Татарстан туы

	Татарстан Республикасының туы
Субъект	Татарстан
Мемлекет	Ресей
Қабылданған	29 қараша 1991
Пропорция	1:2
Авторлығы
Ту авторы	Тәуіл Қажыахметов
	Ортаққордағы медиафайлдар

Татарстан Республикасының мемлекеттік туы (тат. Татарстан Республикасының дәүләт байрагы) — елтаңба және әнұранмен бірге Татарстан Республикасының мемлекеттік рәмізі болып табылады.

Ту Татарстан Республикасы Жоғарғы Кеңесінің 1991 жылғы 29 қарашадағы № 1314-XII қаулысымен бекітілген және Ресей Федерациясының Мемлекеттік геральдикалық тізіліміне 378 тіркеу нөмірін берумен енгізілген. Қазіргі уақытта, Мемлекеттік Туды пайдалану ережелері «Татарстан Республикасының Мемлекеттік рәміздері туралы» Заңымен реттеледі.

Сипаттамасы

«Татарстан Республикасының мемлекеттік туы — жасыл, ақ және қызыл түсті көлденең жолақтары бар төртбұрышты ен. Ақ жолақ ту енінің 1/15 бөлігін құрайды және ені бірдей жасыл (ашық кобальт жасыл) және қызыл (ашық кадмий қызыл) түсті жолақтардың арасында орналасқан. Жоғарғы жағында жасыл жолақ. Тудың арақатынасы 1:2».

Татарстан Республикасының Мемлекеттік Туының түстері мынаны білдіреді:

жасыл — көктемнің жасыл желегі, жандану;
ақ — тазалық түсі
қызыл — жетілу, қуат, күш, өмір.

Тудың авторы — Татарстан Республикасының халық әртісі, Ғ.Тоқай атындағы Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты Тәуіл Қажыахметов.

Түсі	Жасыл	Қызыл
Pantone түстері	354 °C	179C
CMYK түстері	C100M0Y100K0	C0M100Y100K0
RGB түстері	97 174 86	193 51 35
HTML түстері	#61AE56	#C13323

Тарихы

Қазан хандығының байрағы

Нидерландық тарихшы Карл Алярдтың 1705 жылы Амстердамда басылып шыққан және 1709 жылы орыс тіліне аударылған кітабында «Татария патшасының» екі туы бейнеленген:

Татария Падишасының туы, сары, жатқан және сыртқа қараған қара айдаһарымен (ұлы жылан), василиск құйрығы бар. Тағы бір татар туы, көкірегі сарғыш түсті қара үкісі бар сары келеді.
Алярд K. Жаңа галаниялық кеме жасау: кемені толық жөндеу... Карлус Алярд бұзған. — М, 1709.

Кейбір зерттеушілер бұл тулардың тарихына күмән келтіреді.

П.Люкс-Вурмның «Исламның байрақтары» (P.Lux-Wurm, «Les drapeaux de l’Islam») кітабында «XV ғасырдағы Қазан хандығы туының» суреті бар.

Бұл екі бұрымшасы бар көк ен. Көк түс түркілер мен Шыңғыс ханның Моңғол империясының мұрагер мемлекеттері үшін дәстүрлі деп түсіндіріледі.

Сонымен қатар, Люкс-Вурм татарлардың әскери тулары ат құйрығымен безендірілген саптар болғандығын хабарлайды.

Алярдтың кітабындағы ту.
Алярдтың кітабындағы ту.
П.Люкс-Вурманың «Исламның байрақтары» (P.Lux-Wurm, «Les drapeaux de l’Islam») кітабындағы ту

Қазан губерниясы

Толық мақаласы: Қазан губерниясы

Қазан губерниясының елтаңбасы

Ресей империясының басқа губерниялары сияқты Қазан губерниясының да өз туы болған жоқ. Губернияның елтаңбасы 1856 жылы 8 желтоқсанда бекітілді. Елтаңбаның сипаттамасы: «Күміс қалқанда тәжді қара айдаһар, қанаттары мен құйрығы қызыл, тұмсығы мен тырнақтары алтын түсті; тілі қызыл. Қалқанға императорлық тәж кейілген және Әулие Андрей таспасымен байланыстырылып, алтын емен жапырақтарымен қоршалған».

Еділ-Орал штатының байрағы

Толық мақаласы: Еділ-Орал штаты

1918 жылы қаңтарда Қазан және Үфі губернияларының аумағындағы Үфіде өткен Ішкі Ресей және Сібір мұсылмандарының ІІ съезі автономиялы Еділ-Орал штатын және Бүкілресейлік мұсылмандар әскери кеңесі құрылғандығын жариялады. Еділ-Орал штатының туы — таңбаның (аландар, түркі және кейбір басқа халықтардың ата белгісі) бейнесі бейнеленген көк түсті ен болды. 1918 жылы сәуірде Брест бейбітшілік келісімі жасалғаннан кейін мемлекетті Қызыл Әскер жойды, дегенмен шілдеде көтерілісші чехтармен бірге татарлар ЕОШ ұлттық әкімшілігін қалпына келтірді. 1918 жылдың аяғында БМӘК әскері Колчак әскеріне 16-татар полкі ретінде кірді.

