Кіші Ноғай Ордасы

Кіші Ноғай Ордасы, кейде Қазы ұлысы (орыс. Малая Ногайская Орда, Малые ногаи, Казыев улус) – XVI ғасырдың II-жартысында Ноғай Ордасынан бөлініп шыққан мемлекет.

Кіші Ноғай Ордасы, Азов теңізінің шығыс тарапы (Малые ногаи)

Тарихы

Ф.И. фон Страленбергтің картасындағы Кіші Ноғай Ордасы (Nogai Minor)

Ноғай ордасының әлсіреуі және Қазан мен Астрахан хандықтарын ресейдің басып алуы нәтижесінде ноғайлар бөлшектене бастады. Бір бөлігі ресейге қарады, Еділ-Жайық, Жем өзендерінің аралығында орналасқан ноғайлар Қазақ Ордасына қосылды, қалғандары батысқа (Қырым хандығы иелігіне) шегінді. Еділдің оң жағасы мен Азов теңізінің жағалауына келіп орналасқан Ноғай Ордасы ұлыстарынан XVI ғ. 50-жылдарының соңында құралған Кіші Ноғай Ордасының негізін Қази мырза қалады. XVII ғасыр ортасына дейін Кіші Ноғай Ордасы Қырым хандығы мен Осман империясына бағынышты болды. XVII ғасырдың алғашқы жартысында ұсақ ордаларға бөлшектеніп, Қара теңіздің солтүстігіндегі жазықты алып жатты. XVII ғасыр ортасынан бастап Кіші Ноғай Ордасының кейбір ұлыстары Үлкен Ноғай Ордасымен бірге Каспий даласын (Еділден Терек өзеніне дейін) жайлады. 1770 жылы Едисан, Бұжақ Ордалары Ресейдің қол астына қарады. XVIII ғасыр соңы XIX ғасыр басында ноғайлардың бірсыпырасы Азов жағалауындағы ескі қонысына (Доннан Қобанға дейінгі) келіп орналасты. Қалған бөлігі 1812 жылғы Бухарест бітімшарты бойынша Түркия жеріне ауысты.

Географиясы

XVI ғасырдың екінші жартысы мен XVII ғасырдың бірінші жартысында Кішкентай ноғайлар немесе Кіші Ноғай Ордасы деп аталатын ноғайлар, негізінен, төменгі шамамен 1640 жж. Батыс Маныч өзені арқылы қалмақтар бұл жерден қуып шыққанға дейін Еділ мен Донның аралық бөлігінің солтүстік бөлігінде көшіп-қонып жүрді. Осыдан кейін, Кіші Орданың оңтүстік және оңтүстік-батыстағы көшпелі қоныстары Теректің төменгі ағысы мен Қобан өзенінің солтүстік жағалауына жетті. Осылайша, XVII ғасырдың бірінші жартысының аяғынан бастап Кіші Ноғай қазіргі Ростов облысының оңтүстігінде, Краснодар мен Ставропол өлкелерінің солтүстігінде және Қалмақстанның батысында көшіп-қонып жүрді.

Тағы қараңыз

• Қобан татарлары