Сергей Ефимович Малов

(Малов Сергей Ефимович бетінен бағытталды)

Сергей Ефимович Малов (28 қаңтар, 1880, Қазан6 қыркүйек 1957, Санкт-Петербург) — көне және осы заманғы түркі тілдерінің ескерткіштері, түркі әліпбилерінің таптастыруына және түркі Орхон-Енесай жазбаларының оқылуына маңызды үлес қосқан орыс түркітанушысы.

Сергей Ефимович Малов

Өмірбаяны

өңдеу

С.Е. Малов КСРО және көршілес елдердегі тірі және өлі түркі тілдері бойынша бірегей маман ретінде белгілі. Ол орталық және батыс Қытай, Моңғолия, Орталық Азия және Қазақстан, Сібір және Еділ аймақтарындағы түркі халықтарының тілі, ауыз әдебиеті, тарихы мен этнографиясы бойынша 170 шақты жарияланымдардың авторы. Ол бірнеше түркі тілдерінің ең алғашқы ғылыми сипаттамаларын жасады, көптеген көне түркі жазба ескерткіштерін тауып, зерттеп, жариялаған. Бұрын жазба жүйелері болмаған КСРО халықтарына арнап әліпбилер мен емле ережелерін құрастырған.

Малов өзінің салыстырмалы зерттеулерінде шығыс Еуропада табылған Секлер әліпбиін қарастырған ат төбеліндей ғалымдардың тобына жатады. Оның қосқан маңызды үлестерінің тағы біреуі — Енисей руна тәріздес жазбаларында Қырғыз қағанатындағы түрлі этникалық топтар аталады деген тұжырым. 1952 жылғы Енисей жазбаларына бағышталған іргелі еңбегінде С.Е. Малов түрлі-түрлі жерлердегі (Хакасия, Тува, Моңғолия) руна тәріздес әліпбимен жазылған мәтіндерді қамтып, солардың әліпбилерін палеографиялық, тарихи және әлеуметтік-саяси тәсілдерді қолдана отырып зор табыспен классификациялады. Маловтың және Неметтің ғылыми талдауының арқасында А.М. Щербак өзінің «Түркі руна тәріздес жазбасы Орталық Азияда пайда болып, сол жерден екі жаққа: шығысқа және батысқа қарай тараған» деген қорытындысын жасай алды.[1]

Сергей Ефимович Маловтың ғылыми өмірбаяны оқиғаларға аса бай. Ол энциклопедиялар, сөздіктер және анықтамалықтар дайындауға өте белсенді қатысқан. Ол орыс түркологиясында ең құрметті орындардың бірін алады. Оның еңбектері жан-жақты білімімен, егжей-тегжейлі мәліметтерімен, ғылыми адалдығымен және ұқыптылығымен әйгілі.

Басты еңбектері

өңдеу
  • Сутра золотого блеска. Пб., 1917 (совм. с В. В. Радловым);
  • Заметки по каракалпакскому языку. Турстукуль, 1932;
  • Памятники древнетюркской письменности: Тексты и иссл. М.; Л., 1951;
  • Енисейская письменность тюрков: Тексты и иссл. М.; Л., 1952;
  • Уйгурский язык. Хамийское наречие: Тексты, пер., слов. Фрунзе, 1956;
  • Язык желтых уйгуров: Слов. и грамматика. Алма-Ата, 1957;
  • Памятники древнетюркской письменности Монголии и Киргизии. М.; Л., 1959;
  • Уйгурские наречия Синьцзяна: Тексты, пер., слов. М., 1961;
  • Заметки о каракалпакском языке. Нукус, 1966;
  • Язык желтых уйгуров: Тексты и пер. М., 1967.[2]

Дереккөздер

өңдеу
  1. Scherbak, A.M. «Runiform writing of Southeast Europe». — Soviet Turkology, Baku, 1971, No 4, p. 82
  2. «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, VI том

Сыртқы сілтемелер

өңдеу