Өзбекстан сомы
Сом (өзб. сўм, so'm) — 100 тиыннан тұратын Өзбекстанның ақша бірлігі. ISO 4217 әріптік коды – UZS, цифрлық коды – 860. Алғашында 1993 жылы 15 қарашада ел экономикасын рублдің артық ұсынысынан қорғау үшін кеңестік рублге параллель валюта болып табылатын сом-купон түрінде енгізілді. 1994 жылдың 1 шілдесінен бастап – Өзбекстандағы жалғыз заңды төлем құралы ретінде енгізілді.
| Сом (қаз.) | |||||
|---|---|---|---|---|---|
|
So‘m / Сўм (өзб.) | |||||
| |||||
| Кодтар және таңбалар | |||||
| Кодтар ISO 4217 | UZS (860) | ||||
| Аббревиатуралар | so’m • сўм | ||||
| Айналым шекарасы | |||||
| Эмитент |  Өзбекстан
| ||||
| Туынды және параллельді бірліктер | |||||
| Бөлшекті | тиын (1⁄100) | ||||
| Айналымдағы монеталар және банкноталар | |||||
| Банкноталар | 1000, 2000, 5000, 10 000, 20 000, 50 000 және 100 000 сом | ||||
| Тарих | |||||
| Валюта-ізашар | Сом-купон | ||||
| Бонкноталар және монеталар өңдірісі | |||||
| Эмиссиялық орталық | Өзбекстан Республикасы Ұлттық банкі | ||||
| https://cbu.uz/oz/ | |||||
| Банкнота өңдіруші | Дәулет белгісі | ||||
| www.davlat-belgisi.uz | |||||
| Ақша сарайы | Ташкент ақша сарайы | ||||
| www.davlat-belgisi.uz | |||||
| Бағамдар ХВҚ, ЕОБ және ҚРҰБ мәліметтері бойынша аутоматты түрде жаңартылып отырады. | |||||
 Сом Ортаққорда
| |||||
2016 жылы беларустік рубл деноминацияланғаннан кейін сом бұрынғы КСРО елдері арасында ең арзан валюта болды (2019 жылдың шілде айының соңында ең жақын бәсекелес армян драмы рублге қатысты шамамен 20 есе қымбат болды).
Тарихы
өңдеуМинистрлер Кабинетінің 1993 жылғы 12 қарашадағы № 550 «Өзбекстан Республикасының аумағында параллель төлем құралы ретінде «сом-купондарды» енгізу туралы» 1993 жылғы 15 қарашадағы Өзбекстан Республикасындағы қаулысы ішкі нарықты рублдің артық ұсынысынан қорғау, сондай-ақ халыққа ақшалай қаражаттың уақтылы төленуін қамтамасыз ету үшін 1992 жылғы үлгідегі қосымша уақытша «сом» ақша белгілері (сом-купондары) енгізілді. Өзбекстан аумағында 1:1 қатынасында 1961-1992 жылдардағы үлгідегі рублмен параллельді төлем құралы ретінде сом-купондары қолданылды. Сонымен бірге 1993 жылдың 22 қарашасынан бастап тұтыну нарығын қорғау мақсатында бұрын енгізілген біржолғы купондары бар карталар жойылды[1].
Өзбекстан Республикасы Жоғарғы Кеңесінің 1993 жылғы 3 қыркүйектегі № 952-XII қаулысына сәйкес қазіргі сом 1994 жылдың 1 шілдесінен бастап Өзбекстан Президентінің 1994 жылғы 16 маусымдағы № УП-870 «Өзбекстан Республикасы Ұлттық валютасын енгізу туралы» Жарлығымен 1 сом = 1000 сом-купон қатынасында айналымға енгізілді[2]. 1994 жылдың 1 тамызынан бастап сом Өзбекстан Республикасы аумағындағы жалғыз заңды төлем құралы болып табылады.
2018 жылғы 2 шілдеде 2018 жылғы үлгідегі белгіленген бағасы 50, 100, 200 және 500 сом шақалары айналымға енгізілді, осыған байланысты ескі үлгідегі шақалар мен банкноттарды айналымнан біртіндеп алу жүргізіледі[3][4].
