Мұхтар Әуезов атындағы Қазақ ұлттық драма театры

Мұхтар Әуезов атындағы Қазақ ұлттық драма театры — Алматыдағы ірі қазақ театрларының бірі. Абай даңғылы, 103 мекен-жайында орналасқан.

Мұхтар Әуезов атындағы Қазақ ұлттық драма театры
Орналасуы	Қазақстан
Негізделгені	1926 жыл
Директоры	Еркін Тілеуқұлұлы Жуасбек
Көркемдік жетекшісі	Асанәлі Әшімұлы Әшімов
Марапаттары
Мұхтар Әуезов атындағы Қазақ ұлттық драма театры Ортаққорда

Театр тарихы

• Қызылорда қаласында 1926 жылы 13 қаңтарда М. Әуезовтің «Еңлік - Кебек» пьесасымен және халық өнерпаздары қатысқан үлкен концертпен театр шымылдығы алғаш рет ашылды.
• 1929 жылы театр труппасы Алматыға қоныс аударды.
• 1930 жылдардың бірінші жартысында қазақ жерінде кеңес өкіметі тұсындағы ұжымдастыру шараларын жүзеге асыру барысын бейнелейтін пьесалар қойылды. Осы жылдары К. Байсейітова, Қ. Байсейітов, Қ. Бейісов, Ж. Елебеков, М. Ержанов, Ш. Жиенқұлова, К. Қармысов, Қ. Әділшінов, Ш. Айманов, С. Майқанова, З. Құрманбаева, С. Телғараев, А. Абдуллина, О. Жұмағұлов, Ж. Өгізбаев, Р. Қойшыбаева, Г. Сыздықова, т. б. сахна шеберлерінің келуі театрдың күрделі драмалық шығармаларды меңгеруіне жол ашты. Сондай-ақ театрға арнайы шақыртумен келген орыс режиссерлерінің де (М. Г. Насонов, И. Г. Боров, А. Соколов, Ю. Л. Рутковский, М. В. Соколовский, Я. П. Танеев) еңбегі ерекше болды. Олар қойған әрбір спектакль актерлердің нағыз сахна мектебіне айналды. Режиссер М. Насонов Әуезовтің “Еңлік – Кебек” трагедиясын (1933) қайта қойды. Ол спектакльдің сахнада бұрыннан қалыптасқан дәстүрлі үрдісін сақтаумен бірге, басты рөлдердің (Еңлік – К. Байсейітова, Кебек – Қ. Байсейітов) психологиялық тұрғыда шешім табуына баса назар аударды. 1934 ж. Қазақ драма театрынан музыка театр (қазіргі Қазақтың мемлекеттік академиялық опера және балет театры), т.б. өнер ұжымдары бөлініп шықты. 1935-1937 жж. М. Әуезовтің, Б. Майлиннің, Ғ. Мүсіреповтің тарихи тақырыптағы туындылары, орыс кеңес драматургиясынан, орыс және шетел классикасынан қойылған спектакльдер театр ұжымының шығармашылық бағыт-бағдары мен ізденіс-табыстарын айқындады. 1941-1945 жж. туған елге деген сүйіспеншілік пен патриоттық сезімін, адамдарымыздың асқақ, адал, ынтымақшылдық рухы мен берік достығын, майдан мен тылдағы қаhармандық күресін көрсететін пьесалар театр репертуарынан көп орын алды. Театр труппасына Алматы, Москва, Ленинград және Ташкенттің арнаулы оқу орындарын бітірген маман актерлер келіп қосылды.

Театрдың қойылымдары

Театр сахнасында ерлікке толы ұлы өмірлер, патриоттық-отаншылдық сезімдер, жанқиярлық ерен еңбектер жан-жақты жырланатын қойылымдармен қатар, халқымыздың рухани асыл армандары мен мұң-мұқтаж, талап-тілегін бейнелейтін тарихи-эпостық тақырыптағы шығармаларға да көп ден қойылды. М. Әуезовтің «Абай», «Еңлік — Кебек», «Қобыланды», С. Мұқановтың «Шоқан Уәлиханов» спектакльдері шығармашылық үлкен жеңіс болды.

