II Ислам Герей

II Ислам Герей (қырымтат. II İslâm Geray, ? — 1588) — 1584-1588 жылдары болған Қырым ханы. I Дәулет Герей ханның ұлы.

II Ислам Герей қырымтат. II İslâm Geray
Лауазымы
Ту 16-Билеуші, Падишаһ және Ұлы Қырым ханы Ту
1584
Ізашары	II Мехмет Герей
Ізбасары	II Сағадат Герей
Ту Билеуші, Падишаһ және Ұлы Қырым ханы Ту
1584 — 1588
Ізашары	II Сағадат Герей
Ізбасары	II Ғазы Герей
Өмірбаяны
Діні	ислам
Дүниеге келуі	белгісіз Ақкерман, Осман империясы
Қайтыс болуы	1588 (1588) Ақкерман
Династия	Герейлер
Әкесі	I Дәулет Герей
Балалары	Мүбарак Герей

Өмірбаяны

Таққа отырғаннан кейін Қырым ханы I Дәулет Герей (1551-1577) ұлы Ислам Герейді Ыстанбұлға жібереді. Ханзада отыз жылдан астам Сұлтан сарайында аманат («рехина») ретінде өмір сүрді. 1574 жылы Ислам Герей Ыстанбұлдан Бурсадағы дәруіш ғибадатханасына барады, сондықтан кейінірек «дәруіштік хан» деген лақап атқа ие болды. Дәруіш ретінде Ислам Герей намаз оқумен, медитациямен және философиялық ойтолғамдарымен айналысып, саясаттан алыс болды.

1584 жылдың көктемінде Ислам Герейдің ағасы Қырым ханы Семіз II Мехмет Герей (1577-1584) сұлтанның жарлықтарын орындаудан бас тартып, Кефе қаласын қоршауға алды. Османлы сұлтаны III Мұрат (1574-1595) ханзада Ислам Герейді Бурсадан Ыстанбұлға шақырып, оны жаңа Қырым ханы деп жариялады.

Алып Герей Османлы эскадрасымен келуі

Осман паша Ислам Герейді хан етіп жариялауы

1584 жылы мамырда Ислам Герей түрік жаңа шеріктерінің жасақтарымен Кефеге келді. Әли бей Шырын бастаған қырым мырзаларының көпшілігі Мехмет Герейді қалдырып, жаңа ханның жағына өтті. Тек Мансұрлар руы ғана Мехмет Герейге адал болып қала берді. Жаңа хан Ислам Герейдің жағына бауырлары қалғай Алып Герей, Селәмет Герей және Шақай Мүбарак Герей өтті. Тақтан тайдырылған Мехмет Герей хан ұлдарын және Мансұр мырзаларын ертіп күресті жалғастыру үшін жаңа күштер жинау мақсатында Ноғай Ордасына баруды жоспарлап, Кефеден қашады. Алып, Селәмет және Мүбарак Герей ханзадалар атты әскер жасақтарымен олардың соңынан аттанады. Орқапы маңында Мехмет Герей ұсталып, қалғай Алып Герейдің бұйрығымен буындырып өлтірілді.

Ислам Герей түрік әскерімен бірге Кефе мен Бақшасарайдан жолға шығып, хан тағына отырады. Ислам Герей бауыры Алып Герейді (1584-1588) қалғай етіп, тағы бір бауырын Шақай Мүбарак Герейді нұреддин етіп тағайындайды.

Ислам Герейдің (1584-1588) билігі II Мехмет Герейдің үлкен ұлы Сағадат Гереймен қанды күреспен сипатталады. 1584 жылы мамырда әкесі қайтыс болғаннан кейін Сағадат Герей інілері Мұрат және Сафа Гереймен бірге Ноғай ұлыстарына қашады. Онымен бірге Мансұр мырзалары, ағайынды Есеней және Арсланай Дебейлер болды.

