Мұғалжар ауданы

Мұғалжар ауданыАқтөбе облысындағы аудан. Орталығы - Қандыағаш қаласы.

Мұғалжар ауданы
Әкімшілігі
ОблысыАқтөбе облысы
Аудан орталығыҚандыағаш
Ауылдық округтер саны12
Қалалық әкімдіктер саны3
Ауыл саны34
Қала саны3
ӘкіміАсқар Шериязданов
Тарихы мен географиясы
Координаттары49°09′36″ с. е. 58°04′48″ ш. б. / 49.16000° с. е. 58.08000° ш. б. / 49.16000; 58.08000 (G) (O) (Я)Координаттар: 49°09′36″ с. е. 58°04′48″ ш. б. / 49.16000° с. е. 58.08000° ш. б. / 49.16000; 58.08000 (G) (O) (Я)
Құрылған уақыты1928
Жер аумағы29530 км²
Уақыт белдеуіUTC+5:00
Тұрғындары
Тұрғыны65 490[1] адам (2023)
Тығыздығы2,2 адам/км²
Ұлттық құрамықазақтар (92,6%), орыстар (5,16%), украиндар (0,68%), татарлар (0,56%), немістер (0,19%), басқалары (0,81%)[2]
Сандық идентификаторлары
Телефон коды+7 71333
Пошта индексі030700, 030701[3]
Автомобиль коды04
Мұғалжар ауданының әкімдігі
Қазақстан картасындағы Мұғалжар ауданы
Облыс картасындағы Мұғалжар ауданы

Тарихы Өңдеу

1928 жылдың қаңтар айында Темір ауданы болып құрылды. 1932 жылғы 20 ақпанда 17 ауданнан тұратын Ақтөбе облысы құрылды, оның құрамына Темір ауданы кірді.

1935 жылы 29 желтоқсанда Темір ауданының солтүстік-шығыс бөлігінде Жұрын ауданы құрылды.

1962 жылы 12 желтоқсанда облыста 7 ауыл шаруашылығы ауданы мен бір Қандыағаш өнеркәсіптік ауданы құрылып, 1965 жылы таратылды.

Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі Президиумының 1966 жылғы 31 қаңтардағы Жарлығымен Темір ауданы Қандыағаш ауданы болып аталды, ал 1967 жылғы 11 қаңтарда Қандыағаш ауданының Қандыағаш кенті аудандық маңыздағы қала санатына енгізіліп, Октябрьск атауы берілді, ал ауданның өзі Октябрь ауданы болып өзгертілді.

1997 жылғы 17 маусымда Октябрь ауданы Мұғалжар ауданы болып өзгертілді.[4]

Географиялық орны Өңдеу

Аудан Ақтөбе облысының орталық бөлігінде орналасқан, солтүстігінде Алға және Хромтау аудандарымен, оңтүстігінде Байғанин және Шалқар аудандарымен, батысында Темір, шығысында Әйтеке би аудандарымен шектеседі.

Ауылдық округтері Өңдеу

Аудандағы 37 елді мекен 3 қалалық әкімдіктерге, 12 ауылдық округтерге біріктірілген:

Ауылдық округ/қала Халқы (2009) Елді мекендері
Ақкемер ауылдық округі 3000 Ақкемер, Елек, Жарық, Көктөбе, Көтібар ауылдары
Ащысай ауылдық округі 853 Ащысай, Ақсу, Сабындыкөл ауылдары
Батпақкөл ауылдық округі 2268 Жағабұлақ, Жаркемер, Қожасай, Саға ауылдары
Егіндібұлақ ауылдық округі 765 Бұлақты, Миялыкөл ауылдары
Ембі қалалық әкімдігі 11251 Ембі қаласы
Еңбек ауылдық округі 2953 Сағашилі, Басшилі, Теміркөпір, Тепсен Қарабұлақ ауылдары
Жем қалалық әкімдігі 1936 Жем қаласы
Жұрын ауылдық округі 1967 Жұрын, Көбелей, Көлденең Темір ауылдары, №53-темір жол айрығы
Қайыңды ауылдық округі 1274 Қайыңды, Алтынды ауылдары
Қандыағаш қалалық әкімдігі 29169 Қандыағаш қаласы
Құдайберген Жұбанов ауылдық округі 1005 Қаракөл, Жаңатұрмыс ауылдары
Құмжарған ауылдық округі 1273 Бірлік, Құмжарған, Құмсай, Шенгелші ауылдары
Құмсай ауылдық округі 844 Құмсай ауылы
Мұғалжар ауылдық округі 2118 Мұғалжар ауылы
Талдысай ауылдық округі 939 Талдысай, Еңбек ауылдары
 
