Хорватия Тәуелсіз мемлекеті
Хорватия Тәуелсіз мемлекеті (xорв. Nezavisna Država Hrvatska) — Германия мен Италияның (1943 жылға дейін) сателлиті, усташтардың 1941 жылы 10 сәуірде «ось» елдері мен олардың одақтастарының әскери және саяси қолдауымен жариялаған коллаборационистік қуыршақ мемлекет[1][2][3]. 1941 жылы оның халқы 6,64 миллион адамды құрады және аумағы 102,7 мың км²-ді алып жатты[4].
| Хорватия Тәуелсіз мемлекеті xорв. Nezavisna Država Hrvatska нем. Unabhängiger Staat von Kroatien итал. Stato indipendente di Croazia | |||||||||
| |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||
| Астанасы | Загреб | ||||||||
| Ірі қалалары | Загреб, Сараево | ||||||||
| Тіл(дер)і | Хорват тілі, босняк тілі және серб тілі | ||||||||
| Діні | католицизм | ||||||||
| Ақша бірлігі | хорват кунасы | ||||||||
| Саяси режимі | фашистік тоталитарлық диктатура | ||||||||
| Аумағы | 102,7 мың км² | ||||||||
| Халқы | 6,64 млн адам (60,5 адам/км²) | ||||||||
| Басқару формасы | бірпартиялы конституциялық монархия (1943 жылға дейін). | ||||||||
| Династиясы | Савой әулеті | ||||||||
 Хорватия патшасы | |||||||||
| - 1941—1943 | II Томислав | ||||||||
 Поглавник | |||||||||
| - 1941—1945 | Анте Павелич | ||||||||
| - 1941—1943 | Анте Павелич | ||||||||
| - 1943—1945 | Никола Мандич | ||||||||
| Билік етуші партия |  Усташтар
| ||||||||
| Тарихы | |||||||||
| - 10 сәуір 1941 | Югославияның оккупациясы мен бөлінуінен кейін құрылды | ||||||||
| - 13 мамыр — 27 қазан 1941 | Шекараларды белгілеу | ||||||||
| - қыркүйек 1943 | Монархияны жою | ||||||||
| - мамыр 1945 | Ыдырауы | ||||||||
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg)
.svg)
Тарихы
өңдеуЖаңа мемлекет құрамына қазіргі Хорватияның Истрия және Далмацияның басым бөлігі, сондай-ақ қазіргі Босния және Герцеговина, Словенияның кейбір аудандары мен Срем кірді. Истрия және Далмацияның басым бөлігі (Шибеник және Сплит қалаларымен) Рим келісімдері бойынша (Италия мен ХТМ үкіметтері 1941 жылдың 18 мамырында бекіткен) Италия патшалығының құрамына енгізілді. ХТМ батысында және оңтүстік-шығысында Италиямен, солтүстігінде Германиямен және Мажарстан патшалығымен, шығысында Сербиямен (Ұлттық құтқару үкіметі) және Италияның протектораты болып табылатын Черногориямен шектеседі.
Италия капитуляциясынан кейін неміс үкіметі Рим келісімдерін жарамсыз деп жариялап, Далмацияны Хорватияға қосып алды. Алайда, Истрия мен Далматиядағы Задар қаласы, соғыс аралығында итальяндық анклав болған, Германияның оккупациясына ұшырап, ХТМ құрамына кірмеді.
Елде негізінен православ сербтер, еврейлер мен сығандарға бағытталған террор басталды. Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде ХТМ аумағында жаппай жою нәтижесінде, әр түрлі бағалаулар бойынша, 330 000-нан 1,2 миллионға дейін сербтер қаза тапты[5]. Бранимир Станоевичтің «Усташтардың өлім министрі» атты кітабында ХТМ аумағында 1941-1945 жылдары 800 мың адамның қаза тапқаны туралы айтылады.
Сербтерді физикалық түрде жоюға бағытталған әрекет қарулы қарсылыққа ұласты. ХТМ үкіметі өз аумағының елеулі бөлігін ешқашан бақылап отыра алмады; оның тарихында елде коммунистік партизандық құрылымдар мен четниктердің, ХТМ құрылымдары мен неміс-италиян әскери күштерінің арасында азаматтық соғыс жүрді.
1944 жылдың соңында ХТМ мен неміс әскери күштерінің бақылауында тек бірнеше ірі қалалар және маңызды автомобиль жолдары мен олардың бойындағы шағын учаскелер болды[6].
Хорват әскері шығыс майданда нацистік Германия жағында соғыс әрекеттеріне қатысты. 1943 жылы Сталинградта тұтқынға алынған хорваттардан про-советтік әскери бөлімдер құрылды.
1944 жылдың шілде-тамыз айларында Лоркович-Вокич қастандығы пайда болды, онда бірқатар жоғары лауазымды тұлғалар Август Кошутич жетекшілік ететін коалициялық үкімет құруға әрекет жасады, бұл үкімет Германиямен одақты бұзып, соғыстан шығуды мақсат етті. Қастандықшылардың белсенді әрекеттері басталғанға дейін олардың барлығы ұсталды, ал 1945 жылдың мамырында олардың бір бөлігі атылды (Кошутич қашып кетті).
1945 жылдың 6 мамырында герман әскері Балқаннан дерлік толық шегінгенде, хорват үкіметі Загребтен кетті. Сол айда Иосип Броз Тито жетекшілігіндегі Югославияның Халықты азат ету әскері ХТМ аумағында толық бақылауды орнатты.
Дереккөздер
өңдеу- ↑ Fascism. Encyclopædia Britannica onlain. — «When Germany invaded Yugoslavia in 1941, Ante Pavelić, the Ustaša’s leader, became head of a German puppet state, the Independent State of Croatia (NDH), and established a one-party regime.»(қолжетпейтін сілтеме)
- ↑ Усташи Мұрағат көшірмесі 7 сәуірдің 2016 Wayback Machine мұрағатында / Тарихи терминдер сөздігі. / авторы: В. С. Симаков; ред.: А. П. Крюковских. — СПб.: Лита, 1998. — ISBN 5-88935-726-8
- ↑ Анте Павелич Мұрағат көшірмесі 7 сәуірдің 2016 Wayback Machine мұрағатында / С. Воропаев. Үшінші рейх энциклопедиясы. — М.: Локид; Миф, 1996. — ISBN 5-320-00069-3 ; 5-7905-3721-9
- ↑ Jasenovac Concentration Camp Мұрағат көшірмесі 26 тамыздың 2011 Wayback Machine мұрағатында // Jusp Jasenovac
- ↑ Jasenovac.(қолжетпейтін сілтеме)
- ↑ Fikreta Jelić-Butić. Četnici u Hrvatskoj 1941.-1945., U fronti okupljanja snaga kontrarevolucije Мұрағат көшірмесі 22 қазанның 2018 Wayback Machine мұрағатында