Құдайберген Қуанұлы Жұбанов

 Басқа мағыналар үшін Жұбанов деген бетті қараңыз.

Құдайберген Қуанұлы Жұбанов (19 желтоқсан 1899 жыл, Темір ауданы, Ақтөбе облысы – 25 ақпан 1938 жыл) – тіл білімі саласындағы алғашқы қазақ профессоры (1932), түркітанушы, педагог .

Құдайберген Жұбанов
Туған күні	19 желтоқсан 1899 (1899-12-19)
Туған жері	Ақжар ауылы, Мұғалжар ауданы, Ақтөбе облысы, Ресей империясы
Қайтыс болған күні	25 ақпан 1938 (1938-02-25) (38 жас)
Қайтыс болған жері	Жаңалық ауылы, Талғар ауданы, Алматы облысы, Қазақ КСР, КСРО
Азаматтығы	Ресей империясы→ КСРО  Қазақ КСР
Ұлты	қазақ
Қызметі	түркітанушы, педагог
Әкесі	Қуан Жұбанов
Балалары	Есет, Акраб, Асқар; Қыздары:Муслима, Қырмызы, Қызғалдақ

Өмірбаяны

Әлімұлы тайпасының Шекті руынан шыққан.

Алғашқыда Оспан ишанның мешітінен дәріс алып, араб тілін үйренеді. 1918 жылы Електегі екі кластық орыс-қазақ училищесін бітірген. Темір-Орқаш болысының әуелі хатшысы, кейін төрағасы болады. 1920 жылы Орынбор қаласындағы Құсаиния медресесін бітіреді. Араб, парсы, орыс, латын, түрік, жапон, француз, ағылшын, неміс тілдерін меңгереді. 1920 жылы “Ай” атты журнал ұйымдастырып, оның бетінде М.Горькийдің “Сұңқар туралы жыр”, “Дауылпаз туралы жыр”, “Хан мен ұлы”, т.б. шығармаларын қазақ тіліне аударып жариялаған. Ақындық, жазушылық өнерімен де танылып, өлең, пьеса, т.б. жазған. Мысалы, “Мақпал – Сегіз” дастанының желісі бойынша Жұбанов Тілепбергеновпен бірігіп жазған пьесасы Ақтөбедегі кеңес-партия мектебінің, педагог техникум оқушыларының қатысуымен сахнаға шығарылып, қала жұртшылығына көрсетіледі. “Ай” деген өлеңі жоғарыда аталған журналдың беташары ретінде жарияланды. Көпшілік көкейіне тез қонатын сықақ, фельетондары сахнада, сауық кештерінде айтылып жүрсе, кейбіреулері “Еңбекші Қазақта” жарияланған. 1925 жылы Жұбановтың режиссерлігімен Ақтөбе қаласында М.Әуезовтің “Еңлік – Кебек” пьесасы қойылады.

1920–22 жылдары ауылда мұғалім болып істейді. 1922 – 24 жылдары Темір уездік оқу-ағарту бөлімінде басшы. 1924 – 29 жылдары Ақтөбе губерниясы оқу-ағарту бөлімінде басшы қызметтер атқарды, сонымен бір мезгілде Ақтөбе педагогикалық техникумында сабақ берді. Қызметтен қолы бос уақытта өз бетімен білімін толықтырған.

Түркі тілдес республикалардың жаңа әліпбиге көшуіне арналып, 1925 жылы Мәскеуде өткізілген кеңеске қатысып, онда сөз сөйледі. Жаңа әліпбиді енгізу мәселелерімен айналысқан Әзірбайжан ғалымы Ағамалы оғлымен жиі хат жазысып тұрды. 1927 жылдан бастап Жұбанов Санкт-Петербургтегі орыс ғалымдарымен байланыс жасады. Түркі тілдерін зерттеуші академик А.Н. Самойлович, шығыстанушы В.В. Бартольд, тілші ғалым А.В. Щерба, т.б. еңбектерін алдырып оқыды. 1928 жылы Санкт-Петербургтегі Шығыс тілдері институтының (Шығыстану институты) толық курсын бітірді. 1929 жылы осы институттың академигі Самойлович басқаратын “түркітану семинарийіне” оқуға түсті. 1930 жылы КСРО Ғылым Академиясының Тіл білімі институтының аспиранты болды. Н.Я. Марр, И.И. Мещанинов, А.В. Богородицкий, т.б. белгілі тілші ғалымдардан дәріс алды. 1932 – 37 жылдары ҚазПИ-де (қазіргі Алматы мемлекеттік университеті) профессор, қазақ тілі мен әдебиеті кафедрасының меңгерушісі болды.

Еңбектері

Қазақ тіл білімінің дүниеге келуі мен оның қалыптасуы туралы айтқанда, бар өмірін, күш-жігерін отандық ғылымға сарп еткен жандардың есімін зор ізет, құрметпен еске аламыз. Осындай есімдердің бірі – 20-30 жылдарда қазақ филологиясы саласында табысты еңбек еткен профессор Құдайберген Қуанұлы Жұбанов болатын. Қазақ лингвистикасының негізін салған деп ауыз толтырып айтарлық ірі ғалымдарымыздың қатарындағы терең білімдарлық пен зор дарын иесі, ірі оқымысты әрі қоғам қайраткері осы бір жанды шын мәнінде елдің бәрі біле бермейді.

«Қазақ КСР тарихында» («Социализм дәуірі» деген кітапта) республикамыздағы 30-жылдардағы ғылым мен ағарту жұмыстарының жайы жөнінде кең мағлұмат берілген. Кітаптың осы бөлімінен мынандай бір жолдарды оқимыз:

«Екінші бесжылдықтың тұсында Қазақтың Абай атындағы педагогтік институты ірі оқу орнына, маңызды мәдени ошаққа айналды... Қазақ әдебиеті мен тіл білімінің, Қазақ КСР тарихының көкейкесті мәселелері осында зерттелетін-ді. Институттың профессоры Қ. Қ. Жұбанов қазақ тілінің ерекшелігіне лайықталған жаңа қазақ жазуы мен емлесін түзіп, қалыптастыруда елеулі еңбек етті. Қазақ тілінің алғашқы оқулықтарын жазу, оның грамматикасы мен тарихын зерттеу Қ. Қ. Жұбанов қаламының үлесіне тиген-ді».

Ол кезде мұсылман дінінің, оқуының қазақ арасындағы ықпалы зор болатын. Қ.Жұбанов мұны кейінірек былай деп түсіндірген:

«Патшалық қазақты бұғауда ұстаудың бір амалы дін деп ұқты. Сондықтан да, ол халықты ислам дініне жанашырлық еткен боп алдарқатуды көздеді. Император екінші Екатерина 1781, 1784 жылдары қазақ сахарасында мешіттер мен медреселер салу туралы, қазақ балаларын мұсылманша оқыту туралы жарлық шығарды. 1797 жылы Петербургте баспахана ашып, онда құранды басып шығарып, оны қазақ арасына тегін таратып отырды».

Әкесі берген ақыл-кеңес, ол ашқан мектеп қана Құдайбергенге ықпал етті деуден аулақпыз. Себебі ол кезде халық ағарту ісін прогреске жетелейтін жол деп ұққан жастар қазақ арасында бір шоғыр болып көріне бастады. Құдайбергеннің жас күніндегі жақын досы Жиенғали Тілепбергенов тек қазақ зиялылары арасында осындай бағыт ұстанған болатын. Ж.Тілепбергенов Құдайбергеннен ересектеу еді, ол кезде ол Ғалия медресесінде оқитын. Ол жастарға жоғары білім берген жақсы бір оқу орны саналатын. Сол кездегі Ақтөбе атырабындағы мәдени қауымға Ғалия медресесі зор ықпал етті.

Ж.Тілепбергенов өзінің «Таңбалылар» дейтін повесінде төменгі қауым арасынан шыққан Қалман деген бас кейіпкері арқылы феодалдық дәуірдің тап арасына тигізетін қайшылықтарын сынап, кедей қауымды жақтаушы дара күрескердің бейнесін жасады. Бұдан кейінгі «Сүйіскендер» деп аталатын пьесасының бас кейіпкерінің прототипі етіп Құдайберген Жұбановты алған-ды.

