Еуропалық Ресей
Еуропалық Ресей[a] — Ресей Федерациясының ең батыста орналасқан және халқы ең көп бөлігі. Географиялық тұрғыдан Еуропада орналасқан ол азиялық халқы аз Сібір делінетін екінші бөлігінен аса ерекшеленеді. Ресейдің екі бөлігін Орал таулары мен Жайық өзені бөледі. Еуропалық Ресей Шығыс Еуропаның көпшілігін алады, Еуропа территориясының шамамен 40% және халқының 15% алып тұрады және Ресей, осылайша, — Еуропадағы халқы да, жері де ең көп мемлекет. Аймақ бес федералды округқа бөлінген.
| Еуропалық Ресей орыс. Европейская Россия | |
| |
| Ірі қалалары | Мәскеу |
| Географиясы | |
|---|---|
| Жер аумағы • Барлығы |
Әлем бойынша 7 орын 3969100 км² |
| Жұрты • Сарап (2023) • Тығыздығы |
109,455,000 адам (13) 27.5 адам/км² (160) |
| Экономикасы | |
| ЖІӨ (АҚТ) • Қорытынды (2022) • Жан басына шаққанда |
▲3.275 триллион[1] $ ▲29,923 $ |
| ЖІӨ (номинал) • Қорытынды (2022) • Жан басына шаққанда |
▲1.410 триллион[2] $ ▲12,926 $ |
| Этнохороним | ресейліктер |
| Қосымша мәліметтер | |
Аумағы және халқы
өңдеуРесей жалпы халқының 80% оның Еуропалық бөлігі алады. Ол 3,969,100 шаршы километр жер алып тұр және 110 миллион халқы бар ол осылайша Ресейді Еуропадағы халқы да, жері де ең көп мемлекет қылады (бұл жерде екінші орынға Германия ие).[3][b] Бір шаршы километрінде 27.5 адам тұратын Еуропалық Ресей — Ресейдің халық тығыздығы ең үлкен бөлігі.[4] Еуропалық Ресей халқы Еуропа жалпы халқының 15% құрайды.
Ресейдің 3 федералды қаласының барлығы да Еуропалық Ресейде орналасқан. Бұл қалалар қатарына елдің астанасы мен халқы ең көп қаласы Мәскеу, халық саны бойынша екінші орындағы елдің мәдени орталығы Санкт-Петербург пен халықаралық заң бойынша Украина жері деп танылатын Қырым түбегінің орталығы Севастополь жатады.
Халқы 1 миллион адамнан асатын Ресейдің 16 қаласының он екісі Еуропалық Ресейде, олар: Мәскеу, Санкт-Петербург, Қазан, Төменгі Новгород, Самара, Үфі, Дондағы Ростов, Краснодар, Воронеж, Пермь, Челябі мен Волгоград (қалғандары — Екатеринбург, Омбы, Красноярск, Жаңасібір).
Тарихы
өңдеуЕуропалық Ресейдің тарихи халықтары қатарына славяндар, фин-угорлар, германдықтар, түркілер, еврейлер, скифтер, солтүстік кавказдықтар, ғұндар мен балттар жатады.[5][6]
Кейбір теориялар кейбір ерте шығыс славяндарының қазіргі Батыс Ресейге (сондай-ақ Украина мен Беларуське де) біздің заманымыздың бірінші мыңжылдықтарының ортасында келгенін айтады. Вятичтер дейтін шығыс славян тайпасы Ока өзенінің төңірегінен келген. Бұл аймақта фин-угор, балт пен түркі тайпалары да тұрған еді (түркі және фин-угор халқының көп бөлігі славяндарға сіңгенімен, Еуропалық Ресейде бүгінде де ірі азшылықтар бар). Орталық Ресейдің батыс аймақтарында северяндар дейтін тағы бір шығыс славян тайпасы да тұратын.
София бірінші жылнамасы бойынша Ресейдің алғашқы аймақтарының бірі 859 жылы Ұлы Новгород болды. Біздің заманымыздың VIII ғасырдың аяғы мен IX ғасырдың басы мен ортасында Ресейдің қазіргі батысында Орыс қағанаты құрылды. Бұл аймақ варягтардың, шығыс скандинавиялық авантюристтердің, көпестер мен қарақшылардың операцияларының орны болды. IX ғасырдың аяғынан XIII ғасырдың ортасына дейін қазіргі Еуропалық Ресейдің үлкен бөлігі Киев Русінің құрамында еді. Орыс қағанаты мен Киев Русінің жерлері маңызды сауда жолдары болды және Скандинавияны, Византия империясын, Русь халқын және Еділ Бұлғариясын Хазар және Парсы елдерімен байланыстырды. Ескі скандинавиялық деректерге сәйкес Киев Русі немесе Ежелгі Русьтің 12 ірі қалаларының ішінде Новгород, Киев, Полоцк, Смоленск, Муром және Ростов болды.[7]
Византия империясымен сауда және мәдени байланыс арқылы Русьтің славян мәдениеті бірте-бірте шығыс православие дінін қабылдады. Көптеген деректерде Рязань, Коломна, Мәскеу, Владимир және Киевті Моңғол империясы қиратқаны делінеді. Моңғол шапқыншылығынан кейін Мәскеулік Русь пайда болды, осы уақыт ішінде Ресейдің батысы және Русьтің түрлі аймақтары Византия империясымен күшті мәдени байланыста қала берді де, славян мәдениеті өмірін жалғастыра да берді.[8] Шығыс славяндық паганизм мен христиандықтың элементтері бір-бірімен қабаттасып, кейде Мәскеулік Русьтегі халық арасында қос сенім (қосдіншілік, бірден бірнеше дінге сенім) пайда болатын.
