Уикипедия

Валентина Владимировна Терешкова

Валентина Владимировна Терешкова (орыс. Валентина Владимировна Терешкова; 6 наурыз 1937 жыл, Ярославль облысы) — КСРО ұшқыш-ғарышкері, әлемдегі тұңғыш әйел-ғарышкер (1963), Кеңес Одағының Батыры (1963), авиация генерал-майоры (1995)[1].

Валентина Терешкова
Валентина Владимировна Терешкова
Туған кездегі есімі

Валентина Терешкова

Туған күні

6 наурыз 1937 (1937-03-06) (87 жас)

Туған жері

Үлкен Масленниково, Тутаев ауданы, Ярославль облысы, РСФСР, КСРО

Білімі

Н. Е. Жуковский атындағы әскери-әуе инженерлік академиясы (1969)

Ғылыми дәрежесі

техника ғылымдарының кандидаты (1977)

Ғылыми атағы: профессор

Партиясы

КОКП (1960-1991)

Біздің үй - Ресей (1995)

Ресей өмір партиясы (2003)

Біртұтас Ресей (2008 жылдан бастап)

Мансабы

инженер, ұшқыш-ғарышкер, саясаткер

Жұбайлары

1)Андриян Григорьевич Николаев; 2)Юлий Георгиевич Шапошников

Марапаттары

Кеңес Одағының Батыры Социалистік еңбек ері 1 дәрежелі Мінсіз қызметі үшін медалі (КСРО) 2 дәрежелі Мінсіз қызметі үшін медалі (КСРО) 3 дәрежелі Мінсіз қызметі үшін медалі (КСРО) Владимир Ильич Лениннің туғанына 100 жыл мерекелік медалі Еңбек Қызыл Туы ордені Ленин ордені Қазан төңкерісі ордені

Қолтаңбасы

Қолтаңбасы

КСРО Жоғарғы Кеңесінің VII-XI шақырылымдарының депутаты (1966-1989), КСРО Жоғарғы Кеңесі Президиумының мүшесі (1974-1989). Кеңес Әйелдері Комитетінің (1968-1987) және Шет елдермен достық пен мәдени байланыстың кеңестік қоғамдары одағының (1987-1992) жетекшісі.

Ресейлік саясаткер, РФ Мемлекеттік Думасының депутаты, «Единая Россия» партиясының Жоғарғы Кеңесінің мүшесі. 2020 жылы наурызда ол Ресей Федерациясының Конституциясына Ресейдің қазіргі Президенті Владимир Путинге тағы екі рет президенттік сайлауға түсуге мүмкіндік беретін түзету ұсынды.

Балалық және жастық шағы

өңдеу

Валентина Терешкова Ярославль облысы, Тутаев қаласының маңындағы Үлкен Масленниково ауылында Беларуссиядан көшіп келген шаруалардың отбасында дүниеге келген. Әкесі - Терешков Владимир Аксенович (1912-1940), Могилев облысы, Белиничский ауданы, Выйлово ауылында туған. Тракторшы. 1939 жылы Қызыл Армия қатарына шақырылды. Кеңес-Фин соғысында хабарсыз кетті. Анасы - Терешкова (Круглова) Елена Федоровна (1913-1987), Витебск облысы, Дубровен ауданы, Еремеевщина ауылынан, тоқыма фабрикасының жұмысшысы. Отбасында Людмила атты үлкен әпкесі мен Владимир деген інісі болған[2].

1945 жылы ол Ярославль қаласындағы №32 орта мектепке оқуға түсті (қазіргі таңда мектеп өз атымен аталады)[3]. Музыкаға икемі бар ол бос уақытында домра ойнауды үйренді. Ол 1953 жылы жеті сыныпты бітірді.

1954 жылы отбасына көмектесу үшін Валентина Ярославль шиналар зауытына дайындық кезінде монтаждау және вулканизациялау цехында білезікші ретінде жұмысқа орналасты. Онда диагональды кескіш машинаны басқарды. Сонымен бірге, 1954-1955 жылдары Ярославль қаласындағы №10 жұмысшы жастарға арналған мектептің 8-9 кешкі сыныбында оқыды.

1955 жылдың сәуір айынан бастап Ярославльдегі «Красный Перекоп» өнеркәсіптік мата фабрикасының лента цехында созба жасаушы болып жұмыс істеді (оның анасы мен үлкен әпкесі де комбинатта жұмыс істеді[4]). 1955 жылдан 1960 жылға дейін Ярославль жеңіл өнеркәсіптің сырттай техникумында мақта иіру технигі мамандығы бойынша оқыды. 1957 жылы ол комсомол қатарына қабылданды. 1960 жылдың 11 тамызынан 1962 жылдың наурызына дейін - «Красный Перекоп» зауытының комсомол комитетінің босатылған хатшысы. Ол зауыттың мәдениет үйінің халық аспаптары оркестрінде домра ойнады.

1959 жылдан бастап Ярославльдағы аэроклубта парашютпен секірумен айналысты (90 секіру орындады).

Ғарышкерлер отрядында

өңдеу
 
Кесене мінбесінде 1963 жылы 22 маусымда

Кеңес ғарышкерлерінің алғашқы сәтті ұшуларынан кейін Сергей Королевтің ғарышқа әйел-ғарышкерді ұшыру идеясы пайда болды[5]. 1962 жылдың басында үміткерлерді іздеу келесі талаптар бойынша басталды: парашютші, 30 жасқа дейін, бойы 170 см-ге дейін және салмағы 70 кг-ға дейін. Жүздеген үміткерлердің бесеуі таңдалды: Жанна Йоркина, Татьяна Кузнецова, Валентина Пономарева, Ирина Соловьева және Валентина Терешкова.

Терешкова ғарышкерлер құрамына қабылданғаннан кейін, қалған қыздармен бірге қатардағы әскери шенімен жедел әскери қызметке шақырылды.

Дайындық

өңдеу

Терешкова 1962 жылы 12 наурызда ғарышкерлер корпусына қабылданып, 2-ші отрядтың студент-космонавты ретінде дайындықтан өте бастады. 1962 жылы 29 қарашада ол ОКП қорытынды емтихандарын өте жақсы бағаға тапсырды. 1962 жылдың 1 желтоқсанынан бастап Терешкова 1 дивизияның 1 отрядының ғарышкері болды. 1963 жылдың 16 маусымынан бастап, яғни ұшудан кейін бірден 1-ші отрядтың нұсқаушы-ғарышкері болды және 1966 жылдың 14 наурызына дейін осы қызметті атқарды.

Жаттығу кезінде дененің ғарышқа ұшу факторларына төзімділігі бойынша дайындықтан өтті. Жаттығулар термокамерада өтті, мұнда + 70 ° С температурада және 30% ылғалдылықта ұшу костюмінде болу керек. Оқшаулау камерасы - дыбыстардан оқшауланған бөлме, әр үміткерге 10 күн бойы сол жерде болуға тура келді.

