11-танк бригадасы

11-Қабанбай батыр атындағы танк бригадасы (11-тбр) — Қазақстан Республикасы Қарулы Күштері Құрлық әскерлері мен КСРО Қарулы Күштері Құрлық әскерлерінің (78-Невел Қызылтулы танк дивизиясы — 78-тд) құрамасы.

11-Қабанбай батыр атындағы танк бригадасы
Жалпы ақпарат
Күндер	1942 — 2003 2005—қаз. уақ.
Елі	КСРО  Қазақстан
Құрамында	КСРО ҚК 32-ші ОА ОАӘО ҚР ҚК «Шығыс» өңірлік қолбасшылығы (11-тбр)
Түрі	КСРО ҚК танк дивизиясы ҚР ҚК танк бригадасы (2007 бастап)
Орналасуы	Аягөз, Абай облысы
Сәруары	Қабанбай батыр
Шайқастары	Ұлы Отан соғысы
Марапаттары

Ұлы Отан соғысы жылдарындағы жауынгерлік жолы

78-тд-ның алдыңғы нұсқасы — 1942 жылы ақпанда құрылған 78-танк Невел Қызылтулы бригадасы (78-тбр).

Ол 1942 жылы 17 қаңтардан 14 ақпанға дейін Мәскеу әскери округінде құрылды. 1942 жылы 10 ақпанға қарай полк 32 танкпен қаруланған, оның ішінде 10 КВ-1, 22 Т-34. Бастапқыда, Иваново облысының Владимир қаласында, ал 1942 жылы 6 ақпанда Мәскеуге көшірілді. Бригада 1942 жылдың 28 қаңтарында дайын болды. 14-атты әскер корпусына арналған. 1942 жылы 20 ақпанда құрылғаннан кейін Калинин майданының 4-соққы беретін әскердің қарамағына өтті. 1943 жылы 6 қаңтарда 4-соққы беретін әскердің құрамынан шығарылып, Великие Луки қаласындағы Калинин майданының 3-соққы беретін әскердің қарамағына ауыстырылды. 1943 жылдың күзінде Невел шабуыл операциясына қатысты. Осы операция кезіндегі шайқастардағы үздіктілігі үшін Жоғарғы Бас қолбасшының бұйрығымен 1943 жылы 7 қыркүйекте бригадаға «Невел» құрметті атауы берілді.

1944 жылы 4 сәуірде 2-Балтық майданының 10-гвардия әскерінің қарамағына ауыстырылды.

1945 жылы 10 ақпанда 10-гвардия әскерінен шығарылып, 2-Балтық майданының 42-әскерге бағындырылды.

1945 жылы 14 ақпанда 2-Балтық майданының 1-соққы беретін армиясының құрамына қайта бағындырылды.

1945 жылы 1 наурызда 2-Балтық майданындағы 22-армиясының қолбасшылығына өтті.

1945 жылы 27 наурызда Ленинград майданының резервіне шығарылды.

Соғыстың соңына қарай 78-тбр № 010/500-010/506 штатқа сәйкес келесі құрамға ие болды:

• Штаб
• басқарма рота
• 1-жеке танк батальоны
• 2-жеке танк батальоны
• 3-жеке танк батальоны
• автоматшылардың моторландырылған батальоны
• зенитті-пулемет ротасы
• техникалық қолдау ротасы

Соғыстан кейінгі тарихы

1945 жылы 30 маусымда 78-Невел Қызылтулы танк бригадасы 78-Невел Қызылтулы танк полкі (78-тп) болып қайта құрылып, 63-Корсун Қызылтулы атты әскер дивизиясынан құрылған 12-механикаландырылған дивизияның (12-мехд) құрамына қосылды.

1947 жылдың ақпанында 78-тп 12-механикаландырылған дивизиядан шығарылып, Тәжік КСР-да орналастырылып, онда 201-атқыштар дивизиясының құрамына енді.

1947 жылдың жазында 201-атқыштар дивизиясы жеке 325-атқыштар бригадасы (325-атбр) болып қайта құрылды.

