазақстан халық санағы
Жалпы мағлұматы
Мемлекет	Қазақстан
өткізілген күні	Бірінші кезең: 1-30 маусым 2021 Екінші кезең: 1 қыркүйек-15 қазан 2021
Жалпы саны	19 186 015 адам
Көп тұрғынды облыс	Алматы облысы: 2 146 576 тұрғын
Аз тұрғынды облыс	Солтүстік Қазақстан облысы: 540 786 тұрғын
2009

2021 жылғы Ұлттық халық санағындағы санақшы

Санақ жүргізу мерзімі мен барысы

Санақ 2019 жылдың қараша айында өтеді деп күтілген болатын. Кейінірек 2020 жылдың ақпан-наурызына, ал 2020 жылдың ақпанында 2020 жылдың қазан айына ауыстырылды. 2020 жылдың қазан айында өтеді деп күтілген халық санағы COVID-19 пандемиясына байланысты 2021 жылдың қазан айына шегерілді. Санақтың алдын ала қорытындылары 2021 жылдың II-IV тоқсандарына, соңғы қорытындылары 2022 жылдың I-IV тоқсандарына жоспарланған болатын.

Оған 30 мыңнан астам уақытша қызметкер тартылады деп күтілді.

Халық санағының соңғы күні онлайн форматта 1 қыркүйек пен 15 қазан аралығында болды, ал дәстүрлі халықты аралау 2021 жылдың 1 қазанында басталып, 30 қазанда аяқталады деп жоспарланған болатын.

Ағымдағы санақ сандық технологияларға көп сүйенеді деп күтілді.

Қыркүйек айының соңына қарай онлайн-санақты аяқтаған азаматтардың саны алты миллионнан асты.

Тұрғындардың көптеген өтініштеріне байланысты онлайн санақ 30 қазанға дейін ұзартылды.

Халықты аралау 30 қазанда аяқталуы тиіс еді, бірақ 1 қарашада басталып, 2021 жылдың 8 қарашасына дейін аяқталуы керек еді; сондай-ақ ресми санақ сайтындағы онлайн санақ та 8 қарашаға дейін ұзартылуы керек деп шешілді.

8 қараша сағат 00:00-де «Халық санағы-2021» аясындағы аралап жүру аяқталды; негізгі кезең мен аралап жүрудің нәтижелері бойынша халық санағы 19,6 миллионнан астам респондентті қамтыды. Қазақстандықтардың 42,5% халық санағын онлайн түрде аяқтады.

Бюджет

2018 жылғы қыркүйекте санақтың күтілетін құны 8,8 млрд теңгені, 2019 жылғы қыркүйекте – 3,2 млрд теңгені, 2020 жылғы тамызда – 8,2 млрд теңгені, ал 2021 жылдың маусым айының басында – 9,1 млрд теңгені құрады. Ақшалай қаражат сомасындағы үнемдеу 1,5 млрд теңгеге жуық болады деп күтілді.

Күтілетін 9,1 млрд теңге шығындарға келетін болсақ, бюджеттің жартысынан көбі сұхбат берушілерге ақы төлеуге жұмсалды – 4,7 млрд теңге, 83-тен 125 мың теңгеге дейін.

«Е-Статистика» ақпараттық жүйесін жетілдіруге 1 миллиардқа жуық қаражат жұмсалды. 360 миллион интервьюерлерді оқытуға іссапар шығындарына бөлінді.

ҚР Ұлттық экономика министрі болған Руслан Дәленовтың айтуынша, халық санағы аяқталғаннан кейін планшеттер мектептер мен ауруханаларға беріледі. Планшеттердің құны 27 412 жиынтықты, оның ішінде планшетті, қаламды, қуаттағышты, қорғаныс әйнегін және қорапты қосқанда 1 миллиард теңгеден астам қаражатты құрады. Бір жиынтықтың құны – 39 603 теңге болды. Планшеттер «бір реттік» емес, олар санақтан кейін мектептер мен ауруханаларға беріледі.

