Гипергликемия

	Гипергликемия
АХЖ-10	R73.973.9.
АХЖ-9	790.6
	Бұл үлгіні: көру • талқылау • өңдеу

Гипергликемия (көне грекше: ὑπερ-артық, үстінде; γλυκύς- тәтті; αἷμα-қан)^[1] — глюкозаның қан плазмасында нормасынан артық мөлшерін көрсететін клиникалық белгілердің бірі (120 мг% -дан жоғары).^[2] Глюкозаның қандағы мөлшерін екі өлшем бірліктері арқылы анықтайды: Батыс Еуропада, АҚШ-та децилитрден миллиграм (мг/дц), ал ТМД-ға кіретін елдерде литрден миллимоль (ммоль/л).

Ауырлық дәрежелері

Жеңіл гипергликемия — 6,7—8,2 ммоль/л;
Орташа ауырлықты гипергликемия — 8,3—11,0 ммоль/л;
16,5 ммоль/л көрсеткішінен жоғары жағдайда прекома басталады;
33,3 ммоль/л көрсеткішінен жоғары жағдайында гиперосмолярлы кома орын алады.

Көмірсу алмасуында ұзақ уақыт аралығында ауытқулар болған адамдарда көрсеткіштер сәл өзгеше болуы мүмкін.^[3]

Белгілер

Гипергликемия дәрежесі метаболизмдік себепке байланысты өзгеруі мүмкін, мысалы, глюкозаға төзімділіктің бұзылуы және бұл ем қолданылатын жағдайға да байланысты болуы мүмкін. Уақытша гипергликемия көбінесе қатерсіз және симптомсыз жүреді. Қанда глюкозаның деңгейі әдеттегіден едәуір жоғарылап, патологиялық және функционалдық өзгерістерге әкелуінің мүмкіндіктері аз. Осы асимптоматикалық кезеңде көмірсулар алмасуының ауытқуы орын алуы мүмкін, оны плазмадағы глюкозаны өлшеу арқылы тексеруге болады. Созылмалы гипергликемия бірнеше жылдар ішінде бүйрек зақымдануы, неврологиялық зақымдану, жүрек-қан тамырлары зақымдануы, торлы қабықшаның зақымдалуы немесе аяқтар мен аяқтардың зақымдалуын қоса алғанда өте күрделі асқынуларды тудыруы мүмкін. Диабеттік нейропатия ұзақ мерзімді гипергликемияның нәтижесі болуы мүмкін. Созылмалы гипергликемия нәтижесінде өсудің және белгілі бір инфекцияға қарсылық көрсету қабілеті нашарлауы мүмкін.^[4]

Төменде келтірілген белгілер жедел немесе созылмалы гипергликемиямен байланысты болуы мүмкін, алғашқы үшеуі классикалық гипергликемиялық триадаға жатады:

Полифагия (ағыл.)қаз. - жиі айқын аштық сезімі
Полидипсия (орыс.)қаз. - жиі шөлдеу, әсіресе шамадан тыс шөлдеу
Полиурия (орыс.)қаз. - зәр шығару көлемінің жоғарылауы (жиіліктің жоғарылауы емес, дегенмен бұл жиі кездеседі)
Ауыз құрғақтығы
Бұлыңғыр көру
Салмақ жоғалту
Шаршау
Мазасыздық
Жаралардың нашар емделуі (кесу, сызаттар және т. б.)
Тері қышынуы, құрғақ болуы
Қолдың және аяқтың салқындығы;
Эректильді дисфункция
Жүрек аритмиясы
Кома
диарея және іш қату сияқты ас қорыту жүйесінің бөлігіндегі үзіліссіз ауытқулар

Жиі аштық сезімі басқа белгілер байқалмаған жағдайда, қандағы қанттың тым төмен екенін көрсетуі мүмкін. Бұл қант диабетімен ауыратын адамдар жейтін тамақтың мөлшері үшін гипогликемиялық препараттарды немесе инсулинді тым көп қабылдаған кезде пайда болуы мүмкін. Нәтижесінде қандағы қанттың нормадан төмендеуі аштық реакциясын тудырады.

Этиологиясы

Гипергликемия себептеріне жатқызуға болады: қант диабеті, әртүрлі (диабеттік емес) эндокриндік бұзылулар (инсулинге резистенттілік және қалқанша безінің, бүйрекүсті безінің, ұйқы безінің және гипофиздің аурулары), сепсис және кейбір инфекциялар, интракраниальды аурулар (мысалы, энцефалит, ми ісіктері (әсіресе гипофизге жақын), миға қан кетуі және менингит) (жиі еленбейді), құрысулар, терминалды аурудың соңғы сатысы, ұзақ/ауыр операциялар, шамадан тыс тамақтану, қатты күйзеліс, генетикалық фактор және физикалық жарақат.^[5]

Қант диабеті

Ол қант диабеті гипергликемияның ең таралған себебі болып табылады және глюкозаның инсулин арқылы жасушаларға жеткізілмей, қан плазмасында қалуы арқылы сипатталады. ^[6]

Қант диабетінің 1-типі кезінде қан плазмасында глюкоза деңгейін реттеп, оның жасуша мембраналарына енуін катализдейтін инсулин гормонының ұйқы безінде синтезі мен секрециясының жетіспеушілігінен мөлшері азаяды немесе өндірілуі мүлдем тоқтатылады. Бұл- гипергликемияның айқын көрінісі: ұйқы безіндегі айтарлықтай бета жасушаларының 80% -нан астамы қайтыс болған уақытта өтеді.^[7]

2-типті қант диабеті кезінде тіндердің гормонға деген сезімталдығы бұзылады да, олар инсулинді «тануды» тоқтатады, инсулиндік резистенттілік басталып, осының нәтижесінде қант деңгейін нормада сақтайтындай инсулин өндірілмейді. Сондықтан, инсулин теріасты егілмесе, жасушалардың сезімталдығын көтеретін препараттар ішілмесе немесе қант диабетіндегі қажетті нұсқаулықтар орындалмаса, қант диабеті хроникалық гипергликемияның себебі болады.

