Осман империясының әкімшілік бөлінісі

Осман империясының әкімшілік бөлінісі азаматтық атқарушы атқарымдары бар әскери басқаруға негізделген. Бұл жүйеден тыс вассалдық қатынастар болды.

Империя тарихында әкімшілік құрылым мен басқарманың екі дәуірі бар: біріншісі — Османлы мемлекетінің құрылуымен пайда болған бастапқы ұйымдастыру, екіншісі — кең көлемді әкімшілік реформалар мен 1864 жылы үкіметтің еуропалануынан кейін.

Бастапқы ұйымдастыру

Османлы империясы кеңею кезінде көптеген түркі мемлекеттерді — бейліктерді басып алды.

Бейліктердің негізінде жас империяның әкімшілік жүйесінің құрылысы басталды. Империя бейліктерге бөлінді; әрбір бейлікте бей билік жүргізді, олар өз кезегінде түрік сұлтанының вассалы болды.

Сонымен қатар, империяда сұлтан ұлдарына сеніп тапсырылған санжақтар, жерлер болды. Бірақ санджақтарды тікелей басқаруды сұлтанның ұлдары емес, әкімдер жүргізді, олар «санжақ» («сұлтаннан» дегенді білдіреді) арнайы стандартқа ие болды.

Империя Еуропаға кеңейіп, әкімшіліктің қосымша, аралық деңгейлерін талап етті. Сұлтан I Мұрат (1359-1389) кезінде бейлербей немесе генерал-губернатор империяның еуропалық бөлігі Румелияны басқару үшін тағайындалды. Көп ұзамай бейлербей де сол кезде түрік сұлтанының тікелей бақылауында болған Амасияның төңірегін қоспағанда, Анадолы үшін де құрылды.

Бірінші ретті әкімшілік бөліністер

1299-1609 жылғы уәлаяттар

XIV ғасырдың ортасынан XVI ғасырдың соңына дейін Қараманға бір ғана бейлербей орнатылды.

1609 жылға дейін жоғалып кеткен уәлаяттар

Абхазия (Abhaz) (1578-?) (Сохумқала (Sohumkale) немесе Гурзистан (Грузия; Gurcistan) деп те аталады және оған Мигрелия мен Имеретия кіреді; номиналды бақылауда).
Ахишка (шам. 1603-?)
Валахия (тек 1595 ғана)
Гори (1588—1600) (мүмкін, 1586 жылдан кейін Тифлис уәлаятымен алмастырылды)
Гәнжа (Gence) (1588—1604)
Демирқапы (1578—1607) (Дағыстан (Dağıstan) деп те аталды)
Туманис (Tumanis) (1584-?) (мүмкін, 1586 жылдан кейін Тифлис уәлаятымен алмастырылды)
Жанық (Yanık) (1594—1598)
Забид (1567—1569) (Йеменмен біріктірілді)
Кахети (шам. 1578—1605)
Лазистан (шам. 1574-?)
Лори (шам. 1584-?) (мүмкін, 1586 жылдан кейін Тифлис уәлаятымен алмастырылды)
Молдавия (тек 1595-1596 ғана; кейінірек Молдавия — империяның автономды ұлысы)
Нахшыван (шам. 1603, заменён Ереванским вилаятом)
Сана (San’a) (1567—1569) (Йеменнің құрамына қосылды)
Сөгөт (шам. 1596)
Тебриз (Tebriz) (1585—1603)
Тифлис (Tiflis) (1578—1607)
Ширван (Şirvan) (1578—1605)

1609 жылғы уәлаяттар

XVI ғасырда І Сәлім мен I Сүлеймен сұлтандардың жаулап алуы әкімшілік бірліктердің санын көбейтуді талап етті. XVI ғасырдың соңына қарай уәлаяттар саны 42-ге жетті.

