Хромтау ауданы

Хромтау ауданыАқтөбе облысының солтүстігінде орналасқан әкімшілік-аумақтық бөлініс. 1935 жылы құрылған. Жер аумағы 12 900 км². Орталығы – Хромтау қаласы.

Хромтау ауданы
Әкімшілігі
ОблысыАқтөбе облысы
Аудан орталығыХромтау
Ауылдық округтер саны14
Қалалық әкімдіктер саны1
Ауыл саны27
Қала саны1
Тарихы мен географиясы
Координаттары50°16′12″ с. е. 58°27′00″ ш. б. / 50.27000° с. е. 58.45000° ш. б. / 50.27000; 58.45000 (G) (O) (Я)Координаттар: 50°16′12″ с. е. 58°27′00″ ш. б. / 50.27000° с. е. 58.45000° ш. б. / 50.27000; 58.45000 (G) (O) (Я)
Құрылған уақыты1935
Жер аумағы12,9 мың км²
Уақыт белдеуіUTC+5:00
Тұрғындары
Тұрғыны46 321[1] адам (2023)
Тығыздығы3,6 адам/км²
Ұлттық құрамықазақтар (80,37%), орыстар (12,11%), украиндар (3,43%), немістер (1,16%), татарлар (0,77%), басқалары (2,16%)[2]
Сандық идентификаторлары
Телефон коды+7 71336
Пошта индексі031100-031120[3]
Автомобиль коды04
Хромтау ауданының әкімдігі
Қазақстан картасындағы Хромтау ауданы
Облыс картасындағы Хромтау ауданы

Географиялық орны Өңдеу

Хромтау ауданы солтүстік-батысында Қарғалы ауданымен, батысында Ақтөбе қаласы және Алға ауданымен, оңтүстігінде Мұғалжар, шығысында Әйтеке би аудандарымен, солтүстігінде Ресей Федерациясымен шектеседі. Аудан жері Мұғалжар тауының қырқалы-төбелі солтүстік-батыс бөлігін қамтиды. Батысы мен орталық тұсы көтеріңкі дөңес келген. Ең биік жері 487 м. Шығысы мен оңтүстік-шығысы сай-жыралармен тілімделген жазық. Бұл жағы Торғай үстіртінің біраз бөлігін алып жатыр. Аласа келген Никельтау (432 м), Бақай (436 м), Шұқыртау (462 м), Бәйментау (456 м), Әулиемола (320 м), т.б. таулары бар. Жер қойнауынан хромит, никель, мыс, мырыш, тас көмір, құрылыс материалдары барланған.

Климаты Өңдеу

Ауданның климаты тым континенттік. Қысы суық, ызғарлы, жазы жылы әрі қуаң. Қаңтар айындағы ауаның жылдық орташа температурасы –16 — 18°С, шілдеде 21 — 23°С. Қыс айларында температура кейде –44°С-қа дейін төмендейді, ал жаз айларында 42 °C-қа дейін көтеріледі. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері 250 — 300 миллиметр. Аудан жерімен Жақсы Қарғалы, Ор, Қызылқайың, Ойсылқара, Ақтасты, Дүбір, Сармырза, Қарабұтақ, Тамды, т.б. өзендер ағады. Ор, Жақсы Қарғалы өзендерінде шағын бөгендер салынған. Өзендері түгелдей дерлік Жайық және Елек өзендерінің саласы саналады.

Топырағы, өсімдігі мен жануарлар дүниесі Өңдеу

Аудан жерінің топырағы негізінен құрғақ дала белдеміне тән сұр, сортаңды сұр (оңтүстік.-батысы мен оңтүстік-нде) қоңыр, бозғылт қоңыр (кейде қызғылт қоңыр) топырақ болып келеді. Өзен аңғарларында шалғынды сұр, шалғынды қоңыр топырақ қалыптасқан. Өсімдік жамылғысын боз, бетеге, жусан, ши, тал, су айдындары бойын қамыс, құрақ құрайды. Жануарлар дүниесінде қасқыр, түлкі, қоян, суыр, сарышұнақ, аламан, т.б. дала ландшафтысына тән аң-құстар мекендейді. Хромтау ауданында халық біркелкі қоныстанған.

