Мартөк ауданы
Мәртөк ауданы — Ақтөбе облысының солтүстігіндегі әкімшілік-аумақтық бөлік. Орталығы — Мәртөк ауылы.
| Қазақстан ауданы | |
| Мәртөк ауданы | |
| Әкімшілігі | |
|---|---|
| Облысы | |
| Аудан орталығы | |
| Ауылдық округтер саны |
13 |
| Ауыл саны |
32 |
| Тарихы мен географиясы | |
| Координаттары |
50°46′12″ с. е. 56°30′36″ ш. б. / 50.77000° с. е. 56.51000° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 50°46′12″ с. е. 56°30′36″ ш. б. / 50.77000° с. е. 56.51000° ш. б. (G) (O) (Я) |
| Құрылған уақыты |
1935 |
| Жер аумағы |
6,6 мың км² |
| Уақыт белдеуі | |
| Тұрғындары | |
| Тұрғыны |
29 608[1] адам (2023) |
| Тығыздығы |
4,5 адам/км² |
| Ұлттық құрамы |
қазақтар (64,2%), орыстар (17,34%), украиндар (11,25%), немістер (2,69%), татарлар (1,69%), молдовандар (0,35%), беларустар (0,34%), басқалары (2,14%)[2] |
| Сандық идентификаторлары | |
| Пошта индексі |
030600-030616[3] |
| Автомобиль коды |
04 |
|
| |
|
| |
Географиялық орны, жер бедері мен климаты Өңдеу
Мәртөк ауданы солтүстігінде Ресей Федерациясының Орынбор облысымен, оңтүстік-батысында Қобда, оңтүстігінде Алға ауданы мен Ақтөбе қаласының әкімшілік аумағы, шығысында Қарғалы ауданымен шектеседі. Аудан солтүстіктен оңтүстікке 110 шақырымға созылса, бұл көрсеткіш шығыстан батысқа 147 шақырым құрайды. Аудан жері негізінен жазық, солтүстігі сәл қыратты келеді. Ең биік жері ауданның солтүстік-шығысында (414 м). Климаты айқын континенттік, қысы — суық, жазы — ыстық. Ауаның жылдық орташа температурасы қаңтарда –15 — 17С, шілдеде 21 — 23С. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері 220 — 250 мм.
Халқы Өңдеу
| 1939 | 1959 | 1970 | 1979 | 1989[4] | 1999 | 2009[5] | 2021 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 29150 | ▲32458 | ▲40990 | ▼32749 | ▼31716 | ▼31084 | ▼29843 | ▼29804 |
Халық саны 29980 адам (2019). Ұлттық құрамы: қазақтар (62,72%), орыстар (17,67%), украиндар (12,15%), немістер (2,78%), беларустар (0,37%), татарлар (1,76%), басқалары (2,55%). Халықтың орташа тығыздығы 1 км²-ге 4,5 адамнан келеді.