2000-2009 жылғы үлгідегі белгіленген бағасы 50 және 100 сом шақалары және 1994 жылғы үлгідегі 50 және 100 сом банкноттары 2019 жылғы 1 шілдеден бастап айналыстан толығымен алынса, белгіленген бағасы 200 және 500 сом банкноттары 2020 жылдың 1 шілдеден бастап айналымнан алынды[5], 50, 100, 200 және 500 сом банкноттары мен шақалары 2022 жылдың 1 қаңтарына дейін Орталық банктің Бас басқармаларының кассалық есеп айырысу орталықтарында айырбастауға қабылданады[6].
2020 жылдың 1 наурызынан бастап белгіленген бағасы 1, 3, 5, 10, 20, 50 тиын, 1, 5, 10 сом шақалар және белгіленген бағасы 1, 3, 5, 10, 25 сом банкноттар айналыстан шығарылды, 2021 жылдың 1 қаңтарына дейін олар кассалық есеп айырысу орталықтарына қабылданды[7].
2019 жылдың 15 қаңтарында Ұлы Мәжіліс Сенатының Кеңесі 100 000 сом банкноттың үлгісі мен әрленімін бекітті[8], банкнот 2019 жылдың 25 ақпанында айналымға шығарылды[9].
2021 жылдың 14 маусымында белгіленген бағасы 2 000 және 20 000 сом банкноттар[10], 2021 жылғы 26 тамыздан бастап белгіленген бағасы 5 000 және 10 000 сом жаңа үлгідегі банкноттар[11], 2021 жылдың 22 желтоқсаннан бастап 50 000 және 100 000 сом жаңа үлгідегі банкноттар айналысқа енгізілді. Осы белгіленген бағадағы ескі үлгідегі банкноттар да айналыста қалды[12].
Валюталық саясатын ырықтандыру нәтижесінде 2017 жылдың 5 қыркүйегінен бастап Орталық банктің АҚШ долларына шаққандағы бағамы 1 АҚШ доллары = 8100 сом деңгейінде, болжамды дәлізі 1 АҚШ доллары 8000-8150 сом деңгейінде белгіленді[13].
Шақалары
өңдеу1994-2000 жылғы шығарылым
өңдеу2020 жылдың 1 наурызынан бастап айналыстан алынды.
| Бейнесі | Белгіленген бағасы | Материал | Диаметрі (мм) |
Жуандығы (мм) |
Салмағы (г) |
Қыры | Шығарылған жылы |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
1 тиын | болат, жез жалат. |
17 | 1,2 | 1,74 | тегіс | 1994 |
|
3 тиын | 20 | 1,3 | 2,7 | бұжыр | 1994 | |
|
5 тиын | 21,5 | 1,4 | 3,4 | 1994 | ||
|
10 тиын | болат, никел жалат. |
18,8 | 1,5 | 2,87 | 1994 | |
|
20 тиын | 22 | 1,6 | 4 | тегіс Йигирма тийин жазуымен |
1994 | |
|
50 тиын | 23,9 | 1,6 | 4,75 | тегіс Эллик тийин жазуымен |
1994 | |
|
1 сом | 19,80 | 1,3 | 2,27 | тегіс | 1997 1998 1999 | |
|
5 сом | 22,20 | 1,6 | 4,00 | 1997 1998 1999 | ||
|
10 сом | 24,10 | 1,6 | 4,75 | 1997 1998 1999 2000 |
2000—2004 жылғы шығарылым
өңдеу2001 жылғы 50 сом және 2004 жылғы 100 сом шақалар белгілі бір оқиғаларға орай шығарылғанымен (тиісінше - тәуелсіздіктің 10 жылдығына және ұлттық валютаның 10 жылдығына), бірақ Орталық банк оларды естелік шақалар қатарына жатқызбады. 2001-2004 жылғы үлгідегі белгіленген бағасы 50 және 100 сом шақалары 2019 жылдың 1 шілдесінен бастап, 1, 5 және 10 сом шақалары 2020 жылдың 1 наурызынан бастап айналыстан шығарылды.