МиГ-15-те гравитациялық нөлдік жаттығу өтті. Параболикалық слайдты орындау кезінде ұшақтың ішінде салмақсыздық 40 секундқа орнатылды және мұндай сеанстар бір рейс үшін 3-4 болды. Әр сессия барысында келесі тапсырмаларды орындау қажет болды: аты-жөнін жазу, тамақ ішуге тырысу, радиода сөйлесу.

Парашют жаттығуларына ерекше назар аударылды, өйткені ғарышкердің өзі қонар алдында бөлек шығарылды және парашютпен қонды. Түсіру аппаратын су басу қаупі әрқашан болғандықтан, теңізде парашютпен секіру бойынша технологиялық, яғни өлшемі бойынша сыймайтын, скафандр бойынша жаттығулар да өткізілді.

Сайлау

өңдеу

Бастапқыда екі әйел экипажының бір уақытта ұшуы жоспарланған болатын, бірақ 1963 жылы наурызда олар бұл жоспардан бас тартты. Олардың алдында бес үміткердің біреуін ғана таңдау міндеті тұрды.

Терешкованы бірінші әйел-ғарышкер рөліне таңдағанда, дайындықтан сәтті өтуінен бөлек, саяси сәттер де ескерілді: Терешкова жұмысшылардан, ал, мысалы, Пономарев пен Соловьев — қызметкерлерден болды. Сонымен қатар, Терешкова екі жаста болғанда оның әкесі Владимир Кеңес-фин соғысы кезінде қайтыс болды. Ұшудан кейін Терешковқа Кеңес Одағы оның қызметі үшін не істей алатындығы туралы сұрағанда, ол әкесінің қайтыс болған жерін табуды өтінді.

Таңдаудың соңғы критерийі кандидаттың белсенді қоғамдық қызмет жүргізу қабілеті болды[6] — адамдармен кездесу, ел мен әлем бойынша көптеген сапарларда көпшілік алдында сөйлеу, кеңестік жүйенің артықшылықтарын барлық жағынан көрсету,

... біздің партиямызды, Ленин идеяларын, коммунизмді дәріптеу және біздің жаққа миллиондаған адамдарды, әсіресе әйелдерді тарту.

— Николай Каманин[7]

Басқа үміткерлер, одан гөрі нашар дайындығы жоқ (медициналық тексеру нәтижелері бойынша және әйел-ғарышкер кандидаттардың теориялық дайындығы бойынша Терешкова соңғы орында тұрды)[8], Терешковадан осындай қоғамдық қызметке қажетті қасиеттерден едәуір төмен болды[9]. Сондықтан ол ұшуға негізгі үміткер болып тағайындалды, И.Б. Соловьева — резервтік, ал В. Л. Пономарева — қосалқы.

Терешкова «Восток-6» ұшқышы болып тағайындалған кезде, ол американдық астронавттардың алғашқы Жас отряды Гордон Куперден 10 жас кіші болды.

«Восток-6»-да ұшу

өңдеу
 
Валентина Терешкова формада
 
Әйелдің ғарышқа алғашқы ұшуының 50 жылдығына арналған Әзербайжан пошта блогы

Терешкова 1963 жылы 16 маусымда (әлемдегі әйел-ғарышкердің алғашқы ұшуы) Восток-6 ғарыш кемесімен ғарышқа ұшты. Ол шамамен үш күнге созылды. Старт Байқоңырда «Гагарин» алаңынан емес, резервтік алаңнан басталды. Сонымен бірге орбитада ғарышкер Валерий Быковский басқаратын Восток-5 ғарыш кемесі болды. Ғарышқа ұшпастан бұрын Терешкова туыстарына парашютшілер жарысына кететінін айтқан, ал олар ғарышқа ұшу туралы радиодағы жаңалықтардан білді. Ғарышкерлерді іріктеумен және дайындаумен айналысқан Генерал-лейтенант Николай Каманин Терешкованың старты жайлы осылай сипаттады[10]:

Зымыранды, кемені дайындау және барлық техникалық қызмет көрсету жұмыстары өте жақсы өтті. Барлық қызметтер мен жүйелердің жұмысының анықтығы мен үйлесімділігі бойынша Терешкова Гагариннің стартын еске салды. 1961 жылы 12 сәуірдегідей, 1963 жылы 16 маусымда ұшу жақсы дайындалып, жақсы басталды. Терешкованы кемені ұшыруға дайындық және орбитаға шығару кезінде көргендердің бәрі, радиодан оның санауларын тыңдаған адамдар бірауыздан: «Ол Попович пен Николаевтан гөрі стартты жақсы бастады» - деді. Иә, мен бірінші әйел-ғарышкерді таңдауда қателеспегеніме өте қуаныштымын.

Терешкованың ұшу кезіндегі шақыруы - «Чайка». Оның стартты бастамас бұрын айтқан сөзі: «Ей! Аспан! Шляпаңды шеш!», В.Маяковскийдің «Облако в штанах» өлеңінен үзінді болды. Ұшу кезінде Николай Каманин былай деп жазды[11]:

Терешковамен бірнеше рет сөйлестім. Оның шаршағаны сезіледі, бірақ ол мұны мойындағысы келмейді. Соңғы байланыс сессиясында ол Ленинград ИПа-ның қоңырауларына жауап бермеді. Біз теледидар камерасын қосып, оның ұйықтап жатқанын көрдік. Мен оны оятып, алдағы қону және қолмен бағдарлау туралы сөйлесуге тура келді. Ол кемені екі рет бағыттауға тырысты және тангажға бағдарлау мүмкін еместігін ашық мойындады. Бұл жағдай бізді қатты алаңдатады: егер сіз қолмен отыруға тура келсе және ол кемені бағыттай алмаса, онда ол орбитадан шықпайды. Ол біздің күмәнімізге: «Уайымдамаңыз, мен бәрін таңертең жасаймын», - деп жауап берді. Ол өте жақсы байланыс жасайды, жақсы ойлайды және әзірге бірде-бір қате жібермеді.

Кейін ұшқыш берген командалар басқару қозғалысының бағытын қолмен өзгерткені белгілі болды (кеме тренажерде жұмыс істеген кезде дұрыс емес бағытқа бұрылды). Терешкованың айтуынша, мәселе басқару сымдарын дұрыс орнатпағаннан болды: командалар төмендетуге емес, кеменің орбитасын көтеруге берілді. Автоматты режимде полярлық дұрыс болды, бұл кемені үнемі бағыттауға және отырғызуға мүмкіндік берді. Бұл оқиға туралы Терешкова қырық жылдан астам уақыт бойы айтпаған, өйткені С.П. Королев одан бұл туралы ешкімге айтпауын өтінді[12][13].