Театр ұжымы орыс және батыс еуропа драматургиясының классикалық туындыларынан Н. В. Гогольдің, М. Горькийдің, А. П. Чеховтың, Лопе де Веганың, Шекспирдің, М. Метерлинктің, К. Гоццидің пьесаларын қойды. ТМД елдері драматургиясының таңдаулы туындылары да театр репертуарынан берік орын алды. 1980-1990 жж. бүгінгі күн тақырыбына жазылған, басқа да алуан жанрлы драмалық шығармалар театр сахнасына шықты. А. Сүлейменовтің “Төрт тақта жайнамаз” (1989, реж. Ә. Рахимов), Ж. Аймауытовтың “Ақбілек” (1990, реж. А. Әшімов), Ш. Айтматовтың “Ғасырдан да ұзақ күн” (1990, реж. Ә. Мәмбетов), т. б. туындылары театр сахнасына шықты. 1990 жылдан кейінгі кезеңде театр репертуары жаңа шығармалармен байып, әлемдік және қазақ драматургтерінің классикалық шығармаларын көрермендер назарына ұсынды, кейбіреулерін қайта сахналады. У. Шекспирдің “Кориалан” (1991), “Асауға тұсау” (1994), С. Жүнісовтің “Кемеңгерлер мен көлеңкелер” (1994), А. Сүлейменовтің “Жетінші палата” (1993, барлығын сахналаған реж. Ә. Мәмбетов), Иран-Ғайыптың “Шыңғысхан” (1994, реж. Б. Атабаев), К. Гоццидің “Турандот ханшайым” (1994, реж. Тұңғышбай әл-Тарази), М. Байсеркеновтің “Абылай ханның ақырғы күндері” (1996, реж. М. Байсеркенов), Р. Мұқанованың “Мәңгілік бала бейне” (1996, реж. Б. Атабаев), М. Жұмабаевтың “Шолпанның күнәсі” (1997, реж. Қ. Сүгірбеков), М. Әуезовтің “Қилы заман” (1997, реж. Ә. Рахимов), “Қарагөз” (1997, реж. Ә. Мәмбетов), Шахимарданның “Томирис” (2000, реж. Тұңғышбай әл-Тарази), Ш. Айтматовтың “Ана – Жер Ана” (2002, реж. Ә. Мәмбетов), Г. Гаутман “Ымырттағы махаббат” (2002, реж. Р. Андриасян), т.б.

• Соғыстан кейінгі жылдары бейбіт өмір мен жасампаз еңбекті, республика еңбеккерлерінің жаңа тұрмыс-салтын, ұжымдастыру құрылымын нығайту және кеңестік қатаң жүйеге негізделген жаңа қоғам орнату жолындағы күресін баяндайтын, қазақ зиялылары мен жастардың мақсат-мұратын, ізгі арман-тілегін бейнелейтін Ә. Әбішевтің “Достық пен махаббат” (1947, реж. Ш. Айманов), “Күншілдік” (1955, реж. М. И. Гольдблат), “Мансап пен ұждан” (1974, реж. Ә. Мәмбетов) және “Кәусар” (1985, реж. С. Асылхан), Ғ. Мұстафиннің “Миллионер” (1950, реж. А. Тоқпанов), т. б. авторлардың сахналық шығармалары көрермен көңілінен шықты. М. Әуезовтің “Абай” (1952, реж. Ш. Айманов, суретші В. В. Голубович пен рөлдерді орындаушылар Қ. Бадыров, Х. Бөкеева, С. Қожамқұлов, Р. Қойшыбаева, Қ. Қуанышбаев, Е. Өмірзақов) және Ә. Нұрпейісовтің “Қан мен тер” (1974, реж. Ә. Мәмбетов, суретші А. С. Кривошеин мен рөлдерді орындаушылар А. Әшімов, Ф. Шәріпова, Ы. Ноғайбаев) спектакліне КСРО Мемлекеттік сыйлығы, ал Ш. Айтматовтың “Ана – Жер-Ана” (1966, реж. Ә. Мәмбетов, суретші А. И. Ненашев пен рөлдерді орындаушылар С. Майқанова, Ф. Шәріпова, Б. Римова) мен А. Я. Каплердің “Ленин 1918 жылы” (1970, реж. Ә. Мәмбетов, рөлдерді орындаушылар М. Сүртібаев пен С. Қожамқұлов) спектакліне ҚазКСР Мемлекеттік сыйлығы берілді. Театр ұжымы 1958 ж. Мәскеуде өткен қазақ әдебиеті мен өнерінің онкүндігіне қатысып, мәскеуліктердің назарына 5 спектакль (М. Әуезов, “Еңлік – Кебек”; С. Мұқанов, “Шоқан Уәлиханов”; Ғ. Мүсірепов, “Ақын трагедиясы”; Ә. Тәжібаев, “Жалғыз ағаш орман емес” және У. Шекспир, “Асауға тұсау”) ұсынды.