| Бейнесі | Белгіленген бағасы (сом) |
Материал | Диаметрі (мм) |
Жуандығы (мм) |
Салмағы (г) |
Қыры | Шығарылған жылы |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
1 | болат, никел жалат. |
19 | 1,3 | 2,7 | бұжыр | 2000 |
|
5 | болат, жез жалат. |
21 | 1,4 | 3,44 | тегіс | 2001 |
|
10 | болат, никел жалат. |
19 | 1,3 | 2,85 | ||
 
|
50 | болат, Cu/Ni қорытпасымен жалат. |
26 | 2,2 | 8 | үзілмелі- бұжыр | |
 
|
100 | 27,1 | 1,8 | 8 | тегіс O’zbekiston markaziy banki жазуымен |
2004 |
2018 жылғы шығарылым
өңдеу2018 жылы 2 шілдеде айналысқа шығарылды.
| Бейнесі | Белгіленген бағасы (сом) |
Материал | Диаметрі (мм) |
Жуандығы (мм) |
Салмағы (г) |
Қыры | Шығарылған жылы |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
50 | болат, никел жалат. |
18 | 1 | 2 | тегіс | 2018 |
|
100 | 20 | 2,5 | ||||
|
200 | 22 | 1,1 | 3,3 | |||
|
500 | 24 | 3,9 |
Естелік шақалары
өңдеуЕстелік шақаларды Орталық банк 1994 жылдан бастап шығара бастады, сол кезден бастап ел тәуелсіздігінің үш жылдығына орай құны 10 сом екі түрлі шақа бағалы металдардан (атаулы құны 10, 50, 100, 1000, 50 000 және 100 000 сом), қымбат емес металдар (атаулы құны 25, 50, 100, 500 сом), сондай-ақ алтынмен жабылған қымбат емес металдар (атаулы құны 1 және 10 сом) шығарылды.
Мерейтойлық іс-шараларға арналған никель жалатылған болаттан немесе мыс-никель қорытпасынан жеті шақа шығарылды, олардың бесеуі ресми түрде естелік және мерейтойлық естелік деп аталды[14].
Өзбекстан Орталық банкі 2018 жылдың 26 қарашасында коммерциялық банктердің филиалдары арқылы 2018 жылдың 28 қарашасынан бастап 1994-2009 жылдары шығарылған, 999,9 сынамды металдан жасалған және салмағы 31,1 грамм естелік алтын және күміс шақалардың сатылуын жариялады[15][16][17][18].
Банкноттары
өңдеу1992 жылғы шығарылым
өңдеуБарлық банкноттардың бет жағында — Өзбекстан Республикасы Елтаңбасының суреті, арт жағында — Регистан алаңындағы Шердор медресесі орналасқан.
АВ 12345678 (1-500 сом) немесе АВ 1234567 (500-10 000 сом) түріндегі банкнот нөмірлері бет жағында Мемлекеттік елтаңбасы суретінің астында орналасқан.
1993 жылы 15 қарашада айналысқа енгізілді, 1994 жылы 1 тамызда шығарылды. Бұл сериядағы банкноттар Англияда «Harrison & Sons Ltd» баспаханасында басылды.
| Бейнесі | Белгіленген бағасы (сом) |
Өлшемі (мм) |
Негізгі түстері |
Сутаңбасы | |
|---|---|---|---|---|---|
| Бет жағы | Арт жағы | ||||
|
|
1 | 120×61 | көк сұр |
бірнеше кішкентай мақта қауашақтары |
|
|
3 | жасыл | ||
|
|
5 | күлгін | ||
|
|
10 | қызыл | ||
|
|
25 | көгілдір ақық | ||
|
|
50 | 144×69 | қызғылт | мақта гүлі |
|
|
100 | қара көгілдір | ||
|
|
200 | ақшыл көк | ||
|
|
500 | тоқсары | ||
|
|
1000 | қоңыр | ||
|
|
5000 | көк | ||
|
|
10 000 | қызыл- тоқсары | ||
| Кескін масштабы 1 миллиметрде 1,0 пикселді құрайды. | |||||
1994-1999 жылғы шығарылым
өңдеуБанкноттардың бет жағында – белгіленген бағасы, мемлекеттік елтаңба, эмитент-банктің атауы, түсіндірме жазуы және шығарылған жылы; артқы жағында - Өзбекстанның әртүрлі сәулет ескерткіштері, белгіленген бағасы және жалғандық туралы ескерту. Су таңбасы — Өзбекстанның елтаңбасы, 1 және 3 сом банкноттарын қоспағанда, бұл банкноттардың су таңбалары сегіз бұрышты жұлдыздардың кілемдік өрнегі — руб әл-хизб болып табылады.