Сол кезде кеңестік ғарыштық бағдарламаны медициналық қамтамасыз етуге жауапты медицина ғылымдарының докторы, профессор В.И. Яздовскийдің айтуынша, әйелдер етеккір циклінің 14-18-ші күнінде ғарыштық ұшудың төтенше жүктемелеріне төтеп бере алмайды. Терешкованы орбитаға шығарған тасымалдаушының старты бір күнге кешіктірілгендіктен, дәрігерлер қарастырған ұшу режиміне төтеп бере алмағаны анық. Яздовский сонымен бірге: «Терешкова, телеметрия және теледидарлық бақылау мәліметтері бойынша, ұшуды негізінен қанағаттанарлық деңгейде өткізді. Жердегі байланыс станцияларымен келіссөздер баяу жүргізілді. Ол өзінің қимыл-қозғалыстарын күрт шектеді. Қозғалыссыз отырды. Ол вегетативті сипаттағы денсаулығының өзгеруін айқын көрсетті» - деп айта кетті.

Жүрек айнуы мен физикалық қолайсыздыққа қарамастан[14] Терешкова жерді 48 рет айналып өтіп, ғарышта үш күнге жуық уақыт өткізді. Онда ол борт журналын басқарды және көкжиекті суретке түсірді. Олар кейінірек атмосферадағы аэрозоль қабаттарын анықтау үшін пайдаланылды. «Восток-6» түсірілетін аппараты Алтай өңірінің Баев ауданына аман-есен қонды. Қонғаннан кейін, үш күндік ыңғайсыздықтан, бірден медициналық нұсқауларға қарамастан, Терешкова жергілікті өнімдерді жеді[15].

Статистика[16]

# Старт кемесі Старт, UTC Экспедиция Қону кемесі Қону, UTC Ұшуы Ашық ғарышқа шығу Ашық ғарыштағы уақыты
1 Восток-6 16.06.1963, 09:29 Восток-6 Восток-6 19.06.1963, 08:20 02 күн 22 сағат 51 минут 0 0

Терешкова — КСРО-ның №6 ұшқыш-ғарышкері (шақыру белгісі - «Чайка»), әлемнің 10-шы ғарышкері; ғарышта жалғыз өзі ұшқан әлемдегі жалғыз әйел[17].

19 жылдан кейін, 1982 жылдың тамызында келесі болып ғарышқа ұшқан әйел - Светлана Савицкая болды.

Ұшудан кейінгі жасақтағы қызмет

өңдеу
 

1969 жылғы 30 сәуір — 1997 жылғы 28 сәуір аралығында – орбиталық кемелер мен станциялар тобының 1-ші Басқармасы 1-ші бөлімінің Ғарышкерлер жасағының нұсқаушы-ғарышкері, жалпы және арнайы мақсаттағы орбиталық басқарылатын кешендер тобының нұсқаушы-ғарышкері-сынаушысы, Ғарышкерлер жасағының 1-ші тобы.

Терешкова отрядта қалып, 1982 жылы «Союз»ҚК әйелдер экипажының командирі болып тағайындалды. 1997 жылы 30 Сәуірде Терешкова шекті жасқа толуына байланысты 1962 жылғы әйелдер құрамының соңғы құрамы ретінде отрядтан шықты.

1997 жылдан – Ғарышкерлерді даярлау орталығының аға ғылыми қызметкері.

Терешкова ғарышқа ұшып келгеннен кейін Н.Е. Жуковский атындағы Әскери-әуе инженерлік академиясына оқуға түсті. Оны үздік бітіріп, кейінірек техника ғылымдарының кандидаты, профессор, 50-ден астам ғылыми жұмыстардың авторы болды. Терешкова Марсқа бір бағытта ұшуға дайын болды[18].

Қоғамдық-саяси қызмет

өңдеу
 
Валентина Терешкова Финляндияға сапары кезінде. 2002 жыл

1962 жылдың наурыз айынан – КОКП мүшесі. 1966-1989 жылдары — КСРО Жоғарғы Кеңесінің VII—XI шақырылымдарының депутаты. 1968-1987 жылдары Кеңес әйелдері комитетін басқарды. 1969 жылы – Халықаралық демократиялық әйелдер федерациясының вице-президенті, дүниежүзілік бейбітшілік кеңесінің мүшесі. 1971-1990 жылдары — КОКП ОК мүшесі. КОКП XXIV, XXV, XXVI және XXVII съездерінің делегаты. 1974-1989 жылдары – КСРО Жоғарғы Кеңесі Президиумының депутаты және мүшесі. 1987-1992 жылдары – шет елдермен кеңестік достық және мәдени байланыс қоғамдары одағы президиумының төрағасы. 1989-1992 жылдары — КСРО және «Родина» қоғамынан халық депутаты.

1969 жылы 22 қаңтарда Брежневке жасалған қастандық барысында офицер Виктор Ильин атқан көлікте болған.

1992 жылы – Ресей Халықаралық ынтымақтастық қауымдастығы президиумының төрағасы. 1992-1995 жылдары – Ресей Халықаралық ынтымақтастық және даму агенттігі төрағасының бірінші орынбасары. 1994-2004 жылдары – Ресей Халықаралық ғылыми және мәдени ынтымақтастық орталығының жетекшісі.

2003 жылдың 14 қыркүйегінде Ресей партиясының II съезінде 4-ші шақырылымдағы Мемлекеттік Думаға сайлауда депутаттыққа кандидат ретінде Федералды партиялық тізім бойынша 3 нөмірімен ұсынылды[19], бірақ партия блогы сайлау кедергісін жеңе алмады.

2008-2011 жылдары – «Единая Россия» партиясынан Ярославль облыстық думасының депутаты, төрағаның орынбасары.

2008 жылдың 5 сәуірінде Санкт-Петербургте өткен Пекин олимпиадасының алау эстафетасының ресейлік алау ұстаушысы болды.

2011 жылы Ярославль аймақтық тізімі бойынша «Единая Россия» партиясынан Ресей Мемлекеттік думасының депутаты болып сайланды. Терешкова Елена Мизулина, Ирина Ярова және Андрей Скочеммен бірге христиан құндылықтарын қорғау жөніндегі фракцияаралық депутаттық топтың құрамына кіреді; осы тұрғыда ол Ресей Конституциясына өзгерістер енгізуді қолдады, оған сәйкес «православие Ресейдің ұлттық және мәдени ерекшелігінің негізі болып табылады». 2011 жылдың 21 желтоқсанынан бастап – Мемлекеттік Думаның федералды құрылым және жергілікті өзін-өзі басқару жөніндегі комитеті төрағасының орынбасары.

2013 жылы Ярославль облыстық Думасына сайлауда партияның тізімін басқарды[20].

2014 жылдың 7 ақпанында 2014 жылы Сочиде өткен қысқы Олимпиада ойындарының ашылу салтанатында ол Олимпиада жалауын көтерген Ресейдің сегіз таңдаулы тұлғаларының бірі болды[21].

Терешкованың көмегімен Ярославльде университет ашылды. Жеңіл өнеркәсіп техникумының жаңа ғимараты, өзен вокзалы, планетарий салынды. Еділ жағалауы абаттандырылды. Өмір бойы туған мектебіне және Ярославль балалар үйіне көмек көрсетеді.

2015 жылдан бастап — «Память поколений» коммерциялық емес қайырымдылық қорының президенті.