Тамақтанудың бұзылуы

Тамақтанудың бұзылуы нәтижесінде де асқынған гипергликемия пайда болуы мүмкін. Мысалы, жүйке булимиясына, психогендік артық тамақтануға шалдыққан тұлғалар аз уақыт арлығында үлкен мөлшерде тағам тұтынып, күрделі немесе қарапайым көмірсуларға бай тағамдармен тамақтанып, жоғары калориялы тағамды пайдаланудың және керісінше аз тамақтануың нәтижесінде қатты сезіміздік немесе арықтық пайда болады да, ол жасушалардың инсулин қабылдауын нашарлатады және биотин-авитаминозына шалдықтырады.

Дәрі-дәрмектер

Сонымен қатар, ауру кезінде қолданылатын кейбір медикаменттер гипергликемияға себеп бола алады: β-блокаторлар, тиазидтік диуретиктер, кортикостероидтер, ниацин, фентамидин, протеаз ингибиторлары, L-аспарагиназа ^[8] және кейбір антидепрессанттар^[9] гипергликемияға шалдықтыруы мүмкін. Амфетаминдер сияқты стимуляторларды жедел қабылдау әдетте гипергликемияны тудырады; алайда созылмалы қабылдау гипогликемияны тудырады. Зипрекса (Оланзапин) және Цимбалта (Дулоксетин) сияқты жаңа психиатриялық дәрі-дәрмектер де айтарлықтай гипергликемияны тудыруы мүмкін.

Тиазидтер 2 типті қант диабетін емдеу үшін қолданылады, бірақ сонымен қатар ауыр гипергликемия тудырады.^[10]

Дереккөздер

↑ см. υπερ, γλυκύς, αἷμα в «Древнегреческо-русском словаре», Дворецкий И. Х., Соболевский, Сергей Иванович редакциясы астында, 1958 жылы жазылған
↑ Большая Медицинская Энциклопедия (БМЭ), под редакцией Петровского Б.В., 3-е издание; 1936 жылы; ISBN 978-5-699-64173-4
↑ Ефимов А. С., Скробонская Н. А. Клиническая диабетология — 1-е изд. — К.: Здоровья, 1998. — С. 273—277. — ISBN 5-311-00917-9.
↑ Американдық диабетикалық ассоциация (2014)қант диабетінің диагностикасы мен классификациясы PMID 24357215
↑ "Hyperglycemia and Perioperative Glucose Management". Current Pharmaceutical Design 18 (38): 6195–6203. 2012.
↑ Hyperglycemia in diabetes. Mayo Clinic.
↑ Хирургическое лечение сосудистых осложнений сахарного диабета / Шраер Т.И., Сергеев В.Н., Розина Н.С., Путинцев А.М., Луценко В.А. // ACTA BIOMEDICA SCIENTIFICA. - 2005. - №3(41). - с. 65
↑ "Hyperglycemia, ketoacidosis and other complications of L-asparaginase in children with acute lymphoblastic leukemia". J Med 25 (3–4): 219–29. 1994. PMID 7996065.
↑ https://jamanetwork.com/journals/jama/article-abstract/194307
↑ Американдық диабетикалық ассоциация (2014)қант диабетінің диагностикасы мен классификациясы PMID 24357215

Тағы Қараңыз

Сыртқы сілтемелер

MedUniver

[1] см. υπερ, γλυκύς, αἷμα в «Древнегреческо-русском словаре», Дворецкий И. Х., Соболевский, Сергей Иванович редакциясы астында, 1958 жылы жазылған

[2] Большая Медицинская Энциклопедия (БМЭ), под редакцией Петровского Б.В., 3-е издание; 1936 жылы; ISBN 978-5-699-64173-4

[3] Ефимов А. С., Скробонская Н. А. Клиническая диабетология — 1-е изд. — К.: Здоровья, 1998. — С. 273—277. — ISBN 5-311-00917-9.

[4] Американдық диабетикалық ассоциация (2014)қант диабетінің диагностикасы мен классификациясы PMID 24357215

[5] "Hyperglycemia and Perioperative Glucose Management". Current Pharmaceutical Design 18 (38): 6195–6203. 2012.

[6] Hyperglycemia in diabetes. Mayo Clinic.

[7] Хирургическое лечение сосудистых осложнений сахарного диабета / Шраер Т.И., Сергеев В.Н., Розина Н.С., Путинцев А.М., Луценко В.А. // ACTA BIOMEDICA SCIENTIFICA. - 2005. - №3(41). - с. 65

[8] "Hyperglycemia, ketoacidosis and other complications of L-asparaginase in children with acute lymphoblastic leukemia". J Med 25 (3–4): 219–29. 1994. PMID 7996065.

[9] ttps://jamanetwork.com/journals/jama/article-abstract/194307

[10] Американдық диабетикалық ассоциация (2014)қант диабетінің диагностикасы мен классификациясы PMID 24357215

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]