Әкімшілік бөлінісі Өңдеу
Аудандағы 32 елді мекен 13 ауылдық округке біріктірілген:
| Ауылдық округ | Халқы (2009) | Елді мекендері |
|---|---|---|
| Аққұдық ауылдық округі | 1515 | Вознесеновка, Достық, Жаңажол, Қарабұлақ, Первомайка ауылдары |
| Байнассай ауылдық округі | 822 | Байнассай, Ақмоласай ауылдары |
| Байторысай ауылдық округі | 1487 | Байторысай, Дмитриевка, Покровка, Полтавка ауылдары |
| Жайсаң ауылдық округі | 2549 | Жайсаң, Көкпекті ауылдары |
| Қазірет ауылдық округі | 744 | Қазірет, Жездібай ауылдары |
| Қаратоғай ауылдық округі | 1659 | Қаратоғай ауылы |
| Қарашай ауылдық округі | 1055 | Қаратаусай, Аққайың ауылдары |
| Құрмансай ауылдық округі | 908 | Құрмансай, Егізата, Шаңды ауылдары |
| Қызылжар ауылдық округі | 1548 | Қызылжар, Бөрте, Шевченко ауылдары |
| Мәртөк ауылдық округі | 10 472 | Мәртөк, Қазан, Құмсай, Жаңатаң ауылдары |
| Родников ауылдық округі | 1814 | Родниковка ауылы |
| Сарыжар ауылдық округі | 3531 | Сарыжар ауылы |
| Тәңірберген ауылдық округі | 1403 | Саржансай, Кеңсахара ауылдары |
Ірі елді мекендері Өңдеу
| Атауы | Халқы (2009) |
|---|---|
| Мәртөк | ▲ 9795 |
| Сарыжар (Хлебодар) | ▲ 3531 |
| Жайсаң | ▼ 2304 |
| Родниковка | ▼ 1814 |
| Қаратоғай | ▲ 1659 |
| Саржансай (Нагорное) | ▲ 796 |
| Қазірет | ▼ 671 |
| Қызылжар (Андреевка) | ▼ 641 |
| Бөрте (Студенческое) | ▼ 618 |
| Кеңсахара | ▲ 607 |
| Вознесеновка | ▼ 594 |
| Аққайың (Коминтерн) | ▼ 544 |
| Қазан | ▲ 513 |
| Қаратаусай | ▼ 511 |
Өзен-сулары Өңдеу
Ауданның оңтүстік-батыс жерімен Елек өзені және оның салалары Ақсу, Жамансу, Тәңірберген (Танаберген) ағып өтеді. Шығысын бойлай Жайық өзенінің саласы Қиялы Бөрте өзені ағады. Бірнеше ұсақ көлдер бар.
Топырағы, өсімдігі мен жануарлар дүниесі Өңдеу
Аудан аумағында құрғақ дала белдеміне тән топырақ жамылғысы қалыптасқан. Тың және тыңайған жерлерді игеру барысында жерінің көбі жыртылған. Өсімдіктің 300-ден аса түрі бар, оның ішінде боз, бетеге, қара жусан, ши, қамыс, құрақ, бұталы өсімдіктер өседі. Жануарлардан қасқыр, түлкі, қарсақ, суыр, борсық, сарышұнақ, аламан тышқаны және бауырымен жорғалаушылар, т.б. мекендейді. 160-қа жуық құс түрі ұялап, 27-ісі жыл бойы қалады.
Шаруашылығы, инфрақұрылымы Өңдеу
Ауданда 1996 жылға дейін астық өндіру, оған қосымша сүтті-етті мал, көкөніс, картоп өсіруге маманданған 13 ұжымшар, 4 кеңшар, 1 мал бордақылау бірлестігі болған. 1996 жылдан АҚ-дар, ӨК және шаруа қожалықтары құрылды. Аудандағы ауыл шаруашылығына жарамды жердің аумағы 480 мың га, оның ішінде жыртылған жері 188,2 мың га, шабындығы 11,0 мың га, жайылымы 265,2 мың га, орманы 5,6 мың га. (2000). Мал шаруашылығында 2000 жылы 35,1 мың сиыр, 14,4 мың қой мен ешкі, 10,2 мың шошқа, 1,5 мың жылқы болды. Жалпы білім беретін 31 орта мектеп, 1 кәсіптік-тех. мектеп, мәдениет үйі, 16 клуб бар. Денсаулық сақтау саласында аурухана мен емхана, 12 фельдшерлік-акушерлік пункт, 4 отбасылық-дәрігерлік амбулатория жұмыс істейді. Аудан жерімен Орынбор — Ташкент т. ж., Ақтөбе — Мәртөк, Ойыл — Мәртөк автомобиль жолдары өтеді.[6]
Дереккөздер Өңдеу
- ↑ Қазақстан Республикасы халқының жынысы және жергілікті жердің типіне қарай саны (2023 жылғы 1 қаңтарға)
- ↑ Қазақстан Республикасы халқының жекелеген этностары бойынша саны (2022 жыл басына)
- ↑ Қазақстан почталық индекстері
- ↑ Ресей империясы, КСРО халық санақтары
- ↑ ҚР халық санақтары
- ↑ «Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, VI том