2016 жылдың 18 қыркүйегінде өткен парламенттік сайлауда Ярославль, Иваново, Кострома және Тверь облыстарын қамтитын «Единая Россия» аймақтық тобында екінші орын алып, Мемлекеттік Думаның депутаты болды[22].

Ресей Федерациясының Тергеу комитеті жанындағы Қоғамдық кеңестің[23] құрамына кіреді.

Заң шығару қызметі

өңдеу

2011 жылдан бастап 2019 жылға дейін VI және VII шақырылымдардың Мемлекеттік Думасы депутатының өкілеттігін орындау барысында 21 заң шығару бастамасының және федералдық заңдар жобаларына түзетулердің бірлескен авторы болды[24].

2018 жылы ол ресейліктердің теріс реакциясын тудырған зейнеткерлік жастың өсуіне[25] дауыс берді.

2020 жылы 10 наурызда Мемлекеттік Думада Ресей Конституциясына енгізілген түзетулерді талқылау кезінде ол президенттік мерзімдердің санына қатысты шектеулерді алып тастауды ұсынды (не толық, не ескерілмейді — «күшін жояды» - қазіргі президенттің бұрынғы шарттары)[26][27][28]. Бұл ұсынысты оның екінші нұсқасында Мемлекеттік Дума қабылдады[29][30]. Терешкованың сөзінен кейін саяси белсенділердің наразылық пикеттері өтті[31]. Қорлайтын пікірлер пайда болды. Әдепсіздікке ренжіді (ол 1977 жылғы КСРО Конституциясын және Л.И. Брежневтің жеке басын мақтады[32]) және депутатқа қауіп төнді — Думаның төрағасы В.В. Володин Терешковаға шабуылдарды [маңыздылығы бойынша] жалпы елге шабуылдармен теңестірді[33]. Росреестр Терешкованың жылжымайтын мүлкі туралы деректерді жіктеді[34]. Ғалымдар, заңгерлер және журналистер тобы «нөлдеу» идеясына қарсы шықты[35]. Бірінші әйел-ғарышкерді бірқатар қалалардың Құрметті азаматы атағынан айыру және оның құрметіне аталған көшелердің атын өзгерту туралы петициялар құрылды[36], оның ішінде Новосібір Академқалашығында[37]. Түзетудің авторы сыншыларға жауап бере отырып, оларды Ресейге деген сүйіспеншіліктің жоқтығы және жағымсыз істер жасауға ұмтылды деп айыптады[38], сонымен қатар ол өз бастамасы үшін азаматтардан алғыс алғанын айтты[39]. 1 шілдедегі Бүкілресейлік дауыс беру нәтижелері бойынша («пакеттік» форматта) Конституцияға түзетулер жиынтығы қолдау тапты.

Жеке өмірі

өңдеу
 
Ұшқыш-ғарышкерлер Валентина Терешкова мен Андриян Николаевтың салтанатты үйлену рәсімі. Мәскеу, 3 қараша 1963 жыл
  • Бірінші күйеуі (1963-1982) — Андриян Григорьевич Николаев (1929-2004) – 3-ші кеңестік ғарышкер. Үйлену тойы 1963 жылы 3 қарашада Ленин тауларындағы үкіметтік сарайда өтті. Қонақтар арасында Н.С.Хрущев болды. Терешкова некеден кейін және ажырасқанға дейін Николаева-Терешкова қос фамилиясымен жүрді. Бұл неке ресми түрде 1982 жылы, қызы Елена кәмелет жасына толғаннан кейін, бұзылды. 3-Ғарышкермен ажырасудың себептері туралы Терешкова бір кездері: «жұмыста — алтын, үйде-деспот» – деп айтқан[40].
  • Қызы – Елена Андрияновна Терешкова (8 маусым 1964 ж. туған) — әлемдегі әкесі мен анасы ғарышкер болған тұңғыш бала[41].
  • Еленаның бірінші күйеуі ұшқыш Игорь Алексеевич Майоров болды.
  • Екінші күйеуі – ұшқыш Андрей Юрьевич Родионов. 2013 жылы Елена Терешкова — ортопед-хирург, ЦИТО-да жұмыс істейді[42].
  • Немерелері: Алексей Игоревич Майоров (20 қазан 1995 ж. туған) және Андрей Андреевич Родионов (18 маусым 2004 ж. туған)[43].
  • Екінші күйеуі — Юлий Георгиевич Шапошников (1931-1999) – медицина қызметінің генерал-майоры, орталық травматология және ортопедия институтының (ЦИТО) директоры.

Терешкова ғарыштан оралғаннан кейін Ярославльде Голубятная көшесінде (қазір Терешкова көшесі) үш бөлмелі пәтер алды, ол анасымен, тәтесімен және қызымен бірге көшіп келді.

2004 жылы жүрекке күрделі ота жасалды, ол инфаркттың алдын алды[44].

2012 жылы өзінің 75 жылдығын Ярославльде салтанатты түрде атап өтті.

Терешкова ғарыштан жердің барлық континенттерін көргеннен кейін, ол Австралияға баруды армандаған. Көп жылдан кейін ол өзінің арманын орындады[45][46].

Марапаттары мен атақтары

өңдеу

Біліктілігі

өңдеу

1963 жылғы 16 маусымнан бастап – 3-сыныпты ғарышкер.

Спорттық жетістіктері

өңдеу
  • Парашют спорты бойынша 1-разряд.
  • 1963 жылы 19 маусымда — КСРО еңбек сіңірген спорт шебері.

Әскери атақтары

өңдеу
  • 15 желтоқсан 1962 – кіші лейтенант.
  • 16 маусым 1963 – лейтенант.
  • 16 маусым 1963 – капитан.
  • 9 қаңтар 1965 – майор.
  • 14 қазан 1967 – подполковник.
  • 30 сәуір 1970 – инженер-полковник, 1975 жылдан — полковник-инженер.
  • 1995 – генерал-майор.
  • 1997 жылдың 30 сәуірінен бастап отставкада.

Валентина Терешкова – Ресей армиясының тарихындағы алғашқы әйел-генерал.

