Ақтөбе губерниясы
Ақтөбе губерниясы — РКФСР құрамындағы Қырғыз (1925 жылдан бастап – Қазақ) АКСР 1921-1928 жылдары болған әкімшілік-аумақтық бірлігі. Орталығы – Ақтөбе қаласы.
| Губерния | |
| Ақтөбе губерниясы | |
| Әкімшілігі | |
|---|---|
| Ел | |
| Кіреді | |
| Әкімшілік орталығы | |
| Тарихы мен географиясы | |
| Құрылған уақыты | |
| Таратылған уақыты | |
| Жер аумағы |
442,7 мың км² |
| Тұрғындары | |
| Тұрғыны |
468,8 мың адам (1926) |
Таратылған Орынбор-Торғай губерниясының құрамынан Ақтөбе губерниясын құру туралы шешім 1920 жылы 11 желтоқсанда Қырғыз АКСР орталық атқару комитетінің 1-сессиясында (1921 ж. 8 желтоқсанда БОАК бекітті) қабылданды. Губернияның шекаралары бірнеше рет өзгертілді. 1928 жылы 17 қаңтарда округтік бөлініске өтуге байланысты Ақтөбе губерниясы таратылды (БОАК 3 қыркүйекте бекітті). Сонымен бірге оның аумағы Қазақ АКСР Адай және Ақтөбе округтері арасында бөлінді.
Географиясы
өңдеу1926 жылғы мәліметтер бойынша губернияның ауданы 442 664 км² болды. Солтүстіктен оңтүстікке кесіп өтетін (20-35 км) орташа биіктігі шамамен 250 м болатын енсіз Мұғалжар тауын қоспағанда губернияның жер бедері жазық болып келетін. Мұғалжар Каспий және Арал теңіздері су алаптарының су айрығы саналатын. Губерния шегінде Каспий теңізі алабына Ембі, Сағыз өзендері және Жайық салалары жататын. Олардан басқа губерния аумағынан ірі Ырғыз өзені ағып өтетін. Бұл өзендердің барлығы суы аз, тартыңқы болатын, сол себепті жазда құрғап қалатын. Көлдер мен кейбір өзендер ащы тұзды болды.
Ақтөбе облысының климаты құбылмалы, жауын-шашын жылына 100-ден 300 мм-ге дейін жетеді (ең көбі губернияның солтүстік-батысында, ең азы оңтүстік-шығыста). Ақтөбеде қыстың орташа температурасы -12,9°С, жазғы температура +21,6°С болды. Ақтөбенің солтүстік-батысында әлсіз қара топырақты, оңтүстігінде қызғылт топырақты, губернияның оңтүстік-шығысында қоңыр топырақты болды. Арал маңында құмдар басым болды. Сортаңдар бірталай көп болды.
Әкімшілік бөлінісі
өңдеуҚұрылған кезде губерния құрамында Ақтөбе, Ырғыз, Темір және Ойыл уездері болды[1].
1921 жылы 12 сәуірде Ақтөбе губерниясын 4 ауданға бөлу бекітілді:
- Ақбұлақ ауданы. Орталығы — Ақбұлақ ауылы. Құрамына 18 болыс кірді.
- Ақтөбе ауданы. Орталығы — Ақтөбе қаласы. Құрамына 41 болыс кірді.
- Можар ауданы. Орталығы — Романкөл ауылы. Құрамына 20 болыс кірді.
- Темір ауданы. Орталығы — Темір қаласы. Құрамына 27 болыс кірді.
1921 жылы 26 мамырда құрамында 17 болыс болған Ырғыз ауданы бұрынғы Орынбор-Торғай губерниясынан Ақтөбе губерниясына ауыстырылды. 1921 жылы 21 қазанда Ырғыз ауданынан жаңа Қарабұтақ (4 болыс) және Шалқар (7 болыс) аудандары бөлініп шықты. 1921 жылы 19 қарашада Орал губерниясының құрамынан 14 болыстан тұратын Ойыл ауданы берілді. 1921 жылы 19 желтоқсанда Можар ауданы таратылды.