Ұлы Отан соғысы кезінде нацистік Германия әскерлерінің құрамында Еділ халықтарының өкілдерінен (татарлар, башқұрттар, марилер, мордвалар және т.б.) тұратын Еділ-Орал легионы соғысты, алайда сарбаздары аттас мемлекеттің байрағынан өте қатты ерекшеленетін танымбелгісі бар жапсырмаларды тақты.

Еділ-Орал штатының байрағы (Ғаяз Ысқақидің «Еділ-Орал» кітабы негізінде жасалған, 1933).
«Еділ-Орал» легионының жапсырмасы

Татар АКСР байрағы

Толық мақаласы: Татар Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы

1920 жылы 27 мамырда РКФСР құрамында Татар Автономиялық Социалистік Кеңестік Республикасы құрылды (ол кезде атаудан «автономиялық» сөзі жиі алынып тасталатын). 1926 жылғы ТКСР конституциясының жобасында ту былай сипатталған:

Татар Социалистік Кеңес Республикасының туы Ресей Социалистік Федеративтік Кеңестік Республикасымен ортақ, бірақ «РКФСР» деген жазудың орнына татар және орыс тілдерінде «ТКСР» деген жазу жазылады.
1926 жылғы ТАКСР Конституциясының жобасы ^[2]

1937 жылғы Конституция бойынша Татар АКСР туы саптың бұрышында алтын жазулармен жазылған қызыл түсті ен болды:

112-бап. Татар Автономиялық Кеңестік Социалистік Республикасының мемлекеттік туы – РКФСР мемлекеттік туы, қызыл еннен тұратын, сол жақ бұрышында, саптың жоғарғы жағында орыс және татар тілдерінде «РКФСР» деген алтын әріптер жазылған, «РКФСР» деген жазудың астында өлшемі кіші әріптермен, орыс және татар тілдерінде «Татар АКСР» жазуы қосылған.

1937 жылғы ТАКСР Конституциясы ^[3]

1954 жылы РКФСР туы өзгертілді: сап ұзындығының 1/8 ені болатын көк тік жолақ, саптың жоғарғы бөлігінде жұлдыз және орақ пен балға болды. ТАКСР туы танымбелгісінің астында «ТАКСР» деген жазудың болуымен ғана ерекшеленді. 1978 жылғы 31 мамырда 9-шақырылым ТАКСР Жоғарғы Кеңесінің кезектен тыс IX сессиясында жаңа Конституция — «Татар АКСР» (екі жолда) енгізілгеннен кейін. Ту Конституцияның 158-бабында бекітілген:

158-бап. Татар АКСР-нің Мемлекеттік туы РКФСР Мемлекеттік туы болып табылады, ол тудың бүкіл енінің тұғырында ашық көк жолағы бар, ұзындығының сегізден бір бөлігін құрайтын қызыл төртбұрышты ен. Қызыл еннің жоғарғы сол жақ бұрышында алтын орақ пен балға және олардың үстінде алтын жиекпен көмкерілген қызыл бесбұрышты жұлдыз бейнеленген, ал олардың астында алтын әріптермен «Татар АКСР» деген жазу орналастырылған. Ту енінің ұзындығына қатынасы 1:2.

1978 жылғы ТАКСР Конституциясы ^[4]

ТАКСР туы туралы ереже 1981 жылы 1 маусымда бекітілді.

ТАКСР туының жобасы (1926)
ТАКСР туы (1937—1939)
ТАКСР туы (1939—1954)
ТАКСР туы (1954—1978)
ТАКСР туы (1978—1990)

Қазіргі заманда

1990 жылы 30 тамызда Татарстанның мемлекеттік егемендігі туралы Декларация қабылданды. Алғашында, республика атауынан «автономиялық» сөзі алынып тасталды, ал 1992 жылы 7 ақпанда мемлекет ресми түрде «Татарстан Республикасы» деп аталды. Жаңа мемлекеттік ту қабылданғанға дейін диагональ бойынша бөлінген жасыл-қызыл биколордағы ақ жарты ай мен жұлдыздың бейнесінен тұратын Татар қоғамдық орталығының туы танымал болды (көлденең түстері бар нұсқалар сирек кездесетін). Суретшілер Р.Нұғманов, А.Мұхаметшин (жасыл-сары-қызыл триколор) және т.б өздерінің ту үлгілерін ұсынды.

Жаңа мемлекеттік рәміздерді әзірлеу үшін арнайы комиссия құрылды. Ол бір жылдай жұмыс істеді. 1991 жылы тамызда Республиканың Жоғарғы Кеңесі елтаңба мен тудың нұсқаларын бекітті. Ту қызыл еннен және саптағы екі жіңішке тік жолақтан тұрды: қызыл жұлдыз бен ақ жарты ай бейнеленген көк пен ақ (дизайн Т. Хазиахметов). Қызыл жұлдыз Татарстан тарихының кеңестік кезеңін, жарты ай – исламды бейнеледі. Тудың түстері ТАКСР ескі туын кішкене қайталады. Жоба «Кеңестік Татария» газетінде жарияланды, бірақ сол беті ешқашан бекітілмеді^[5].