Уикипедия:Сенімді дереккөздер

Уикипедиядағы мақалалар жарияланған беделді дереккөздерге негізделуі керек. Бұл бетте «Өзіндік зерттеулердің болмауы» және «Тексерілмелі» ережелерінде көрсетілгендей қателіктерге жол бермеу мақсатында дереккөздердің беделділігін бағалау жөніндегі нұсқаулықтар берілген.

Сіз Уикипедияны пайдалы мәліметпен толықтыра аласыз, алайда егер Сіздің мақалаңызда беделді дереккөздің сілтемесі көрсетілмесе, Сіздің мақалаңыз жойылуы мүмкін. Сілтемелерді іздеу және енгізу мақалаға мәліметтер енгізген адамның жауапкершілігінде. Сондықтан дереккөздерге сілтемені үнемі және орынды енгізіп отырған жөн.

Осы нұсқаулықта беделді дереккөздерді таңдау мен орналастырудың орынды үлгісі берілген. Редакторлардың бірі қажетті мәліметті және мақаланың мәтіні бойынша сілтемені іздеуге көңіл бөлмегендіктен, Уикипедиядағы мақалалар үлгіге сай емес болып отыр. Дегенмен оқырман деректердің сенімсіз екенін ескерсе ғана одан құнды мәлімет ала алады.

Айта кетер жайт, қатысушы тексерілмеген немесе анықталмаған мәліметтерді мақалаға енгізуіне болады, бірақ бұл мәлімет факт емес жай біреудің пікірі екенін ескерту қажет. Мысалы, «бұл жайлы қате түсінікпен айтылған пікірлер кең таралған…», «Аңызда баяндалғандай, ...» немесе «Академик А.А. Ивановтың пікірінше, ...». Бірақ бұндай пікірлерді енгізу үшін олар кең танылған немесе мақала тақырыбын баяндау үшін маңызды болуы тиіс.

Кейбір анықтамалар

Уикипедияда көпшілікке қолжетімді мәліметтер жарияланған дереккөздер деп саналады. Мысалы, телехабар жарияланған дереккөз болып саналмайды, себебі ол мәліметке қол жеткізу тым қиын. Бірақ бұл телехабардың Интернетке енгізілген жазбасын немесе фильм түрінде шыққан мәліметін кез келген адам көріп, фактілеріне көз жеткізе алатындықтан, ол жарияланған дереккөз болып саналады. Бұл бірінші кезекте сенімді дереккөздерге қатысты екенін тағы бір атап өткен жөн. Біреудің жеке сайтына енгізілген радиохабардың стенограммасын дереккөз ретінде алуға болмайды.

• Факт — бұл өмірде бар және болған жайттар. Энциклопедияда тақырыпқа қатысты саладағы ғалымдар мен сарапшылардың келісілген тұжырымдамасы факт ретінде саналады. Пікірдің өзіне емес, фактілерге, соның ішінде пікірлер жайындағы фактілерге сүйеніңіз. Күмән тудырмайтын, жалпыға мәлім тұжырымдамаларға сілтеме сұраудың қажеті жоқ (мысалы, мынадай тұжырымдама: Марс – Күн жүйесіндегі планета).

• Пікір – бұл біреудің ұстанатын, мазмұны тексерілуі де тексерілмеуі де мүмкін, көзқарасы. Дегенмен дара немесе бір топ адамдардың ұстанатын көзқарасы факт болып саналатындықтан, Уикипедияда жариялана алады (жеке немесе бір топ адамдардың ұстанатын көзқарасы екендігін растайтын сенімді дереккөздер көрсетілуі шарт). Мысалы, Құдайдың бар екені факт емес, дегенмен көптеген сенушілер Құдайдың бар екенін болжайтыны – күмәнсіз факт.