1948 жылы 325-атбр 201-таулы атқыштар дивизиясына (201-татд) айналдырылды. Осы қайта құруға байланысты 78-танк дивизиясы 201-таулы атқыштар дивизиясының құрамынан шығарылып, 1949 жылы 23 тамызда Түрікмен КСР-нің Тежен қаласында жаңадан құрылған 15-танк дивизиясының (15-тд) құрамына енді.

50-жылдардың аяғында 15-тд 78-жеке танк полкіне (78-жтп) дейін қысқартылды.

1962 жылы 78-жтп қайтадан 15-тд айналдырылды.

1965 жылы 11 қаңтарда 15-танк дивизиясы 78-тд болып өзгертіліп, штаб-пәтері Ашхабад қаласында орналасқан 1-армия корпусының (1-АК) құрамына енді. 78-тд басқа 1-АК құрамына 5-гвардиялық мотоатқыштар дивизиясы да кірді.

Осы сәттен бастап бөлімшенің толық атауы: 78-Невел Қызылтулы танк дивизиясы.

60-жылдардың аяғында кеңес-қытай қатынастарының нашарлауына байланысты Орта Азия әскери округі қайта құрылып, жаңа округ үшін жаңа құрамалар құрылды.

1969 жылы ТүркӘО құрамынан ОАӘО құрамына 1-АК және 78-тд басқармалары жіберілді. 1-АК бақылауының негізінде ОАӘО-ға бағынатын құрлық әскерлерінің негізі болатын 32-жалпыәскери армиясы (32-ЖА) құрылды.

78-тд Қазақ КСР-нің Аягөз қаласына орналастырылды.

Жаңа мотоатқыштар дивизиясын құру қажеттілігіне байланысты 374-Стрьевский Богдан Хмельницкий орденді мотоатқыштар полкі (1957 жылға дейін — 15-танк дивизиясының 139-механикаландырылған полкі) Шығыс Қазақстан облысына 78-тд-дан жіберіліп, оның негізінде 155-мотоатқыштар дивизиясы құрылды.

78-тд-дан шыққан 374-полктің орнына 5-гвардиялық мотоатқыштар дивизиясынан дивизияға 369-гвардиялық мотоатқыштар полкі (369-гв. мап) берілді. Кеткен 369-гвардиялық мотоатқыштар полкінің орнына 5-гвардиялық мотоатқыштар полкінің құрамына Ленинград әскери округінде 45-гвардиялық мотоатқыштар дивизиясының негізінде құрылған 101-мотоатқыштар полкі кірді.

1987 жылға қарай 78-тд құрамы:

• 78-тд басқармасы — 05325 ә/б, Аягөз
• 143-танк полкі — 01287 ә/б, Ақтоғай (Т-62)
• 156-танк полкі — 01221 ә/б, Аягөз (Т-62)
• 180-танк полкі — 10810 ә/б, Аягөз (Т-62)
• 369-гвардиялық Прагалы 2-дәрежелі Кутузов орденді мотоатқыштар полкі — 40398 ә/б, Үшарал және Достық (БМП-1)
• 1030-өздігінен жүретін артиллериялық полк — 10181 ә/б, Үшарал (2С3 және БМ-21)
• 1144-зенитті зымыран полкі — 20709 ә/б, Ақтоғай («Куб» ЗЗК)
• 345-жеке зымыран дивизиясы — 67734 ә/б, Аягөз («Луна-М» 9К52)
• 103-жеке инженерлі-саперлік батальон — 30624 ә/б, Аягөз
• 194-жеке байланыс батальоны — 21106 ә/б, Аягөз
• 85-жеке барлау батальоны – 21035 ә/б, Аягөз
• жеке жөндеу-қалпына келтіру батальоны – 62983 ә/б, Аягөз
• жеке материалvty қамтамасыз ету батальоны – 10984 ә/б, Аягөз
• 546-жеке химиялық қорғаныс батальоны — 11573 ә/б, Аягөз
• жеке автокөлік батальоны – 31431 ә/б, Аягөз
• жеке медициналық батальон – 30697 ә/б, Ақтоғай
• 248-басқарма және артиллериялық барлау батареясы – Аягөз
• коменданттық рота — Аягөз

Ескертпе: 369-гвардиялық мотоатқыштар полкінің 1-мотоатқыштар батальоны 1969 жылдың мамыр айынан бастап Кеңес Одағы кезінде шекара бөлімшелерін нығайту арқылы Қытаймен шекарадағы Достық елді мекенінде орналасты.

