Жалағаш ауданы

Жалағаш ауданы
	Қазақстан ауданы
	Жалағаш ауданы
	Елтаңбасы
Әкімшілігі
Облысы	Қызылорда облысы
Аудан орталығы	Жалағаш
Ауылдық округтер саны	14
Кенттік әкімдіктер саны	1
Ауыл саны	17
Әкімі	Ардақ Әбдіғаппарұлы Ибраимов
Аудан әкімдігінің мекенжайы	Жалағаш кенті, Әйтеке би көшесі, №12
Тарихы мен географиясы
Координаттары	44°38′25″ с. е. 63°56′10″ ш. б. / 44.64028° с. е. 63.93611° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 44°38′25″ с. е. 63°56′10″ ш. б. / 44.64028° с. е. 63.93611° ш. б. (G) (O) (Я)
Құрылған уақыты	1939
Жер аумағы	27,1 мың км²
Уақыт белдеуі	UTC+5:00
Тұрғындары
Тұрғыны	35 925 адам (2023)
Ұлттық құрамы	қазақтар (99,04%), шешендер (0,40%), орыстар (0,28%), корейлер (0,17%), басқа ұлт өкілдері (0,11%)
Сандық идентификаторлары
Телефон коды	8-724-31-
Пошта индексі	120200-120214
Автомобиль коды	11
	Жалағаш ауданының әкімдігі

Жалағаш ауданы — Қызылорда облысының орталық бөлігіндегі әкімшілік бөлініс. Аудан Қазақ ССР Жоғарғы Советі Президиумының Жарлығымен 1939 жылы 17 қазан күні құрылды. Жер аумағы — 27,1 мың км². Орталығы — Жалағаш кенті.

Жер бедері, климаты өңдеу

Аудан батысында Қармақшы, шығысында Сырдария аудандарымен, теріскейінде Ұлытау облысы Ұлытау ауданымен, түстігінде Өзбекстан Республикасымен шектеседі. Аудан үстімен батыстан шығысқа, шығыстан батысқа қарай халықаралық теміржол магистралы, автотрасса жосылып жатыр, олармен жарыса «Сырдария» өзені ағуда. Жері негізінен жазық. Солтүстігі тақыр (Дариялық тақыр жазығы), сор, сортаң, Сыр бойындағы жері шалғынды-батпақты, оңтүстікке қарай (Қызылқұм) құмды келеді. Ең биік жері — ауданның солтүстігінде орналасқан Егізқара тауы (288 м). Климаты тым континенттік, қысы суық, жазы ыстық, аңызақ. Қыс айларында жылымық күндер жиі болып тұрады. Қаңтар айының орташа температурасы — 9–12°С, шілдеде — 25–26°С. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері — 100–150 мм. Аудан жерімен Сырдария және оның тармақтары Жаңадария, Қараөзек ағып өтеді. Шеңгелдікөл, Сарыкөл, Қаракөл, т.б. көлдер бар. Шөлдік белдемде орналасқандықтан Жалағаш ауданының топырағы Сырдария өзені жайылмасында шалғынды сұр, сортаң, солтүстігінде тақырлы сортаңды сұр топырақ, ал оңтүстігінде ақшыл сұр, сұр, қызыл құмды топырақ дамыған. Жазық жерлерде және төбе аралықтарында баялыш, жүзгін, шеңгел, сексеуіл, еркек шөп, күйреуік, су айдындары бойында қамыс-құрақ, ақбас, кекіре, т.б. өседі. Жануарлардан жабайы шошқа, борсық, түлкі, қарсақ, қасқыр, шиебөрі, ақ бөкен, қоян, кекілік, қырғауыл, т.б. мекендейді.

Халқы өңдеу

1959	1970	1979	1989^[3]	1999	2009^[4]	2021
18129	▲26042	▲34624	▲37140	▲39553	▼35695	▼35128

Тұрғындар саны – 35 925 адам (2023). Ұлттық құрамы: қазақтар – 98,85%, шешендер – 0,42%, басқа ұлт өкілдері – 0,53%.

Әкімшілік бөлінісі өңдеу

17 елді мекен 14 ауылдық округ пен 1 кенттік әкімдікке біріктірілген:

Әкімшілік бірлік	Орталығы	Елді мекендері	Халқы (2021)
Аққұм ауылдық округі	Аққұм ауылы	1	▼1961
Аққыр ауылдық округі	Аққыр ауылы	1	▼1062
Ақсу ауылдық округі	Ақсу ауылы	1	▲1676
Аламесек ауылдық округі	Есет батыр ауылы	1	▼1874
Бұқарбай батыр ауылдық округі	Бұқарбай батыр ауылы	1	▲2016
Еңбек ауылдық округі	Еңбек ауылы	1	▼1470
Жалағаш кенттік әкімдігі	Жалағаш кенті	1	▲15106
Жаңадария ауылдық округі	Жаңадария ауылы	1	▼546
Жаңаталап ауылдық округі	Жаңаталап ауылы	1	▼817
Қаракеткен ауылдық округі	Қаракеткен ауылы	2	▼1520
Мақпалкөл ауылдық округі	Т. Жүргенов ауылы	1	▼1883
Мәдениет ауылдық округі	Мәдениет ауылы	1	▼1951
Мырзабай ахун ауылдық округі	Мырзабай ахун ауылы	1	▼1283
Таң ауылдық округі	Таң ауылы	2	▼1285
Шәменов ауылдық округі	Шәменов ауылы	1	▼1033