Ресей және КСРО марапаттары

өңдеу
 
Дмитрий Медведев Валентина Терешкованы «Достық» орденімен марапаттау сәті. 2011 жылғы 12 сәуір
  • Кеңес Одағының Батыры (КСРО Жоғарғы Кеңесі Президиумының 1963 жылғы 22 маусымдағы Жарлығы, Ленин ордені және "Алтын жұлдыз" медалі) — "Восток-6" корабль-спутнигінде ғарышта ұзақ ұшуды жүзеге асырғаны үшін;
  • І дәрежелі "Отанға сіңірген еңбегі үшін" ордені (1 наурыз 2017) — Ресей мемлекеттілігін нығайтуға, парламентаризмді дамытуға және белсенді заң шығару қызметіне қосқан зор үлесі үшін[47];
  • II дәрежелі "Отан алдындағы еңбегі үшін" ордені (6 наурыз 2007) — отандық космонавтиканың дамуына қосқан зор үлесі үшін[48];
  • III дәрежелі "Отан алдындағы еңбегі үшін" ордені (6 наурыз 1997) — мемлекет алдындағы еңбегі және отандық космонавтиканың дамуына қосқан зор жеке үлесі үшін[49];
  • Александр Невскийдің ордені (12 маусым 2013) — Ресей парламентаризмінің дамуына қосқан зор үлесі және белсенді заң шығару қызметі үшін;
  • Құрмет ордені (10 маусым 2003) – Халықаралық ғылыми, мәдени және қоғамдық байланыстардың дамуы мен нығаюына қосқан зор үлесі үшін[50];
  • Достық ордені (12 сәуір 2011) — отандық басқарылатын космонавтиканың дамуына қосқан зор үлесі және ұзақ мерзімді жемісті қоғамдық қызметі үшін[51];
  • Ленин ордені (6 мамыр 1981) — прогрессивті жұртшылықпен және шет елдердің бейбітсүйгіш күштерімен байланыстарды дамыту және нығайту жөніндегі табысты қызметі үшін (екінші);
  • Октябрь революциясы ордені (1 желтоқсан 1971);
  • Еңбек Қызыл Ту ордені (5 наурыз 1987 жыл) — көп жылғы белсенді және жемісті қоғамдық қызметі үшін;
  • медальдар;
  • КСРО ұшқыш-ғарышкері (22 маусым 1963 жыл) – "Восток-6" ғарыш кемесінде ғарышта ұзақ ұшуды жүзеге асырғаны үшін;
  • Гуманитарлық қызмет саласындағы 2008 жылғы үздік жетістіктері үшін Ресей Федерациясының Мемлекеттік сыйлығы (2009 жылғы 4 маусым);
  • Ресей Федерациясы Үкіметінің Ю.А. Гагарин атындағы ғарыш қызметі саласындағы сыйлығы (2011) — отандық басқарылатын ғарышкерлікті дамыту, алғашқы басқарылатын ұшуларды жүзеге асыруға жеке қатысу, ғарыш қызметі саласындағы халықаралық ынтымақтастықты дамыту, отандық ғарышкерліктің жетістіктерін танымал еткені үшін.

Ресей Федерациясы субъектілерінің марапаттары:

  • "Ярославль жерінің игілігіне еңбектері үшін" медалі[52];
  • I дәрежелі "Мәскеу облысына сіңірген еңбегі үшін" белгісі (21 Ақпан 2017 ЖЫЛ) — жастарды әскери-патриоттық тәрбиелеуге және белсенді қоғамдық қызметке қосқан үлкен үлесі үшін[53].

Ресей Федерациясы Президенті мен Үкіметінің марапаттары:

  • Ресей Федерациясы Президентінің Құрмет грамотасы (3 наурыз 2012) — мемлекет алдындағы қызметі және белсенді қоғамдық қызметі үшін;
  • Ресей Федерациясы Президентінің алғысы (2 наурыз 2000) — отандық және әлемдік космонавтиканың қалыптасуы мен дамуына қосқан зор үлесі үшін[54];
  • Ресей Федерациясы Президентінің алғысы (9 сәуір 1996) - отандық космонавтиканың дамуына қосқан зор жеке үлесі үшін[55];
  • Ресей Федерациясы Үкіметінің құрмет грамотасы (16 маусым 2008) — көп жылдық жемісті мемлекеттік және қоғамдық қызметі үшін, басқарылатын космонавтиканың дамуына қосқан зор жеке үлесі үшін және ғарыштық ұшуды жүзеге асырудың 45 жылдығына байланысты[56];
  • Ресей Федерациясы Үкіметінің құрмет грамотасы (12 маусым 2003) — басқарылатын космонавтиканың дамуына қосқан зор жеке үлесі үшін[57];
  • Ресей Федерациясы Үкіметінің құрмет грамотасы (3 наурыз 1997) — космонавтиканы дамытуға, халықаралық ғылыми және мәдени байланыстарды нығайтуға қосқан үлесі және көпжылдық адал еңбегі үшін;
  • Ресей Федерациясы Үкіметінің алғысы (6 наурыз 2002) — ұзақ мерзімді жемісті мемлекеттік және қоғамдық қызметі үшін[58].

Ресей Федерациясының ведомстволық марапаттары:

  • "Сириядағы әскери операцияға қатысушы" медалі (Ресей Федерациясының Қорғаныс Министрлігі, 2016)[59];
  • "Жауынгерлік достастықты нығайтқаны үшін" медалі (Ресей Федерациясының Қорғаныс министрлігі, 2018)[60];
  • "Ғарышқа адалдығы үшін" белгісі ("Роскосмос" МК, № 001, 2017)[61].

Шетелдік марапаттар

өңдеу
  • КСРО Социалистік Еңбек Ері "Алтын жұлдыз" медалі және Клемент Готвальд ордені (тамыз 1963);
  • БХР Социалистік Еңбек Ері "Алтын жұлдыз" медалі және Георгий Димитров ордені (9 қыркүйек 1963);
  • Карл Маркс ордені және Беккер медалі (қазан 1963, ГДР);
  • I дәрежелі Грюнвальд кресті (қазан 1963, ПНР);
  • I дәрежелі Тришакти патта ордені (қараша 1963, Непал);
  • Индонезия Республикасының II дәрежелі жұлдыз ордені (қараша 1963);
  • Вольта ордені (қаңтар 1964, Гана);
  • ВНР Мемлекеттік Ту ордені (сәуір 1965);
  • МХР Еңбек Ері "Алтын Соемб" медалі және Сухэ-Батор ордені (мамыр 1965, МХР);
  • 1 дәрежелі мәдениет ордені (тамыз 1969, Ауғанстан);
  • Иордания Жұлдызы орденінің Үлкен лентасы (желтоқсан 1969, Иордания);
  • "Азаматтық еңбегі үшін" ордені (Сирия);
  • "Ніл алқа" ордені (қаңтар 1971, ОАР);
  • Вьетнам Еңбек Ері "Алтын жұлдыз" медалі (қазан 1971);
  • Бернардо О'Хиггинс ордені және әуе күштерінің Алтын белгісі (Наурыз 1972, Чили);
  • 1 дәрежелі Югославия Туы ордені (қараша 1972);
  • "Ғылымдағы жетістіктері үшін" ордені (17 қараша 1973, СРР);
  • Күн ордені (1974, Перу);
  • Плая-Хирон ордені және "Ана Бетанкур" ордені (1974, Куба);
  • "Қару бойынша бауырластықты нығайтқаны үшін" медалі (1976, НРБ);
  • Достық ордені (1997, Лаос)[62];
  • Үлкен лентасы бар ханзада Бранимир ордені (17 Ақпан 2003, Хорватия).