Санақтың алдын ала қорытындылары

2021 жылғы 8 желтоқсанда Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевқа халық санағының ең алдын ала қорытындылары туралы Премьер-Министр Асқар Мамин баяндады:

• жалпы халық саны: 19 169 550 адам
• жыныстар ара салмағы: ерлер – 48,71%, әйелдер – 51,29%
• халықтың орташа жасы – 31,94 жас
• халықтың 33,97 % — 17 жасқа дейінгі балалар
• халықтың 19,72 % — 14-28 жас аралығындағы жастар
• этникалық қазақтардың үлесі – 70,18 %
• этникалық орыстардың үлесі – 15,81 %
• этникалық өзбектердің үлесі – 3,22 %
• этникалық украиндардың үлесі — 2,02 %
• еңбекке қабілетті халық саны — 11 320 410 адам, яғни Қазақстан халқының 59,05%.

Ұлттық құрамы

2022 жылғы 1 қыркүйекте жарияланған 2021 жылғы халық санағының жиынтық қорытындысы бойынша негізгі этностардың үлесі: қазақтар – 70,4%, орыстар – 15,5%, өзбектер – 3,2%, украиндар – 2,0%, ұйғырлар – 1,5%, немістер – 1,2%, татарлар – 1,1%, өзге ұлттар мен ұлтын көрсетпегендер – 5,1%.

2021 жылғы халық санағына сәйкес облыстар бойынша ұлттық құрам (адам):

Аймақ	барлығы	қазақтар	орыстар	өзбектер	украиндар	ұйғырлар	немістер	татарлар	әзірбайжандар	кәрістер	түріктер	дүнгендер	белорустар	тәжіктер	күрдтер	поляктар	қырғыздар	шешендер	басқасы
Қазақстан Республикасы	19186015	13497891	2981946	614047	387327	290337	226092	218653	145615	118450	85478	78817	76484	49827	47880	35319	34184	33557	264111
Ақмола	782995	436984	210769	1457	40563	346	30121	13707	2156	1564	246	494	12054	420	674	8610	606	3167	19057
Ақтөбе	906220	770569	67462	1334	32251	229	7089	10118	1483	1599	175	58	1788	200	23	277	417	1442	9706
Алматы	2146576	1577320	229234	5804	10918	162018	14733	14973	33609	17109	25031	2290	1578	1616	15897	1634	3746	6191	22875
Атырау	673601	625895	30059	864	1661	171	785	3241	746	3773	418	63	480	75	14	41	257	277	4781
Шығыс Қазақстан	1341292	842385	430978	1466	9429	1596	18807	17661	1768	1507	273	406	2792	593	79	360	422	1603	9167
Жамбыл	1199259	891262	87965	28992	9841	3820	7098	9590	18534	9821	29615	58063	973	976	15100	246	11660	2289	13414
Батыс Қазақстан	675655	529058	109205	586	13473	130	1649	9184	1755	988	78	99	2425	162	7	164	186	510	5996
Қарағанды	1348468	751941	391718	3257	52893	843	38740	30457	4869	12849	376	957	14488	1330	474	4159	1259	4925	32933
Қостанай	833643	368303	280577	1259	87916	246	30626	14325	3984	4071	260	36	16496	651	43	1672	663	1614	20901
Қызылорда	814931	782790	12324	2098	874	255	326	2136	381	8402	1587	14	195	117	13	31	333	970	2085
Маңғыстау	735008	670481	31990	2120	3214	272	516	2470	5947	1121	236	115	441	109	18	79	827	831	14221
Павлодар	756755	423322	223712	1318	41860	241	24279	14331	2240	1059	117	40	5672	402	100	1047	421	1776	14818
Солтүстік Қазақстан	540786	203176	240567	591	29950	141	22207	12009	1721	532	198	93	6805	710	472	11318	227	474	9595
Түркістан облысы	2054021	1551604	27926	362879	3391	2968	2014	8720	22366	2826	11544	61	298	37181	5928	45	1546	953	11771
Нұр-Сұлтан қаласы	1234042	1004401	118376	7129	20702	1972	12654	14176	3964	7729	1633	1440	6021	907	790	3843	3433	1653	23219
Алматы қаласы	2030285	1286229	415705	11445	21030	112753	12450	30449	18890	36632	7366	14545	3238	3128	4722	1623	6796	3432	39852
Шымкент қаласы	1112478	782171	73379	181448	7361	2336	1998	11106	21202	6868	6325	43	740	1250	3526	170	1385	1450	9720

2021 жылғы халық санағының деректеріне сәйкес аймақтар бойынша этникалық құрамы пайызбен (%):

