Қазақстан Республикасының Президенті
Қазақстан Республикасының Президенті — Қазақстан Республикасының мемлекет басшысы және ҚР Қарулы Күштерінің Жоғарғы Бас Қолбасшысы, елдегі ең жоғарғы лауазым.
| Қазақстан Республикасының Президенті | |
 Президент байрағы | |
| Басқару түрі | |
|---|---|
| Ресми резиденциясы | |
| Тағайындалды |
тікелей дауыс беру арқылы |
| Өкілеттігінің мерзімі |
7 жыл, қайта сайлану құқығы жоқ |
| Лауазым пайда болды | |
| Алғашқысы | |
| Сайты | |
.jpg)
Тарихы
1990 жылғы 24 сәуірде Қазақ КСР Президентінің лауазымын белгілеу және Қазақ КСР Конституциясына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы Қазақ КСР заңымен Нұрсұлтан Назарбаев Қазақ КСР Президенті болып сайланды.[1] Сайланған кезінде Назарбаев Қазақстанды 1989 жылғы 22 маусымнан бастап Қазақ КСР Коммунистік партиясы Орталық Комитетінің бірінші хатшысы болып басқарған болатын.
1991 жылғы 1 желтоқсанда Қазақстанда тұңғыш рет жалпыхалықтық Президент сайлауы өтті. Дауыс беруге келген 88.2% сайлау 98.78% дауыс жинап Нұрсұлтан Назарбаев жеңіске жетті.
1991 жылғы 16 желтоқсанда Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі Қазақстанның мемлекеттік тәуелсіздігін жариялады.
1993 жылдың жаңа Конституциясы арқылы Қазақстанда қоғам дамуына динамика беріп, бірпартиялық саяси басқарудан, экономикалық монополия жүйесінен және тарихи идеологиядан бас тарту арқылы Жоғарғы Кеңеске қатысу ауқымды өкілет берілді.[2]
Бұл конституцияға сәйкес, президент жалпыхалықтық дауыс беру арқылы бес жыл мерзімге сайланды, бір адам екі мерзіммен шектелді.
1995 жылы 29 сәуірде президент Назарбаевтың өкілеттігін 2000 жылдың 1 желтоқсанына дейін ұзарту туралы референдум өтті. Мұны 91.26% келушілердің сайлаушылардың 95.46% қолдаған.
1995 жылы 30 тамызда республикада бүкілхалықтық референдум өтті, нәтижесінде Қазақстан Республикасының жаңа Конституциясы қабылданды. Бұл конституция бойынша президент жалпыхалықтық дауыс беру арқылы 5 жыл мерзімге сайланды. Президент туғаннан Қазақстан азаматы болуы керек, 40 жастан кіші болмауы керек, мемлекеттік (қазақ) тілді еркін білуі қажет, Қазақстанда кемінде 15 жыл тұруы керек және жоғары білімі болуы керек.[3]
1998 жылы 7 қазанда Қазақстан конституциясына, оның ішінде президентке қатысты өзгертулер енгізілді — оның өкілеттік мерзімі 7 жылға дейін ұлғайтылды, президент үшін белгіленген шектік жас мөлшерін (65 жас) алып тастады, оған міндетті түрде қатысу қажеттілігі де белгіленді, Президенттік сайлауда сайлаушылардың 50%-ы болып қажеттілігі жойылды, Қазақстанның барлық мемлекеттік қызметшілері үшін осындай шектеуді алып тастады. Конституцияға енгізілген өзгерістермен бір мезгілде кезектен тыс президент сайлауы белгіленді.