Бұл – Қ.Жұбанов өмірінің жарқын бір бейнесі іспетті шығарма болатын. Мұнда Құдайбергеннің қызыл штабта жұмыс істеп, жас кеңес үкіметін нығайту жолында Темір-Орқаш болысында белсене іс атқарып жүрген кезі суреттеледі. Кейін Орқаш ауылдық кеңесі аталған бұл қоныстың Құдайбергеннің құрметіне Жұбанов ауылы болып қайта аталғаны мәлім. Ж. Тілепбергеновтің пьесасы жергілікті сауыққойлардың күшімен 20-жылдардың басында Темір қаласында сахнаға шығарылды. Осы Ж. Тілепбергеновтің прогрестік көзқарасының Құдайбергенге белгілі дәрежеде ықпал еткені сөзсіз. Қ. Жұбанов 1914 жылы Орынбордағы Хұсайния медресесіне оқуға барып түсуіне, бәлки, осы кісінің берген ақыл-кеңесі де себепші болған шығар. Осында жүріп ол жалпы білім беретін пәндерді тереңірек үйреніп, орыс тілін жетік меңгере бастады және Шамғали Харесұлы Сарыбаев, Н. Манаев, Е. Жәрменов сынды абзал жолдастар тапты. Шамғали Сарыбаев кейін қазақ тілін оқыту әдістемесінің теориялық курсын жазған әдістеме ғалым атағына ие болды. Н. Манаев, Е. Жәрменов болса, халық ағарту саласында жемісті еңбек еткен белгілі қайраткерлер дәрежесіне көтерілді.

1917 жылы Жұрындағы екі класты орыс мектебін бітіргеннен кейін Құдайберген Орқаштағы бір кластық орыс мектебінің мұғалімі Құсайын Әшіғалиевтің кеңесімен Күйік Қалаға (қ. Илек) барып, ондағы екі кластық училищеге түсіп, білімін әрмен қарай жалғастырады. 1918 жылы Құдайберген осы училищенің 5-6 кластарын бір жыл ішінде үздік бітіріп шығады. Оспан ишанның мешітінен құран үйренуден бастап, Күйік қаладағы орыс училищесінен орта білім тәмамдаған Құдайбергеннің білім алу жолындағы қадамының алғашқы кезеңі осымен аяқталды десек те болады.

Қ. Жұбановтың осы бастапқы білімі оның кейін тіл маманы болуына, тамаша лингвист аталуына ықпал етті деуімізге негіз бар. Ол сол бір жылдарда түркі тілдерімен түбегейлі айналыса жүріп, сонымен қатар өзге араб, парсы, орыс тілдерін де кәдіксіз игерді. Бұл тілдерде еркін сөйлеп, еркін жаза алатын еді ол кісі. Бала жасында Құдайберген көркем әдебиетке қатты елікті. Жоғарыда айтқанымыздай әкесі Қуан ескіше де, орысша да сауатты адам болған. Ол кісі сол кездегі газет-журналдарды, қазақша, татарша шыққан кітаптардың бәрін дерлік алдырып отыратын. Құдайберген әдеби шығармаларды, кітаптарды көп оқитын. Мұсылманша оқып, шығыс тілдерін жақсы игеруі оның Фердоусидің «Шахнамасы», Сағдидің «Гүлстаны», Низамидің «Ләйлә-Мәжнүні» сияқты шығыстың классикалық шығармаларын түпнұсқасынан оқуына көмектесті. Әсіресе Қазақтың Абай атындағы педагогикалық институтының профессоры болып істеген кезде, сондай-ақ шығыс халықтарының мәдениеті туралы өтіп жататын түрлі мәдени істерге белсене араласып, солардың басы-қасында жүруге тура келген кездерде араб, парсы тілдерін, сондай-ақ өзге де тілдерге жетіктігі ол кісіге мол көмек етті.

Өз қаламының құдіретін ерте байқатқан алғашқы өлеңдері мен фельетон, мақалалары Қазан төңкерісінен бұрынғы басылымдарда Құдайберген «шекті», «Қараша бала» деген лақап атпен жариялаған болатын. Сонымен қатар Қ. Жұбанов жас қазақ зиялылары машық еткен бірнеше қолжазба журналдың шығуына ұйытқы болған көрінеді. Мәселен, Күйік Қалада жүріп ол «Тез», ал Темірде «Ай» деген қолжазба журналдар шығарған. Бұл журналдарда ол орыс әдебиетінің өкілдері М. Горькийдің, В. Г. Короленконың шығармаларын да жариялаған. Төңкерістен бұрынғы үлгілі романтизм шығармаларын халыққа жеткізуде, оны түсіндіріп беруде Құдайберген мен редакция алқасының мүшелері көп жұмыс атқарған. «Ай» деген эпиграфтың өзінен-ақ журналдың ол кездегі ағартушылық-демократиялық идеямен астасып жатқаны, нені мақсат тұтқаны айқын аңғарылатын. Әсіресе Сұлтанмахмұт Торайғыровтың шығармалары журнал идеясына дөп келетін. Қ. Жұбанов журналдың беташары етіп жазған шағын ғана «Ай» деген өлеңнен бұл журналдың көздегені – халықтың көзін ашып, көңілін ояту сияқты асыл іс екені елес береді. Толған айдай боп отанының бір түпкіріне өз жарығын түсіру – журналдың символикалық бейнесі есепті.

Оқумен қабат Қ. Жұбанов өз бетімен ғылыммен шұғылданады: жалпы тіл білімі, түркология салаларымен айналысады. Латын әліпбиіне көшу жөніндегі барлық жұмыстарға белсене араласады. 1929 жылы ғылыми емле мәселесіне арналған мәслихатта ұзақ сөз сөйлеп, қазақ емлесінің негізгі принциптері қандай болмақ деген жайдан әңгіме қозғайды.

Түсініксіз, қисынсыз ойлар туып кетпесі үшін осы жерде мына мәселенің басын аша кеткен жөн. Осы Қызылорда мәслихатына қатысқандар түркі тілдердің емле ережелері «морфологиялық» және «фонетикалық» принципке негізделу керек дегенді ұсынды. Бұл келісімдердің морфологиялық, фонетикалық деп атап отырғаны – бұл принциптер жөніндегі біздің қазіргі түсінігімізден мүлдем басқашалау еді. Морфологиялық принципті жақтаушылардың бірі Чобан-заде (Баку) бұл термин тек этимологиялық мән берді. Бірімен-бірі жарыса қолданылатын бір аффикстің әр түрлі фонетикалық нұсқаларының ішінен этимологиялық ең бастапқы нұсқа деген бір аффиксті ғана таңдап алып, соны ғана ережесімен заңдастырып, қалғандарын тек ауызша тілдің игілігі деп қана тану керек дегенді айтты.

Құдайберген Жұбанов бұл ұсынысқа қарсы шығып, өз жобасын ұсынды, өзі ұсынған принципті ол фонетикалық принцип деп атады. Бұл терминге Құдайберген жүктеген мағына біздің қазіргі емлеміздің принципімен, соның мазмұнымен толық сәйкес келеді десек болады.

Өз принципін фонетикалық деп атағанымен, бұл кісі ұстанған бағыт сөз ішіндегі дыбыстарды қалай естіп, қалай айтсақ, солай жазайық дегендік емес еді. Оның фонетикалық деп отырғаны сөзге жалғанатын қосымшалардың сингармонизм заңына бағынып құбылуын жазуда да сол күйінде сақтау болатын. Бұл жөніндегі пікірін ол кісі былай деп тұжырымдаған-ды: «Бір сөздің жазылу нұсқасында әрізділік болмасы үшін, морфологиялық принципке үнемі бас шұлғи берудің қажеті бола қоймас, сәл бір құбылуларын былай қойғанда, біздің тілімізде түбір аса үлкен құбылысқа түсе бермейді. Түбірден гөрі өзгеріске көбірек ұшырайтын қосымшалар. Сондықтан Чобан-заде айтқан сөздің түбірін сақтап жазу принципінен көз жазып қалмайық деген күдігінен келетін бәлендей қауіп жоқ. Өйткені түбір әлбетте этимологиялық дүниелік те, қосымша фонетикалық құбылмалы дүниелік».

1930 жылы Алматыда өткен Қазақстанның бірінші Өлкетану съезінде «Мағынасыз сөздердің мағынасы» деген тақырыпта баяндама жасады. Мұның өзі оның түркі текті тілдерді зерттеудегі ізденістерінің жан-жақты екенін аңғартқан еңбек болды. Мал шаруашылығына байланысты қолданылатын қазақ сөздерін өзге тілдердің дерегімен салыстыра отырып, бұл салада қолданылып жүрген сөздердің көпшілігінің құрамы күрделі екендігін, оларды құрайтын элементтердің әу баста дербес ұғымды білдірген сөздер болғандығын айқындап берді. Әсіресе автордың асыл тұқымды еркек малдың атын білдіретін сөздердің төркініне қатысты айтқан пікірлері аса көңіл аударарлық.

Мәселен, қошқар (М.Қашқариде ) және айғыр (Орхон азбасында, көнеұйғыр жазбасында, хакас тілінде adsьr//asqьr, кот тілінде asqar, сақа тілінде atь:r, шуваш тілінде айaр. Әуелде бұлар екі сөзден тұрған: қошқар қо+қар, айғыр ай+ғыр.

Мұндағы қош қой малына байланысты одағай сөз ретінде қазір де айтылады. Ол қошақан деген сөздің құрамында да бар. Қойдың қозысын білдіретін қозы дегендегі қоз да осы сөз. Бұл жердегі а редукцияға ұшырап ы дыбысына айналған да, қатаң ш ұяң з дауыссызымен алмасқан. Бұл ыңғайда қош, қозы дегендерді түрікпен тіліндегі қой мағынасындағы қош сөзімен салыстыруға болады – дейді Қ. Жұбанов.