• Негізгі дереккөз – фактілерге тікелей дәлел бола алатын адам немесе құжат. Ол айтылып жатқан оқиға немесе тұжырымдамаға жақын дереккөз. Бұған көбінесе оқиғаға қатысқан немесе бақылаған қатысушыдан алынған мәтін жатады. Ол журналисттің оқиға жерінен жасаған репортажы, ресми жариялау немесе автобиографиялық шығармалар болуы мүмкін. Беделді агенттік жасаған статистика негізгі дереккөз бола алады. Уикипедия мақалаларында негізгі дереккөзіне емес, негізгі мәліметтер қолданылған қосымша дереккөзге сүйену керек. Негізгі дереккөзін қолдану үшін, әсіресе тарих саласында, арнайы дайындық керек. Егер негізгі дереккөздер сенімді басылымдарда жарияланған болса, онда оны мақалада қолдануға болады. Мысалы, радиостанция сайтына шығарылған радиохабар стенограммасы немесе сенімді жинаққа жиналған тарихи құжат (мысалы — В. И. Ленин және ВЧК. М.: Саяси әдебиеттер баспасы, 1975)

• Қосымша дереккөз бір немесе бірнеше негізгі дереккөздерді сипаттайды. Ғылыми мақала және кітап түріндегі қосымша дереккөздер ғылыми баспалардан (әсіресе ғылыми журналдарда басылған) мұқият тексеріліп шығады. Мазмұны сенімді мәліметтерден тұратындықтан, оны беделді дереккөздер ретінде қолдануға мүмкіндік береді.

• Үшінші дереккөздер өз кезегінде қосымша дереккөзді қорытады, сонымен қатар олар басқа да дереккөз тобы болып жинақталуы мүмкін.

Уикипедия көп жағдайда екінші және үшінші дереккөздерге басымдық беруі тиіс.

Мақала жазған уақытта дереккөздерге сілтеме жасауға тырысыңыз. Ол үшін мақала ішінде дерек келтірілген сөйлемнен кейін <ref>Дереккөзге сілтеме</ref> белгісін қою қажет. Мақаланың соңында == Дереккөздер == деген тарау жасап, оған {{Дереккөздер}} үлгісін қою керек, содан кеін бұл тарауда көрсеткен дереккөздер тізімі пайда болады. Толығырақ Уикипедия:Дереккөздерге сілтеме деген мақаладан қараңыз.

Дереккөзсіз мәлімет

Уикипедия қатысушыларының көбісі нақты қайдан естіп, оқығанын есіне түсіре алмайтын фактілерді мақала мәтініне енгізеді. Мысалы, «Біз ми мүмкіндігінің тек 10%-ын ғана пайдаланамыз» немесе «25-кадр жарнамадағы ең жақсы әсер беретін құрал болып есептелінеді» деген тұжырымдар кең таралғанымен факт бола алмайды. Себебі бұл айтылғандарды растайтын беделді дереккөздер берілмеген. Осы тәріздес тұжырымдамаларды мақалада қолдану үшін сенімді дереккөз табу өте маңызды, өйткені өзге қатысушылар тұжырымдаманың сенімділігіне күмән келтіріп, әлдеқандай әрекеттер жасауы мүмкін. Егер Сіз осындай мәлімет енгізген болсаңыз, дереккөздермен растау Сіздің жауапкершілігіңізде болады. Өзге қатысушылар бұл мәліметтің бұрыс екендігін Сізге дәлдеуі қажет емес. Себебі Сіз мәліметтің дұрыс екенін дереккөздер арқылы растауыңыз қажет.

Не істеу керек?

Егер сіз қандай да бір ақпараттың шынайлығына күмән келтірсеңіз, сіз оны бірден жоймаңыз, себебі басқа қатысушылар Сізді оларға мақаланы толықтыруға мүмкіндік бермегеніңіз үшін айыптауы мүмкін (жалпы бұл агрессиялық әрекет болып көрінеді). Сондықтан күмәнді сөздерден кейін {{дереккөзі жоқ}} деген үлгі қойған жөн. Егер Сіз ақпараттың дұрыс еместігіне толық сенімді болсаңыз немесе {{дереккөзі жоқ}} үлгісі екі апта бойы тұрып, оны ешкім толықтырмаған болса, оны жоя аласыз. Сонымен қатар мақаланың авторлары талқылауда оны жою керек деген шешім қабылдаса жоя алады.