100 сомға дейінгі банкноттарды немістің Giesecke & Devrient компаниясы басып шығарды. 2016 жылғы 21 тамыздағы мұрағаттық көшірмесі Wayback Machine, «Дәулет белгісі» мемлекеттік кәсіпорнында белгіленген бағасы 200 және 500 сомдар басылды.
Банкноттардың нөмірлері AB 1234567 үлгіде.
1994-1999 жылғы үлгідегі банкноттар 2019 жылдың 1 шілдесінен 2020 жылдың 1 шілдесіне дейін кезең-кезеңмен айналымнан шығарылды.
| Бейнесі | Белгіленген бағасы (сом) |
Өлшемі (мм) |
Негізгі түстері |
Артқы жағындағы суреті | Уақыты | |||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Бет жағы | Арт жағы | енгізуі | басылымы | алынуы | ||||
|
|
1 | 120×62 | жасыл қызғылт |
Ташкенттегі Әлішер Науаи атындағы Үлкен театр ғимараты | 1 шілде 1994 | 1994 | 1 наурыз 2020 |
|
|
3 | қызыл жасыл |
Бұхарадағы Шашма-Айюб кесенесі | ||||
|
|
5 | 142×69 | көк көгілдір қызыл |
Ташкент Ұлттық саябағында орнатылған Әлішер Науаи ескерткіші бар сәулет-мүсіндік композиция | |||
|
|
10 | күлгін көк |
Самарқандағы Темірлердің «Гөр Әмір» кесенесі | ||||
|
|
25 | көк ақшыл көк тоқсары |
Самарқандағы «Шаһизинда» тарихи-сәулет ансамблі | ||||
|
|
50 | қоңыр тоқсары |
Самарқандағы Регистан алаңындағы тарихи-сәулет ансамблі | 1 шілде 2019 | |||
|
|
100 | күлгін | Ташкенттегі Халықтар достығы сарайы | ||||
|
|
200 | 144×78 | жасыл | Самарқандағы Шердор медресесінің қасбетінен үзінді – күнді алып бара жатқан жолбарыстың стилдендірілген бейнесі |
1 наурыз 1997[19] | 1997 | 1 шілде 2020 |
|
|
500 | қызыл | Ташкенттегі Әмір Темір ескерткіші | 1 шілде 1999 | 1999 | ||
| Кескін масштабы 1 миллиметрде 1,0 пикселді құрайды. | ||||||||
2001—2019 жылғы шығарылым
өңдеуБанкноттар Дәулет белгісі мемлекеттік кәсіпорнында басылды. Белгіленген бағасы 1000 сом банкноттағы жазулар кириллицамен, қалған барлық банкноттарда 2013 жылдан бастап және одан кейінгі шығарылған жылдардан бастап барлық жазулар латын әрпімен жазылған. Белгіленген бағасы 1000 сомнан 50 000 сомға дейінгі банкноттардағы су таңбасы Өзбекстанның елтаңбасы және белгіленген баға сандары, 5000-нан бастап банкноттарда олар қарама-қарсы, 100 000 сом банкноттарда — Ұлықбек мырзаның басы және қарама-қарсы белгіленген баға сандары болды.
Банкноттардың нөмірлері AB 1234567 үлгіде.