Аймақ	барлығы	қазақтар	орыстар	өзбектер	украиндар	ұйғырлар	немістер	татарлар	әзірбайжандар	кәрістер	түріктер	дүнгендер	белорустар	тәжіктер	күрдтер	поляктар	қырғыздар	шешендер	басқасы
Қазақстан Республикасы	100,00	70,35	15,54	3,20	2,02	1,51	1,18	1,14	0,76	0,62	0,45	0,41	0,40	0,26	0,25	0,18	0,18	0,17	1,38
Ақмола	100,00	55,81	26,92	0,19	5,18	0,04	3,85	1,75	0,28	0,20	0,03	0,06	1,54	0,05	0,09	1,10	0,08	0,40	2,43
Ақтөбе	100,00	85,03	7,44	0,15	3,56	0,03	0,78	1,12	0,16	0,18	0,02	0,01	0,20	0,02	0,00	0,03	0,05	0,16	1,07
Алматы	100,00	73,48	10,68	0,27	0,51	7,55	0,69	0,70	1,57	0,80	1,17	0,11	0,07	0,08	0,74	0,08	0,17	0,29	1,07
Атырау	100,00	92,92	4,46	0,13	0,25	0,03	0,12	0,48	0,11	0,56	0,06	0,01	0,07	0,01	0,00	0,01	0,04	0,04	0,71
Шығыс Қазақстан	100,00	62,80	32,13	0,11	0,70	0,12	1,40	1,32	0,13	0,11	0,02	0,03	0,21	0,04	0,01	0,03	0,03	0,12	0,68
Жамбыл	100,00	74,32	7,33	2,42	0,82	0,32	0,59	0,80	1,55	0,82	2,47	4,84	0,08	0,08	1,26	0,02	0,97	0,19	1,12
Батыс Қазақстан	100,00	78,30	16,16	0,09	1,99	0,02	0,24	1,36	0,26	0,15	0,01	0,01	0,36	0,02	0,00	0,02	0,03	0,08	0,89
Қарағанды	100,00	55,76	29,05	0,24	3,92	0,06	2,87	2,26	0,36	0,95	0,03	0,07	1,07	0,10	0,04	0,31	0,09	0,37	2,44
Қостанай	100,00	44,18	33,66	0,15	10,55	0,03	3,67	1,72	0,48	0,49	0,03	0,00	1,98	0,08	0,01	0,20	0,08	0,19	2,51
Қызылорда	100,00	96,06	1,51	0,26	0,11	0,03	0,04	0,26	0,05	1,03	0,19	0,00	0,02	0,01	0,00	0,00	0,04	0,12	0,26
Маңғыстау	100,00	91,22	4,35	0,29	0,44	0,04	0,07	0,34	0,81	0,15	0,03	0,02	0,06	0,01	0,00	0,01	0,11	0,11	1,93
Павлодар	100,00	55,94	29,56	0,17	5,53	0,03	3,21	1,89	0,30	0,14	0,02	0,01	0,75	0,05	0,01	0,14	0,06	0,23	1,96
Солтүстік Қазақстан	100,00	37,57	44,48	0,11	5,54	0,03	4,11	2,22	0,32	0,10	0,04	0,02	1,26	0,13	0,09	2,09	0,04	0,09	1,77
Түркістан облысы	100,00	75,54	1,36	17,67	0,17	0,14	0,10	0,42	1,09	0,14	0,56	0,00	0,01	1,81	0,29	0,00	0,08	0,05	0,57
Нұр-Сұлтан қаласы	100,00	81,39	9,59	0,58	1,68	0,16	1,03	1,15	0,32	0,63	0,13	0,12	0,49	0,07	0,06	0,31	0,28	0,13	1,88
Алматы қаласы	100,00	63,35	20,48	0,56	1,04	5,55	0,61	1,50	0,93	1,80	0,36	0,72	0,16	0,15	0,23	0,08	0,33	0,17	1,96
Шымкент қаласы	100,00	70,31	6,60	16,31	0,66	0,21	0,18	1,00	1,91	0,62	0,57	0,00	0,07	0,11	0,32	0,02	0,12	0,13	0,87

Санақ нәтижелері

2022 жылғы 1 қыркүйекте халық санағының жиынтық нәтижелері жарияланды; деректер 14 облыс және республикалық маңызы бар 3 қала (2022 жылы құрылған Абай, Жетісу және Ұлытау облыстарын қоспағанда) және тұтас ел бойынша бөлінген:

• жалпы халық саны: 19 186 015 адам. 2009 жылмен салыстырғанда 3,2 млн адамға, яғни 20%-ға өсті.
• қала халқы: 11 741 342 адам (61,2%). Республикада урбанизация үдерісі жалғасуда, қала тұрғындарының үлесі 2009 жылғы санақпен салыстырғанда 5,1%-ға өсті. Қала тұрғындарының ең жоғары үлесі Қарағанды облысында – 80,6% немесе 1 087 118 адам. Қала тұрғындарының ең аз үлесі бар өңірлер Түркістан және Алматы облыстары болды (тиісінше 24,3% және 25,4%) және бұл облыстарда 3 142 763 тұрғыны бар осы өңірлердің барлық ауыл тұрғындарының жалпы санына дерлік тең (3 157 945 адам) жалпы көлемінде республикалық маңызы бар Шымкент және Алматы қалалары кірмейтінін ескеру қажет.
• жыныстар ара салмағы: ерлер – 48,6%, әйелдер – 51,4%, ауыл тұрғындары арасында ерлер (50,6%), қала тұрғындары арасында әйелдер (52,7%) басым.
• халықтың 49,07% — 30 жасқа дейінгілер;
• этникалық қазақтардың үлесі – 70,4%, орыстар – 15,5%, өзбектер – 3,2%. 2009 жылдан бері қазақтардың үлесі 7,3 % өссе, орыстардың үлесі 8,2 % азайған.
• халықтың 19,9 % қазақ тілін білмейді, ал орыстар, украиндар, белорустар, поляктар мен немістер арасында қазақ тілін білмейтіндердің үлесі 75-78 % құрайды, керісінше, қазақтар арасында 99,6 %, өзбектер мен ұйғырлар арасында — 72 %, тәжіктер мен түріктер — 61-64 %, қырғыздар мен әзірбайжандар — 58,5% қазақ тілінде сөйлейді.
• 5 жас және одан жоғары жастағы халықтың 49,3 % қазақ тілін күнделікті өмірде қолданады (бұл сұрақ санақ бағдарламасына алғаш рет енгізілген). Қазақ тілін күнделікті өмірде жиі қолданатын жалғыз этнос — қазақтардың өздері (63%), қазақ тілін күнделікті өмірде қолданудың ең төменгі көрсеткіші славян этностары мен немістер арасында (5-9%) байқалды; айтарлықтай аймақтық айырмашылықтар да атап өтіледі: қазақ тілін күнделікті өмірде қолданатындар үлесінің ең жоғары мәндері (58-68%) Қазақстанның оңтүстігі мен батысында байқалады; бұл көрсеткіш бойынша аралық орынды (42-47%) Шығыс Қазақстан облысы мен Алматы қаласы алады, ал ең төменгі үлес (16-37%) Қазақстанның солтүстігі мен орталығындағы аймақтарда байқалады.
• халықтың 69,31 % — ислам дінін ұстанса, 17,04 % — христиан дінін ұстанады, 2,25 % — дінге сенбейді және 11,01 % — дінге деген көзқарасы туралы сұраққа жауап беруден бас тартты.

Қызықты жайттар

Қазақстанда халық санағында өтпегені үшін заң бойынша айыппұл белгіленген. Қазақстан Республикасының Әкiмшiлiк құқық бұзушылық туралы кодексінің 497-бабының 2-бөлігінде бастапқы статистикалық деректерді ұсынбағаны үшін жауапкершілік қарастырылған. Қарапайым азаматтар үшін бұл 10 АЕК – 29 170 теңге (2021 жылға) айыппұл. Бірақ бұл мақала санақ кезінде іс жүзінде ешқашан пайдаланылмаған.

2021 жылдың тамыз айының ортасында пандемия жағдайында халық санағын өткізудің орындылығы туралы сұраққа Статистика бюросы «санақ - бұл қыңырлық емес, қажеттілік» деп мәлімдеді. Қыркүйек айының басында халық санағы басталғалы Президент Әкімшілігі халық санағы туралы айтылған сынға оның қажеттілік екенін айтып жауап берді.

Тағы қараңыз

• Ұлттық статистика бюросы
• 1999 жылғы Қазақстан халық санағы
• 2009 жылғы Қазақстан халық санағы