Ислам Герей билікке келгеннен кейін үш айдан соң Сағадат Герей бауырларымен бірге Қырым хандығына қарсы алғашқы жорығын бастайды. Ноғай мырзалары хан тағы үшін күресте ханзадаларға әскери көмек көрсетеді. 15 мың ноғай әскерін бастаған Сағадат Герей Қырымға басып кіріп, Бақшасарайға жақындайды. Ол кезде төрт мыңнан астам бейлер мен мырзалар ханның астанасында болып, Кефе маңындағы іс-әрекеттері үшін Ислам Герейден марапат күтіп тұрған еді. Сағадат Герей Бақшасарайды қоршауға алды. Жеті күндік қорғаныстан кейін Ислам Герей хан астанадан қашып кетеді. Ислам Герей Балықлаваға келіп, ол жерден түрік гарнизонының қорғауындағы Кефеге кемемен барады. Бақшасарайдан Алып пен Селәмет Герей ханзадалар да Кефеге қашады. Кефеден Ислам Герей Ыстанбұлға хат жазып, сұлтаннан әскери көмек сұрайды.

Сағадат Герей ноғай мырзаларының қолдауымен ағасы Ислам Герейді Бақшасарайдан қуып шығып, хан астанасын басып алды. Бірақ Сағадат Герей Бақшасарайда ұзақ қалмай, ханның қазынасын алып, Кефеге қарсы жорыққа шығады. Кейбір Қырым бейлері Сағадат Герей жағына өте бастады. Ескі Қырым ежелгі астанада Сағадат Герейді бейлер хан тағына көтереді. Сағадат Герей ноғай әскерімен құлатылған хан Ислам Герей жасырынған Кефе бекінісін қоршауға алады. Османлы сұлтаны III Мұрат кефелік бейге Ислам Герейге әскери көмек көрсетуді бұйырды. Ыстанбұлдан 4 мың адамдық түрік әскерін галералармен Қырымға жіберіледі. Сағадат Герей Кефені екі жарым ай бойы сәтсіз қоршауға алады.

1584 жылдың күзінде түрік әскері Кефеге келгеннен кейін Алып Герей қалғай Сағадат Герейге қарсы шабуылға шықты. Жаңа шерік артиллериясының атқылауынан кейін ноғай атты әскері Кефеден шегінуге мәжбүр болды. Ескі Қырым маңындағы Индол өзенінің аңғарында болған шайқаста Алып Герей Сағадат Герейді жеңген соң, соңғысы бауырлары Мұрат және Сафа Гереймен бірге Қырымнан Ноғай ұлыстарына қашты.

Келесі 1585 жылы Сағадат Герей ағасы Қырым ханы Ислам Герейге қарсы екінші жорығын жасады. Бірақ Қырымға жақындағанда Алып Герей қалғай татар әскерімен інісін тоқтатып, кері шегіндірді. Сағадат пен Сафа Герейлер Құмықияға, ал бауырлары Мұрат Герей Астраханға барып, орыс патшасы Федор Иоанновичтің қызметіне орналасты.

Тақты түріктердің көмегімен ғана ұстаған Қырым ханы II Ислам Герей өзінен бұрынғы ханнан айырмашылығы, өзін Осман сұлтанына қатысты өте бағынышты және қорлық танытып, жамағат намазында ханның аты сұлтанның есімінен кейін есте қала бастаған әдет-ғұрыпты енгізді.

Қырым ханы Ислам Герей Мәскеудің оңтүстігіне және поляк-литвалық иеліктерге қарсы жойқын жорықтар ұйымдастырды. 1587 жылы маусымда Алып Герей қалғай мен Селәмет Герей бастаған 40 мың адамдық татар ордасы оңтүстік орыс жеріне басып кірді. Патша үкіметі татарларға қарсы Тула маңында орналасқан үлкен әскер жіберді. Бірақ Қырым ханзадалары Окаға қарай ілгерілемей, шекара маңайын ойрандаумен ғана шектелді. Орыс полктары жақындаған сайын қырым татарлары далаға асығыс шегінді. Қудалау кезінде негізгі күштермен қосылып үлгермеген татар «қашаларының» көпшілігін талқандады. Шайқастарда отыз мыңдай татарлар мен ноғайлар қаза тапты.

Ислам Герей тұсында Запорожие казактары түрік-қырым иеліктеріне шапқыншылықтар жасап, Ақкерман мен Көзлевтерді қиратты.

1588 жылдың қысында Қырым ханы Ислам Герей татар әскерімен бірге поляк-литва иеліктеріне қарсы жорыққа шықты. Онымен бірге бауырлары Алып Герей мен Фатих Герей де барды. Хан Ақкерманға келіп, татарлармен бірге әрекет етуі тиіс түрік әскерлерінің келуін күтті. 1588 жылы наурызда Қырым ханы Ислам Герей Ақкерманда дүниеден өтті.