Әйтеке би ауданы
Әйтеке би ауданы — Ақтөбе облысының солтүстік-шығыс бөлігіндегі әкімшілік бөлініс. Аудан орталығы – Темірбек Жүргенов ауылы.
| Қазақстан ауданы | |
| Әйтеке би ауданы | |
| Әкімшілігі | |
|---|---|
| Облысы | |
| Аудан орталығы | |
| Ауылдық округтер саны |
15 |
| Ауыл саны |
27 |
| Әкімі |
Дархан Ермағанбетов[1] |
| Тарихы мен географиясы | |
| Координаттары |
49°59′24″ с. е. 60°52′12″ ш. б. / 49.99000° с. е. 60.87000° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 49°59′24″ с. е. 60°52′12″ ш. б. / 49.99000° с. е. 60.87000° ш. б. (G) (O) (Я) |
| Құрылған уақыты |
1966 |
| Жер аумағы |
36,8 мың км² |
| Уақыт белдеуі | |
| Тұрғындары | |
| Тұрғыны |
20 791[2] адам (2023) |
| Тығыздығы |
0,6 адам/км² |
| Ұлттық құрамы |
қазақтар (93,9%), орыстар (4,03%), украиндар (0,73%), татарлар (0,44%), басқалары (0,9%)[3] |
| Сандық идентификаторлары | |
| Телефон коды |
+7 71339 |
| Пошта индексі |
030100-030121[4] |
| Автомобиль коды |
04 |
|
| |
|
| |
Географиялық орны Өңдеу
Аудан Ақтөбе облысынан 320 шақырым жерде, облыстың солтүстік-шығысында, Ресеймен шекаралас Ырғыз өзенінің бойында орналасқан. Батысында облыстың Хромтау, Мұғалжар, оңтүстігінде Шалқар, Ырғыз, шығысында Қостанай облысының Қамысты, Жангелдин, солтүстігінде Ресей Федерациясымен шектеседі.
Тарихы Өңдеу
1966 жылдың 31 қаңтарында Қазақ ССР-і Жоғарғы Советі Президиумның Жарлығымен Комсомол ауданы болып құрылған. Аудан орталығы Бөгеткөл селосы болып белгіленді. Оның құрамына Қарабұтақ ауданының 8 селолық Кеңесі енді: Жамбыл, Жаңадәуір, Қызылжар, Құмқұдық, Псков, Талдысай, Тереңсай, Ұшқатты. Сол кездегі берілген мәліметтерге сүйенсек, аумағы 870 мың га, ауыл шаруашылығына жарамды жерлері 819 мың га болды. Егінді аудан ретінде қалыптасқан шаруашылыққа «Восточный», «Псков», «Северный», «Урожайный», «Щербаковский», «Ярославский» және ХХІІ Партсъезд атындағы тың совхоздары біріктірілген. 1993 жылы Комсомол ауданының атауы Бөгеткөл ауданы болып өзгертілді. 1997 жылдың 16 маусымдағы Қазақстан Республикасының президенті Н. Назарбаевтың Жарлығымен Бөгеткөл ауданы көршілес Әйтеке би (бұрынғы Қарабұтақ) ауданымен біріктіріліп, Әйтеке би есімін иеленді де, Комсомол селосы аудан орталығы болып белгіленді[5].
Халқы Өңдеу
| 1970 | 1979 | 1989[6] | 1999 | 2009[7] | 2021 |
|---|---|---|---|---|---|
| 13784 | ▲22948 | ▲24482 | ▲34628 | ▼25723 | ▼24185 |
Тұрғыны 24895 адам (2019). Ұлттық құрамы: қазақтар (93,68%), орыстар (4,05%), басқалары (2,27%).