Ғылыми, қоғамдық және діни ұйымдардың марапаттары

өңдеу
 
Ярославль облысына қайырымдылық сапарында, 1999 жыл
  • КСРО ҒА К.Э. Циолковский атындағы алтын медалі;
  • "Ғарышты игерудегі жетістіктері үшін" планетааралық қатынастар Британдық қоғамының алтын медалі (ақпан 1964, Ұлыбритания);
  • "Космос" алтын медалі (ФАИ);
  • Астронавтика бойынша Галамбер сыйлығы;
  • Жолио-Кюри атындағы Әлемнің алтын медалі (1964, Франция);
  • Аэронавтика және ғарыштық ұшулар жөніндегі Халықаралық комитеттің "Жел раушаны" ордені;
  • Италия әйелдер одағының «Алтын мимозасы» (1963);
  • Комсомол Орталық Комитетінің «Комсомолдағы белсенді жұмысы үшін» төсбелгісі (1963);
  • ВДНХ алтын медалі (28 маусым 1963);
  • КСРО ДОСААФ Құрмет белгісі (1 шілде 1963);
  • Әйелдер Олимпиадасының жетістіктерін қоғамдық тану сыйлығы (2003)[63];
  • «Жыл аңызы» ұлттық сыйлығы «Ресей аңызы» аталымы бойынша (2004)[64];
  • Эдуард Рейннің Құрмет Сақинасы (2007);
  • Серафим Саровтың II дәрежелі ордені (ROC; 2007);
  • Монах Евфросин ордені, Мәскеудің Ұлы Герцогинясы, II дәрежелі (РОК; 2008);
  • I дәрежелі Даңқ және Құрмет ордені (РОК; 6 наурыз 2012 ж.)[65];
  • Қасиетті Ұлы Шәһид Анастасияның Императорлық ордені (12 шілде 2013 жыл, Ресей Император Үйі);
  • Эдуард Володин атындағы «Императорлық мәдениет» ұлттық сыйлығы (2015) «Оқиғалар. Ерліктер. Адамдар» Отан алдындағы борышына және қызметіне адалдығы үшін;
  • І дәрежелі Мәскеудің Ұлы Герцогинясы Монах Евфросине ордені (РОК; 6 наурыз 2017 ж.)[66];
  • Патриархтық храмды жасаушының төсбелгісі (ROC; 2018)[67].

Қалалардың Құрметті азаматы

өңдеу

Калуга, Ярославль, Владикавказ, Алагир, Щелково (Ресей), Қарағанды, Байқоңыр (1995 жылға дейін — Ленинск, Қазақстан, 1977), Гюмри (1990 жылға дейін — Ленинакан, Армения, 1965), Витебск (Беларусь, 1975), Монтре (Швейцария), Дранси (Франция), Монтгомери (Ұлыбритания), Полицци-Генероза (Италия), Дархан (Моңғолия, 1965), София, Бургас, Петрич, Стара Загора, Плевен, Варна (Болгария, 1963), Братислава (Словакия, 1963).

Сіңірген еңбегін мойындау

өңдеу
 
1983 жылы бірінші әйел-ғарышкер Валентина Терешкованың ұшқанына 20 жыл толуына орай шығарылған КСРО мыс-никельдік 1 рубль ескерткіш монетасы

Терешковаға "ХХ ғасырдың ұлы әйелі" атағы берілді[68].

Терешкованың есімімен аталған:

  • Айдағы кратер[69];
  • Кіші планета 1671 Chaika (оның шақыру белгісі бойынша – «Чайка»);
  • 1962 жылы САЭ картасында белгіленген және 1965 жылы немесе одан бұрын аталған Антарктидадағы Ханзада Улафтың жағасындағы Терешкованың оазисі (координаттары: 67°57' Е. е. 44°30' ш. б. HGЯO)[70];
  • Әр түрлі қалалардағы көшелер, соның ішінде: Александровта, Балахта, Балашихта, Витебскта, Владивостокта, Данковта, Рубцовскта, Дзержинскте, Гродно, Донецкте, Иркутскте, Ишимбада, Кемеровта, Әзербайжанның Ленкоран қаласында, Клинда, Королевте, Костромада, Красноярскте, Липецкте, Минералды Суларда, Мытищахта, Нижний Новгородте, Новосибирскте, Новочебоксарскта, Орынборда, Пензада, Петропавл-Камчатскида, Улан-Удэ, Ульяновскта, Ярославльде, Новочеркасскта, Марий Эл Республикасының Медведево ауылында, Гудермес даңғылында, Тверь алаңында, Евпаториядағы жағалауда;
  • Ярославльдағы (өзінің оқыған жерлерінде), Новочебоксардағы, Қарағандыдағы және Есік қаласындағы (Алматы облысы) мектептер;
  • Курск қаласындағы спорттық-сауықтыру орталығы (Солянка шатқалы, 16); Калининград облысындағы балалар мен жасөспірімдердің сауықтыру және демалу спорт орталығы (Калининградтан 45 км);
  • "Космос" мұражайы (оның ауылының жанында), мәдени-ағарту орталығы[71] және Ярославльдегі кітапхана[72];
  • Челябинскінің Тракторозавод ауданындағы балалар паркі[73];
  • Щелкина қаласындағы (Қырым, Ленин ауданы) Азов теңізінің жағасындағы алқап (беседка) В.Терешкова есімімен аталады, дегенмен оның энергетиктер қаласына сапары туралы ақпарат расталмаған;
  • Қарағандыдағы қонақ үйдің атауы В. Терешкованың "Чайка" шақыру белгісімен берілген. Ол сол жерде ұшып келгеннен кейін демалған;
  • Өзен, «Валентина Терешкова» жолаушылар кемесі[74];
  • Тепловоз TEP70BS-052[75] «Чайка» экспрессімен жұмыс істейді Ярославль - Рыбинск[76].

Терешкованың ескерткіштері орнатылды: Мәскеудегі ғарышкерлер аллеясында, Алтай өлкесінің Баев ауданында, жерге қонған аумағында және Челябинскідегі өз есімімен аталатын балалар саябағында[77]. Сондай-ақ, Ярославльдегі Терешкованың туған жеріне ескерткіш орнату жоспарлануда. Ескерткіштердің бірі Львов қаласында орнатылған, бірақ қоғамда оны декоммунизация туралы заң аясында бұзу ұсынылды[78]. Ярославль облысының бұрынғы губернаторы Анатолий Лисицын оны Ярославльге орнатуды ұсынады.

1983 жылы В.Терешкова бейнеленген ескерткіш монета шығарылды[79]. Осылайша, Валентина Терешкова портретін тірі кезінде кеңестік монетаға салған жалғыз кеңес азаматы болды.

Ярославльде В.В. Терешкова сыйлығына жыл сайынғы қалалық жеңіл атлетикалық эстафета өткізіледі. Ярославль әскери-патриоттық тәрбие орталығы ДОСААФ оның есімімен аталады.

