Мұғалжар ауданы
Мұғалжар ауданы – Ақтөбе облысындағы аудан. Орталығы - Қандыағаш қаласы.
| Қазақстан ауданы | |
| Мұғалжар ауданы | |
| Әкімшілігі | |
|---|---|
| Облысы | |
| Аудан орталығы | |
| Ауылдық округтер саны |
12 |
| Қалалық әкімдіктер саны |
3 |
| Ауыл саны |
34 |
| Қала саны |
3 |
| Әкімі |
Дархан Жанысханұлы Ермағанбетов |
| Аудан әкімдігінің мекенжайы |
Қандыағаш қаласы, Тәуелсіздік даңғылы, №16 |
| Тарихы мен географиясы | |
| Координаттары |
49°09′36″ с. е. 58°04′48″ ш. б. / 49.16000° с. е. 58.08000° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 49°09′36″ с. е. 58°04′48″ ш. б. / 49.16000° с. е. 58.08000° ш. б. (G) (O) (Я) |
| Құрылған уақыты |
1928 |
| Жер аумағы |
29530 км² |
| Уақыт белдеуі | |
| Тұрғындары | |
| Тұрғыны |
65 490[1] адам (2023) |
| Тығыздығы |
2,2 адам/км² |
| Ұлттық құрамы |
қазақтар (92,6%), орыстар (5,16%), украиндар (0,68%), татарлар (0,56%), немістер (0,19%), басқалары (0,81%)[2] |
| Сандық идентификаторлары | |
| Телефон коды |
+7 71333 |
| Пошта индексі |
030700, 030701[3] |
| Автомобиль коды |
04 |
|
| |
|
| |
Тарихы
өңдеу1928 жылдың қаңтар айында Темір ауданы болып құрылды. 1932 жылғы 20 ақпанда 17 ауданнан тұратын Ақтөбе облысы құрылды, оның құрамына Темір ауданы кірді.
1935 жылы 29 желтоқсанда Темір ауданының солтүстік-шығыс бөлігінде Жұрын ауданы құрылды.
1962 жылы 12 желтоқсанда облыста 7 ауыл шаруашылығы ауданы мен бір Қандыағаш өнеркәсіптік ауданы құрылып, 1965 жылы таратылды.
Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі Президиумының 1966 жылғы 31 қаңтардағы Жарлығымен Темір ауданы Қандыағаш ауданы болып аталды, ал 1967 жылғы 11 қаңтарда Қандыағаш ауданының Қандыағаш кенті аудандық маңыздағы қала санатына енгізіліп, Октябрьск атауы берілді, ал ауданның өзі Октябрь ауданы болып өзгертілді.
1997 жылғы 17 маусымда Октябрь ауданы Мұғалжар ауданы болып өзгертілді.[4]
Мұғалжар ауданы (1966-1997)
өңдеуМұғалжар ауданы 1966 жылы 31 желтоқсанда Темір (қазіргі Мұғалжар) ауданының оңтүстік бөлігінен құрылды. Орталығы Ембі кенті болды. 1967 жылы Ембі кентіне қала мәртебесі берілді. 1986 жылы ауданда Ембі қаласы мен 8 ауылдық кеңес (Алтынды, Бақтыөзен, Егіндібұлақ, Еңбекші, Қайыңды, Құмжарған, Мұғалжар, Орқаш) болды.[5]
| 1970 | 1979 | 1989[6] |
|---|---|---|
| 39186 | ▼27266 | ▲29934 |
1997 жылы 17 маусымда аудан таратылып, аумағы Октябрь ауданына берілді.[7]
Географиялық орны
өңдеуАудан Ақтөбе облысының орталық бөлігінде орналасқан, солтүстігінде Алға және Хромтау аудандарымен, оңтүстігінде Байғанин және Шалқар аудандарымен, батысында Темір, шығысында Әйтеке би аудандарымен шектеседі.
Әкімшілік бөлінісі
өңдеу
Аудандағы 37 елді мекен 3 қалалық әкімдік пен 12 ауылдық округке біріктірілген:
| Әкімшілік бірлік | Орталығы | Елді мекендері | Халқы (2021) |
|---|---|---|---|
| Ақкемер ауылдық округі | Ақкемер ауылы | 5 | ▼2753 |
| Ащысай ауылдық округі | Ащысай ауылы | 3 | ▼591 |
| Батпақкөл ауылдық округі | Жағабұлақ ауылы | 5 | ▼2519 |
| Егіндібұлақ ауылдық округі | Бұлақты ауылы | 2 | ▼418 |
| Ембі қалалық әкімдігі | Ембі қаласы | 1 | ▲12783 |
| Еңбек ауылдық округі | Сағашилі ауылы | 4 | ▼2576 |
| Жем қалалық әкімдігі | Жем қаласы | 1 | ▼1355 |
| Жұрын ауылдық округі | Жұрын ауылы | 4 | ▼1353 |
| Қайыңды ауылдық округі | Қайыңды ауылы | 2 | ▼1186 |
| Қандыағаш қалалық әкімдігі | Қандыағаш қаласы | 1 | ▲34898 |
| Құдайберген Жұбанов ауылдық округі | Қаракөл ауылы | 2 | ▼641 |
| Құмжарған ауылдық округі | Бірлік ауылы | 3 | ▼967 |
| Құмсай ауылдық округі | Құмсай ауылы | 1 | ▼577 |
| Мұғалжар ауылдық округі | Мұғалжар ауылы | 1 | ▼1623 |
| Талдысай ауылдық округі | Талдысай ауылы | 2 | ▼751 |
Ірі елді мекендері
өңдеу| Атауы | Статусы | Халқы (2021) |
|---|---|---|
| Қандыағаш | қала | ▲34898 |
| Ембі | қала | ▲12783 |
| Мұғалжар | ауыл | ▼1615 |
| Жем | қала | ▼1355 |
| Ақкемер | ауыл | ▲1767 |
| Сағашилі | ауыл | ▲1684 |
| Жағабұлақ | ауыл | ▲1284 |
| Жұрын | ауыл | ▼1188 |
| Бірлік | ауыл | ▼721 |
| Қайыңды | ауыл | ▼670 |
| Басшилі | ауыл | ▼626 |
| Құмсай | ауыл | ▼577 |
| Талдысай | ауыл | ▼518 |
| Алтынды | ауыл | ▼516 |
| Қаракөл | ауыл | ▼506 |
Халқы
өңдеу| 1939 | 1959 | 1970 | 1979 | 1989[8] | 1999 | 2009[9] | 2021 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 23251 | ▼22914 | ▲41457 | ▼26654 | ▲40994 | ▲63812 | ▼62115 | ▲67326 |
Тұрғындар саны 67416 адам (2019). Ұлттық құрамы: қазақтар (92,13%), орыстар (5,41%), украиндар (0,83%), немістер (0,19%), татарлар (0,59%), басқалары (0,85%).