Ауылдық округтер Өңдеу
Аудандағы 27 елді мекен 15 ауылдық округке біріктірілген:
| Ауылдық округ | Халқы (2009) | Елді мекендері |
|---|---|---|
| Ақкөл ауылдық округі | 695 | Ақкөл ауылы |
| Ақтасты ауылдық округі | 1216 | Ақтасты, Толыбай ауылдары |
| Аралтоғай ауылдық округі | 1568 | Аралтоғай, Қияқты, Милысай, Ұлғайсын ауылдары |
| Әйке ауылдық округі | 2009 | Әйке, Тереңсай ауылдары |
| Жабасақ ауылдық округі | 1678 | Жабасақ, Аққұм, Байжанкөл ауылдары |
| Жамбыл ауылдық округі | 838 | Жамбыл ауылы |
| Қайрақты ауылдық округі | 352 | Талдық ауылы |
| Қарабұтақ ауылдық округі | 3546 | Қарабұтақ, Белқопа, Еңбекту, Жарөткел ауылдары |
| Құмқұдық ауылдық округі | 1541 | Құмқұдық ауылы |
| Қызылжұлдыз ауылдық округі | 754 | Аралтөбе ауылы |
| Сарат ауылдық округі | 711 | Сарат ауылы |
| Сұлукөл ауылдық округі | 731 | Сұлукөл ауылы |
| Темірбек Жүргенов ауылдық округі | 7655 | Темірбек Жүргенов, Талдысай ауылдары |
| Тұмабұлақ ауылдық округі | 1400 | Тұмабұлақ, Сарыбұлақ ауылдары |
| Үшқатты ауылдық округі | 560 | Үшқатты ауылы |
Ірі елді мекендері Өңдеу
| Атауы | Халқы (2009) |
|---|---|
| Т. Жүргенов (Комсомол) | ▲ 5909 |
| Қарабұтақ | ▼ 2601 |
| Талдысай | ▼ 1646 |
| Құмқұдық | ▼ 1541 |
| Тұмабұлақ | ▼ 1168 |
| Аралтоғай | ▼ 1062 |
| Әйке | ▼ 1058 |
| Тереңсай | ▼ 951 |
| Жабасақ | ▼ 863 |
| Жамбыл | ▼ 838 |
| Аралтөбе | ▼ 754 |
| Ақтасты | ▼ 745 |
| Сұлукөл | ▼ 731 |
| Сарат | ▼ 711 |
| Ақкөл | ▼ 695 |
| Үшқатты | ▼ 560 |
Климаты, өсімдігі мен жануарлар дүниесі Өңдеу
Аудан жері негізінен үстіртті жазық (биіктігі 100 – 400 м) келеді. Солтүстік-шығысын Мұғалжар тауы алып жатыр. Климаты тым континенттік, қысы суық, жазы ыстық. Қаңтардың орташа температурасы –17°С, шілдеде 22°С. Жауын-шашынның жылдық мөлшері 200 – 250 мм. Аудан жерінен солтүстіктен оңтүстікке қарай Ырғыз өзені мен оның Қарабұтақ, Қайрақты, Шолаққайрақты, Ұлыталдық, Балаталдық, т.б. салалары ағып өтеді. Аудан аумағында Белқопа, Әйке, Тегіссор көлдері бар. Аудан жері негізінен қоңыр, қызғылт қоңыр топырақты келеді. Өсімдіктерден боз, бетеге, жусан, қамыс, киікоты, жоңышқа, изен, тобылғы, көкпек, қараған, алабота өседі. Жануарлардан түлкі, қарсақ, қоян, қасқыр, күзен, борсық, ақ бөкен, киік; құстардан қаз, үйрек, тырна, дуадақ, жылқышы, тауқұдірет, балықшы, қызғыш, қарақұс, жапалақ, бозторғай, бүркіт, т.б. мекендейді. Ауыл шаруашылығына жарамды жер аумағы 188,9 мың га. Оның ішінде жыртылатын жері 69,3 мың га, шабындығы 4,3 мың га, жайылымы 835,8 мың га.
Жол жүйесі Өңдеу
Әйтеке би ауданы арқылы Астана-Ақтөбе теміржол сапар желісі өтеді. Негізгі автокөлік жолы Қарабұтақ — Комсомол — Северный — Жайылма елді мекендер үстінен өтеді.
Дереккөздер Өңдеу
- ↑ Дархан Ермағанбетов — Әйтеке би ауданының әкімі (17 наурыз 2020).
- ↑ Қазақстан Республикасы халқының жынысы және жергілікті жердің типіне қарай саны (2023 жылғы 1 қаңтарға)
- ↑ Қазақстан Республикасы халқының жекелеген этностары бойынша саны (2022 жыл басына)
- ↑ Қазақстан почталық индекстері
- ↑ Аудан тарихы
- ↑ Ресей империясы, КСРО халық санақтары
- ↑ ҚР халық санақтары