Көзі тірі адамдардың өмірбаяндары

Көзі тірі адамдардың немесе қазіргі кезде бар ұйымдардың беделіне нұқсан келтіретін ақпараттарды қосымша сілтемесіз енгізбеңіз (толығырақ қараңыз УП: Көзі тірі адамдардың өмірбаяны). Джимми Уэйлстің баяндауында,

Редакторлар қатарында «мен бұны бір жерден естігенмін» деген ақпаратты «дереккөзі жоқ» үлгісімен белгілеп кетуді әдет еткендер кездеседі. Бұл дұрыс емес. Оны ешбір дереккөз растамайтын болса, өшіру қажет. Бұл кез келген ақпарат жайында дұрыс әрекет, бірақ бұл көзі тірі адамға қатысты кері ақпараттар саналады.

Түпнұсқасы  (ағыл.)  

There seems to be a terrible bias among some editors that some sort of random speculative "I heard it somewhere" pseudo information is to be tagged with a "needs a cite" tag. Wrong. It should be removed, aggressively, unless it can be sourced. This is true of all information, but it is particularly true of negative information about living persons.

Дереккөзін көрсету міндетті емес жағдайы

Кей жағдайларда дереккөздерді көрсету міндетті емес немесе қажеті жоқ. Көбінесе жалпыға белгілі фактілерді растайтын дереккөздерді талап ету керек емес. Өнер туындыларына арналған мақалаларды (фильмдер, кітаптар және т.б) немесе компьютер ойындарын қосымша дереккөздермен растаудың қажеті жоқ. Алайда қаралып жатқан мәліметтерді фильмнен немесе ойыннан білу мүмкін болмаса, дереккөз берілуі тиіс. Сонымен қатар жеңіл тексерілетін мәліметтерді – сәулет ескерткіштерінің қанша қабатты екенін, айналымдағы ақша бірлігінде қандай сурет бар екенін сілтемемен растаудың қажеті жоқ.

Жалған беделділіктен сақ болыңыз

Кез келген дереккөздердің беделділігіне сене бермеңіз. Ғылыми дәреже тек өз саласында ғана беделді болып саналады. Көптеген сілтемелері бар веб-сайттар сенімсіз болуы мүмкін. Оған мысал ретінде Вит Ценёвтің сайтында Уильям Тэллидің адам қажеттіліктері теориясына жасаған сипаттамасын ала аламыз: Тэлли және оның теориясы студенттердің рефераты үшін ойлап табылған. Сіздің өзіңізге өзіңіздің қоятын алғашқы сұрағыңыз мынадай болмақ: – сіз сілтеме ретінде пайдаланатын сайтқа кім жауапты? Олардың біліктілігі мен сайтты редакциялауы қандай саясатпен іске асады? Интернетте әрбір адам қалаған ақпаратын орналастыра алатынын естен шығармаңыз.

Дереккөз ретінде сол саладағы белгілі сарапшылардың немесе дәрежесі ғылым кандидаттарынан төмен емес адамдардың жариялаған басылымдарын қолдануға тырысыңыз. Мемлекеттік ЖОО-да және ҚР ҒА-да, Ғылым Ордасында қызмет ететін авторларға сенім білдірген дұрыс.

Автор осы саланың беделді сарапшысы болып санала ма?

Бұны анықтау үшін бірнеше сұраққа жауап беру қажет:

• Осы тақырып бойынша автордың еңбегі беделді ғылыми журналдарда жарық көрді ме?
• Автордың жарияланған жұмыстарына сарапшылар қарсы пікір білдірді ме?
• Осы салада сарапшы болып саналатын авторлар өздерінің мақалаларында автордың жұмыстарын сенімді дереккөз ретінде пайдаланды ма (мақалалар ғылыми журналдарда басылуы қажет) ?
• Автордың осы сала бойынша ғылыми дәрежесі бар ма?