Ауыл шаруашылығы өңдеу

Ауыл шаруашылығына жарамды жері 391,1 мың га (2008), жыртылатын жерінің аумағы 28,1 мың га, шабындығы 5,3 мың га, жайылымы 252,7 мың га. Басты дәнді-дақылдары — күріш, сондай-ақ, бидай, арпа, жүгері, жоңышқа егіледі. Ауыл шаруашылығына жарамды жердің ауданы — 1,76 млн га, оның 1,45 млн га-сы пайдаланылады. Жыртылатын жерінің аумағы — 40,1 мың га. Жалағаш ауданында 21,9 мың сиыр, 6,4 мың жылқы, 0,5 мың түйе, 42,5 мың бас қой мен ешкі бар (1999).

Әлеуметтік құрылымдары өңдеу

Ауданда 21 орта және орталау мектеп, 1 кәсіптік-техникалық мектеп, 9 мәдениет үйі, 17 кітапхана, 1 музей, 7 мешіт, 10 аурухана, 6 дәрігерлік амбулаторлық пункттер бар. Елді мекендерге 82,7 км су құбыры жүргізілген. Жалағаш ауданында тарихи және мәдени ескерткіш орындары көптеп кездеседі. Аудан жерімен Орынбор-Ташкент темір жолы және мемлекеттік маңызы бар автомобильді жолдары өтеді^[5].

2002 ж. — Жалағаш кентінде Қазақ күресінен жастар арасындағы Қазақстан Республикасының Чемпионаты өткізілген.

Аудан басшылары өңдеу

· 1939 -1944 ж.ж. Кистанов Сергей Иванович, ауданның алғашқы басшысы, 1939 жылдың қазанынан 1944 жылға дейін Жалағаш аудандық партия комитетінің бірінші хатшысы қызметін атқарған. · 1944 -1947 ж.ж. Ардабаев Әлімбет Әбженұлы. · 1947-1949 ж.ж. Жанасов Қаппар. · 1949-1953 ж.ж. Бейсембин Махмут. · 1953 ж. Тайымов Аманжол. · 1953-1954 ж.ж. Әзқожаев Омар. · 1954-1961 ж.ж. Соппеков Байбол. · 1961-1963 ж.ж. Тасыбаев Болтай Жұманұлы. · 1965-1972 ж.ж. Әбдікәрімов Исатай. · 1972-1975 ж.ж. Сұлтан Шаханұлы Аманов. · 1975-1985 ж.ж. Қазантаев Қонысбек Төрешұлы. · 1985-1987 ж.ж. Сәпиев Оңалбек. · 1987-1992 ж.ж. Қаюпов Биғали Әбдікерұлы. · 1992-1997 ж.ж. Далдабаев Сәмит. · 1997-1999 ж.ж. Баймаханов Қожахмет Мәдібайұлы. · 1999-2003 ж.ж. Жолдасбаев Нұрлыбек Қалжатайұлы. · 2003-2004 ж.ж. Ибраев Жұпарбай Өткелбайұлы. · 2004-2005 ж.ж. Талқанбаев Нұрман Бақбергенұлы. · 2005-2006 ж.ж. Есенов Марат Сағынтайұлы. · 2007-2010 ж.ж. Шаменов Өмірбек Мөрәліұлы. · 2010-2011 ж.ж. Бекенов Қайрат Әскербекұлы. · 2011 ж. Қаюпов Биғали Әбдікерұлы. · 2011-2014 ж.ж. Сермағамбетов Серік Сағитжанұлы. · 2014-2017 ж.ж. Дүйсебаев Талғат Тұрсынұлы. · 2017-2020 ж.ж. Сәрсенбаев Қайратбек Әубәкірұлы. · 2020 ж. наурыз айынан Шәменов Асылбек Өмірбекұлы аудан әкімі.

Дереккөздер өңдеу

Сілтеме өңдеу

zhalagash.gov.kz Мұрағатталған 18 шілденің 2020 жылы.

[1] Қазақстан Республикасы халқының жынысы және жергілікті жердің типіне қарай саны (2023 жылғы 1 қаңтарға)

[2] Қазақстан Республикасы халқының жекелеген этностары бойынша саны (2022 жыл басына)

[3] Ресей империясы, КСРО халық санақтары

[4] ҚР халық санақтары

[5] Қазақ энциклопедиясы

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]