Валентина Терешковаға арналған әндер: "Шағала қызының аты" (Александр Долуханянның музыкасы, Марк Лисянскийдің өлеңдері, Орындаушы — Муслим Магомаев), "Валентина" (молдаван тілінде, Думитру Георгицтің музыкасы, Ефим Кримерманның өлеңдері, Орындаушы — София Ротару), "Валентина" ("Валя-твист") (поляк тілінде, авторлар: Ян Яниковский және Влодзимеж Патушинский, орындаушылар — "Filipinki" вокалды ансамблі), "Чайка (Валентина)" (Дмитрий Лазарев пен Татьяна Гуляеваның музыкасы, Кирилл Савиновтың өлеңдері, Орындаушы — Наталья Иванова)[80][81][82].

Ярославльдегі "Красный Перекоп" зауытының қабырғасында "Әлемдегі алғашқы әйел-ғарышкер / Терешкова В.В. / "Красный Перекоп" зауытында 1955 жылдан 1962 жылға дейін жұмыс істеді" деген барельеф және мәтіні бар тақта орнатылған, сонымен қатар "Молодец, Валя!» деген жазу бар[83].

Пошта маркалары

өңдеу

Терешковаға арналып шығарылған әртүрлі елдердегі пошта маркалары:

  •  
    Лесегридің КСРО пошта маркасы, 1963 жыл
  •  
    КСРО пошта маркасы, 1963 жыл
  •  
    КСРО пошта маркаларының қосылуы, 1963 жыл
  •  
    Ресейдің пошта маркасы, 2003 жыл
  •  
    Ресейдің пошта маркасы, 2013 жыл
  •  
    ГДР пошта маркасы, 1963 жыл
  •  
    ГДР пошта маркасы, 1963 жыл
  •  
    Әзербайжанның пошта маркасы, 2013 жыл

Әдебиеттер

өңдеу
  • Николаева-Терешкова В. В. Вселенная — открытый океан! — М.: Правда, 1964. — 200 с., 140 000 экз.
  • Герои звёздных трасс: Сборник / Составитель Д. Мамлеев.. — Изд. 2-е, доп. — М.: Известия, 1963. — 192, [34] с. — (Библиотека «Известий». Специальный выпуск). — 300 000 экз.
  • И. А. Маринин, С. Х. Шамсутдинов, А. В. Глушко (составители). Советские и российские космонавты. 1960—2000 / Под редакцией Ю. М. Батурина. — М.: ООО Информационно-издательский дом «Новости космонавтики», 2001. — ISBN 5-93345-003-0.
  • Кто есть кто в мире / гл. ред. Г. П. Шалаева. — Филологическое общество «Слово», «Олма-Пресс». — М., 2003. — 1680 с. — ISBN 5812300887.
  • Валентина Владимировна Терешкова: путь к звёздам. — РМП, 2012. — 254 с. — ISBN 9785915970297.
  • Осташев А. И. [84] — Королёв, 2001. — 213 с.
  • Осташев, А. И. Сергей Павлович Королёв — гений XX века: прижизненные личные воспоминания об академике С. П. Королёве. — Королёв: Изд-во Московского гос. ун-та леса, 2010. — 128 с. — ISBN 978-5-8135-0510-2.
  • С. П. Королёв. Энциклопедия жизни и творчества / под редакцией В. А. Лопота. — РКК «Энергия» им. С. П. Королёва, 2014. — 704 с. — ISBN 978-5-906674-04-3.