Уәлаяттың атауы	Османлы және қазіргі түрік тіліндегі түпнұсқа атауы	Құрылған жылы	Алып жатқан жері	Ескертпе
Һабеш	Habeş	шам. 1554	Сауд Арабиясы, Судан, Эритрея, Сомали	Уәлаят Қызыл теңізді түгел қамтыды. «Мекке мен Медина» деп те аталды.
Адана	آضنه Ażana (Adana)	шам. 1608	Түркия
Һалеб	حلب Ḥaleb (Halep)	шам. 1516—1521	Сирия, Түркия
Алжир	جزاير غرب Cezâyîr-i Ġarb (Cezayir Garp)	1519	Алжир
Анатолы	Anadolu	шам. 1365	Түркия
Ракка	Rakka	шам. 1500-х	Ирак, Сирия, Түркия	Урфа деп те аталды
Бағдат	بغداد Baġdâd (Bağdat)	1535	Ирак
Басра	بصره Baṣra (Basra)	шам. 1552	Ирак, Кувейт
Босния	Bosna	1520-жылдары	Босния және Герцеговина, Сербия, Хорватия, Черногория
Будын	Budin	1541	Мажарстан, Сербия, Хорватия
Ван	Van	1548	Түркия
Диярбақыр	دياربكر Diyârbekir (Diyarbakır)	1515	Түркия, Ирак
Мысыр	مصر Mıṣır (Mısır)	1517	Мысыр, Израиль, Иордания, Сауд Арабиясы
Йемен	Yemen	1517-18, 1539	Йемен, Сауд Арабиясы
Кефе (Феодосия)	Kefe	шам. 1581	Украина, Ресей
Каниже	Kanije	1600	Мажарстан, Хорватия
Қараман	Karaman	1470	Түркия
Қарс	Kars	1579	Түркия	1845 жылы Ерзуруммен біріктірілді.
Кибрис	قبرص Ḳıbrıṣ (Kıbrıs)	1571	Кипр, Түркия	шам. 1660-1703 жылдары және 1784 жылы Эгей уәлаятының бөлігі.
Лахса	Lahsa	шам. 1579	Сауд Арабиясы, Кувейт, Катар	Тікелей сирек басқарылды
Мараш	Maraş, Dulkadır	шам. 1522	Түркия
Мусул	Musul	1500-жылдары	Ирак
Румелия	Rumeli	шам. 1365	Болгария, Грекия, Македония, Албания, Сербия, Черногория, Түркия	Османлы империясының еуропалық иеліктерінде орналасқан
Шылдыр	Çıldır	шам. 1579	Грузия, Түркия	Басқаша атауы — Мешхети.
Силистрия	Silistre	шам. 1599	Болгария, Румыния, Молдова, Украина	Оған Очаков бекінісі кірді; уәлаяттың алғашқы бейлебегі Қырым ханы болды.
Сивас	Sivas	1500-жылдары	Түркия
Сирия	Şam	1516-17	Сирия, Ливан, Израиль, Палестина, Иордания, Түркия мен Ирактың бір бөлігі.
Темешуар	Tımışvar	1552	Румыния, Сербия, Мажарстан
Трабзон, Лазистан	Trabzon	1500-жылдары	Грузия, Түркия	Сондай-ақ Трапезонт уәлаяты деп те аталды
Триполи (Шығыстағы Триполи)	Trablus-ı Şam (Trablusşam)	шам. 1570-х	Ливан, Сирия
Триполитания (Батыстағы Триполи)	Trablus-ı Garb (Trablusgarp)	1551	Ливия
Тунис	Tunus	1574	Тунис
Шеһризор	Şehrizor	1500-жылдары	Ирак, Иран	Сондай-ақ Шеризор немесе Керкүт деген атаулармен де танымал.
Эгей аралдары	Cezayir	1500-е	Грекия	Каптан паша аймағы (флот командирі); Теңізі деп те аталды, кейінірек Жезайыр-и Бахр-и Сефит
Егир	اكر Egir (Eğri)	1596	Мажарстан, Словакия
Ерзурум	Erzurum	шам. 1514—1534	Түркия