Қазақстан Республикасы Қарулы Күштеріндегі құралым

31-танк полкінің жауынгерлік байрағы
Астанадағы шеру. 2015 жыл 7 мамыр

1992 жылы 7 мамырда 78-тд Қазақстанның құзырына өтті.

1999 жылы 14 мамырда дивизия 78-танк дивизиясынан 3-механикаландырылған дивизия болып қайта құрылды. Қайта құрылғаннан кейінгі дивизияның толық атауы: 3-механикаландырылған Невел Қызылтулы дивизиясы. Бұл ретте 180-танк полкі (18010 ә/б) 31-танк полкі болып өзгертілді.

2000 жылғы 20 қазанда Қазақстан Республикасы Үкіметінің «Қазақстан Республикасының білім беру және мәдениет ұйымдарына, сондай-ақ әскери бөлімдеріне атаулар беру және қайта атау туралы» № 1576 қаулысы шығып, онда Невел Қызылтулы механикаландырылған бөлімшеге (05325 ә/б) Қабанбай батырдың есімі беріледі деп бөлек тармақта жазылған.

Қазақстан Республикасы Қарулы Күштеріндегі Құрлық әскерлерінің бригадалық құрамға көшуіне байланысты 2003 жылы 3-мд таратылды.

2005 жылы 15 мамырда 31-танк полкі 11-жеке механикаландырылған бригада болып қайта құрылды.

2007 жылдың 1 желтоқсанында 11-жеке механикаландырылған бригада 11-танк бригадасы болып қайта құрылды.

Таратылған 78-танк дивизиясының негізінде 3 бригада құрылды (жақшада алдыңғы полктер көрсетілген):

• 3-жеке гвардиялық Прагалы 2-дәрежелі Кутузов орденді механикаландырылған бригада (3-жмехбр — бұрынғы 369-гв. мап) — 40398 ә/б, Үшарал
• 11-Қабанбай батыр атындағы танк бригадасы (11-тбр — бұрынғы 180-тп және 156-тп) — 10810 ә/б, Аягөз
• 34-артиллериялық бригада (34-абр — бұрынғы 1030-өздігінен жүретін артиллериялық полк) — 10181 ә/б, Үшарал

Ескертпе: 180-тп негізінде 11-танк бригадасы құрылды, оның құрамына таратылған 156-танк полкінің бөлімшелері кірді, нәтижесінде бригаданың құрамына 5 танк батальоны, 1 мотоатқыштар батальоны, 3 артиллериялық батальон және 1 зениттік зымыранды-артиллериялық дивизион кірді. 11-тбр 78-танк дивизиясының мұрагері болып саналады.

Мемлекеттік тілдегі толық атауы: 11-Қабанбай батыр атындағы танк бригадасы (11-тбр).

78-дивизияның қолбасшылары

Махмұт Өтегенұлы Телегусов

78-дивизия қолбасшыларының толық емес тізімі:

• Лобанов — 1973 дейін;
• Суятинов Алексей Фёдорович — 1973—1974;
• Огородник Сергей Васильевич — 1977—1979;
• Исупов Виктор Васильевич — 1979—1982;
• Квашнин Анатолий Васильевич — 1982—1987;
• Жарболов Әлихан Бірімжанұлы — 1992—1995;
• Сиқымов Манас Қамардинұлы — 1995—1997;
• Телегусов Махмұт Өтегенұлы — 1997—2000.