Ал айғыр сөзінің бірінші бөлігі ай дегенге келетін болсақ, мұны Жұбанов ат сөзінің бір нұсқасы деп біледі. Қазақтағы ат қыпшақ фонетикасының заңымен жасалған сөз, өзге түркі тілдерде ай бұдан басқашарақ фонетикалық үлгіде орныққан. Мәселен, орхон, көне ұйғыр, тува тілінде оның ад, аз деген де нұсқалары бар, хақас тілінде ат және тағысын-тағыша.

Осы екі сөздің екеуінің соңғы бөлігіндегі қар (қошқар), ғыр (айғыр) дегендерді ғалым бір элементтің әр түрлі фонетикалық нұсқалары деп есептейді. Шуваш тілінде жуан айтылатын ар сөзі (еркек) – қазақ тіліндегі ер сөзімен бір сөз. Сонымен, – дейді зерттеуші, – қазақша қошқар деген мен айғыр дегендегі соңғы элементті малдың еркегін білдіретін сөз деп білсек, қошқарыңыз «еркек қой» болады да айғырыңыз «еркек жылқы (ат)» болады.

Әрмен қарай өк (сиыр малын айдағанда айтылатын сөз), моһ (жылқыны суарғанда, шақырғанда айтылатын сөз), көс-көс немесе кәуіс-кәуіс (түйені шақырғанда айтылады) секілді одағайларға этимологиялық талдау жасап, тарихи тұрғыдан алғанда мұндағы өк дегеннің өгіз-өкір дегендермен, маһ дегеннің екінші әуендегі қытай сөзі маа (жылқы) дегенмен, ал көс-көс дегеннің түрікпен тіліндегі көшек (бота, тайлақ) сөзімен өзектес сөздер екенін айтады. Сөйтіп, бұл сияқты одағайлардың әуелде сол малдың өзінің атын білдіретін зат есімдер болғанын айтады.

Бір әттеңі – бұл баяндама баспа жүзінде жария етілмеген күйінде қалды. Осы баяндамасының тағдыры жөнінде автор былай деп жазған еді: «Съездің қаулысы бойынша жариялауға тиісті болған бұл баяндама мен бастыруға берген жерде Қазақстанды зерттеу Қоғамының қағаздарының арасында жоғалып кетті. Бұл баяндаманы съездің алдында КСРО Ғылым академиясының Яфет институтында оқыған болатынмын. Н. Я. Маррдың оған жазбаша түрде берген пікірі менің Ғылым академиясының кадр комитетіндегі жеке ісімнің арасында тігулі тұр».

Тағы бір әттеңі: бұл мақала кезінде бір рет жоғалып кеткен соң, кейін қайта жазылыпты. Алайда заман ағымына орай қайтадан жоғалады да оны автор қайта жазып шығуға мәжбүр болады. Қ. Жұбановтың көзі тірі кезінде ғалымның әр дәуірде әр тақырыпқа жазған еңбектері «Қазақ тілі бойынша зерттеулер» деген атпен жеке серия болып жариялана бастаған болатын. Автордың ойы бойынша онда ол кісінің он еңбегі қамтылмақшы екен. Солардың ол кезде екеуі ғана жарыққа шығып үлгеріп, қалғандары жариялауға жетпей ізім-қайым жоқ болған. Республика баспа орындарының архивінен Қ. Жұбановтың осы еңбектерін із салып іздестіргенімізбен еш жерден таба алмадық. Сонымен, ғалымның құнды-құнды еңбектерінен қазір көз жазып қалып отырған жайымыз бар. Автордың өзі қайта жазып шыққан «Мал шаруашылығы одағайлары» дейтін баяндама да сол еңбектердің ішінде болатын.

Сондықтан қалған деректер мен автордың өзі келтірген дәлелдерге қарап отырып, ол кісінің лингвистикалық білімінің қаншалық терең болғанын, әр алған тақырыбын, жиған мәліметін ғылыми-теориялық тұрғыдан қалай қорытып, мазмұнын байытып, түйіндегенін көз алдыңызға айқын елестетесіз. Қ. Жұбановтың лингвистикалық мұраларын жиып, зерттеу жөніндегі Қазақ КСР Ғылым академиясы Тіл білімі институты жанынан құрған комиссияның қорында осы аталған еңбектерге сәйкес келетін біраз қолжазба материал бар көрінеді. Бұл жұмыстардың әлі жан-жақты талқылынбағандығына байланысты басын ашып анықтап айта қою әзір ертерек секілді.

Кейбір мағлұматтар бойынша жоғарыдағы сериядан тыс 1937 жылы Қ. Жұбановтың: «Ғылыми грамматика материалдары» (І том, Фонетика), «Тағы да де етістігі хақында» деген еңбектері жарық көруге тиіс еді. Әзір бұл еңбектердің қандай күйге душар болғаны анықтала қойған жоқ.

Қ. Жұбанов тек түрік және басқа тілдердің білгірі ғана емес, сонымен бірге ерекше публицист болатын. Оның «Күй» деген еңбегі мәселенің қойылысы тұрғысынан да, нақтылы деректерінің молдығы тұрғысынан да өте бір тың дүниелік болатын. Мұнда автор күй, домбыра, қобыз, жыр, толғау, бақсы, сыбызғы, ән, би тағы басқа музыкалық терминдерге тарихи-лингвистикалық талдау жасайды.

Татар жұрты үшін ән де күй, күй де күй, ал қазақтар болса, тек домбыра мен қобызда тартылатын аспаптық музыка жанрын ғана күй деп біледі. Бұл сөздің өзге түркі тілдердегі фонетикалық нұсқасы да түрлі-түрлі. Мысалы, шағатай , ұйғыр тілдерінде, сондай-ақ анадолы түріктерінде ол көк деген нұсқада қолданылады. Мұның дәлелі үшін автор М. Қашқари сөздігінен Ол көк ләнәр деген мысал келтіріп, оны қазақша «Ол ән салып тұр» деп аударады. Қазақ сөзі ән дегеннің түріктердегі көк сөзімен мәндес келуі, қазақ музыкасында күй мен әннің бір-бірінен жігінің бірі аспаптық, бірі вокалдық жанрды білдіретін болып жіктеліске түсуі – кейінгі бір дәуірлердің жемісі екенін аңғартады дейді зерттеуші. Күйдің дербес музыка жанры болып қалыптасуы жөніндегі алғашқы деректі автор XVI ғасырда жазылған еңбектерден алған. Иран музыкашысы Әбдул-Қадыр Мұрағидың «Зүбдатил Әдвәр» деген кітабында сол XVI ғасырдың өзінде түрік-моңғол мелодиясы үш салаға бөлінетіндігін айтқан көрінеді. Олар: аспаптық түр – көк һа және вокалдық түр – ыр және дола. Осыларды келтіре отырып, Қ. Жұбанов олардың қазақша баламаларын көрсетеді.

Көк һа – бұл күй сөзінің көпше тұлғадағы түрі, ыр қазақтағы жыр сөзімен сәйкес келеді (қырғыздар күні қазір де бұл сөзді ыр деп қолданады), дола – толғау (әндетіп айтатын өлең үлгісі). Қазақ тіліндегі жырламақ, толғамақ деген секілді жыр, толғау деген сөзден жасалған етістік тұлғасына кей түркі тілдерде, мәселен, түрік тілінде, даламақ етістігі тура келеді.

Қазақ сөзі әнге келетін болсақ – дейді автор – ол түркі түбірлі сөз емес, ол – кейініректе иран тілінен енген кірме сөз. Оның алғашқы нұсқасы оһәник. Біздегі ән сөзінің басындағы ә қазақ тілінде кейіннен араб-иран кірмелері арқылы пайда болған, бұл – араб-иран сөзінің ассимиляциялық құбылуға ұшыраған түрі. Халықтық музыка жанрындағы терминдерді жүйелеу, талдау арқылы түркі тілдердің тарихи-лингвистикалық даму заңдылықтарына сүйене отырып, сондай-ақ Әбдул-Қадыр Мұрағи, Рауар Екта, Әл-Фараби, Кизеветтер, Беляев, Успенский, профессор Фитрат, профессор Оганезашвили сынды музыка зерттеушілерінің еңбектерінен дәлелдер келтіре отырып, Қ. Жұбанов бұл ыңғайда тек қана фонологтарға қажетті нәрселердің сыр-сипатын түсіндіріп қоймай, бүкіл музыка зерттеушілерге, өнер зерттеушілерге қажетті жаңалықтардың бетін ашып берді.