Халқы Өңдеу

1939 1959 1970 1979 1989[4] 1999 2009[5] 2021
 19781 29657 39036 42112 47471 43814 39748 43579

Тұрғындар саны 42951 адам (2019). Ұлттық құрамы: қазақтар (79,00%), орыстар (12,76%), украиндар (3,82%), немістер (1,27%), татарлар (0,82%), басқалары (2,32%). Халықтың 1км²-ге шаққандағы орташа тығыздығы 3,32 адам.

Ауылдық округтері Өңдеу

Аудандағы 28 елді мекен 1 қалалық әкімдік пен 14 ауылдық округке біріктірілген:

Ауылдық округ/қала Халқы (2009) Елді мекендері
Абай ауылдық округі 518 Абай, Тассай ауылдары
Ақжар ауылдық округі 2403 Ақжар, Жазық ауылдары
Аққұдық ауылдық округі 508 Аққұдық ауылы
Бөгетсай ауылдық округі 1590 Бөгетсай, Қарлау ауылдары
Дөң ауылдық округі 2916 Дөң, Оңғар ауылдары
Көктау ауылдық округі 1091 Көктау ауылы
Көктөбе ауылдық округі 539 Майтөбе, Көктерек ауылдары
Қопа ауылдық округі 1391 Қопа, Тамды ауылдары
Құдықсай ауылдық округі 500 Құдықсай, Ойсылқара ауылдары
Қызылсу ауылдық округі 944 Сарысай, Қызылсу ауылдары
Некілтау ауылдық округі 932 Некілтау ауылы
Табантал ауылдық округі 817 Табантал, Жайлаусай, Көптоғай ауылдары
Тасөткел ауылдық округі 756 Тасөткел, Ақбұлақ, Ақтасты ауылдары
Тассай ауылдық округі 754 Тассай, Көкпекті ауылдары
Хромтау қалалық әкімдігі 24089 Хромтау қаласы

Ірі елді мекендері Өңдеу

Елді мекен Халқы
(2009)
Хромтау 24089
Дөң 2529
Ақжар 2097
Бөгетсай 1354
Көктау 1013
Некілтау 932
Қопа 784
Тамды 577
Тассай 534
Абай 518
Табантал 502

Шаруашылығы Өңдеу

Ауданда 1995 жылға дейін астық өндіруге, биязы жүнді қой және етті-сүтті мал, жылқы, көкөніс, картоп өсіруге маманданған 5 ұжымшар, 6 кеңшар, 1 мал бордақылау бірлестігі нарықтық экономикаға өтуге байланысты жекешелендіріп, 3 АҚ, 7 ӨК, 96 ЖШС және 1200-ден астам шаруа қожалықтары құрылды. Ауданда ауыл шаруашылығына жарамды жердің аумағы 346,8 мың га, оның ішінде жыртылатын жер 124,5 мың га, шабындығы 2,7 мың га, жайылымы 219,3 мың гектар. Мал шаруашылығында 35,1 мың қой мен ешкі, 2,0 мың жылқы, 5 мың түйе болды (2006). Аудан өнеркәсібінің негізін хромит кені негізінде жұмыс істейтін “Дөң кен байыту комбинаты” құрайды. Одан басқа бірнеше ірі кәсіпорындар (“Керамика”, “Рахат-21” АҚ-дары, “Сауда орталығы”, “Әділ” ЖШС-тері, т.б.) жұмыс істейді. Соңғы жылдары құрылыс саласындағы кәсіпорындар (қыш, кірпіш, әйнек, темір-бетон з-ттары, т.б.) іске қосылды.

Инфрақұрылымы Өңдеу

Әлеуметтік-мәдени салада жалпы білім беретін 38 мектеп, 1 кәсіптік-техикалық мектеп, 3 балабақша, кеншілер мәдениет үйі, мешіт, стадион, 32 мәдениет мекемесі, ауданы. мекемелер, аурухана, 29 фельдшафт-акушерлік пункт, “Мұғалжар” демалыс базасы, 5 тарихи-археологиялық және табиғат ескерткіштері бар. Аудан жерімен республикалық маңызы бар Атырау — Қандыағаш — Алтынсарин — Жітіқара — Қостанай т. ж., Орал — Ақтөбе — Хромтау — Қостанай автомобил жолы өтеді.[6]

 
Хромтау ауданындағы темір жол вокзалы

Дереккөздер Өңдеу