Халлдор Кильян Лакснесс
Халдjур Килmян Лакснесс[1] (исл. Halldór Kiljan Laxness), шын аты — Халдоур Гвюдйоунссон (исл. Halldór Guðjónsson; 23 сәуір 1902 — 8 ақпан 1998) — исланд жазушы, ақын және драматург, аудармашы. 1955 жылғы әдебиет бойынша Нобель сыйлығының («Исландияның ұлы баяндау өнерін жаңғыртқан жалынды эпикалық күші үшін») және Дүниежүзілік Бейбітшілік Кеңесінің әдеби сыйлығының иегері.[2] Католик. Социалист. Исландия-кеңестік достық қоғамының төрағасы болған, КСРО-ға сапарлары туралы «Шығыс жолы» және «Орыс ертегісі» кітаптарын жазды.
| Хальдоур Кильян Лакснесс | |
| Halldór Kiljan Laxness | |
 | |
| Туған күні | |
|---|---|
| Туған жері | |
| Қайтыс болған күні | |
| Қайтыс болған жері | |
| Азаматтығы | |
| Мансабы |
прозаик, ақын, драматург, аудармашы[[Санат:Үлгі:Мамандығы/аймақ4 аудармашылары]] |
| Шығармашылық жылдары |
1916—1998 |
| Бағыты | |
| Жанры | |
| Дебюті |
1916 жылы Morgunblaðið газетінде |
| Марапаттары |
|
Өмірбаяны өңдеу
Жол құрылысы инспекторы Гвюдйоуна Хельга Хельгасон мен оның әйелі Сигридур Хальдорсдоттирдің отбасында дүниеге келген. Үш жасынан бастап ол отбасымен Рейкьявиктің оңтүстігінде орналасқан Лакснесс фермасында (яғни, «Ақсерке түбегі») тұрды. Әлі мектепте оқып жүргенде исландиялық дастандардың әсерінен жасырын жаза бастады. Ол 14 жасында «Morgunblaðið» газетінде «HG» бас әріптерімен жарияланған мақаласымен бастады. 1919 жылы «Лакснесстен Хольдюр» деген бүркеншік атпен оның табиғатқа оралудың романтикалық тақырыбына арналған «Табиғат баласы» (Barn natturunnar) атты алғашқы кітабы жарық көрді. Осы уақытқа дейін жас автор Еуропада, негізінен Скандинавияда, Германияда, Австрияда және Францияда саяхаттап жүрді.[3]
Католицизм өңдеу
Соғыстан кейінгі Германиядағы күйреуден есі шыққан жазушы 1922 жылы Клерводағы (Люксембург) бенедикттік монастырға қоныстанды. Онда 1923 жылы ол лютерандық діннен католицизмге өтіп, Лакснесс (өскен жерінің атымен) және әкесінің аты Килян (ирландиялық иеромартир Килианның құрметіне) алды. Монастырда жазушы латын тілін, теология мен философияны қарқынды түрде зерттеді. Оның рухани бетбұрыс кезеңі Сицилияда жазған «Кашмирден келген ұлы тоқымашы» (Vefarinn mikli frá Kasmír, 1927) конфессионалдық автобиографиялық романында көрініс тапты. Бұл жұмыс неміс экспрессионизмі мен француз сюрреализмінің мөрін ашады (атап айтқанда, Андре Бретон). «Кашмирден келген ұлы тоқымашыдан» сәл бұрын жазушы тағы бірнеше кітап шығарды: «Кейбір әңгімелер» жинағы (Nokkrar sögur, 1923), «Киелі тау астында» романы (Undir Helgahnúk, 1924) және католицизмге апология -— «Католиктік көзқараспен» (Kaþolsk vidhorf, 1925). Алайда, Лакснесс сол кезде басталған «Мен үйден кеттім» Heiman ég for) өмірбаян бойынша жұмысын 1952 жылы ғана аяқтады.
Социализм өңдеу
Лакснесстің Солтүстік Америкада болуы оның дүниетанымына жаңа өзгерістер әкелді, онда ол үш жылға жуық уақытты (1927 — 1929) өткізді және Голливуд үшін сценарий жазуға тырысты. Мұнда ол кедейшілік пен әлеуметтік шиеленістермен жақыннан танысады. Лакснесс Канаданың Манитоба провинциясындағы исланд эмигранттарының кедейлігін бейнелеген оқиғасы үшін оған елден депортациялану қаупі төнді. Эптон Синклэрдің ықпалымен ішінара исландиялық жазушы социалистік идеялармен сусындайды, бұл оның «Халық кітабы» (Alþyðubokin, 1929) дәлелдейді. Бұл эсселер жинағы қатыгез реализмді, қоғамға солақай сыни көзқарасты, әлеуметтік сатира мен әлемнің көптеген елдерінде болған жеке бай тәжірибені біріктіреді.