Қазақ әдебиетінің классигі Абайдың қайтыс болғанына отыз жыл өтуіне байланысты ұлы ақынның тілі туралы жазған мақаласы танымдық жағынан маңызы аса зор тартымды да өзекті еңбек болды. Мұның өзі қазақтың әдебиеттану іліміне қосылған үлкен үлес-олжа болғаны кәміл. Мақала Абай өлеңдерінің өзгеден озық тұрған ерекшелігін тап баса көрсетіп берді. Абайдың халық тілін шеберлікпен пайдалана біліп, жаңалыққа оза шапқан оқшау тұрған даралығын ғалым айқын дәйектермен дәлелдеп шықты. Оқымысты мұнда Абай Құнанбаев қазақ мәдениеті тарихында алатын орнын дұрыс, дәл көрсете отырып, өзінің бүкіл әлем мәдениеті қазынасын, соның ішінде классикалық Шығысты керемет білетін білгір адам ретінде Абайдың өзгеден мойнының озықтығын көрсету мақсатында өткендегі мәдениет тарихына шолу жасағандай болады. Бұл жөнінде ол былай деп жазады: «Мұсылман күншығысының мәдени қалыбын бұзып, көнерген халық даналығының тар аумағынан шығып, әдебиет маңдайын жаңа арнаға қарай бұрған, жер жүзі әдебиетінің кеуде жеріне жетелеген ақын-жазушы ол кезде Орта Азия былай тұрсын, Ресей күншығысы ғана емес, мемлекетті ел – Түркияда да кем болатын... Абайды көрші елдердегі замандастары, бәсекелестерімен салыстырсақ, оған Мырза-Фаталиден басқа ешкім де шендесе алмайды. Ұлт тіліне, әдебиетіне сіңірген еңбегін бағамдасақ, ақындықтың шеңберінде толысқан сәтінде Абай бәрінен де озып шығады. Өйткені ол кезде таза халық тілімен жазып тұрып, ол жазғанын классик әдебиет үлгісімен шығарған ол елдерде адам болған жоқ. Абайдың бірқатар сыншылар ескермей жүрген бір оқшаулығы – осы.

Абайды өзгеден бөліп тұратын оның тағы бір ерекшелігі бар: бұл – Тоқай мен Дәрдімәндей, Ғали Асқар Камал мен Фатих Әмірхандай, тіпті Маржани мен Насридай – кезінің қолайлы жағдайы жарыққа шығарған, өсіңкі тұрмыс тілегі тікелей тудырған адам емес. Ол – ояну дәуірінің толқынынан пайда болған неміс Лютері, француз Малербиі де емес. Сондықтан Ренессанстай ұлы нөсердің ірі жемістері: Леонардо да Винчи, Альбрехт Дюрер болуы да Абайға бұйырмаған» . Белгілі оқымысты қазақ лингвисінің бағалауындағы ұлы қазақ ақыны Абай осындай кісі болатын.

Қ.Жұбанов – шын мәніндегі ірі зерттемпаз түрколог. Петербордың Шығыс институтында, одан кейін Яфетидология институтында (қазіргі КСРО Ғылым академиясы Тіл білімі институты) оқып жүрген кезінде-ақ байқағыштығы нәзік, шығысты жақсы білетін қарымды зерттеуші лингвист ретінде танылған-ды. Осы бір қазақ ғалымының дарыны мен қабілеті әсіресе Қазақтың Абай атындағы педагогтік институтында бірнеше жыл қатарынан сабақ беріп, қазақ тілі кафедрасының меңгерушісі болып істеп жүрген тұста мейлінше айқын да жарқын көрінген болатын. Жалпы тіл білімі, қазіргі қазақ тілі және түркология саласынан ол оқыған лекциялар тек студенттер ғана емес, қазақ зиялыларының қалың қауымының назарын өзіне кеңінен аударған еді. Қ. Жұбанов өз пәнін жетік білетін. Лекцияны оқудың да асқан шебері еді. Лекциялары түркі тілдердің қазіргі жайы мен өткенін баян ететін деректерге аса бай келетін. Ежелгі түркі жазбаларының тілін де еркін білетін, құлпы тастардағы орхон-енисей жазуларының сырына да жетік болатын, оның лексикалық, грамматикалық, фонетикалық белгілерінің бәрін бүге-шегесіне дейін игерген адам еді. Өзінің ұстаздық мамандығын қазақ тілі мен түркі тілдердің қыруар құбылыстарын тынымсыз зерттеумен ұштастырудан қол үзген емес. Оның қаламынан туған ғылыми зерттеулер өзінің нәрі мен мәнін, зәрулігін әлі күнге жоғалтқан жоқ. Ол кісінің «Из истории порядка слов в казахском предложении» (1936), «Заметки о вспомогательных и сложных глаголах», «Күй» деп аталатын сериясы, түрлі мәслихаттар мен съездерде сөйлеген сөздері, «Буын жігін қалай табуға болады», «Жаңа грамматиканың жаңалықтары жайында», шылаулар, қос сөздер, біріккен сөздер секілді қыруар зерттеулері арқылы мамандар арасында зор бедел, құрметке ие болғаны талассыз. Оның зерттеулеріне тән бір қасиет – салыстырмалы-тарихи деректердің мол болуы. Әрине, өз заманына тән Н. Я. Маррдың ілімінің жетегіне еріп кейде мүлт басқан жерлері де жоқ емес.

Қазақ сөйлеміндегі сөздердің орналасу тәртібін зерттеуге арналған еңбегінде тіліміздің қазіргі синтаксистік құрылымындағы сөздердің орын тәртібін бар ынта-жігермен құлшына зерттеп, синтаксистің бұл саласының тарихи даму ерекшелігін, сөздердің орналасу тәртібінің қалыптасуы мен қазіргі жай-күйін бұлтартпас фактілермен талдап, түсіндіріп береді.

Сөйлем мүшелерінің барша түркі тілдерге ортақ бұлжымас заңдылығын былай көрсетуге болады – деп жазады Қ.Жұбанов, – анықтауыш анықтайтын сөздің алдында, толықтауыш толықталатын сөздің алдында, ол сөйлемнің барлық мүшелері баяндауыштың алдында тұрады .

Күн ұзаққа деген қазіргі сөйлеуімізде жиі қолданылатын екі сөздің тізбегін алатын болсақ, мұндағы сөздердің орналасу тәртібінің қазақ тіліне тән еместігін оңай байқаймыз, өйткені мұның анықтауыш сөзі анықталатын сөзден кейін тұр, егер қазақ синтаксисіндегі сөздердің тіркесу жөн-жосығына салсақ, мұндағы сөздер ұзақ күн болып орналасуы керек еді. Осы жерде автор жоғарыдағы күн ұзаққа деген тізбекпен синоним болып келетін ұзақты күн деген тіркеске де назар аударады. Бұл тіркесті күн ұзаққа деген тіркеспен синонимдес етіп тұрған -ты деген меншіктік аффикстің қызметі деп көрсетеді Қ. Жұбанов. Расында да, бұл жерде меншіктік аффиксті алып тастасақ, тіркесіміз ұзақ күн болып шығар еді. Бірақ ұзақты күн деген мен ұзақ күн дегендер – мағыналары басқа-басқа тіркестер. Кейінгі тіркес күннің ұзақтығын тек астрономиялық тұрғыда ғана білдіреді. Сөйтіп, автор күн ұзаққа деген тізбектің ұзақты күн деген сөз тізбегімен қатар өмір сүруіне назар аударта келіп: «Қазақ тілінде сөздердің орналасу тәртібі ертеректе қазіргіден басқашарақ болған, яғни анықтауыш сөз анықталатын сөздің алдында келмей, одан кейін тұрған. Ал мына күн ұзаққа деген тіркес болса, ол қазіргі тілімізде ескі тілдік заңдылықтың қалдығы ретінде сақталған».

Әрине, авторды мұндай қорытындыға жетелеп отырған осы бір ғана мысалдың жай-жапсары емес. Ол қазақ тілінің қазіргі заңдылығына керісінше үлгіде құрылған мұндай сөз тізбектерінің талайын талдап барып, жоғарыдағы қорытындыға келген. Автордың зерттеуіндегі осындай кері үлгіде құрылған тіркестің бірі – адам тағы. Бұл – фольклорда кездесетін кейіпкер. Мұнда да тағы деген анықтауыш анықталатын адам сөзінен кейін тұр.

Қазақтағы кісі аттарында жиі байқалатын, әсіресе әйел адамдардың аттарындағы Күн сұлу, Ай сұлу, Таң сұлу, сондай-ақ ер адамдардың есіміндегі Күн жарық, Ай жарық, Таң жарық дегендердегі күн, ай, таң сөздерінің сұлу, жарық деген сын есімдердің алдында келуін автор мысалға келтіреді. Бұл мысалдар да зерттеушінің болжамының дұрыстығын байқатып тұр. Ғалымның мысалдары көңілге қонымды, адамға ой салатын мысалдар екені сөзсіз. Ол өзінің қорытындысына тіліміздің қазіргі заңдылығынан ауытқи айтылатын фактілерді арқау еткен. Бірақ менің айтқаным ғана ақиқат, осыны ғана ұстанып, осыдан таймаңдар деген кеңес бермейді. Осы орайда ол былай деп жазады: «Сөздердің орналасуындағы көне тәртіптің мысалдары тілімізде, әрине некен саяқ қана. Олай болмаған жағдайда көне тәртіптің қазіргі тәртіпті ығыстырып шығаруы кәдік қой. Анықталатын сөздің анықтауыштан бұрын келуі біздің қазіргі грамматикалық түсінігіміз тұрғысынан алғанда оғаш көрінетіні рас. Сондықтан біздің анықталатын сөзді анықтауыш сөз деп қабылдай салуымызға таң қалуға да болмайды».

