Ресейдегі азамат соғысы

Ресей империясының азамат соғысы (7 қараша 1917 жыл25 қазан 1923 жыл (1923 жылдың 16 шілдесіне дейін шағын қақтығыстар)) — кейінгі Ресей Империясының жерінде болған соғыс.

Ресейдегі азамат соғысы
Негізгі қақтығыс: Ақпан және Қазан төңкерістерінің бөлігі. Бірінші дүниежүзілік соғыстың салдары.
Сағат тілімен (жоғарғы сол жақта): Дон әскербасының Сарбаздары. Сібір әскербасының сарбаздары. Кронштадт көтерілісін басу. Араласу кезінде Владивостоктағы американдық әскерлер. Қырымдағы қызыл террордың құрбандары. Аустриялықтардың Екатеринославқа жұмысшыларды іліп қоюы. Мәскеуде Қызыл әскері әскерлерінің байқауы.

Сағат тілімен (жоғарғы сол жақта): Дон әскербасының Сарбаздары. Сібір әскербасының сарбаздары. Кронштадт көтерілісін басу. Араласу кезінде Владивостоктағы американдық әскерлер. Қырымдағы қызыл террордың құрбандары. Аустриялықтардың Екатеринославқа жұмысшыларды іліп қоюы.

Мәскеуде Қызыл әскері әскерлерінің байқауы.
Дата

7 қараша 191725 қазан 1922 (1923 жылдың 16 шілдесіне дейін шағын қақтығыстар)

Орын

(Ресей империясының көп бөлігі), Орталық Азия, Кавказ, Шығыс Еуропа, Сібір.

Себеп


Нәтиже

Большевиктердің жеңісі

  • II Николайдың патша отбасын ату.
  • Коммунистердің билікке келуі.
  • Ресей Республикасы мен Ресей мемлекетінің ыдырауы.
  • Ақ қозғалыстың жеңілісі.
  • Кеңес Одағының Құрылуы.

Тәуелсіздік қозғалыстарының ішінара жеңісі:

  • Финляндия, Эстония, Латвия, Литва және Польша тәуелсіздік алуда.
  • Украина, Беларусь, Грузия, Армения, Әзірбайжан, Молдова және бұрынғы Ресей империясының көптеген басқа халықтарын большевиктер немесе басқа халықтарға қосты.
  • Финляндия, Эстония, Латвия, Литва және Польшадағы большевиктік қуыршақ мемлекеттер жеңілді.
Қарсыластар

Большевиктер:



Қолдау кезінде:

  • Flag of the Chinese Communist Party (Pre-1996).svg Қытай Коммунистері (1917–1923)
  • Red flag.svg Қызыл латыш жебелері (1917–1920)
  • Моңғол Халық партиясы (1920–1923)

Анархистер:

  • Red flag.svg Солшыл социалистік төңкерістерлер партиясы (1917–1921)
  • Darker green and Black flag.svg Жасыл әскерлер (1918–1921)
  • Махновское знамя.svg Еркін аумақ (1918–1921)
  • Petropavlovsk-Krondstadt flag.svg Кронштадт (1921)

Ақ қозғалыс:

  • Flag of Russia.svg Ресей Республикасы (1917–1918)
  • Flag of Russia.svg Ресей мемлекеті (1918–1920)
  • Flag of Russia.svg Ресейдің оңтүстігіндегі Қарулы Күштердің Бас қолбасшылығы (1918–1919)
  • Flag of Russia.svg Ресейдің Шығыс Шеті (1920)
  • Flag of Russia.svg Солтүстік облыстың жоғарғы басқармасы (1920)

Қолдау кезінде:

  • Flag of Bogd Khaanate Mongolia.svg Монғолия (1921)

Шетелдік әскери араласу:

Сепаратистер:


Қолдау кезінде:

Қолбасшылары

Coat of arms of the Russian Soviet Federative Socialist Republic (1920-1954).svg Владимир Ленин
Flag of the Soviet Union (1922–1923).svg Лев Троцкий
Flag of the Soviet Union (1922–1923).svg Яков Свердлов
Flag of the Soviet Union (1922–1923).svg Иосиф Сталин
Flag of the Soviet Union (1922–1923).svg Климент Ворошилов
Flag of the Soviet Union (1922–1923).svg Семён Будённый
Flag of the Soviet Union (1922–1923).svg Иоаким Вацетис
Flag of the Soviet Union (1922–1923).svg Михаил Тухачевский
Flag of the Soviet Union (1922–1923).svg Сергей Каменев
Flag of the Soviet Union (1922–1923).svg Николай Подвойский
Flag of the Soviet Union (1922–1923).svg Александр Егоров
Flag of the Soviet Union (1922–1923).svg Михаил Левандовский
Flag of the Soviet Union (1922–1923).svg Михаил Фрунзе
Flag of Far Eastern Republic.svg Александр Краснощёков


Socialist red flag.svg Владимир Вольский
Socialist red flag.svg Мария Спиридонова
Darker green and Black flag.svg Никифор Григорьев †
Махновское знамя.svg Нестор Махно
Petropavlovsk-Krondstadt flag.svg Степан Петриченко

Flag of Russia.svg Александр Керенский
Flag of Russia.svg Александр Колчак
Flag of Russia.svg Лауыр Корнилов
Flag of Russia.svg Антон Деникин
Flag of Russia.svg Пётр Врангель
Flag of Russia.svg Николай Юденич
Flag of Russia.svg Григорий Семёнов
Flag of Russia.svg Евгений Миллер
Flag of Don Cossacks.svg Пётр Краснов
Flag of Russia.svgFlag of Bogd Khaanate Mongolia.svg Роман фон Унгерн-Штернберг †


Flag of the United Kingdom (3-5).svg Эдмунд Айронсайд
Flag of the United States.svg Уилльям Сидней Грейвс
Flag of France (1794–1815, 1830–1974, 2020–present).svg Морис Жанен
Flag of Japan (1870–1999).svg Отани Кукудзо
Flag of the Czech Republic.svg Радола Гайда

Flag of Poland (1927–1980).svg Юзеф Пилсудский

Flag of Finland.svg Карл Маннерхейм
Flag of Ukraine.svg Симон Петлюра
Flag of Estonia.svg Константин Пятс
Flag of Latvia.svg Янис Чаксте
Flag of Lithuania.svg Антанас Сметона
Flag of Belarus (1918, 1991–1995).svg Ян Серада
Flag of Georgia (1918–1921, 4-5).svg Ной Жордания
Flag of Armenia (1918–1922).svg Александр Хатисян
Flag of Azerbaijan 1918.svg Нәсиб бек Юсуфбейли


Flag of Germany (1867–1918).svg Германн фон Эйххорн †
Flag of the Ottoman Empire (1844–1922).svg Нури Киллигил
Baltic German.svg Рюдигер фон дер Гольц
Flag of Ukraine.svg Павло Скоропадський

Тараптар күші

Soviet Red Army Hammer and Plough.svg Қызыл әскері: 5,498,000


Death to oppressors of workers.svg Қара әскері: 103,000
Darker green and Black flag.svg Жасыл әскері: 70,000
Petropavlovsk-Krondstadt flag.svg Кронштадт көтерілісшілері: 17,961

Coat of arms of the Kolchak government (unofficial).png Ақ әскері: 1,023,000


War flag of the Imperial Japanese Army (1868–1945).svg Жапон императорлық әскері: 70,000
Flag of the United Kingdom (3-5).svg Британдық әскері: 57,636
Coat of arms of the Czechoslovak Legion.svg Чехословак легионы: 50,000
Flag of Romania.svg Румыния әскері: 50,000
Flag of France (1794–1815, 1830–1974, 2020–present).svg Француз әскері: 15,600
Flag of the United States.svg "Сібір" американдық экспедициялық корпусы: 7,950

Orzełek II RP.svg Поляк әскері:

1,000,000
Coat of arms of Finland.svg Финдық әскері: 90,000
Coat of Arms of UNR.svg Украиндық әскері: 100,000