| Бейнесі | Белгіленген бағасы (сом) |
Өлшемі (мм) |
Негізгі түстері |
Артқы жағындағы суреті | Уақыты | |||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Бет жағы | Арт жағы | енгізуі | басылымы | алынуы | ||||
|
|
1000 | 144×78 | ақшыл көк қоңыр |
бет жағында – белгіленген баға, мемлекеттік елтаңба, эмитент банктің атауы, арт жағында – Ташкенттегі Темірлер тарихы мемлекеттік мұражайы |
1 қыркүйек
2001 |
2001 | айналыста |
|
|
5000 | жасыл | бет жағында – белгіленген баға, мемлекеттік елтаңба, эмитент банктің атауы, арт жағында – Ташкенттегі Өзбекстан парламентінің ғимараты |
1 шілде 2013[20] |
2013 | ||
_obvers.jpg)
|
_reverse.jpg)
|
10 000 | ашық-көк | бет жағында – белгіленген баға, мемлекеттік елтаңба, эмитент банктің атауы, арт жағында – Ташкенттегі Өзбекстан Сенатының ғимараты |
10 наурыз 2017[21] |
2017 | ||
_obverse.jpg)
|
_reverse.jpg)
|
50 000 | күлгін | бет жағы – Ташкенттегі Мұстақылық алаңындағы «Езгілік арқасы» монументі, арт жағында – Ташкенттегі Форумдар сарайы |
22 тамыз 2017[22] | |||
|
|
100 000 | ашық-қоңыр | бет жағында — Ұлықбек мырза ескерткіші, арт жағында – Ұлықбек обсерваториясы |
25 ақпан 2019 |
2019 | ||
| Кескін масштабы 1 миллиметрге 1,0 пикселді құрайды. | ||||||||
2021 жылғы шығарылым
өңдеу2021 жылдың маусымынан бастап Өзбекстан Республикасының Орталық банкі айналысқа жаңа банкноттарды енгізеді. Олар «Дәулет белгісі» мемлекеттік кәсіпорнында басылады. Басқарушының айтуынша, ұсынылған банкноттарды бір кездері қазіргі Өзбекстан аумағы арқылы да өткен Ұлы Жібек жолы тақырыбы біріктіреді. Олардың әрқайсысы Республиканың бір аймағына, сол өңірдің сәулет ескерткіштері мен археологиялық олжаларға арналған. Әшекейлеу элементтері ретінде ғана емес, қорғау мақсатында да ұлттық нақыштар мен өрнектер қолданылады.
Олар бұрынғы шығарылымдардың ескірген банкноттарын біртіндеп ауыстыруға арналған. Сондай-ақ, есептеу мен сақтауды жеңілдету мақсатында қазіргі Өзбекстанның ақша айналымы тарихында бұрын соңды болмаған мүлде жаңа белгіленген бағалар қолданылды. Жаңа банкноттардың өлшемі кішірек және қорғаныс деңгейі жоғарырақ, оның ішінде ұзақ қызмет ету мерзімін қамтамасыз ететін арнайы лакпен қапталған және банкноттардың әрқайсысының оң және сол жақ шеттерінде орналасқан арнайы элементтер көру қабілеті нашар адамдарға арналған және олардың айқындығы банкноттардың құнын анықтауға мүмкіндік береді.
Серияның барлық банкноттарында су таңбасы ретінде Азия мен Арабиядағы сауда нышандарының бірі болып табылатын жүк тиелген түйе — керуендер, сондай-ақ әр банкноттың белгіленген бағасына сәйкес келетін қарама-қарсы атаулы құн нөмірлері пайдаланылады.
Банкноттардың нөмірлері AB 1234567 үлгіде.
| Бейнесі | Белгіленген бағасы (сом) |
Өлшемі (мм) |
Негізгі түстері |
Артқы жағындағы суреті | Уақыты | |||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Бет жағы | Арт жағы | енгізуі | басылымы | |||||
|
|
2000 | 142x69 | қызғылт, көгілдір ақық |
бет жағында — Бұхарадағы Арк қорғанының сәулет ескерткіші, арт жағында – көне Пәйкент қаласының қирандылары |
14 маусым 2021 | 2021 | |
|
|
5000 | жасыл, қоңыр |
бет жағында — Самарқандағы Шердор медресесі, арт жағында – Афрасиаб сәулет ескерткіші |
26 тамыз 2021[23] | |||
|
|
10 000 | 147×69 | көк, күлгін, қызғылт |
бет жағында – Ташкенттегі Көкілташ медресесі, арт жағында — Шаштепа сәулет ескерткіші | |||
|
|
20 000 | көк, күлгін, қоңыр | бет жағында — Қарақалпақстандағы Қойқырылған қаланың сәулет ескерткіші, арт жағында — Жанбасқала сәулет ескерткіші |
14 маусым 2021[24] | |||
|
|
50 000 | күлгін, көк, сары | бет жағында – Сұрқандария облысындағы әл-Хәкім әт-Тирмизи кесенесі (қағаз ақшада бастапқыда Әбу Иса әт-Тирмизи кесенесі деп қате көрсетілген[25]), арт жағында — Фаязтепа сәулет ескерткіші |
22 желтоқсан 2021[26] | |||
|
|
100 000 | 152×69 | ашық-қоңыр, лимон түсті, қызғылт | бет жағында – Хиуадағы Ишан қаланың сәулет ескерткіші, арт жағында — Аңка қала сәулет ескерткіші | |||
| Кескін масштабы 1 миллиметрде 1,0 пикселді құрайды. | ||||||||
Дереккөздер
өңдеу- ↑ Өзбекстан Республикасының аумағында параллель төлем құралы ретінде «сом-купондарды» енгізу туралы.
