Павлодар облысының экономикасы

Қазіргі ғылыми мәліметтер Ертіс өңірінің ерте антропогенез аймақтарына жататынын, адамдардың өмір сүруіне, экономикалық тұрмысына қолайлы болғанын дәлелдейді. Тас ғасырында Ертіс өңірін мекендеген тайпалар еңбек құралдарын жасап, ұсақ аңдарды аулаумен айналысқан. Жалпы тарихи үрдістен айырмашылығы егін және мал шаруашылықтары бүкіл Қазақстандағыдай Ертістің Павлодар өңірінде де кейінірек ХVІІІ ғасырдың басында пайда болған.

Экономика жүйесі мен қазіргі орталықтандырылған рынок секторы Павлодар облысында Ресейдің орталық облыстарынан шаруалардың көшіп келуімен байланысты ХІХ ғасырдың екінші жартысында қалыптасқан.

Ресейдің түрлі облыстарынан шаруалардың көшіп келуімен Павлодар уезінің құнарлы далаларын игеру, ең бастысы астық дақылдарын өсіру басталды. Ертіс жайылмасында суармалы шабындықтардың, жайылымдардың болуы мал шаруашылығын дамытуға ықпал етті. Дәстүр бойынша жергілікті жұрт қой және жылқы шаруашылықтарымен айналысса, қоныстанушылар етті-сүт мал шаруашылығын дамытуға ат салысты.

Статистикалық мәлімет бойынша Павлодар облысында 1917 жылы мал басы көп болған, яғни Семей облысының жалпы мал басының 29%-ы осында болған.

Уезде ауыл шаруашылығы шикізатын ұқсату негізінде құрылған тамақ және жеңіл өнеркәсіп дамыды. Ұн тарту жақсы қарқын алды. 1908 жылы Павлодар уезінде 242, соның ішінде 4 су, 47 ат, 191 жел диірмені болды. Май былғау дами бастады.

1917 жылы Павлодар уезіндегі мал басы

Мал түлігі	Қазақтарда	Жұртшылықтың басқа топтарында	Жалпы мал басы
	Мың бас	%	Мың бас	%	Мың бас	%
Жылқы	263,1	81,4	60,1	18,6	323,2	100
Ірі қара мал	371,3	75,3	121,4	24,7	492,7	100
Қой мен ешкі	594,9	86,0	96,8	14,0	691,7	100
Шошқа	-	-	19,2	100	19,2	100

Павлодар облысы қойнауының пайдалы кен қазбаларына бай екені ежелден белгілі. ХІХ ғасырдың аяғы – XX ғасырдың басында шетел капиталының құйылуымен кен өндіру өнеркәсібінің түрлі салалары, соның ішінде бастылары – тұз өнеркәсібі, тас көмір мен полиметалл кендерін өндіру салалары пайда болды.

ХІХ ғасырдың басында Ертістің сол жағалауында кен заводы өнеркәсібі дами бастады. Павлодар уезінің алғашқы өнеркәсіпшілерінің бірі Попов алтын мен басқа кен орындарына барлау жүргізді. 1839 жылы Баянауыл мен Қарқаралы кеніштерінен алынған қорғасын, күміс пен мыс кендерін балқытатын алғашқы Благодатно-Стефановский заводын салған (завод 17 жыл жұмыс істеп, сол мерзім ішінде 78,3 мың пұт қорғасын, 33 пұттай күміс пен 394 пұт мыс балқытылды).

Павлодарлық көпес Деров шағын мөлшерде Софиев, Надежда, Царице-Александров кеніштерінде мыс өндіріп, Қарабидайық көлінің жағасында Екібастұзға тақау Вознесенск мыс балқыту заводында балқытты.

1893 жылы көпес Деров Екібастұздың тас көмір орындарын иемденіп, 9 барлау шахтасын (Никольская, Демьяновская, Артемьевская, Екатеринская, Владимирская, Ольгинская, Косумовская, Маринская, Воскресенская) салды.

1913 жылы Екібастұз кен орнын ағылшын концессиясы – Лесли Уркварт басқаратын «Қырғыз таукен өнеркәсібі акционерлік қоғамы» иелігіне алады.

Бірінші дүниежүзілік соғыс кезінде Қырғыз тау кен өнеркәсібі акционерлік қоғамы Екібастұзда жұмысқа кіріседі. Нов-Воскресенская шахтасында шапқы машинасы, ұрғымалы балға мен компрессорлы қондырғылардың көмегімен көмір өндіруді механикаландыру басталды.

Мұнда айына 7 мың тоннадай кокс шығаратын ульев типті 24 кокс пеші салынды. 1916 жылы 64 мың тонна көмір өндірілді, көмір өндіруді 1917 жылы 245 мың тоннаға, одан соң 500 мың тоннаға дейін жеткізу жоспарланған.

Шахталарды қалпына келтіруге ғана емес, қорғасын мен цинк заводтарын, жұмысшы поселкелері мен басқа объектілерді салуға назар аударылды. Толық жылдық жобалау қуатын цинктен 25 мың, қорғасын – 13 мың, мыс – 100, күміс – 210, алтын – 18 тоннаға жеткізу болжанған еді.

Ауыл шаруашылығы және өндіріспен бірге сауда дамыды. Павлодар уезі шикізат көзі ретінде біртіндеп Ресей рыногына еніп, соның бөлінбес бөлігіне айналды.

Павлодар уезінде ұн тартатын өнеркәсіп елеулі дамыды, жылдық өнімділігі 3,5 миллион пұттай 40 бу диірмен болды. Павлодардың өзінде 3 бу диірмені, су көлігінің механикалық шеберханалары, Могалин механика заводы, электр станциясы мен бір қатар ұсақ өнеркәсіп кәсіпорындары – темекі фабрикасы, сабын қайнататын завод, тері заводы орналасты. Етікші шеберханалары, қой терісінен тон тігетін, тоқаш, шұжық және басқа қолөнер өндірістері жұмыс істеді. 1928 жылы «Павлодартұз» тресі Колча сульфатты көлін есептегенде 16 тұзды көлді біріктірді, қорының қуаты зор болғанымен аз зерттелді.

1920 жылдан бастап Павлодар кірпіш заводы жұмыс істей бастады. Завод бастапқыда жылына 100-150 мың дана кірпіш шығарды. 1926-27 жылдары 600 мың данадан астам күйдірілген кірпіш шығарылды. 1928 жылға қарай екі миллион кірпіш шығаруға жұмысшылармен шарт жасалды.

1926 жылғы 1 қазаннан 1927 жылғы 1 қазанға дейін 9250 шелек сыра өндірілді, бір шелек мөлдір сыраның бағасы – 5 сом, өзіндік құны 3,26 сом, кірісі – 1,38 сом болды.

КСРО Жоғарғы Советі Президиумының 1938 жылғы 15 қаңтардағы Жарлығымен Павлодар облысы құрылды.

Қазақ ССР Орталық атқару комитетінің құрылысымен Павлодар облысының құрамына Павлодар, Каганович, Цурюпин, Ертіс, Куйбышев, Үрлітүп, Максим Горький, Бесқарағай, Лозов және Қарағанды облысынан бөлінген Баянауыл аудандары кірді. Павлодар облысының орталығы болып Павлодар қаласы бекітілді.

Сілтемелер

1. С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті Мұрағатталған 19 маусымның 2008 жылы.