Экономикасы
өңдеуАудан аумағымен “Бұқара-Орал”, “Жаңажол-Ақтөбе” газ құбырлары өтуде. Алыс және жақын шетелдердің 10-ға жуық ірі компанияларының жұмыс істеуі ауданның сауда-экономикалық қызметінің қанат жаюына мүмкіндік беруде. Кәсіпорындардың өнім өндіру көлемі артты, шетелдік өнімдерді алмастыратын өндірістер даму үстінде. Соның нәтижесінде өнеркәсіп секторында өнім өндіру көлемі 287,4 миллиард теңгені құрады, яғни алдыңғы жылға қарағанда 104 пайызға өсті. Оның ішінде мұнай өндіру 8 991,3 мың тоннаға, газ өндіру 3 млрд. 798 млн. текше метрге жетті.
Республикамыздағы таңдаулы 30 серпінді жобаның алтауы Ақтөбе облысының еншісінде болса, соның бірі – Мұғалжар ауданының аумағында. Ол – “СНПС-Ақтөбемұнайгаз” АҚ-тың үшінші Жаңажол газ өңдеу зауытының құрылысы. Бұл көлемді жобаның жалпы құны 800 миллион АҚШ долларын құрайды. Зауыт толық қуатындағы жұмысқа 2010 жылы қосылады. Тұрғындарының орташа айлық жалақысы 53 мың теңгені құрайды.
Ауыл шаруашылығы
өңдеуАудан экономикасының дамуына ауыл шаруашылығының да қосып отырған үлесі зор. Мәселен, есепті кезең ішінде 2 млрд. 594 млн. теңгенің өнімі өндірілсе, ол 2006 жылғыға қарағанда 18,6 пайызға артық. Оның ішінде мал шаруашылығы өнімінің үлесі 2 млрд. 84 млн. теңгені құрайды. Ауданның мал шаруашылығының бағыты – етті сиыр, қой және асыл тұқымды жылқы. Мал басы жылдан-жылға өз төлі есебінен көбеюде. Мал шаруашылығының өркендеуіне байланысты ет, сүт, жұмыртқа, жүн өндіру де алдыңғы жылға қарағанда едәуір артты.
Ауданда егін шаруашылығы да қатар дамуда. Қазір бұрынғыдай емес, жерді ұқыпты пайдалануға, оның құнарлылығын арттыруға, яғни агротехникалық талаптардың сақталуына көңіл бөлінуде. Диқандарды қолдау үшін көктемгі жұмыстар үшін Үкімет тарапынан арзандатылған бағамен 366,3 тонна жанар-жағармай және 719 тонна тұқым бөлінді. Облыстық бюджеттен тұқым, жанар-жағармай үшін 26 млн. 700 мың теңге қаралған.
Өткен жылы мектепке дейінгі мекемелер Бірлік, Қаракөл ауылдарында, Ембі қаласында ашылған балабақшалармен толыққан. Сондай-ақ Жем қаласындағы “Балбөбек” балабақшасы 3 есеге кеңейтіліп, 120 орындық болды.
Денсаулық сақтау саласы
өңдеуAуданда 3 аурухана, 1 емхана, 13 ауылдық дәрігерлік амбулатория және 24 медициналық пункт тұрғындарға қызмет етуде. Медициналық мекемелердің материалдық-техникалық базаларын жақсартуда, оларды жаңа аппаратуралармен, құрал-жабдықтармен қамтамасыз етуде біршама жұмыстар жасалды. Өткен жылы Көктөбе және Жаңатұрмыс ауылдарында медициналық пункттер салынып, пайдалануға берілді.[10]
Дереккөздер
өңдеу- ↑ Қазақстан Республикасы халқының жынысы және жергілікті жердің типіне қарай саны (2023 жылғы 1 қаңтарға)
- ↑ Қазақстан Республикасы халқының жекелеген этностары бойынша саны (2022 жыл басына)
- ↑ Қазақстан почталық индекстері
- ↑ Мұғалжар аудандық соттың тарихы
- ↑ Қазақ КСР. 1986 жылғы 1 қаңтарға әкімшілік-аумақтық бөлінісі
- ↑ Ресей империясы, КСРО халық санақтары
- ↑ Ақтөбе, Батыс Қазақстан, Қызылорда және Қостанай облыстарының әкiмшiлiк-аумақтық құрылысындағы өзгерiстер туралы
- ↑ Ресей империясы, КСРО халық санақтары
- ↑ ҚР халық санақтары
- ↑ “Қазақстан”: Ұлттық энциклопедия/Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы “Қазақ энциклопедиясы” Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9