- ↑ Өзбекстан Республикасының ұлттық валютасын айналымға енгізу туралы.
- ↑ 50, 100, 200 және 500 сом банкноттар мен шақалар айналымнан шығарылады..
- ↑ 2018 жылдың 2 шілдесінен бастап 50, 100, 200 және 500 сом жаңа шақалар айналымға енгізіледі..
- ↑ Сообщение ЦБ РУз.(қолжетпейтін сілтеме)
- ↑ Орталық банк ескі банкноттар мен 50, 100, 200 және 500 сом шақалардың айырбастау мерзімін ұзартты.
- ↑ 2020 ЖЫЛДЫҢ 1 НАУРЫЗЫНА ДЕЙІН ЕСКІ ҰСАҚ ТИЫНДЫ ЖАҢАСЫНА АЛМАСТЫРУҒА БОЛАДЫ.
- ↑ Өзбекстан Республикасы Орталық банкінің хабарламасы.
- ↑ Өзбекстан Республикасының Орталық банкі – Өзбекстан Республикасы Орталық банкінің хабарламасы. cbu.uz.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 16 ақпан 2019.
- ↑ 14 маусымнан бастап 2000 сом және 20 мың сом банкноттары шығарылады.
- ↑ 5000 және 10000 сом жаңа банкноттардың әрленімі ұсынылды
- ↑ 22 желтоқсанда жаңа 50 000 және 100 000 банкноттар айналымға шығады
- ↑ Өзбекстан Республикасы Орталық банкінің ұлттық валютаның шетел валютасына қатысты бағамын белгілеу туралы хабарламасы.(қолжетпейтін сілтеме)
- ↑ Денежные единицы национальной валюты. Сайт ЦБ РУз. Басты дереккөзінен мұрағатталған 26 маусым 2015.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 22 маусым 2015.
- ↑ Орталық банктің естелік шақалары туралы ақпарат Мұрағатталған 24 сәуірдің 2019 жылы., Өзбекстан Орталық банкі
- ↑ Орталық банктің бағалы металдардан жасалған шақаларын сату бағалары туралы ақпарат(қолжетпейтін сілтеме), Өзбекстан Орталық банкі
- ↑ Өзбекстан Республикасы Орталық банкі – Қымбат металдардан жасалған естелік шақаларды сату туралы (орыс.). cbu.uz. Тексерілді, 28 қараша 2018.
- ↑ Шақаларды сату ертең басталады, Алтын шеруен
- ↑ Kun uz Өзбек сомы — 27 жыл. Ұлттық валютаның тарихына экскурсия (орыс.).
- ↑ Өзбекстан Республикасы Орталық банкінің хабарламасы. Басты дереккөзінен мұрағатталған 4 наурыз 2016.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 29 қаңтар 2017.
- ↑ 10 мыңдық қағаз ақшалар 10 наурызда айналымға шығады
- ↑ 50 мыңдық қағаз ақшалар 22 тамызда айналымға шығады
- ↑ Өзбекстан Республикасы Орталық банкінің хабарламасы
- ↑ Сообщение ЦБ РУз
- ↑ Орталық банк жаңа 50 мыңдық банкноттағы қатені мойындады
- ↑ Өзбекстан Республикасы Орталық банкінің хабарламасы