Бибісара Бейшеналиева
Бибісара Бейшеналиева (қыр. Бүбүсара Бейшеналиева; 17 мамыр 1926, Воронцовка, Фрунзе еуропалық кантоны, Қырғыз АСКР — 10 мамыр 1973, Фрунзе) — қырғыз, кеңестік балерина, биші, ұстаз. КСРО халық әртісі (1958). Қырғызстанның алғашқы балеринасы.
| Бибісара Бейшеналиева | |||||
| қыр. Бүбүсара Бейшеналиева | |||||
 | |||||
| Туған күні | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Туған жері | |||||
| Қайтыс болған күні | |||||
| Қайтыс болған жері | |||||
| Азаматтығы | |||||
| Қызметі |
балерина, биші, балет ұстазы | ||||
| Белсенді жылдары |
1939—1973 | ||||
| Театр |
Қырғыз опера және балет театры | ||||
| Марапаттары |
| ||||
Өмірбаяны өңдеу
1926 жылы 17 мамырда (басқа деректер бойынша — 15 қыркүйек және 8 сәуір) Воронцовка ауылында (қазіргі — Шу облысы, Аламудун ауданындағы Тастөбе) шаруа отбасында дүниеге келген.
1936 жылы он жасында бір топ қырғыз балаларымен бірге Ленинград хореографиялық училищесіне (қазіргі А. Я. Ваганова атындағы Орыс балет академиясы) жіберіліп, А. Ваганованың жетекшілігінде оқыды. 1941 жылы училищені бітірді. 1948-1949 жылдары сол училищеде тағыда А.Вагановада жетілдіру сыныбында оқыды.
Оның дебюті 1939 жылы Үлкен театрдың сахнасында «Қырғыз өнері мен әдебиетінің бірінші онкүндігі» кезінде өтті.
1941 жылдан бастап Фрунзе (қазіргі Бішкек) қаласында орналасқан А.Малдыбаев атындағы Қырғыз опера және балет театрының солисті.
Оның он сегіз жыл бойы болған серіктесі Қырғыз КСР халық әртісі Ұран Сарбағышев (1934-2012) болды.
Ол жеке билерімен концерттерде өнер көрсетті. КСРО қалаларында және шетелде гастрольдік сапарлармен болды.
1949 жылдан бастап М.Күреңкеев атындағы Фрунзе музыкалық-хореографиялық училищесінде сабақ берді. (қазіргі Ш.Базарбаев атындағы Бішкек хореографиялық училищесі).
КСРО Жоғарғы Кеңесінің 6-7-шақырылымдарының және Қырғыз КСР Жоғарғы Кеңесінің 4-5-шақырылымдарының депутаты.
1973 жылы 10 мамырда (басқа деректер бойынша — 11 мамырда[1]) Бішкек қаласында қайтыс болды. Аларша зиратына жерленді[2].
Отбасы өңдеу
- Күйеуі — Ақмат Аманбаев (1920—1964) — Қырғыз композиторы, дирижер, ұстаз. Қырғыз КСР еңбек сіңірген өнер қайраткері (1963)
- Ұлы — Ермек Бейшеналиев, мемуарлар авторы.