Историзм болмаған жерде, тіл құбылысына ғылыми талдау жасау мүмкін емес. Алайда сол кездегі елдің бәрі әуестенген яфетидологиялық ілімге еліктеу – Қ. Жұбанов еңбегінің құнын түсіре алмаса керек.

Бұл айтып отырған Қ. Жұбанов теориясының мәні жалғыз сөздердің орналасу тәртібін білу үшін ғана қажет болып қоймай, түркі тілдердің тарихын, этимологиялық сырын түсіндіруге қолғабыс етер теория екенін де атауымыз керек. Түркі тілдердің деректерін салыстырмалы-тарихи әдісті қолдана зерттеудің керектігі бұл жайлардан айқын аңғарылады.

Көмекші етістіктер мен етістіктің күрделі зерттеуге арналған еңбектерінен автордың ана тілінің лексикалық, грамматикалық заңдылықтарын егжей-тегжейлі білетіндігі айқын елес береді . Қазақ лингвистикасы топырағында бірінші болып отыр, тұр, жатыр, жүр көмекші етістіктеріне ғылыми талдау жасаған адам – осы Қ. Жұбанов. Нақтылы да айқын деректерге сүйене отырып, аталған көмекші етістіктердің грамматикалық қызметін, олардың негізгі етістерге жапсарлас тәуелділігін ашып берген осы кісінің зерттеуі болатын. Жіктік жалғауы жалғанатын грамматикалық тұлға осы көмекші етістіктер болғандықтан лексикалық мағынаға ие негізгі етістіктердің өзі де бір жағынан оларға тәуелді сияқты боп көрінетіні бекер емес. Оның үстіне бұл көмекші етістіктердің сөйлемде дербес тұрып та предикаттық қызметте жұмсалатын кезі бар. Мысалы: отыр+мын, жүр+мін, тұр+мын, жатыр+сың т.б.

Орта мектептің 5-6 кластарына арналған қазақ тілі оқулығын терген алғашқы авторлардың бірі осы кісі болғанын еске сала кетудің де орайы бар. Бұл кітабында автор қазақ тіліндегі сөздің құрылымын, фонетикалық құбылыстардың жай-жапсарын жүйелі түрде әңгіме етеді. Ғалымның бұл оқулығы қазақ тіліне арналған одан кейінгі оқулықтардың жасалуына игі ықпал етті.

Грамматиканың пәнін түсіндіре келіп, Қ.Жұбанов мұнда қазақ синтаксисі жөнінде оқушыларға түсінікті тілде мәлімет береді, қазақ лексикасының негізіне талдау жасайды.

Ең қажетті деген материалды оқушыларға қарапайым тілмен түсіндіріп береді. Осының арқасында кітап алғашқы еңбектердің ішіндегі маңыздысының бірі болды. Кітаптан республикадағы сол кездегі лингвистикалық білім берудің деңгейін, шама-шарқын аңғаруға болады.

Қазақ фонетикасының өзі зерттеген өзекті мәселелерін де автор кітабында қамтуға тырысқан. Мұны қазақ фонетикасы саласындағы бас-аяғы бар тәмамдалған еңбек десек болады. Кітаптан үндестік заңы, екпіннің сөз ішіндегі орны туралы қысқа да болса нұсқа түсінік алуға болады.

Қазақ тілінің дыбыстық құрылымын талдау барысында сөз дыбыстарының мағына ажыратуға қатысты жағын да назардан тыс қалдырмаған. Мағына жағынан сөздердің бір-бірінен дараланып тұруы үшін оның барлық дыбыстарының өзге сөзден түбегейлі өзгерісі болуы шарт емес, сөз құрамындағы бір ғана фонеманың өзге сөздікінен өзгеше болуы олардың семантикасын ажыратуымызға жетіп жатыр дейді Қ.Жұбанов.

Мәселенің ғылыми жағына еш нұқсан келтірместен, фонеманың осындай қасиетін оқулығында шәкірттерге ұғымды тілмен түсіндіріп береді. Сөйтіп, Қ. Жұбанов жалпы фонологияның өзекті бір түйіні – фонеманың жай-жапсары туралы байыпты қорытынды жасайды.

Ғалымның фонеманың сандық және сапалық құрамы жөнінде де айтқан сындарлы пікірлері бар. Қай тілді алсаңыз да сөз дыбысы атаулы сан жағынан толып жатыр, бірақ олардың бәрі бірдей фонемалық қасиетке ие емес. Сөздердің мағыналық тұрғыдан бір-бірінен ажырата көрсетуге қабілетті дыбыстар аса көп емес. Қ. Жұбановтың бұл тұжырымдары жалпы фонологияның принциптерімен сабақтасып жатыр.

Оқулықтың авторы қазақ тілі дыбыстарының құрамын дауысты, дауыссыз және үнді (сонор) дыбыстар деп аталатын үш топқа бөледі. Тілдің сөйлеген кезде жоғары көтерілу, төмен түсу ыңғайына қарай а/ә, о/ө, е дауыстыларын толық дауысты, ы/і, ұ/ү дауыстыларын келте дауысты деп атайды. Yнсіз дауыссыздарды екі жікке ажыратып, б, д, ж, з, ғ, г дауыссыздарын ұяңдар тобына, п, т, ж, с, қ, к дауыссыздарын қатаңдар тобына жатқызады. Жасалу жолына қарай п-б, т-д, қ-ғ, к-г дегендерді үздікті дауыссыз, с-з, ш-ж дегендерді үздіксіз дауыссыз деп бөлген.

Yнсіз дауыссыздарды жасалу орнына қарай көмей, тіс, ерін дауыссыздары деп аталатын үш топқа ажыратады. Оқушылардың түсінуіне жеңіл келу үшін дыбыстардың өзара жіктелісін әдейі қарапайым үлгіде жеткізуге тырысқандығы көрінеді.

Yнді дауыссыздарды Қ.Жұбанов алдымен тура жолды сонорлар, айналма жолды сонорлар деп екі топқа бөліп, оның алғашқысына ү, и, кейінгісіне р, л, м, н, ң дауыссыздарын жатқызады.

Соңғы топтағы сонорларды әрмен қарай ауыз жолды, мұрын жолды деп екіге айыра көрсетеді.

Ұзын сөздің қысқасы, Қ.Жұбанов дыбыстардың жасалу жолдарын жан-жақты қарастыра келе, олардың толық топтастыру жүйесін жасап берген. Лингвист ғалым өзінің бір тиянақталған еңбегін қазақ сөзінің буынын зерттеуге арнады. Буын жасауға қатысатын дыбыстарды санына қарай қазақ тіліндегі буынды төртке, ал дыбыстардың буын ішінде орналасу тәртібіне қарай үшке бөледі. Қазақ сөзіндегі буын санының сөз ішіндегі дауыстылардың санымен бірдей болатындығы жөнінде толық мағлұмат береді. Буынның түрлері оның құрамына енетін дыбыстардың бір-бірімен тіркесу ыңғайына тәуелді. Буындардың бірімен-бірінің бірігіп, жымдасып кететіні де, бірімен-бірінің орындарының ауысып қолданылатын кездері де бар. Қазақ тілі буын құрылысының бұл да бір ерекшелігі деуімізге болады.

Профессор Қ. Жұбанов бұл саладағы зерттеулерінде қазақ тіліндегі буындардың бірігуі немесе олардың орын алмастыруы, сондай-ақ екпін, әсіресе сингармонизм заңы секілді құбылыстардың һәммесі сөз элементтері арасында берік байланыстың болуы үшін қызмет ететін категориялар деген ғылыми қорытынды жасайды. Қ. Жұбанов қазақ фонетикасының пәнін анықтап, дыбыстардың жіктеліс жүйесін саралауда қисапсыз мол еңбек етті. Өзінің қазақ әліпбиі (алфавит), емлесі және өзге де қолданбалы салаларына арналған еңбектерінде сол кездегі фонологиялық ілімнің қағидаларына сүйенді.