Экономикасы
өңдеу2022 жылы Еуропалық Ресейдің аймақтық ЖІӨ шамамен ₽100 триллион (1,4 триллион АҚШ доллары) болды.[2]
Әкімшілік бірліктермен сәйкестігі
өңдеу
Төмендегі Ресейдің федералды округтері жартылай, не толығымен еуропалық:
| Округ атауы | Аумағы (км²) |
Халқы (2023) |
Халық тығыздығы | ЖІӨ (2022) | Құрлығы | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Орталық федералды округі | 650,200 | 40,198,659[9] | 59.658 | ₽47.368 триллион [2] |
Еуропа | |
| Солтүстік Кавказ федералды округі | 170,400 | 10,251,083[9] | 56.58 | ₽3.111 триллион [2] |
Еуропа | |
| Солтүстік Батыс федералды округі | 1,687,000 | 13,840,352[9] | 8.25 | ₽18.929 триллион [2] |
Еуропа | |
| Оңтүстік федералды округі[c] | 447,900 | 16,624,081[9] | 33.46 | ₽9.816 триллион [2] |
Еуропа | |
| Еділ федералды округі | 1,037,000 | 28,540,832[9] | 28.63 | ₽19.664 триллион [2] |
көбіне Еуропа | |
| Орал федералды округі | 1,818,500 | 12,262,205[9] | 6.86 | ₽20.073 триллион [2] |
көбіне Азия–Еуропа | |
| 6 федералды округтің жалпысы[d] | 3,995,200 | 109,455,000[9] | 27.22 | ₽98.890 триллион [2] |
көбіне Еуропа | |
Ескертпелер
өңдеу- ↑ орыс. Европейская Россия, көбіне Ресейдің Еуропалық бөлігі, орыс. Европейская часть России, Ресейдің Еуропадағы территориясы, орыс. Европейская территория России
- ↑ Түркия Еуропаға толығымен кірмейді, оның Шығыс Фракия делінетін жалғыз еуропалық бөлігінде 12 миллион адам тұрады.
- ↑ Қырым Республикасы мен Севастополь қаласын санап алғанда. Екеуі де де-факто Ресей жері болса да, халықаралық заң бойынша Украина жері деп танылған.
- ↑ Келесілерді санамағанда:
Еділ федералды округінің толықтай Азияда орналасқан 4 ауданы бар, біреуі көбіне Азияда, біреуін мен екі қаланы Еуропа мен Азия тең бөледі, бір елді-мекен толықтай Азияда. Осыны қосып алсақ, Азияда бұл округтің 280,000 адамы мен 30,000 км² орналасқан (Азия–Еуропа шекарасы Орал тауларында орналасқан деп санасақ).
Орал федералды округінің Еуропада тұратын шамамен 200,000 адамы және 1,700 км² жері бар (Жайықтан батыс жерлер).
Дереккөздер
өңдеу- ↑ Source: PPPs and exchange rates Conversion rates - Purchasing power parities (PPP) - OECD Data (ағыл.). Data.oecd.org. Тексерілді, 9 наурыз 2022.
- ↑ a b c d e f g h i Валовой региональный продукт по субъектам Российской Федерации в 1998-2022 гг., https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/VRP_s_1998.xlsx
- ↑ Estimated population of selected European countries in 2023. Statista (4 шілде 2023). Тексерілді, 24 тамыз 2023.
- ↑ Vishnevsky, Anatoly Replacement Migration: Is it a solution for Russia? 6, 10. United Nations Population Division, Department of Economic and Social Affairs (15 тамыз 2000). Тексерілді, 14 қаңтар 2008. Мұрағат көшірмесі 25 желтоқсанның 2003 Wayback Machine мұрағатында
- ↑ Khazar | people (ағыл.). Encyclopædia Britannica. Тексерілді, 19 желтоқсан 2018.
- ↑ Reuter Timothy The New Cambridge medieval history — First paperback. — Cambridge: Cambridge University Press, 2015. — Vol. 3. — P. 496–500. — ISBN 9781107449060.
- ↑ Ancient Rus: trade and crafts: History of Russian trade and crafts: Business & Law: Russia-InfoCentre (ағыл.). www.russia-ic.com. Тексерілді, 20 наурыз 2019.
- ↑ Orthodox Russia: belief and practice under the tsars — University Park, Pa.: Pennsylvania State University Press. — ISBN 027102349X.
- ↑ a b c d e f g Оценка численности постоянного населения на 1 января 2024 г. и в среднем за 2023 г. и компоненты её изменения (орыс.).