1930 жылы Лакснесс Альтинг мыңжылдық мерекесіне орай Исландияға оралды. «Салка Валька» (Salka Valka, 1931 — 1932) Исландия жұмысшы таптарының күнделікті өміріне қатысты өткір әлеуметтік антикапиталистік романдар сериясын ашады. Оларға «Тәуелсіз адамдар» (Sjálfstætt folk, 1934 — 1935) және «Әлемнің жарығы» (Heimsljós, 1937 — 1940) шығармалары жатады. Отанына оралғаннан кейін алғаш жазылған «Салка Валька» эпикалық романының ортасында тек өзі үшін ғана емес, басқалар үшін де күресуге дайын исландиялық балықшының жас қызының тағдыры жатыр. Екі томдық «Тәуелсіз адамдар: Батырлық дастаны» романы трагедиялық ертегілер рухында жасалған: оның кейіпкері, фермер, қой бағушы, адам қоныстанбаған жерде өмір сүру үшін күрескен, бірақ көптеген қиындықтарға, айырлылулар мен жоғалтуларға тап болып, жалғыз қалады. Одан да көлемді, төрт томдық «Әлем нұры» дастаны Лакснесстің өзі шығармашылығының шыңы деп есептейді, ол кедей ақынның тағдыры туралы, кейіпкердің сүйіспеншілігі мен әлемнің сұлулығы және үйлесімділігі арасындағы тартыс және оның әлеуметтік әділетсіздікті жоққа шығаруы туралы айтылады.
Лакснесс прозадан басқа аудармада, поэзияда және драматургияда бағын сынап көрді. Оның қаламынан «Қысқа жол» пьесасы (Straumrof, 1934), «Өлеңдер» поэзиялық жинағы (Kvæðakver, 1930) шықты. Жазушы 1941 жылы Эрнест Хемингуэйден «Қош бол, қару!» романын аударды.
«Исландиялық қоңырау» (Íslandsklukkan, 1943), «Алтын шашты қыз» (Hið ljósa man, 1944), «Копенгагендегі өрт» (Eldur í Kaupinhafn, 1946) тарихи трилогиясы Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде жазылған, бұл кезде Исландия Даниядан тәуелсіздігі үшін күресті: жалпы жеке исланд халқының өмір сүруі алғаш рет күмән тудырған кезде, оқиға XVII-XVIII ғасырларда орын алса да (мысалы, басты кейіпкерлердің бірі Арни Магнуссонға негізделген), бірақ көтерілген тақырыптар өзекті болып қала береді. .
Коммунистік сенімін нығайта отырып, жазушы өз халқын шетелдік алтынға сатуға дайын Рейкьявик тұрғындарының соғыстан кейінгі моральдық деградациясын айыптайды, «Ядролық зауыт» (Atómstöðin, 1948) романында Кефлавикте тұрақты американдық әуе базасының құруға жауап ретінде жазылған. Сонымен қатар, ол «Герпла» (Gerpla, 1952) Викинг дәуірі мен «қырғи-қабақ соғысқа» тән милитаризмді сатиралық түрде мазақ етеді. Лакснесстің соғысқа қарсы сатирасы оның маккартилік истериясы ілінген Құрама Штаттарда қара тізімге енуіне себеп болды[4] («Ядролық зауыт» АҚШ-та 1982 жылы ғана жарияланған). Америкалық барлау агенттіктері мен Исландия билігінің ынтымақтастығы жазушының 1955 жылға дейін созылған салықтық қудалауына әкелді.
Адамның қадір-қасиеті мен ізгілігіне деген сенімге толы «Балық ән айта алады» лирикалық романында (Brekkukotsánnall, 1957) Лакснос бұрынғы стилінен алшақтайды. Жазушының КОКП XX съезінен және Кеңес Одағының Венгрияға басып кіруінен кейін сталинизмнен түңілгенін бейнелейтін «Поэтикалық дәуір» (Skaldatími, 1963) атты өмірбаянына жауап берілді. 1968 жылы «Мұздық астындағы христиандық» (Kristnihald undir Jökli) атты «көреген романы» жарық көрді.
Мұра өңдеу
Өмірінің соңғы жылдары Альцгеймер ауруынан зардап шеккен Лакснесс қарттар үйінде тұрды.
Лакснесс екі рет үйленіп, төрт баласы бар. Жазушының қызы режиссер атанды және сиқырлы реализм рухында еңбек етті, ал немересі Исландияда танымал хип-хоп орындаушы. Исландия үкіметі Халдор Кильянның үйінде мемориалдық мұражай ашты.
Пафос пен ирония, терең психологизм, нәзік лиризм, юмор, сонымен қатар исланд дастандарының эпикалық стилінің әсері Лакстың көркемдік мәнерінде органикалық түрде үйлеседі. Лакснесс Нобель сыйлығында сөйлеген сөзінде өздерінің эпикалық шығармаларымен «ең әдемі және талғампаз тілдердің бірін ғана емес, сонымен қоса шынайы әдеби жанрды жасаған» белгілі және белгісіз көне скандинавиялық әңгімешілерге шын жүректен алғыс айтты.
Дереккөздер өңдеу
- ↑ Аты мен әкесінің аты ғана бар көптеген исландиялықтардан айырмашылығы, Лакснесс әкесінің атын тастап, оның орнына Кильян екінші атын және Лакснесс тегін қабылдады.
- ↑ Nobel Prize Winners by Country (23 October 2019).
- ↑ Hallberg, Peter, Halldór Laxness, Twayne Publishers, New York, 1971, p.11
- ↑ Chay Lemoine: Halldor Gudmundsson Interview. Басты дереккөзінен мұрағатталған 22 қазан 2011.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 20 маусым 2011.
Сыртқы сілтемелер өңдеу
- Лакснесс мұражайы
- Нобель банкетінде сөйлеген сөз
- Өмірбаяны
- «Айналым» энциклопедиясы
- Коровин А. AT. Лакснесс-новеллист Мұрағатталған 1 желтоқсанның 2018 жылы.