Грамматика оқулығынан тыс Қ. Жұбанов 1936 жылы орта мектептің 5-7 кластарының қазақ тілі оқу бағдарламасын түзді. Бұл бағдарлама қазақ тілі пәнін ғылыми зерттеудің объектісіне айналдыруды көздеген алғаш жарық көрген құжаттардың бірі болды. Мұнда ғалымның құрмалас сөйлемнің синтаксисі жөніндегі көзқарасы мейлінше толық баяндалған болатын. Республикадағы ағарту ісі қайраткерлерінің аға өкілдерінің бірі А. Сытдықов бұл бағдарлама туралы былай деп жазған еді: «Жаңа бағдарлама қазақ тілінің өсу, кемелдену жайын ескеріп жасалған тың еңбек болды... Мұнда емлеміздің жаңа жазуымызға лайықталған нұсқасын жасау, қоғамдық-саяси терминдер мен жер-су аттарын жаңаша жазу мәселелері толық қамтылған».

Халық ағарту ісіне жан-тәнімен берілген тамаша педагог Қ. Жұбанов көптеген мектеп мұғалімдерімен толассыз хат жазысып, хат алысып тұратын. Хаттарында методикалық кеңестер беретін, ана тілін қалай оқытудың әдістерін түсіндіретін, грамматиканың, методиканың, терминологиялық сан қилы мәселелері туралы сөз қозғайтын. Осындай хаттарының бірінде қазақ тіліндегі көнеріп, ізі өшіп кеткен тұлғаларды балаларға үйретудің жолын былай нұсқаған-ды. «Кейде оқыту ісіндегі қиындықтың оқулықтың кінәсіне байланысты болмай, мұғалімнің өз басына байланысты болатын кездері бар. Сенің оқулыққа қойып отырған кінәратың, маған кінә сенің өзіңнен емес пе екен деген ой салды, өйткені бұл жайында маған сенен бөтен ешкім жаза қойған жоқ. Қандай қиындықтарға душар болсаң да маған хат арқылы жазып тұр. Егер менен кеткен кемшіліктер болса, дәлелде, мен де өз дегеніме бұрып, қарыса бермеспін». Педагогтік институттың құрметті профессоры бір ауыл мұғаліміне жазған хатында осылай деген еді.

Осындай бір үзік сырлар Қ.Жұбановтың қазақ мектептері тарихында алатын орнының ерекше екенін дәлелдесе керек.

Әрине, әрбір зерттенімпаз ғылым жолында жүрген адамның ісінде кейде селкеу шығып жататын жайлардың да болып қалуы ғажап емес қой. Бұл да бір әр пендеге тән, заңды құбылыс па деп ойлаймыз. Өзі қамшы салдырмай бұрқыратып жазып жүрген кездерінде, тым тәуір-ақ еңбектерін бірінің үстіне бірін беріп, қазақ тілі жөніндегі ғылымның көсегесін көгертіп жүрген кезінде бірер жерде аяғының кібіртіктеп кеткен ыңғайы да байқалған кездері бар. Мәселен, әбден ет-еке боп елдің құлағына сіңіп кеткен терминдерді құбылтып басқаша қолдануын жөн дей алмаймыз; жұрнақ дегенді үстеу деп, жалғаулықты – жалғауыш дегеннен ештеме ұтып тұрмағанымыз кәдіксіз.

Кезінде Қ.Жұбанов жазған оқулықтың мұғалімдер қауымынан жоғары баға алғаны белгілі. Бірақ кісінің жеке басына табыну етек алып тұрған кезде оның еңбектерінің орынсыз сынға ұшырағанын да білеміз. Қ. Жұбанов еңбектерінде ол ұсынған грамматикалық қағидаларда зиянкестік бар деп жазғандар да болды. Енді міне Қ. Жұбановтың құрметті есімі ақталып, аршылған тұста осы бір ғылым еңбекқорының еткен ісін елге таныту – біздердің борышымыз. Қ. Жұбановтың мақалалар сериясының енді бір тобының қазақ тілінің емле, терминология, методика сияқты практикалық мәселелеріне арналғаны мәлім. Ол кісі – республикадағы тілдік құрылысмәселесіне өте белсене араласқан адам. 30-жылдардағы қазақ емлесінің жайын әңгіме қылатын бір архив дерегінде былай делінген: Бөгде тілден енген сөздер мен терминологияның емлесінде күні қазірге дейін созылып келе жатқан ала-құлалықтар бұл мәселені мықтап қолға алу туралы Ағарту халық комиссариатына қозғау салғаны сөзсіз. Айталық, «коммунист немесе комиссарша» деген секілді сөздерді бес-алты үлгіде жазып келгеніміз белгілі. Мұны қалай да жөндеуіміз керек. Емле жобасын жасау, терминология ережелерін түзу жұмысы Қ. Жұбановқа тапсырылған болатын. Ол өз жобасын алдымен Өлкелік комитеттің үгіт-насихат бөлімінде талқылауға ұсынып, содан кейін оны Алматыдағы мәдениет қызметкерлерінің кең талқысына салды. Талқылау төрт күні ҚазПИ-де өтті. Талқылау өте қызу өтті, оған жергілікті халық өкілдері де, сондай-ақ студенттер де қатынасты.

Бұл құжатта әрмен қарай Қ.Жұбановтың еткен еңбегінің ғылыми дәлелді екені, оның қисынсыз еместігі, ғалымның бұрыннан белгілі ізбен кетпегені айтылады. Өзінің ғылыми тұжырымдарының бәрін автор мұнда қазақ тілінің табиғатынан шығарып барып, оның фонемалық құрамын ескере отырып айтқан. Жобаның авторы ретінде Қ.Жұбанов қазақ тіліне шет тілден енген мұндай сөздерді бағзы қалпынан өзгертпей жазуды ұсынды. Бірақ бұлай жазу ол кездегі қазақ қауымы үшін аса қиындық келтіретін болғандықтан жоба қабылданбай қалды. Өйткені ол жылдарда мұны түсінерліктей теориялық дайындығы бар мұғалімдер, сондай-ақ өзге кадрлар республикамызда тым аз еді. Сондықтан жобаны, шет сөздерді жазу туралы ондағы ұсынылған ережелерді уақытша тоқтата тұруға тура келді.

Қ. Жұбановтың бұл жобасын белгілі түрколог С.Е.Малов өте жоғары бағалады. Қазақстандағы мәдени құрылыс жұмысына арналған 1935 жылғы мәслихатта: «Профессор Қ. Жұбановтың жобасы әрі ғылыми, әрі ол принциптік жағынан маңызды» – деп атады.

Қ.Жұбанов ол жылдарда Республика үкіметі жанындағы терминология мен емлені үйлестіру орталығын ұйымдастырушылардың бірі болатын. Мәдени құрылыс жөніндегі съезд қарсаңында Қ. Жұбановтың басшылығымен Мемлекеттік терминкомның бюллетенінің төрт нөмірі басылып шықты. Бюллетень емле жобасы мен көп ғылым саласы бойынша қазақша терминдердің үлгісін жариялады. Қ.Жұбановтың өзі Бюллетень бетінде емле мен терминология мәселелерін сөз еткен бірнеше мақала жариялады. Олардың бәрінде терминдердің ерекшелігі, емле мәселелерін сөз етті. Бұл мақалалар мұғалімдер үшін әлі күнге маңызын жойған жоқ.

Қ.Жұбанов емле ережелерін жүйелеу жағына қатты көңіл аударды. Емлені мектеп оқушыларын сауатты жазуға баулу мен республикадағы ересектерге хат білдіріп, қара танытуға қажетті құрал деп есептеді.

Төңкеріске дейін берік дәстүрі болып көрмеген қазақ тілінің емлесі арқаны, негізінен фонетикалық принципке сүйеді. Ал морфологиялық принцип болса, ол да осы принципке қарайластырыла жүргізілді. Әрине, өзге белгілі ғалымдар сияқты Қ. Жұбанов та фонетикалық принциптің сөздің сыртқы пішініне сүйеніп жүргізілетін, ал морфологиялық принциптің түбір сөзді сақтауға байланысты болатынын жақсы түсінді. Өз зерттеулерінде осы екі принципті бір-біріне орайластыра, жабыстыра отырып пайдаланды.

1938 жылы қазақ емлесінің кей мәселелері ішінара жүйеге түсірілгені мәлім. Қазақ әліпбиінде бұрын жоқ ф, х дауыссыздарының да енгізілгені осы кез болатын. Бұл латынға негізделген жазу емлемізді орыс емлесіне қарай бейімдей түсуге көмектесті. Асылында, ф, х әріптерін ендіру жөніндегі идея да Қ. Жұбановтікі болатын, бірақ бір мәнәйі себептермен оны тоқтата тұруға тура келген-ді. Олай дейтініміз, Мемлекеттік терминология комиссиясының Ағарту халық комиссариаты жанындағы Бағдарлама-методика секторымен 1934 жылдың 27 қарашасында бірігіп өткізілген бір мәжілісінің бағдарламасында Қ. Жұбанов өзінің термин жасау мен оны бекітуге арнаған баяндамасында емле жобасын ұсынып, онда халықаралық терминдерді дұрыс жазу үшін қазақ әліпбиіне ф, х дыбыстарының таңбасын ендірудің қажет екендігін айтты деп көрсетілген. Бірақ мәжіліс: «Өкілетті орындармен келісіп алғанға шейін ф, х әріптерін қазақ жазуына ендіруді әзірге тоқтата тұру керек. Оған дейін бұл мәселе төңірегінде кең көлемді айтыс ұйымдастыру керек» – деп қаулы алып, ұсынысты қабылдамай қойды.

