Хромтау ауданы
Хромтау ауданы — Ақтөбе облысының солтүстігінде орналасқан әкімшілік-аумақтық бөлініс. 1935 жылы құрылған. Жер аумағы 12 900 км². Орталығы – Хромтау қаласы.
| Хромтау ауданы | |
|---|---|
| Әкімшілігі | |
| Облысы | Ақтөбе облысы |
| Аудан орталығы | Хромтау |
| Ауылдық округтер саны | 14 |
| Қалалық әкімдіктер саны | 1 |
| Ауыл саны | 27 |
| Қала саны | 1 |
| Тарихы мен географиясы | |
| Координаттары | 50°16′12″ с. е. 58°27′00″ ш. б. / 50.27000° с. е. 58.45000° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 50°16′12″ с. е. 58°27′00″ ш. б. / 50.27000° с. е. 58.45000° ш. б. (G) (O) (Я) |
| Құрылған уақыты | 1935 |
| Жер аумағы | 12,9 мың км² |
| Уақыт белдеуі | UTC+5:00 |
| Тұрғындары | |
| Тұрғыны | 46 321[1] адам (2023) |
| Тығыздығы | 3,6 адам/км² |
| Ұлттық құрамы | қазақтар (80,37%), орыстар (12,11%), украиндар (3,43%), немістер (1,16%), татарлар (0,77%), басқалары (2,16%)[2] |
| Сандық идентификаторлары | |
| Телефон коды | +7 71336 |
| Пошта индексі | 031100-031120[3] |
| Автомобиль коды | 04 |
| Хромтау ауданының әкімдігі | |
 | |
 | |
Географиялық орны Өңдеу
Хромтау ауданы солтүстік-батысында Қарғалы ауданымен, батысында Ақтөбе қаласы және Алға ауданымен, оңтүстігінде Мұғалжар, шығысында Әйтеке би аудандарымен, солтүстігінде Ресей Федерациясымен шектеседі. Аудан жері Мұғалжар тауының қырқалы-төбелі солтүстік-батыс бөлігін қамтиды. Батысы мен орталық тұсы көтеріңкі дөңес келген. Ең биік жері 487 м. Шығысы мен оңтүстік-шығысы сай-жыралармен тілімделген жазық. Бұл жағы Торғай үстіртінің біраз бөлігін алып жатыр. Аласа келген Никельтау (432 м), Бақай (436 м), Шұқыртау (462 м), Бәйментау (456 м), Әулиемола (320 м), т.б. таулары бар. Жер қойнауынан хромит, никель, мыс, мырыш, тас көмір, құрылыс материалдары барланған.
Климаты Өңдеу
Ауданның климаты тым континенттік. Қысы суық, ызғарлы, жазы жылы әрі қуаң. Қаңтар айындағы ауаның жылдық орташа температурасы –16 — 18°С, шілдеде 21 — 23°С. Қыс айларында температура кейде –44°С-қа дейін төмендейді, ал жаз айларында 42 °C-қа дейін көтеріледі. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері 250 — 300 миллиметр. Аудан жерімен Жақсы Қарғалы, Ор, Қызылқайың, Ойсылқара, Ақтасты, Дүбір, Сармырза, Қарабұтақ, Тамды, т.б. өзендер ағады. Ор, Жақсы Қарғалы өзендерінде шағын бөгендер салынған. Өзендері түгелдей дерлік Жайық және Елек өзендерінің саласы саналады.
Топырағы, өсімдігі мен жануарлар дүниесі Өңдеу
Аудан жерінің топырағы негізінен құрғақ дала белдеміне тән сұр, сортаңды сұр (оңтүстік.-батысы мен оңтүстік-нде) қоңыр, бозғылт қоңыр (кейде қызғылт қоңыр) топырақ болып келеді. Өзен аңғарларында шалғынды сұр, шалғынды қоңыр топырақ қалыптасқан. Өсімдік жамылғысын боз, бетеге, жусан, ши, тал, су айдындары бойын қамыс, құрақ құрайды. Жануарлар дүниесінде қасқыр, түлкі, қоян, суыр, сарышұнақ, аламан, т.б. дала ландшафтысына тән аң-құстар мекендейді. Хромтау ауданында халық біркелкі қоныстанған.
Халқы Өңдеу
| 1939 | 1959 | 1970 | 1979 | 1989[4] | 1999 | 2009[5] | 2021 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 19781 | ▲29657 | ▲39036 | ▲42112 | ▲47471 | ▼43814 | ▼39748 | ▲43579 |
Тұрғындар саны 42951 адам (2019). Ұлттық құрамы: қазақтар (79,00%), орыстар (12,76%), украиндар (3,82%), немістер (1,27%), татарлар (0,82%), басқалары (2,32%). Халықтың 1км²-ге шаққандағы орташа тығыздығы 3,32 адам.