Марапаттары және атақтары өңдеу
- Тоқтықұл Сатылғанов атындағы Қырғыз КСР Мемлекеттік сыйлығы (1970)[3]
- Еңбек Қызыл Туы ордені (1960)[4]
- КСРО халық әртісі (1958)
- Қырғыз КСР халық әртісі (1954)[5]
- «Құрмет Белгісі» ордені (7 маусым 1939) — қырғыз театр өнерін дамытудағы ерекше қызметтері үшін
- Медалдар
Балеттік топтамалары өңдеу
- 1943 — «Селкинчек» В. Власов пен В. Фере — Зайнұр
- 1944 — «Шолпан» М. Раухвергер — Шолпан
- 1947 — «Раймонда» А. Глазунов — Раймонда
- 1949 — «Бақшасарай субұрқағы» Б. Асафьев — Мәриям және Зарема
- 1950 — «Аққулар көлі» П. Чайковский — Одетта-Одиллия
- 1950 — «Анар» В. Власов пен В. Фере — Анар
- 1953 — «Қызыл көкнәр» Р. Глиэр — Тао-Хоа
- 1953 — «Шолпан» М. Раухвергер — Айдай[6]
- 1955 — «Эсмеральда» С. Пуни — Эсмеральда
- 1956 — «Ұйықтап жатқан сұлу» П. Чайковский — Аврора
- 1960 — «Куйручук» Қ. Молдабасанов пен Г. Окунев — Зейнеп
- 1962 — «Ромео мен Джульетта» С. Прокофьев — Джульетта
- «Әсел» В. Власова — Әсел
- «Корсар» А. Адан — Медора
- «Алатаудағы жаз» В. Власов пен В. Фере — Сайра
- «Франческа да Римини» Б. Асафьев — Франческа
- «Үлкен вальс» И. Штраус — Фанни
- «Лауренсия» А. Крейн — Лауренсия
- «Дон Кихот» Л. Минкус — Китри
- «Болеро» М. Равелдің музыкасына — Солистка
Фильмографиясы өңдеу
- 1959 — «Шолпан — таңғы жұлдыз» (фильм-балет) — Айдан.
Қызықты ақпараттар өңдеу
Б.Бейшеналиеваның ұлы Ермектің айтуынша, балерина 1926 жылы 8 сәуірде дүниеге келген. Күйеуі, композитор Ақмат Амамбаевпен ажырасқаннан кейін туған күні көрсетілген төлқұжатын - 17 мамыр деп ауыстырды. Бұл Ермектің туған күні еді. Анасы мұны әдейі жасады, өйткені ол олардың ортақ мерекесі болғанын қалады. Оның шын есімі — Бүбүсара, бірақ төлқұжатта — Бюбюсара деп жазылған, өйткені бәрі оны осылай атаған.
Естелік өңдеу
- 1994 жылдың 11 сәуірінен бастап Қырғызстан аумағында Б.Бейшеналиеваның суреті бар белгіленген бағасы 5 сомдық қағаз ақша айналымға шығарылды.
- Бішкекте балеринаның атымен көше аталған.
- Б.Бейшеналиеваның есімі Қырғыз мемлекеттік өнер институтына берілді..
- Бішкекте опера және балет театрының жанынан балеринаға ескерткіш орнатылды..
- Б.Бейшеналиева мен жазушы Ш.Айтматовтың махаббат хикаясына драматург Ж.Құлмамбетовтің «Шыңғыс пен Бибісара» пьесасы мен оның желісі бойынша түсірілген аттас фильм арналған.[7].
- «Air Manas» әуекомпаниясы ұшақтарының бірін Бейшеналиеваның құрметіне Bubusara деп атады.
Дереккөздер өңдеу
- ↑ Бейшеналиева, Бүбүсара — Wikipedia.(қолжетпейтін сілтеме)
- ↑ Қорым.(қолжетпейтін сілтеме)
- ↑ Бейшеналиева балет энциклопедиясында.(қолжетпейтін сілтеме)
- ↑ «Өнеркәсіп пен ауыл шаруашылығының озат әйелдерін, ғылым мен мәдениет қайраткерлерін, партия, кеңес, кәсіподақ, комсомол және басқа да КСРО ұйымдардың қызметкерлерін КСРО ордендері және медалдарымен марапаттау туралы» Жоғарғы Кеңес Төралқасының 1960 жылғы 7 наурыздағы Жарлығы.(қолжетпейтін сілтеме)
- ↑ Орталық Азиядағы әйелдер және мәдениет : Бейшеналиева Бибісара(қолжетпейтін сілтеме)
- ↑ Балет энциклопедиясындағы «Шолпан» балеті.(қолжетпейтін сілтеме)
- ↑ Юлия Сушкова Классиктің өтініші бойынша. // МСН (16 мамыр 2008). Басты дереккөзінен мұрағатталған 30 маусым 2012.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 22 маусым 2012.
Ш.Айтматовтың жеке өмірі туралы «Шыңғыс пен Бибісара» фильмі «порнографиялық» жанжал тудырды, // ЦентрАзи (24 сәуір 2009). Тексерілді 22 маусымның 2012.