у, и дыбыстарының жазылуын оңайлату жөніндегі ұсыныс та Қ. Жұбановтікі еді. Бұлардың әрқайсысы қосар әріппен белгіленіп келген болатын. Бұл идеяның тек 1957 жылы ғана жүзеге асқанын бәріміз жақсы білеміз.

Тіл құбылыстарын зерттеуге жаңа тұрғыдан келуі жағынан болсын, филология саласындағы мамандарды әзірлеуге белсенді араласуы жағынан болсын Қ. Жұбановты қазақ тіл білімінің негізін салушылардың бірі деп қарауға әбден болады.

Осы бір ғана мақалада Қ. Жұбановтың тіл білімі саласындағы ойға түйген нәрселерінің, идеяларының қаншалықты жүзеге асқанын анықтап шығу, әрине, мүмкін емес. Қ. Жұбановтың тіліміздің грамматикасы, фонологиясы, лексикологиясы және қолданбалы мәселелері хақындағы айтқандары, тұжырым-толғамдары, қағидалары біздің дәуіріміздің зерттеушілерінің еңбектерінде жүзеге асып жатыр, солардың ғылыми жұмыстарында әр түрлі дәрежеде көрініс тауып жатыр десек, артық айтқан болмаймыз. Қ.Жұбанов идеялары мен айтқандарының біздің қазіргі ғылымымызда қаншалықты жүзеге асқанын анықтау – арнаулы зерттеулердің тақырыбы болуға әбден лайық.

Біз Қ.Жұбановтың ғылымда кім екенін ел-жұртқа таныстырмақ болған ойымызға орай ол кісінің көзін көрген, қазақ тіл білімі саласында бірге қызмет істескен әріптесі ретінде Құдекеңнің жеке басына қатысты жайлардан оқушыларды хабардар ете кетсек пе деп отырмыз.

Ең алдымен бұл кісінің нағыз еңбеккер адам болғанын айтқым келеді. Әріптестері мен шәкірттері ол кісіні қатты сыйлап, зор ізет, құрмет тұтатын. Өзі қаншалық зор білімдар, асқан мағлұматты адам болғанымен, өзін әлбетте пәс ұстайтын, ғажайып сыпайы адам болатын, бір нәрсеге дауысын қаттырақ көтеріп, күйгелек мінез көрсеткенін өз басым байқаған емен. Бірақ өз пікірін дәлелдеуге келгенде зор айтыскер адам еді. 20-30 жылдардағы қазақ тіл білімінің проблемалары жөніндегі барлық істің басы-қасында жүретін. Қазақ тіл білімінің практикалық мәселелері болсын, теориялық мәселелері болсын бұлардың дамуына бұл кісінің игі ықпалы мейлінше зор болды. Тіл жөніндегі айтыс-тартыстардың бәрінде де, түптеп келгенде, осы кісінің пікірі өтетін. Ешкіммен қатты сөзге бармай-ақ білімінің арқасында үнемі жеңіп шығатын. Ауызша сөйлегенде де, жазып сөйлесе де ойларын қысқа тұжыратын. Ойының дәлелділігінен болуы керек бұл кісімен сөз жарыстырған қарсыластары тез келісетін. Осы секілді қасиеттері мен зор білімдарлығы ол кісіні қазақ зиялылары арасында зор ізет-ілтипатқа ие етті.

Қ.Жұбанов біреумен дүрдараздыққа еш уақыт барған адам емес. Кісіге еткен жақсылығын әсте міндет етіп көрген емес. Адамның білімге деген құштарлығы мен басына біткен қабілеті, дарыны – ол кісі нағыз қастер тұтатын нәрселер болатын. Бір жастың бойынан ғылымның, я өнердің бір саласына деген бейімділікті, талпынысты сезе қалса, соған көмектесуге, қалай да шылбыр ұшын беруге даяр тұратын. Ол үшін өзінің қолынан келгеннің бәрін істеп бағатын. Абай атындағы Қазақтың педагогтік институтында профессор болып істеп жүрген кезінде Ғ.Мұсабаев деген бір ізденгіш, тіл ғылымына бейімділігі бар студентті байқап қалып, ол баланың білім алуына, лингвистика саласына деген талабына қошеметті болып, көмектескенін әлі ұмытқан жоқпын. Ең соңғы курста оқып жүрген Мұсабаевты оқуын бітірмей жатып Ағарту халық комиссариатындағы бағдарлама-методика секторына нұсқаушы методист етіп жұмысқа алғызғаны бар. Бұл жөнінде кейін Қазақстан ғылым академиясының корреспондент мүшесі болған профессор Ғ.Мұсабаев былай деп айтып отырады: «Студент боп оқып жүрген кезімде, лекциядан босаған сәттерде Ағарту комиссариатына баратынмын, маған жетекші Қ.Жұбанов әр барған сайын топ-топ ғылыми кітап дайындап қойып, оқып шық, таныс дейтін. Оларды белгілі бір уақыт ішінде оқып шығуға тиіс болатынмын. Солармен әбден танысып болғаннан кейін, әлгі кісі не біліп, не қойғанымды тексеріп, менен бейне бір емтихан алып отырған адамша сұрақтар қоятын, әрмен қарай өзі түсіндіріп, өзі айтып кететін. Соның арқасында мен Пешковскийдің, Обнорскийдің, Бодуэн де Куртэнэ, Радлов, Мелиоранский, Казамбек еңбектерімен сол кезде-ақ таныс болдым».

Қ. Жұбанов өзінің студенттерінің арасынан ең қабілетті дегендерін таңдап алып, осыдан бірдеме шығады-ау дегендерін ірі оқу орындарына орналастыруға көмектесетін. Осы кісінің көмегі арқасында республикамызға бұл күнде аты мәлім ғалымдар Қазақстан Ғылым академиясының корреспондент мүшесі, профессор М. Балақаев, филология ғылымының докторы, профессор М. Қаратаев Петерборға аспирантураға жіберілген еді.

Жалғыз жастар ғана емес-ау, кім болса да, ғылымның қай саласымен айналысқысы келсе де Қ. Жұбанов үшін... бәрібір еді, ол елдің бәріне де көмектесуге әзір тұратын. Оның өнерге, техникаға ұмтылған адамдардың талайына ақыл-кеңес беріп, білімін әрмен қарай жалғастыруға септік еткен жайлары көп. Өзінің туған інісі Ахметтің музыкаға қабілетін ерте танып, өзімен бірге Петерборға ала кетіп, консерваторияға оқуға түсіреді. Ахмет Жұбанов қазақ халқы тарихында – музыкалық жоғары оқу орны – Санкт-Петербург консерваториясын бітірген тұңғыш қазақ болды. Өзіне жақындап кеткен бір ғана адам болса, Құдекең бәріне шарапатын тигізгенше асығатын. Оларды оқуға, білімге тартуды өзінің мойнына біреу міндеттеп қойғандай борыш санайтын. Кейіннен КСРО Архитектура академиясының мүшесі болған, ол кезде бала жігіт, белгілі қазақ архитекторы Төлеу Бәсеновтің Петербордағы инженерлік құрылыс институтына түсіп кетуіне тікелей көмек көрсеткен адам – осы Құдайберген болды. Қазақстанның еңбек сіңірген суретшісі Әубәкір Ысмайылов, Қазақстан өнеріне еңбек сіңірген қайраткер Асқар Тоқпанов, тағы басқа да осындай көп кісілер Қ. Жұбановты өзінің «әкесі» деп есептейді. Қазақтың белгілі жазушысы Хамза Есенжанов Қ. Жұбановты «әти» деп кеткен. Бұл – ол кісіге ерекше ілтипат білдіре айтқан «әке» деген сөз.

Өзінің отбасы, ошақ қасына деген сүйіспеншілігі ғаламат болатын. Балаларына еміреніп тұратын. (Ол кісінің үш ұл, үш қызы бар). Балаларының бәрі де жоғары білім иелері. Олардың білім алып, ер жетуіне көп еңбек еткен адам – Құдайбергеннің зайыбы Раушан Жұбанова.

Профессор Қ. Жұбановты қазақ зиялылары, ағарту саласының қызметкерлері өте жақсы білетін. И. И. Мещанинов, А. Н. Самойлович, В. В. Бартольд, С. Е. Малов, К. К. Юдахин, А. К. Боровков сынды ірі орыс оқымыстылары Қ. Жұбановты білікті ғалым, лингвист ретінде ерте танып бағалады.