Ерекше тұжырымдар салмақты дәлелдерді қажет етеді

Кейбір жағдайларда:

• таңғалдыратын немесе маңызды болып есептелетін, бірақ көпшілікке беймәлім болса;
• таңғалдыратын немесе маңызды болып есептелетін, жуықтағы оқиғаларға байланысты, бірақ көптен бері БАҚ-да жарияланбаған болса;
• Бұрынғы айтылған пікірге әлдекім айтқан қарама-қайшы немесе әдеттен тыс өзгеше пікір болса;
• ғылыми қауымдастық қабылдаған шешімге қайшы пікірлер (әсіресе қолдаушылар өздерінің пікірлерін еріксіз, әдейі бүркемеленгендігін алға тартса) болса;
• ғылыми жаңалыққа немесе жаңа өнертабысқа үміттенсе;
• біреудің намысы мен беделіне нұқсан келтіретін болса, берілген тұжырымдамалардың дереккөзін мұқият және скептикалық түрде қарауды талап етіледі.

Дереккөздерді бағалау

• Дереккөздің беделділігі салыстырмалы түрде бағаланатындықтан, нақтылыққа және мәнмәтінге тәуелді болады. Салыстырмалық дегеніміз – Уикипедияда кез келген мәселеде беделді немесе барлық мәселеде беделділігі жоқ дереккөздер болмайтындығын білдіреді. Нақтылық пен мәнмәтінге тәуелділік дегеніміздің өзі беделділік мәселесінің әлдебір нақты тұжырымдамаға қатысты қарастырылатындығын білдіреді.

• Беделді дереккөз — танымал ғылыми журналда жарияланған шолу мақала. Өз қаражатына немесе баспагердің қолдауымен басып шығарылған кітапқа қарағанда ғылыми журналдардың әр басылымы алдын ала ғалымдардың сараптамасынан өтеді. Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрілігінің аттестация комиссиясының сайтынан үлкен дәрежедегі, ресми түрде беделділігі танылған журналдардың тізімін табуға болады. Google Scholar іздеу жүйесі арқылы шетелдік журналдардың басылымдарын да таба аласыз. Дегенмен, егер Сіз кітапханадағы компьютерден емес, үйде оқуға талпынсаңыз, тегін мақаланың аз ғана бөлігі қолжетімді болмақ. Сонымен қатар elibrary.ru жүйесін қолдана аласыз (бұл жүйенің артықшылығы Сіз дерекқордан өзіңіз іздеген мәліметке мазмұндық жақындығы бар өзге де ақпараттармен таныса аласыз), сонымен қатар Elsevier баспа үйінің іздеу жүйесін қолдануға болады.

• Кітаптың сенімділігін тексеру қиынға соғады, себебі көптеген кітаптар ғылыми сараптамадан өтпейді. Мына баспаханадан басылған кітаптарға сенім білдіруге болады:
  • Қазақстанның ірі ЖОО-ның және ҒА-ның және басқа да зерттеу институттарының баспаханалары;
  • Осы салада білікті сарапшылар болып табылатын авторлар;

Тағы да өзіңізден өзіңіз сұраңыз:

• Аталған салада жариялаушының өзіндік мүддесі жоқ па, яғни берілген ақпаратты бұрмалайтындай ниетінің бар/жоқтығы. Кикілжің кезінде кімнің қай тарапты қолдайтыны белгісіз және ақпаратты бұрмалағандығы бірден байқалмайды. Радикалды көзқарас дереккөз ретінде пайдаланбаудың негізі болып табылмайды, алайда экстремистік ұйымдардың мәліметтерін қолданбауға тырысыңыз (Әл-Кәйида секілді). Мұндай дереккөздерді осындай ұйымдар немесе олардың көзқарастары жайлы жазған кезде қолдануға болады. Билік органдарының немесе шенеуніктердің мәлімдемелерін беделді дереккөз ретінде қолдануға болмайды. Себебі олардың мәлімдемелерінде ақпаратты бұрмалайтын элементтер болуы мүмкін. Сондықтан мақалада «Шешенстандағы соғыс 2001 жылы аяқталды» немесе «батыс және Ресей насихатшылары өздерінің тұрғындарына Ислам – бұл лаңкестік деп сендіруге тырысуда» деп жазбаған дұрыс, алайда «2004 жылы желтоқсанда президент Владимир Путин Шешенстандағы соғыс үш жыл бұрын аяқталғанын мәлімдеді» немесе «шешен сеператистерінің басшысы Шәміл Басаевтің мәлімдеуінше, Батыс және Ресей өздерінің тұрғындарына «Ислам – бұл лаңкестік» деп насихат жүргізіп, осыған сендіруге тырысуда» (сәйкес дереккөзіне сілтеме жасап) деп жазу қателік болып саналмайды.

