I Ғазы Герей
I Ғазы Герей (қырымтат. I Ğazı Geray; 1504—1524) — 1523-1524 жылдары билік еткен Қырым ханы. I Мехмет Герейдің ұлы, І Меңлі Герейдің немересі.
| I Ғазы Герей қырымтат. I Ğazı Geray | ||||
| Лауазымы | ||||
|---|---|---|---|---|
| ||||
| 1523 — 1524 | ||||
| Ізашары | I Мехмет Герей | |||
| Ізбасары | I Сағадат Герей | |||
| Өмірбаяны | ||||
| Діні | ислам | |||
| Дүниеге келуі | 1504 | |||
| Қайтыс болуы | 1524 Кефе | |||
| Династия | Герейлер | |||
| Әкесі | I Мехмет Герей | |||
өңдеу  |
||||
.png){kind=icon}
Өмірбаяны
өңдеу1523 жылдың көктемінде Қырым ханы Мехмет Герей одақтас Ноғай мырзалардың көмегімен Астраханды басып алды. 1523 жылы наурызда Астрахан маңында Ағыш пен Мамай ноғай мырзалары I Мехмет Герей мен оның үлкен ұлы Баһадүр Герей қалғайды бір мезгілде өлтіргеннен кейін ағайынды Ғазы мен Баба Герейлер аздаған мырзалармен Қырымға қашып кетті[1]. Олардың артынан үлкен ноғай әскері түбекке кіріп, Қырым ұлыстарын бүлдіріп, өртеп, жергілікті тұрғындарды тонап, өлтірді. Халық таулар мен бекіністі қалаларға тығылды. Шырын, Барын және Сижеуіт руынан шыққан ірі Қырым мырзалары 12 мың адамнан тұратын әскер жинап, ноғайларға қарсы аттанды, бірақ Орқапы түбіндегі шайқаста жеңіліп қалды. Жеңілген мырзалар түрік гарнизонының қорғауымен Орқапыны паналады[2].
1523 жылдың күзінде, Ноғай ордасы кері қайтқан соң ірі Қырым бейлері марқұм Мехмет Герейдің тірі қалған ұлдарының үлкені Ғазы Герейді жаңа ханы етіп сайлады. Ғазы Герей бауыры Баба Герейді қалғай етіп тағайындады. Алайда, қырымдық бейлер Османлы сұлтанмен таңдаулары жайлы мақұлдаспады. Көп ұзамай Ғазы Герей сұлтанға бет бұрған Меміш Шырын бей бастаған ірі татар бейлерінің қолдауынан айрылды. Шырын бейдің өзі Ыстанбұлға барып, Сүлейменнен Сағадат Герейді Қырымға хан етіп жіберуін өтінеді[3].
Османлы сұлтан Сүлеймен Кануни басқа үміткерді таңдағандықтан, Қырым ханы І Ғазы Герей Қырым хандығын алты ай ғана басқарды. Жаңа хан Ыстанбұлда ұзақ уақыт тұрған Ғазының ағасы I Сағадат Герей болды. 1524 жылдың көктемінде Сағадат Герай түрік жаңа шеріктерімен бірге Қырымға келіп, хан тағына отырды.
О.Гайворонскийдің айтуынша, Сағадат Герей Кефеге келіп, онда Ғазымен кездесу кезінде оны өлтіруге бұйрық берген. Ғазы Герейдің бауырлары Баба Герей мен Шобан Герей ханзадалар түрмеге қамалды[4].
Хәлім Герей сұлтанның айтуынша, жаңа Қырым ханы І Сағадат Герей өзінің бұрынғы ізшары әрі інісі Ғазы Герейді қалғай етіп тағайындаған, бірақ үш айдан соң Сағадат Герейдің бұйрығымен Ғазы Герей мен оның бауыры Баба Герей өлтірілген деген болжам бар[5].
Дереккөздер
өңдеу- ↑ О. Гайворонский. Екі құрлық билеушілері, том 1, Киев-Бақшасарай, 2007 ж. 145 б.
- ↑ О. Гайворонский. Екі құрлық билеушілері, том 1, Киев-Бақшасарай, 2007 ж. 146 б.
- ↑ О. Гайворонский. Екі құрлық билеушілері, том 1, Киев-Бақшасарай, 2007 ж. 154 б.
- ↑ О. Гайворонский. Екі құрлық билеушілері, том 1, Киев-Бақшасарай, 2007 ж. 157 б.
- ↑ Хәлім Герей сұлтан «Хандардың қызғылт гүлзары немесе Қырым тарихы», Ақмешіт, 2008 ж. 35 б.