1922 жылы 5 шілдеде барлық аудандар таратылып, олардың орнына 5 уез құрылды:
- Ақбұлақ уезі. Орталығы — Ақбұлақ ауылы. Құрамына 15 болыс кірді.
- Ақтөбе уезі. Орталығы — Ақтөбе қаласы. Құрамына 39 болыс кірді.
- Ырғыз уезі. Орталығы — Ырғыз қаласы. Құрамына 8 болыс кірді.
- Темір уезі. Орталығы — Темір қаласы. Құрамына 20 болыс кірді.
- Шалқар уезі. Орталығы — Шалқар қаласы. Құрамына 6 болыс кірді.
1923 жылы 27 қарашада 8 болыстан тұратын Торғай уезі Ақтөбе губерниясына (Қостанай губерниясынан) берілді. 1924 жылы 12 қаңтарда Ырғыз уезі, 16 қаңтарда Ақбұлақ уезі таратылды.
1927 жылы 28 маусымда Торғай уезі Ақтөбе губерниясының құрамынан шығарылып, бір бөлігі Сырдария губерниясының, бір бөлігі Қостанай округінің құрамына берілді.
Тұрғындары
өңдеуАқтөбе губерниясының халқы 1926 жылғы халық санағы бойынша 5 қалада және 6302 ауылдық елді мекенде тұратын 468 882 адам болды. Халықтың уездер бойынша бөлінуі келесідей болды:
| Уез | Тұрғындары, адам | Ауданы, км² | Халықтың тығыздығы, адам/км² |
Қалалануы, % |
|---|---|---|---|---|
| Ақтөбе | 207 917 | 58 649 | 3,5 | 10,0 |
| Темір | 75 918 | 76 097 | 1,0 | 7,9 |
| Торғай | 94 520 | 165 593 | 0,6 | 1,9 |
| Шалқар | 90 527 | 142 325 | 0,6 | 7,5 |
| Жалпы губернияда | 468 882 | 442 664 | 1,1 | 7,6 |
Губерния халқының ұлттық құрамы 1926 жылғы халық санағы бойынша мынадай болды: қазақтар – 68,3%; украиндар – 18,9%; орыстар – 9,3%; татарлар – 1,7%[2].
Экономикасы
өңдеуАқтөбе губерниясының өнеркәсібі өте нашар дамыды. Ол кезде белгілі пайдалы қазбалар (көмір, мұнай және тақтатас) игерілмеді. 1920 жылдардың басында губернияда 439 өнеркәсіп кәсіпорны болса, оның 17-сінде ғана 30-дан астам жұмысшы жұмыс істеді. Жұмысшылардың жалпы саны 3525 адамды құрады. Өнеркәсіптің негізін ауыл шаруашылығы шикізатын – астық, тері, сүт және т.б. өңдеу кәсіпорындары құрады. Кәсіпорындардың басым бөлігі Ақтөбе уезінде орналасты.
Губерниядағы жалғыз темір жол — губернияны солтүстік-батыстан оңтүстік-шығысқа қарай өтетін Орынбор-Ташкент желісі болды. Кеме жүретін өзендер және тас жолдар болмады. Губерниядан жүн, тері мен ет, ал өнімді жылдары астық тасымалданды. Негізінен арзан тоқыма, шай, ауылшаруашылық құралдары әкелінді.
Дереккөздер
өңдеу- ↑ Декрет ВЦИК. О разделе б. Оренбурго-Тургайской губернии Автономной Киргизской Социалистической Советской Республики на 3 губернии.(қолжетпейтін сілтеме)
- ↑ 1926 жылғы Бүкілодақтық халық санағы. РКФСР аймақтары бойынша халықтың ұлттық құрамы (орыс.). Демоскоп. Тексерілді, 27 ақпан 2016.
| Бұл мақалада еш сурет жоқ.
Мақаланы жетілдіру үшін қажетті суретті енгізіп көмек беріңіз. Суретті қосқаннан кейін бұл үлгіні мақаладан аластаңыз.
|