• Олар сол жерде болды ма? Комментаторлар мен оқиғаны көзімен көргендердің сөздерін ажырата білу керек. Оқиғаны көзімен көргендердің сөздері – ақпараттың негізгі дереккөзі, комментаторлардың түсіндірмесі – қосымша дереккөздер болып саналады. Екеуі де сенімді дереккөздер бола алады, алайда екеуін ажырата білу қажет.
• Бұл дереккөз жайында өзге адамдар не дейді? Көбісі сенімсіз деп есептейтін шығар? Немесе бұл дереккөз жайында ешкім атап өтпей ма?
• Бұл дереккөз басқа оқиғаларды қалай баяндайды? Басқа жағдайларды шынайы суреттей ме? Өзіңіз білетін ақпараттармен осы жайттарды салыстырыңыз.
• Біздің пайдаланған дереккөздер басқа адамдарға қолжетімді ме? Кез келген қатысушы Сіз берген ақпаратты тексере алатын болуы керек. Дереккөз тәуелсіз оқырманға қолжетімді болу қажет (Internet желісінде қол жетімді болу міндетті емес). Дереккөз кітап болатын болса, ол Орталық мемлекеттік кітапханада, ҒА кітапханасында немесе әлемнің басқа да кітапханалары каталогтарының тізімінде бар/жоғын тексеріңіз.
• Бірнеше негізгі дереккөздер қолданылды ма? Сіз қолданғыңыз келген материал тек бір адамның мәлімдемесіне негізделген болуы да мүмкін.

Бірнеше дереккөздерді қолданыңыз

Ақпараттың бұрмаланғандығы оқырманға әрқашан анық көрінбейтіндіктен, бір ғана дереккөзбен шектелмеу керек. Өзге де дереккөздерді қолданып, салыстырыңыз. Егер бірнеше дереккөздердегі ақпарат бір-бірімен сәйкес келсе және ақпараттың бұрмалануына себеп жоқ болса (немесе себептер болуы да мүмкін), ақпарат сенімді болып есептелуі мүмкін. Біз сенімді дереккөздерден алынған ақпаратқа өз жеке пікірімізді қоспай, тек қана жариялай аламыз.

Тәуелсіз қосымша дереккөздер

Тәуелсіз дереккөздер келесі талаптарға сай болуы қажет:

• Авторлардан тәуелсіз редакторлық бақылау мен фактілерді тексеру бар ма?
• Қызығушылық білдірген белгілі бір тараппен серіктестік құрмайды,
• Ақпаратқа қатысты өзіндік түсіндірме жасай алады.

Негізгі дереккөздер бір болғанымен, алынған ақпаратты талдаушылар әртүрлі шешімге келуі мүмкін. Шын мәнінде қосымша дереккөздер өздерінің көзқарастарына сәйкес келетін негізгі дереккөздерді іздеп табады. Бұрмаланған ақпараттар, қателер көп ретте біліне бермейді, сондықтан оларды болдырмаудың ең тиімді жолы – ақпаратты басқа қосымша дереккөздермен салыстыру.

Белгілі бір типтегі дереккөздердің сенімділігі

Жаңалықтар тарататын ұйымдар

Алдағы ақпараттар: Уикипедия:Тексерілуі және Уикипедия:Көзі тірі адамдардың өмірбаяны

Ассошиэйтед Пресс, Вашингтон пост, Интерфакс, ИТАР-ТАСС, лондондық Таймс, Рейтер сияқты жаңалық ұйымдарының басылымдарында жарияланған жаңалықтар тиімді болып саналады. Газет-журналдардағы мақала-пікірлерге сілтемелер мақала авторының пікірімен бірге болуы керек. Көзі тірі адамдардың өмірбаянына қатысты даулы ақпаратты тек жоғарғы сапалы жаңалық тарататын ұйымдардан алу қажет.