Сілтемелер

өңдеу

Дереккөздер

өңдеу
  1. ↑ ТЕРЕШКОВА // Большая российская энциклопедия. 32 том. Мәскеу, 2016, Мұрағатталған 2 наурыздың 2018 жылы.
  2. ↑ Тайны биографии Валентины Терешковой | Общество | Собеседник.ру
  3. ↑ Муниципальное общеобразовательное учреждение «Средняя школа № 32 имени В. В. Терешковой»
  4. ↑ Тайны биографии Валентины Терешковой | Общество | Собеседник.ру
  5. ↑ Их позвал космос (герои-космонавты) Мұрағатталған 1 наурыздың 2021 жылы.
  6. ↑ Валентина Пономарёва. Неоткрытый космос
  7. ↑ Каманин Н. П. Скрытый космос. Книга 1. Дневниковая запись за 1 августа 1963 года
  8. ↑ Каманин Н. П. Скрытый космос. Книга 1. Дневниковая запись за 1 августа 1963 года
  9. ↑ Валентина Пономарёва. Неоткрытый космос
  10. ↑ Книга «Скрытый космос» запись за 16 июня 1963 года.
  11. ↑ «Скрытый космос», запись за 18 июня 1963 года.
  12. ↑ Терешкова: по просьбе Королева я не один десяток лет хранила эту тайну // Известия, 2 марта 2007.
  13. ↑ Вести.Ru: Терешкова готова отправиться на Марс в одну сторону
  14. ↑ Марина Попович: «Королев был против полетов женщин в космос». Голос России.
  15. ↑ Черток Б. Е. Ракеты и люди. Фили — Подлипки — Тюратам — М.: Машиностроение, 1999. «Отбросив все медицинские наставления, она расправлялась с местными продуктами питания, удобно расположившись на парашютном шёлке. Трое суток в космосе „Чайке“ было не до еды.»
  16. ↑ Statistics — Tereshkova Valentina Vladimirovna
  17. ↑ Дмитрий Кайстро. Небо, сними шляпу: 50 лет полёту Валентины Терешковой // vesti.ru (14 июня 2013 года).
  18. ↑ Вести.Ru: Терешкова готова отправиться на Марс в одну сторону
  19. ↑ В Москве завершил работу II Всероссийский съезд Российской партии Жизни
  20. ↑ Александр Тихонов, Андрей Перцев. Приподняться с последнего места Газета «Коммерсантъ» № 164 от 07.09.2016, с. 4.
  21. ↑ Валентина Терешкова: «Церемонию открытия я смотрела в записи. На мой взгляд, она была очень красивой»
  22. ↑ Александр Тихонов, Андрей Перцев. Приподняться с последнего места Газета «Коммерсантъ» № 164 от 07.09.2016, с. 4.
  23. ↑ Бастрыкин, Александр Общественный совет при СК России. Следственный комитет Российской Федерации (21 июля 2017).
  24. ↑ Официальный сайт Государственной Думы Федерального Собрания Российской Федерации. old.duma.gov.ru.(қолжетпейтін сілтеме)
  25. ↑ Трое ярославских депутатов из четырёх поддержали пенсионную реформу
  26. ↑ Терешкова предложила снять ограничение по числу президентских сроков
  27. ↑ Поправка об обнулении президентских сроков внесена в Госдуму
  28. ↑ Крашенинников не считает поправку Терешковой обнулением президентских сроков Путина
  29. ↑ Терешкова предложила снять ограничение по числу президентских сроков
  30. ↑ Крашенинников не считает поправку Терешковой обнулением президентских сроков Путина
  31. ↑ В Москве активисты вышли с пикетами против обнуления президентских сроков
  32. ↑ А. Шляпников. В интернете вспомнили, как Терешкова хвалила брежневскую конституцию. Московский комсомолец (11 марта 2020).
  33. ↑ Т. Замахина. Володин назвал атаки на Терешкову атаками на Россию. Российская Газета (12 марта 2020).
  34. ↑ Росреестр засекретил информацию о недвижимости Терешковой. Lenta.Ru (13 марта 2020).
  35. ↑ Российские ученые, юристы и журналисты выступили против обнуления президентских сроков. Новая газета (16 марта 2020). Мұрағатталған 17 наурыздың 2020 жылы.
  36. ↑ «Обнулила доверие»: россияне в Сети «восстали» против Терешковой. Росбалт (15 марта 2020).
  37. ↑ Жители Академгородка собирают подписи за переименование улицы Терешковой Мұрағатталған 11 мамырдың 2020 жылы.
  38. ↑ Т. Замахина. Терешкова ответила на критику своей поправки в Конституцию. Российская Газета (12 марта 2020).
  39. ↑ Терешкова рассказала, что ее благодарят за "сохранение Путина". РИА Новости (15 марта 2020).
  40. ↑ Игорь Ленский. Под шоршелскими звёздами (недоступная ссылка) (2012).
  41. ↑ Андриян Григорьевич Николаев. astronaut.ru.
  42. ↑ Сегодня вечером — Выпуск от 22 июня. Первый канал.
  43. ↑ Игорь Ленский. Под шоршелскими звёздами
  44. ↑ Сегодня вечером — Выпуск от 22 июня. Первый канал.
  45. ↑ Дмитрий Кайстро. Небо, сними шляпу: 50 лет полёту Валентины Терешковой // vesti.ru (14 июня 2013 года).
  46. ↑ Михаил Антонов. Тайна «Чайки»: откровения женщины, разбившей мальчишник в космосе // vesti.ru, 13 июня 2013.
  47. ↑ Указ Президента Российской Федерации от 1 марта 2017 года № 95 «О награждении государственными наградами Российской Федерации» Мұрағатталған 3 наурыздың 2017 жылы.
  48. ↑ Указ Президента Российской Федерации от 6 марта 2007 года № 278 «О награждении орденом „За заслуги перед Отечеством“ II степени Терешковой В. В.»
  49. ↑ Указ Президента Российской Федерации от 6 марта 1997 года № 187 «О награждении орденом „За заслуги перед Отечеством“ III степени Терешковой В. В.»
  50. ↑ Указ Президента Российской Федерации от 10 июня 2003 года № 651 «О награждении орденом Почёта Терешковой В. В.»
  51. ↑ Указ Президента Российской Федерации от 12 апреля 2011 года № 434 «О награждении орденом Дружбы»
  52. ↑ В Ярославле впервые вручены медали «За труды во благо земли Ярославской» / ВЕСТИ.RU.
  53. ↑ Андрей Воробьёв вручил награды на торжестве ко Дню защитника Отечества Мұрағатталған 28 наурыздың 2019 жылы.
  54. ↑ Распоряжение Президента Российской Федерации от 2 марта 2000 года № 64-рп «О поощрении»
  55. ↑ Распоряжение Президента Российской Федерации от 9 апреля 1996 года № 174-рп «О поощрении ветеранов ракетно-космической отрасли, внесших большой вклад в развитие отечественной космонавтики»
  56. ↑ Распоряжение Правительства Российской Федерации от 16 июня 2008 года № 863-р «О награждении Почётной грамотой Правительства Российской Федерации Терешковой В. В.»
  57. ↑ Распоряжение Правительства Российской Федерации от 12 июня 2003 года № 778-р «О награждении Почётной грамотой Правительства Российской Федерации Быковского В. Ф. и Терешковой В. В.»
  58. ↑ Распоряжение Правительства Российской Федерации от 6 марта 2002 года № 272-рп «О поощрении Терешковой В. В.»
  59. ↑ Иосифу Кобзону и Валентине Терешковой вручены боевые медали за Сирию
  60. ↑ Валентине Терешковой вручили медаль Минобороны РФ «За укрепление боевого содружества»
  61. ↑ В. Терешкова и В. Чванов награждены знаком отличия «За верность космосу» // НПО «Энергомаш» Мұрағатталған 26 қаңтардың 2021 жылы.
  62. ↑ Первая женщина-космонавт Валентина Терешкова // Российская газета, 7 июня 2013. Мұрағатталған 24 ақпанның 2021 жылы.
  63. ↑ Официальный сайт Российской академии бизнеса и предпринимательства
  64. ↑ Официальный сайт Российской академии бизнеса и предпринимательства
  65. ↑ Патриаршее поздравление лётчику-космонавту В. В. Терешковой с юбилеем
  66. ↑ Поздравление Святейшего Патриарха Кирилла В. В. Терешковой с днём рождения
  67. ↑ В регионе начались праздничные мероприятия по случаю 55-летия полёта в космос Валентины Терешковой Мұрағатталған 7 мамырдың 2021 жылы.
  68. ↑ Cosmonaut is Woman of the Century
  69. ↑ Указатель названий на планетах и спутниках
  70. ↑ Масленников Б. Г. Морская карта рассказывает / Под ред. Н. И. Смирнова. — 2-е изд. — М.: Воениздат, 1986. — С. 209. — 35 000 экз.
  71. ↑ Культурно-просветительский центр им. В. В. Терешковой в Ярославле
  72. ↑ Библиотека-филиал № 4 им. В. В. Терешковой в Ярославле
  73. ↑ Александр Дыбин. «Неуместные компиляции и шаржи». Челябинские искусствоведы раскритиковали скульптуры в парке имени Валентины Терешковой, Информационное агентство «Znak» (4 декабря 2019). Мұрағатталған 15 сәуірдің 2021 жылы.
  74. ↑ Страница теплохода на портале cruiseinform.ru Мұрағатталған 24 қазанның 2020 жылы.
  75. ↑ ТЭП70БС-052 — TrainPix. trainpix.org.
  76. ↑ Экспресс «Чайка» - Северная пригородная пассажирская компания (СППК), Ярославль. www.sevppk.ru.
  77. ↑ Александр Дыбин. «Неуместные компиляции и шаржи». Челябинские искусствоведы раскритиковали скульптуры в парке имени Валентины Терешковой, Информационное агентство «Znak» (4 декабря 2019). Мұрағатталған 15 сәуірдің 2021 жылы.
  78. ↑ Во Львове предложили отправить памятник Терешковой в музей террора
  79. ↑ Ескерткіш монетаның бейнесі
  80. ↑ Документальный фильм «Я всегда смотрю на звёзды» (Первый канал, 2017)
  81. ↑ «Автограф на небе её навсегда». Валентине Терешковой посвятили песню Мұрағатталған 12 мамырдың 2021 жылы.
  82. ↑ Нижегородские музыканты написали песню о Валентине Терешковой
  83. ↑ Сергачев В. Преображение «ржавого пояса» // Санкт-Петербургские ведомости. — 2019. — 21 ноября.
  84. ↑ Испытание ракетно-космической техники — дело моей жизни. События и факты.
«https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=Валентина_Владимировна_Терешкова&oldid=3348010» бетінен алынған