Гастрольдік сапарлар

• Театр ұжымы 1926 жылдан бастап жазғы гастрольге шығуды игі дәстүрге айналдырып, республиканың көптеген елді мекендерінде өнер көрсетіп келеді, сонымен қатар гастрольдік сапармен Мәскеу, Нөкіс, Қазан, Уфа, Шираз, Ташкент, Нанси қалаларында болды.
• Соңғы жылдары театр Қазақстан және таяу шетелдерге жиі гастрольдік сапармен барып тұрады. Мәдениет және ақпарат министрлігінің қолдауымен Омбы қаласы (Ресей Федерациясы), Франция, Жапония, Түркия, т.б. елдерде; Оңтүстік Қазақстан, Маңғыстау, Қызылорда, Жамбыл облыстарына, Астана, Павлодар, Семей, Қарағанды, Өскемен, т.б. қалаларына қойылымдарымен барып қайтты.
• 2006 жылы театр 80 жасқа толды. Мерейтойының қарсаңында Ә. Әмзеұлының «Қара кемпір», Қ. Ысқақтың «Қазақтар» атты жаңа қойылымдарын дайындады.

Театрдың марапаттары

• 1937 жылы 27 ақпанда академиялық театр атағын алды.
• 1946 жылы Еңбек Қызыл ту ордені мен марапатталды.
• 1976 жылы Халықтар достығы орденімен марапатталды.
• 1961 жылы театрға жазушы, ғалым Мұхтар Омарханұлы Әуезовтің есімі берілді.
• 2020 жылдың 20 желтоқсанында Қазақстан Республикасының президенті Қ.-Ж. К. Тоқаевтың арнайы Жарлығымен театрға «ҰЛТТЫҚ» мәртебесі берілді.  

Театрдың алғашқы құрамы

• Алғашқы құрылған жылдары театр құрамында көркемөнерпаздық пен халық шығармашылығының танымал шеберлері: И. Байзақов, Ә. Қашаубаев, С. Қожамқұлов, Е. Өмірзақов, Ж. Шанин, Қ Қуанышбаев, Қ. Жандарбеков, Қ. Бадыров және де Қ. Мұңайтпасов, З. Атабаева, Ш. Әлібекова, Ш. Байзақова, М. Шамова, Ж. Шанина ойнады.

Театрдың қазіргі актерлік құрамы

• КСРО халық артисі: Асанәлі Әшімұлы Әшімов
  Қазақстанның халық артистері: Есмұхан Обаев, Сәбит Оразбаев, Тұңғышбай Жаманқұлов,Нүкетай Мышбаева, Шайза Ахметова, Гүлнәр Жақыпова
  Қазақстанның еңбек сіңірген артистері: Салиха Қожақова, Рахилям Машурова, Айдос Бектеміров, Меруерт Өтекешова, Шәмшігүл Меңдиярова, Рашида Хаджиева
  Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткерлері: Ғайникамал Байқошқарова, Бақтияр Қожа, Бекжан Тұрыс, Омар Қиқымов, Болат Әбділманов, Шынар Асқарова, Дәрия Жүсіп, Дулыға Ақмолда, Азат Сейтметов, Азамат Сатыбалды, Назгүл Қарабалина, Еркебұлан Дайыров, т. б.

Театр құрылымы

Лауазымы	Лауазым иесі
Театр директоры	Еркін Жуасбек Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері
Театрдың көркемдік жетекшісі	Асанәлі Әшімов Қазақстанның Еңбек Ері, КСРО және Қазақстанның халық артисі
Театр директорының кеңесшісі	Есмұхан Обаев Қазақстанның халық әртісі, профессор
Театр директорының орынбасарлары	Алимбаев Ғани Ғалымұлы Маупасов Алмас Еркетайұлы Елік Нұрсұлтанұлы
Театрдың қоюшы режиссерлері	Әубәкір Рахимов Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері Алма Кәкішева Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері Елік Нұрсұлтан Аридаш Оспанбаева
Театрдың Әдебиет бөлімінің меңгерушісі	Мадина Омарова Халықаралық "Алаш" әдеби сыйлығының иегері, Мәдениет саласының үздігі жазушы-драматург
Театрдың қоюшы суретшісі	Мұрат Сапаров Қуат Түстікбаев
Театр труппасы	Мұхтар Әуезов атындағы Қазақ ұлттық драма театрының актерлік құрамы

Сыртқы сілтемелер

• Ресми торабы Мұрағатталған 23 қыркүйектің 2020 жылы.