Жарияланған өзіндік дереккөздер

Әрбір адам веб-сайт немесе кітап шығарып, белгілі бір салада өзін маман ретінде жариялай алады. Сондықтан да автордың қаражатына шығарылған кітаптардан, ақпараттық бюллетендерден, жеке веб-сайттар мен бәріне қолжетімді уики-сайттардан, блогтардан, веб-форумдар және басқа да осындай ақпараттық құралдардан алынған дереккөздер тиімсіз болып саналады.

Белгілі бір салада сарапшы болып танылған автордың бұрын беделді дереккөздерде жарық көрген мақалалары өзі басып жариялаған жағдайда да сенімді дереккөз ретінде саналуы мүмкін. Кез келген жағдайда мұндай дереккөздерді сақтықпен қолданған дұрыс. Егер ақпарат сенімді болса, материал жариялануға тиімді болған жағдайда, бұл материалдың немесе дереккөздің алдын ала жариялануы әбден мүмкін болғандықтан, тексеріп алу қажет.

Көзі тірі адамдар жайлы мақалаларда мақала авторы танымал кәсіби зерттеуші немесе жазушы болса да өзі жариялаған материалды дереккөзі ретінде қолдануға тыйым салынған; Қараңыз: Уикипедия:Көзі тірі адамдардың өмірбаяны#Сенімді дереккөздер.

Өзі туралы мақалалардағы өзі жариялаған және дау тудыратын дереккөздер

Мақала авторының өз қаражатына басылған материалдарды және даулы дереккөздерді, сонымен қатар адамдар айтқан, ұйымдар білдірген мәліметтерді төмендегі шарттар атқарылған жағдайда пайдалануға болады.

1. Қолданылып жатқан ақпарат берілген тұлғаның танымалдығымен байланысты;
2. Дау тудырмайтын болуы;
3. Басты мақсаты өзін-өзі мақтау немесе жарнама жасау болмаса;
4. Үшінші жақтың мүдделерін қозғамаған жағдайда
5. Мақала тақырыбына тікелей қатысы жоқ оқиғалар мен деректер жарияланбаса.
6. Ақпарат нақты берілген кезде;
7. Мақала тек қана осы тәріздес дереккөздермен шектелмесе.

Діни, саяси және экстремистік ұйымдардың басылымдары

Саяси партиялар мен діни топтардың веб-сайттары мен жарияланымдарына аса сақтықпен қараған дұрыс. Олардың материалдарының саяси ұстанымды, діни сенім үлгісін білдіретіндігі дереккөз ретінде пайдаланбауға негіз болмайды.

Уикипедияда дереккөз ретінде кең танымал саяси, діни, нәсілшілдік және экстремистік топтарға қатысы бар сайттарды қолданбаған жөн. Оларды тек осы топтардың көзқарастарына қатысты мақалаларда негізгі дереккөз ретінде пайдалануға болады. Алайда мұндай жағдайдың өзінде де оларды қолданарда сақ болып, басқа да дереккөздермен бекіту керек.

Компания мен ұйымдардың басылымдары

Компания мен ұйымдар ақпараттың сенімді дереккөзі болғанымен, олардың веб-сайттары мен басылымдарын пайдаланған уақытта сақ болу керек. Ол объективті түрде біржақты түсінік болып саналады. Өнім өндірушілердің Америка қауымдастығы өнімдерін жылжытуды қарастыруда, сондықтан бейтарап көзқарасты сақтап қалу үшін тек бір ғана дереккөзбен шектеліп қалмаңыз, өзге де дереккөздер қолжетімді болған жағдайда оларды да қосқан жөн болады. Егер компания немесе ұйым күмән тудырса, олардың веб-сайты мен жарияланымдарын қолданудан сақ болыңыз.

Онлайн әлде офлайн дереккөздер?

Толық мәтінді онлайн дереккөздер офлайн дереккөздер сияқты сенімді және сапалы болса, оларды дереккөз ретінде қолдануға болады. Оқырмандар көбінесе қолжетіміділігі үшін онлайн дереккөздерін тиімді деп санайды.