10 қаңтар күні 1999 жылы бірінші кезектен тыс президент сайлауында Нұрсұлтан Назарбаев 79.78%, Серікболсын Әбділдин 11.7%, Ғани Қасымов 4.61%, Энгельс Ғаббасов 0.76% дауыс жинады.[4]
2005 жылғы 4 желтоқсанда Қазақстанда үшінші жалпыхалықтық президент сайлауы өтті. Нұрсұлтан Назарбаев сайлаушылардың 91.15 % дауысын жинап, жеңіске жетіп, алдағы 7 жылда билікте қалды. Оппозициялық кандидат Жармахан Тұяқбай 6.61 % дауыс жинады. Ел тарихында алғаш рет кандидаттар арасында теледебаттар өтті.[5]
2007 жылғы 21 мамырда Конституцияға, оның ішінде президент лауазымына қатысты өзгерістер қайтадан енгізілді. Парламенттік өзгерістері кезінде Ата заңға 30 түзету жасалды. Президенттің өкілеттігінің мерзімі 5 жылға өзгертілді. Бірақ, "бір адам қатарынан екі реттен артық президент болып сайлана алмайды" деген тармаққа "бұл шектеу Қазақстан Республикасының Тұңғыш президентіне қолданылмайды" деген есептеме қосылды. Сонымен өзара өкілеттігін жүзеге асыру кезеңінде президенттің саяси партиядағы қызметін тоқтатуына сөз қосылды.[6]
2011 жылғы 3 сәуірде елде кезектен тыс сайлауы тағайындалды.[7] Нәтижесінде жалпы дауыстың 95.5% жинаған Назарбаев қайта сайланды.[8]
2015 жылғы 26 сәуірде Қазақстанда тағы бір кезектен тыс президент сайлауы жүргізілді. Сайлауда Назарбаев сайлаушылардың 97.75% дауысын алды да, тағы қайта сайланды.[9]
2019 жылғы 19 наурызда президент Нұрсұлтан Назарбаев өкілеттігінің аяқталуына бір жыл қалғанда отставкаға кетті.[10] Президент міндетінің атқарушысы болып Конституция бойынша Сенат төрағасы тағайындалатындықтан Назарбаевтың ізбасары Қасым-Жомарт Тоқаев болды.[11] Көп ұзамай 9 сәуір күні Тоқаевтың жарлығы арқылы кезектен тыс президент сайлауының 9 маусым күні өтетіні бекітілді.[12] Сайлау нәтижесінде Тоқаев жалпы дауыстың 70.96% жинады да, елдің екінші президенті болды.[13]
2022 жылғы 17 қыркүйекте Қасым-Жомарт Тоқаев конституцияға өзгертулерге қол қойды, оған сәйкес президенттің өкілеттік мерзімі 7 жылдық болды да, қайта сайлануға тыйым салынды.[14]
Президенттер тізімі
Саяси партиясы ҚКП Отан → Нұр Отан Аманат Партиясыз
- Статусы
Президент міндетін атқарушысын білдіреді
| # | Суреті | Аты-жөні (өмір сүрген жылдары) |
Сайлауы | Өкілеттік мерзімі | Саяси партиясы | ||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Қызметін бастады | Қызметін аяқтады | Қызмет еткені | |||||
| 1 | 
|
Нұрсұлтан Назарбаев (1940 туған) |
1990 | 24 сәуір 1990 | 20 наурыз 2019 | 28 жыл, 330 күн | ҚКП (–1991) |
| 1991 1999 |
Партиясыз (1991–1999) | ||||||
| 2005 2011 2015 |
Отан → Нұр Отан (1999–) | ||||||
| 2 | _(cropped_2).jpg)
|
Қасым-Жомарт Тоқаев (1953 туған) |
— | 20 наурыз 2019 | 12 маусым 2019 | 84 күн | Нұр Отан → Аманат |
| 2019 | 12 маусым 2019 | Қазіргісі | 4 жыл, 190+ күн | Аманат (–2022) | |||
| 2022 | Партиясыз (2022–) | ||||||
Ескертпе 16 желтоқсан 1991 жылға дейін мемлекет басшысын Қазақ КСР Президенті деп атайтын.
Тағы қараңыз
Дереккөздер
- ↑ Тұңғыш Президенттің ерен еңбегі.
- ↑ Тұңғыш Президенттің ерен еңбегі.
- ↑ Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев.
- ↑ Қазақстандағы президент сайлауы. Хроника.
- ↑ 1991-2022. Қазақстан президенті болғысы келгендер.
- ↑ Тәуелсіздік жылдарында Қазақстанның Конституциясы қалай өзгерді.
- ↑ Қазақстан Республикасы Президентінің кезектен тыс сайлауын тағайындау туралы.
- ↑ 2011 жылы ҚР Президентінің кезектен тыс сайлауы өткізілді.
- ↑ Қазақстан президенті болғысы келгендер.
- ↑ ҚазТАГ агенттігінің нұсқасы бойынша 2019 жылдың 10 басты оқиғасы.
- ↑ Назарбаев өкілеттігін тоқтату туралы шешім қабылдады. Халыққа үндеуінің толық мәтіні (қаз.). informburo.kz (19 наурыз 2019). Тексерілді, 24 желтоқсан 2023.
- ↑ Тоқаев ҚР Президентінің кезектен тыс сайлауын жариялады (қаз.). BAQ.kz (9 сәуір 2019). Тексерілді, 24 желтоқсан 2023.
- ↑ Results of the early election of the President of the Republic of Kazakhstan, held on June 9, 2019 (ағыл.). Қазақстан Республикасының Орталық сайлау комиссиясы (10 June 2019). Тексерілді, 24 желтоқсан 2023.
- ↑ Тоқаев президенттікті 7 жылдық бір мерзіммен шектеу және Астана атауын қайтару туралы түзетулерге қол қойды.