Мұғалжар ауданының әкімшілік бөлінісі

Ірі елді мекендері Өңдеу

Атауы Статусы Халқы (2009)
Қандыағаш қала 29169
Ембі қала 11212
Мұғалжар ауыл 2118
Жем қала 1936
Ақкемер ауыл 1679
Сағашилі ауыл 1623
Жұрын ауыл 1267
Жағабұлақ ауыл 1253
Қаракөл ауыл 813
Бірлік ауыл 794
Басшилі ауыл 778
Құмсай ауыл 756
Қайыңды ауыл 723
Бұлақты ауыл 678
Талдысай ауыл 615
Алтынды ауыл 551
Саға ауыл 545


Халқы Өңдеу

1939 1959 1970 1979 1989[5] 1999 2009[6] 2021
 23251 22914 41457 26654 40994 63812 62115 67326

Тұрғындар саны 67416 адам (2019). Ұлттық құрамы: қазақтар (92,13%), орыстар (5,41%), украиндар (0,83%), немістер (0,19%), татарлар (0,59%), басқалары (0,85%).

Экономикасы Өңдеу

Аудан аумағымен “Бұқара-Орал”, “Жаңажол-Ақтөбе” газ құбырлары өтуде. Алыс және жақын шетелдердің 10-ға жуық ірі компанияларының жұмыс істеуі ауданның сауда-экономикалық қызметінің қанат жаюына мүмкіндік беруде. Кәсіпорындардың өнім өндіру көлемі артты, шетелдік өнімдерді алмастыратын өндірістер даму үстінде. Соның нәтижесінде өнеркәсіп секторында өнім өндіру көлемі 287,4 миллиард теңгені құрады, яғни алдыңғы жылға қарағанда 104 пайызға өсті. Оның ішінде мұнай өндіру 8 991,3 мың тоннаға, газ өндіру 3 млрд. 798 млн. текше метрге жетті.

Республикамыздағы таңдаулы 30 серпінді жобаның алтауы Ақтөбе облысының еншісінде болса, соның бірі – Мұғалжар ауданының аумағында. Ол – “СНПС-Ақтөбемұнайгаз” АҚ-тың үшінші Жаңажол газ өңдеу зауытының құрылысы. Бұл көлемді жобаның жалпы құны 800 миллион АҚШ долларын құрайды. Зауыт толық қуатындағы жұмысқа 2010 жылы қосылады. Тұрғындарының орташа айлық жалақысы 53 мың теңгені құрайды.

Ауыл шаруашылығы Өңдеу

Аудан экономикасының дамуына ауыл шаруашылығының да қосып отырған үлесі зор. Мәселен, есепті кезең ішінде 2 млрд. 594 млн. теңгенің өнімі өндірілсе, ол 2006 жылғыға қарағанда 18,6 пайызға артық. Оның ішінде мал шаруашылығы өнімінің үлесі 2 млрд. 84 млн. теңгені құрайды. Ауданның мал шаруашылығының бағыты – етті сиыр, қой және асыл тұқымды жылқы. Мал басы жылдан-жылға өз төлі есебінен көбеюде. Мал шаруашылығының өркендеуіне байланысты ет, сүт, жұмыртқа, жүн өн­діру де алдыңғы жылға қарағанда едәуір артты.

Ауданда егін шаруашылығы да қатар дамуда. Қазір бұрынғыдай емес, жерді ұқыпты пайдалануға, оның құнарлылығын арттыруға, яғни агротехникалық талаптардың сақталуына көңіл бөлінуде. Диқандарды қолдау үшін көктемгі жұмыстар үшін Үкімет тарапынан арзандатылған бағамен 366,3 тонна жанар-жағармай және 719 тонна тұқым бөлінді. Облыстық бюджеттен тұқым, жанар-жағармай үшін 26 млн. 700 мың теңге қаралған.

Өткен жылы мектепке дейінгі мекемелер Бірлік, Қаракөл ауылдарында, Ембі қаласында ашылған балабақшалармен толыққан. Сондай-ақ Жем қаласындағы “Бал­бөбек” балабақшасы 3 есеге кеңейтіліп, 120 орындық болды.

Денсаулық сақтау саласы Өңдеу

Aуданда 3 аурухана, 1 емхана, 13 ауылдық дәрігерлік амбулатория және 24 медициналық пункт тұрғындарға қызмет етуде. Медициналық мекемелердің материалдық-техникалық базаларын жақсартуда, оларды жаңа аппаратуралармен, құрал-жабдықтармен қамтамасыз етуде біршама жұмыстар жасалды. Өткен жылы Көктөбе және Жаңатұрмыс ауылдарында медициналық пункттер салынып, пай­далануға берілді.[7]

Дереккөздер Өңдеу