Ауылдық округтері Өңдеу
Аудандағы 28 елді мекен 1 қалалық әкімдік пен 14 ауылдық округке біріктірілген:
| Ауылдық округ/қала | Халқы (2009) | Елді мекендері |
|---|---|---|
| Абай ауылдық округі | 518 | Абай, Тассай ауылдары |
| Ақжар ауылдық округі | 2403 | Ақжар, Жазық ауылдары |
| Аққұдық ауылдық округі | 508 | Аққұдық ауылы |
| Бөгетсай ауылдық округі | 1590 | Бөгетсай, Қарлау ауылдары |
| Дөң ауылдық округі | 2916 | Дөң, Оңғар ауылдары |
| Көктау ауылдық округі | 1091 | Көктау ауылы |
| Көктөбе ауылдық округі | 539 | Майтөбе, Көктерек ауылдары |
| Қопа ауылдық округі | 1391 | Қопа, Тамды ауылдары |
| Құдықсай ауылдық округі | 500 | Құдықсай, Ойсылқара ауылдары |
| Қызылсу ауылдық округі | 944 | Сарысай, Қызылсу ауылдары |
| Некілтау ауылдық округі | 932 | Некілтау ауылы |
| Табантал ауылдық округі | 817 | Табантал, Жайлаусай, Көптоғай ауылдары |
| Тасөткел ауылдық округі | 756 | Тасөткел, Ақбұлақ, Ақтасты ауылдары |
| Тассай ауылдық округі | 754 | Тассай, Көкпекті ауылдары |
| Хромтау қалалық әкімдігі | 24089 | Хромтау қаласы |
Ірі елді мекендері Өңдеу
| Елді мекен | Халқы (2009) |
|---|---|
| Хромтау | ▲ 24089 |
| Дөң | ▲ 2529 |
| Ақжар | ▲ 2097 |
| Бөгетсай | ▼ 1354 |
| Көктау | ▲ 1013 |
| Некілтау | ▲ 932 |
| Қопа | ▼ 784 |
| Тамды | ▼ 577 |
| Тассай | ▼ 534 |
| Абай | ▼ 518 |
| Табантал | ▼ 502 |
Шаруашылығы Өңдеу
Ауданда 1995 жылға дейін астық өндіруге, биязы жүнді қой және етті-сүтті мал, жылқы, көкөніс, картоп өсіруге маманданған 5 ұжымшар, 6 кеңшар, 1 мал бордақылау бірлестігі нарықтық экономикаға өтуге байланысты жекешелендіріп, 3 АҚ, 7 ӨК, 96 ЖШС және 1200-ден астам шаруа қожалықтары құрылды. Ауданда ауыл шаруашылығына жарамды жердің аумағы 346,8 мың га, оның ішінде жыртылатын жер 124,5 мың га, шабындығы 2,7 мың га, жайылымы 219,3 мың гектар. Мал шаруашылығында 35,1 мың қой мен ешкі, 2,0 мың жылқы, 5 мың түйе болды (2006). Аудан өнеркәсібінің негізін хромит кені негізінде жұмыс істейтін “Дөң кен байыту комбинаты” құрайды. Одан басқа бірнеше ірі кәсіпорындар (“Керамика”, “Рахат-21” АҚ-дары, “Сауда орталығы”, “Әділ” ЖШС-тері, т.б.) жұмыс істейді. Соңғы жылдары құрылыс саласындағы кәсіпорындар (қыш, кірпіш, әйнек, темір-бетон з-ттары, т.б.) іске қосылды.
Инфрақұрылымы Өңдеу
Әлеуметтік-мәдени салада жалпы білім беретін 38 мектеп, 1 кәсіптік-техикалық мектеп, 3 балабақша, кеншілер мәдениет үйі, мешіт, стадион, 32 мәдениет мекемесі, ауданы. мекемелер, аурухана, 29 фельдшафт-акушерлік пункт, “Мұғалжар” демалыс базасы, 5 тарихи-археологиялық және табиғат ескерткіштері бар. Аудан жерімен республикалық маңызы бар Атырау — Қандыағаш — Алтынсарин — Жітіқара — Қостанай т. ж., Орал — Ақтөбе — Хромтау — Қостанай автомобил жолы өтеді.[6]
Дереккөздер Өңдеу
- ↑ Қазақстан Республикасы халқының жынысы және жергілікті жердің типіне қарай саны (2023 жылғы 1 қаңтарға)
- ↑ Қазақстан Республикасы халқының жекелеген этностары бойынша саны (2022 жыл басына)
- ↑ Қазақстан почталық индекстері
- ↑ Ресей империясы, КСРО халық санақтары
- ↑ ҚР халық санақтары
- ↑ “Қазақ Энциклопедиясы”, II-том