Егер Сіз авторлық құқығы таратылмайтын басылған дереккөзді немесе үйлесімді лицензиясы арқылы қолжетімді дереккөзді кездестірсеңіз, оны Уикиқайнарға орналастырып, оған сілтеме беріңіз (берілген дереккөзге қосымша ретінде). Көптеген авторлық құқықпен қорғалмайтын маңызды кітаптар басқа жобалар негізінде желіге енгізілген.

Офлайн дереккөздеріне нақты сілтемелер мен оларды іздеуді оңтайландыру

Қазіргі уақытта көптеген сенімді және сапалы дереккөздердің басылған күйіндегі нұсқасы қолжетімді. Егер Сіз беделді онлайн-дереккөздер таппасыңыз, ақпаратты кітап дүкенінен немесе кітапханадан да іздеп табуға тырысыңыз. Басылған дереккөзге сілтемені төмендегіше беріңіз:

• Кітаптың аты, автордың аты, әкесінің аты, тегі, басылған жері (қала), баспаның аты, шыққан жылы, мақалада қолданылған ақпараттар алынған беттің нөмірі (нөмірлер).

Мысалы:

• Фотосинтездің биофизикасы / Ред. проф. А.Б. Рубин — Мәскеу: ММУ баспасы, 1975. — Б. 221—223.

Басылған дереккөзді қолданған уақытта мүмкіндігінше ISBN енгізген жөн. Бұл оқырманға кітапты Google, Yandex және т.б. іздеу жүйесі арқылы жылдам табуға көмектеседі.

Дереккөздер жайындағы мәліметтерді енгізу үшін {{Кітап}} деген үлгісін қолданыңыз.

Өзге тілдегі дереккөздер

Қазақ Уикипедияның оқырмандарына ыңғайлылық тудыру үшін мүмкіндігінше қазақ тіліндегі дереккөздер келтірген жөн. Қазақ тіліндегі дереккөздерді басқа тілдердегі дереккөздерге қарағанда көбірек пайдалану керек (бірдей сапада және сенімділігіне байланысты). Мысалы, басқа тілде жазылған газеттегі ақпарат қазақ тіліндегі басылымында да болса, қазақ тіліндегі ақпаратты қолданған жөн. Дегенмен басқа тілдегі дереккөздер тексерілген болса, мақалада дереккөз ретінде қолдануға болады.

Уикипедия редакторлары мен сарапшылардың жасаған аудармаларында қателіктер болады. Негізінде оқырмандар түпнұсқада не жазылғанын өздері тексеріп, түсіне алуы керек. Мақаладағы ақпараттың сенімді дереккөзіне сүйеніп жазылғанын және сауатты аударылғанына көз жеткізген дұрыс. Осылайша, түпнұсқа ақпарат қазақ тілінен басқа тілде жазылғанда:

• Егер дереккөзге тікелей сілтеме берілсе, аудармасын редактор жасаған жарияланған аудармалар жарамды болмақ.
• Егер редактор мақалаға басқа тілдегі дәйексөзді өзі аударып қосса, оқырманның ақпараттың түпнұсқасын тексеріп, аудармамен салыстыра алуы үшін сол тілдегі дәйексөздің түпнұсқасын беруі тиіс.

Дереккөздер мен сілтемелер

Мақала жазғанда беделді дереккөздерді қолданған жөн. Дегенмен мақаланың мәтініндегі, «Сілтемелер» деген тараудағы сілтемелер үшін беделді дереккөздердің талаптарын қанағаттандырмайтын ақпараттарды қолдануға болады. Сілтеме жасағанда ережелер мен Уикипедия:Сыртқы сілтемелер және Уикипедия:Дереккөздерге сілтеме деген нұсқаулықтарды басшылыққа алған жөн. Бірінші кезекте Уикипедияның ішкі сілтемелеріне көңіл бөлген дұрыс. Сыртқы сілтемелердің бірнеше нұсқасы болса, беделді дереккөздердің талаптарына сай нұсқасын таңдау керек.

Тағы қараңыз

• Компьютерлік ойындар тақырыбына қатысты беделді дереккөздер
• Биология бойынша беделді дереккөздер
• Ақпарат дереккөздері