Coat of Arms of Latvian National Armed Forces.svg Латвияның әскері: 69,232
Maavagi crest.svg Эстонияның әскері: 86,000
Insignia of the Lithuanian Armed Forces.svg Литваның әскері: 20,000


Шығындар

Soviet Red Army Hammer and Plough.svg 1,500,000

  • 259,213 қаза тапты
  • 616,605 аурудан/жарадан қайтыс болды
  • 60,059 хабар-ошарсыз кеткен
  • 548,857 жаралылар/үсік шалғандар
  • 3878 адам жазатайым оқиғалар/суицидтерден қайтыс болды

Flag of Russia.svg 1,500,000

  • 127,000 қаза тапты
  • 784,000 өлім жазасына кесілді/қаза тапты
  • 450,000 жаралылар/науқастар

Flag of Japan (1870–1999).svg 6,500 қаза тапты
Flag of the United Kingdom (3-5).svg +938 қаза тапты
Flag of the United States.svg 596 қаза тапты
Flag of the Czech Republic.svg 13,000 қаза тапты
Flag of Romania.svg 350 қаза тапты
Flag of Greece.svg 179 қаза тапты

Flag of Poland (1927–1980).svg 400,000
  • 57,000 қаза тапты
  • 113,000 жаралылар
  • 50,000 әскери тұтқын

Flag of Ukraine.svg 125,000

  • 15,000 қаза тапты

Flag of Finland.svg 5,000

  • 3,500 қаза тапты
  • 1,650 өлім

Flag of Estonia.svg 3,888 қаза тапты
Flag of Latvia.svg 3,046 қаза тапты
Flag of Lithuania.svg 1,444 қаза тапты


Flag of Sweden.svg 55 қаза тапты
Flag of Germany (1867–1918).svg 500 қаза тапты

Жалпы шығындар
7,000,000 — 12,000,000 Жалпы құрбандар, соның ішінде

азаматтық және әскери емес тұлғалар

Ресейден тыс 1-2 миллион босқын

1917 ж. 25 қазаннан Ресей империясының астанасы – Санкт-Петербургте төңкерісшіл жұмысшы солдаттар мен матростар отряды Қысқы сарайды тіке шабуылмен алып, Уақытша үкіметті құлатты. Сол күні жұмысшылар мен шаруалар республикасы дүниеге келді. Алғашқы КСРО республикасы РКФСР деп аталған.

Алайда Қазан төңкерісіне ұшыраған патша генералдары мен чиновниктері Ресейдің бұрынғы тәртіпі қайта орнатпақ болды. Олар өздерінің ақ әскерлерін жасақтап, жұмысшылар мен шаруалардан кұрылған Қызыл Әскері қарсы шықты. Азамат соғысының өрті тұтанды.

Сібір және Орал майданыӨңдеу

Ұлыбритания, Франция, АҚШ, Жапония және басқа елдердің үкіметтері Ресейге өз әскерлерін жіберіп, ақ генералдарға көмек көрсетті. Шетел соғыс интервенция бысталды.

Совет республикасы жаудың темір кұрсауында қалды. Жапондар мен американдар Қиыр Шығысқа әскер бөлемдерін түсірді. Ресейдің солтүстігіне, Орта Азия мен Закавказьеге ағылшын әскерлері басып кірді, неміс басқыншылары Украина, Беларусь мен Прибалтиканы басып алды. Одесса мен Севастопольде француз кемелері тұрды. Орал өзені бойында, Еділдің орта шені мен Кама жағалауында ақтар армиялары топтасты. Олар Мәскеуге қауіп төндірді. Көп елдер Ресей Империясынан шығып өз тәуелсіз жариялды.

Олар:

Еуропада – Финляндия, Латвия, Литва, Эстония, Польша, Украина, Беларусь, Кубань Халық Республикасы және РКФСР;

Орта Азияда – Алаш автономиясы,Түркістан автономиясы. Хиуа хандығы және Бұхара әмірлігі;

Кавказда – Армения, Грузия, Әзірбайжан және т.б.

Сібір мен Оралды басып алған бұрынғы патша адмирал Колчак, ол Сібірде Приморск Республикасы деп жариялды. Оған шет мемлекеттер қол ұшын берген еді. Колчак Еділге дейін тұмсық тіреп келіп қалған-ды. Осы кезде Большевиктердың партиясы «Колчакқа қарсы күреске шығындар!» деген ұран тастады. Қызыл әскерлер Шығыс майданға аттанды, оларды қолбасшы Фрунзе бастады. Колчакқа қарсы соғыста Чапаев дивизиясы даңққа бөленді.

Совет өкіметінің жауларына қарсы Қостанай облысының Маринск аулында көтеріліс болды. Тарбағатайда «Қызыл тау қырындары» тобы құрылып, Қазақстанның шығысын жаулан азат ету жолында ерілікпен шайқасты. Қазақстан жеріндегі ұлт-азаттық көтерілісінің қолбасшыларың бірі Аманкелді Иманов осынау ел басына қауіп төнген жылдары қызыл партизандар отрядын ұйымдастырып Совет өкіметін қорғау және нығайту барысында ерлік күрес жүргізді.

1919 жылғы қазанда Қызыл Армия бөлімдері Колчактың елордасы Омбі қаласы – алды. 1920 жылдың басында Колчак армиясы талқандалды.

Қиыр Шығыста жапон интервенттері партизан отрядтарымен күрес жүргізді. 1922 ж. Қызыл Әскері бөлімдері партизан отрядымен бірлесе отырып Владивостокты алды.

Тәуелсіздік жарияланған мемлекеттерӨңдеу

БатыстаӨңдеу

БалтикадаӨңдеу

РесейдеӨңдеу

ШығыстаӨңдеу

КавказдаӨңдеу

Орталық АзиядаӨңдеу

Батыс майданыӨңдеу

Сібірде шайқастар әлі жүріп жатса да, Ресейдің оңтүстігінде, Солтүстік Кавказда және Украинада – бұрынғы патша генералы Деникин армиясы бас көтерді. Ағылшын және француз үкіметтері оны танк бригадысымен және винтовкалармен жабдықтады. 1919 ж. қарашада Деникин Орел қаласы басып алды. Оның Мәскеуға жетуіне 300 км жол қалған еді.

Азамат соғысы басталысымен С. М. Буденный атты әскер отрядын құрды. 1919 ж. қарашада Бірінші атты әчкер армиясы ұйымдыстырылды. Оны даңкты басшы Буденный, Ворошилов, Шайденко басқарды.

1919 ж. 20 қазанда Қызыл Армия әскерлері Орел қаласы алды, ал үш күннен кейні Буденныйдың атты әскерлері генерал Шкуроның таңдаулы атты әскер бөлемдерін Воронежден куып шықты. Қызыл Армия Деникин талқандады. Петроград тубінде Юденичтің армиясы талқандалды.

Ақтардың әскерлері тек Қиыр Шығыста, Орта Азия мен Қырымда ғана қалғанды. Бірақ 1920 жылдың көктемінде Польшаның сарбазтар өз тауелсіз жариялып Батыс Украинаға басып кірді. Осы кезде Қырымда генерал Врангель армиясы құрылып, күш жинап келе жатты. Қызыл Армияның бірнеше құрамалары Врангельге қарсы күреске аттанды.

Қырым түбегі жіңішке Перекоп мойнағы арқылы құрлықпен жалғасады. Ақ гвардияшылар бұл араны мықтап бекініске айналдырды. Қылтадан өте алмайтын биік қорған салынып, алдынан терең ор қазылды.

8 қарашада Қызыл Армия бөлімдері Перекопқа тіке шабуылға шықты. Бір тәулектен кейін Перекоп алынды. Қырымды жаудан босату кезеңі басталды.

Шайқастары және операцияларыӨңдеу

ҚолбасшыларӨңдеу

Қызыл Армия:

Ақ гвардия:

Тағы қараңызӨңдеу

ДереккөздерӨңдеу