Жастарға деген аралас-құралас болған адамдарға деген шексіз бауырмал, жаны ашығыштығының үстіне Құдайберген Жұбанов оларға сын көзімен қарап, талап қоюды да есінен шығарған емес. Республиканың мәдени өмірінің бірде-бір саласы Қ. Жұбанов назарын өзіне аудармай кеткен емес. Ғылым адамдары, өнер адамдары, әдебиет саласының адамдары – бұлардың бәрі Қ. Жұбановтың білімдарлығын, адамгершілік іс-харакетін жақсы білетін, оны қадірлеп сыйлайтын. Қазақтың Абай атындағы педагогтік институтының қазақ тілі кафедрасының меңгерушісі, беделді профессоры Қ. Жұбанов Қазақ КСР Ағарту халық комиссариаты оқу-методикалық кеңесінің жетекшісі, КСРО Ғылым академиясының Қазақстан филиалы Лингвистика секторының меңгерушісі секілді аса абыройлы жұмыстарды қоса атқарғаны белгілі. Қазақ тілі жөніндегі тұңғыш монографиялық зерттеудің авторы, алғашқы мектеп оқулығы мен оқу бағдарламасының авторы ретінде қазақ тіл білімі тарихына аты алтын әріппен жазылатын есімдердің бірі – осы профессор Қ. Жұбанов. Қ. Жұбанов қазақ филологиясы кадрларын даярлап, түлетіп өсірудегі қызметі ұшан-теңіз. Республикамыздағы аты белгілі ірі-ірі ғалымдар өздерін Қ. Жұбановтың шәкіртімін дегенді мақтан тұтады.

Ғылыми-педагогикалық жұмысымен қатар Қ. Жұбанов – қоғамдық істерге де белсене араласқан адам. Өткен дәуірлердегі ірі тұлғалар Фирдоусиге, Абайға арналған ғылыми конференцияларды шақыруға мұрындық болып, осы жиындарда мазмұнды баяндама жасаған адам да осы кісі.

1935 жылы Қазақстан мәдени құрылысшылары съезінің ұйымдастыру комитетінің төрағасы болып, осындай ірі форумды өткізуге тікелей араласқан да осы кісі. Осыған іле-шала Кеңестердің бүкілресейлік XVI съезіне делегат болып, онда Татарстан мәдениеті жайлы патриоттық сарында сөз сөйлеген де осы кісі. Қ. Жұбанов Қазақ КСР Орталық Атқару Комитетінің мүшесі болды. Оның есімін біз қазақ лингвистикасының негізін салушылардың бірі ретінде бұл күнде ерекше құрметпен еске аламыз.

Тіл біліміндегі еңбектері

Жұбанов тіл білімі мәселелерімен 1920 жылдан бастап шұғылдана бастады. Ол қазақ мектептері мен жоғары оқу орындары үшін қазақ тілін оқыту бағдарламаларын жасап, оқулықтар мен әдістемелік құралдар жазды. Сондай-ақ, оның “Қазақ тілінің ғылыми грамматикасының материалдары” (1-том), “Фонетика” (орыс тілінде), “Қазақ тілі фонетикасының тарихын зерттеуге кіріспе”, “Қазақ тілінің ғылыми курсы жөнінен лекциялар”, “Буын жігін қалай табуға болады”, “Қазақ тілінде біріккен сөздің жазылуы”, “Қазақ сөйлеміндегі сөздердің орын тәртібі”, “Жаңа грамматиканың жаңалықтары жайынан”, т.б. іргелі ғылыми жұмыстары қазақ тіл білімін қалыптастыруға қосылған елеулі үлес болды. 20 ғасырдың 20 – 30-жылдарында Жұбанов қазақ халқының рухани-мәдени өмірінде саяси-әлеуметтік, халықтық мәні зор проблемалардың бірі – жазу, емле, термин мәселелерімен де шұғылданды. 1929 жылы Қызылордада өткізілген тұңғыш ғылыми-терминологиялық конференцияда Жұбанов қазақ тілінің емлесі жөнінде ғылыми негізделген ұсыныстар жасады. 1935 жылы қазақ әліпбиі мен емлесін жақсартудың жобасын ұсынды. Онда халықаралық және орыс тілінен енген терминдерді орысша жазылуына жақындатып таңбалау, кейбір қосар дыбыстарды жалаң әріппен беру, біріккен сөзді қосып жазу туралы пікір айтты. Жұбанов 1933 жылдан саяси қуғын-сүргінге ұшырағанға дейін Қазақстанның Мемлекеттік терминологиялық комиссиясының төрағасы болды. Бұл салада ол термин жасау ісіне мамандарды жұмылдырып, олардың дайындаған материалдарын ғылыми тұрғыдан реттеп, жұртшылық талқысына салып, тәжірибеге енгізуді қадағалады. Жұбанов – 1935 жылы Қазақстан мәдениет қызметкерлерінің съезіне Мемлекеттік терминкомның атынан ұсынылған жобаның негізгі авторы. Ол ұсынған принциптер қазақ терминологиясын жасаудың үлгісі ретінде әлі күнге дейін қолданылып келеді. 1936 жылы ғалымның “Қазақ сөйлем мүшелерінің орны тарихынан” деген кітабы баспадан шықты. Бұл кітабында ол қазақ тіліндегі сөйлем мүшелерінің тарихын басқа түркі тілдерінен бөліп қарамай, өзі еркін игерген түркі халықтары тілдерін бір-бірімен байланыстыра зерттеп, тарихи салыстырмалы әдісті шебер қолданды. Бұл еңбегімен Жұбанов қазақстандық түркітану ғылымының қалыптасуына зор үлес қосты. “Ауыл мұғалімі” (қазіргі “Қазақстан мектебі”) журналында мұғалімдерге арнап қазақ тілін оқыту әдістемесі туралы, кітапты қалай пайдалану, оқулықтағы материалдарды оқушыларға қалай нәтижелі игерту мәселелерін көтеріп отырды. Осы журналда “Жаңа грамматиканың жақсылықтары”, “Шылаулар”, “Қос сөздер”, “Біріккен сөздер”, “Әдіс, бағдарлама мәселелері”, т.б. мақалаларын жариялады. Жұбанов қазақ әдеби тілі мен музыкалық өнері туралы да келелі пікірлер айтты. Ол өзінің “Абай – қазақ әдебиетінің классигі” (“Әдебиет майданы”, 1934, №11 – 12) атты аяқталмай қалған әдеби-публицистикалық еңбегінде Абайдың қазақ әдеби тілін дамытудағы, әлеуметтік ой-санадағы орнын, ақындық шеберлігін, композиторлығы мен өлең құрылысына енгізген жаңалығын тұңғыш көрсетіп, әділ бағалады. “Қазақ музыкасында күй жанрының пайда болуы жөнінен” (1936) деген зерттеуінде “ән”, “би”, “бақсы”, “жыр”, “домбыра”, “күй”, “қобыз”, “сыбызғы”, “толғау” сөздерінің этимологиясын ашу арқылы қазақ музыка мәдениетінің тарихы ертеден басталатынын көрсетті. Жұбанов тек ғылыммен ғана шұғылданып қоймай, Қазақстанның Оқу-ағарту халық комиссариаты жанындағы әдістеме, бағдарлама, оқулықтар секторының меңгерушісі міндетін атқара жүріп, бар ынта-жігерін аз уақыттың ішінде қазақ мектептерін ғылыми негізде жазылған оқулықтармен қамтамасыз етуге жұмсады. Мұғалімдердің білімін жетілдіру курстарында, семинарларында дәріс оқып, ақыл-кеңес беріп отырды. Ол қазақ тіл білімі мамандарын баулып, тәрбиелеуде де мол еңбек сіңірді. Республикадағы көрнекті тіл мамандары М.Балақаев, Ғ.Мұсабаев, А.Ысқақов, Ә.Шәріпов, Т.Қордабаев, т.б. өздерін Жұбановтың шәкіртіміз деп санады. Жұбанов республикамыздың саяси-әлеуметтік өміріне де белсене қатысты. 1935 жылғы Қазақстанның мәдениет қызметкерлері съезін ұйымдастыру комитетінің төрағасы, 1935 жылдан Қазақстан КСР ОАК-нің мүшесі болды. 1937 жылы жалған саяси айыппен тұтқындалып, ату жазасына кесілді. 1957 жылы 3 қазанда КСРО Жоғарғы Соты Әскери алқасының шешімімен ақталды. Ақтөбе мемлекеттік университетіне, осы қаладағы бір көшеге Жұбанов есімі берілген.

Өмірі мен еңбектері туралы әдебиет

1937

• Орманов Ғ. Профессор // Социалистік Қазақстан, 21 наурыз.
• Балақаев М. Қазақ тілі грамматикасы туралы // Социалистік Қазақстан, 15 мамыр, № 109.
• Жолымбетов Ө. Жұбановтың кітабындағы кейбір кемшіліктер (пікір алысу ретінде) // Социалистік Қазақстан, 27 сәуір.
• Смайылов Е. Грамматикадағы анархия туралы // Социалистік Қазақстан, 30 қыркүйек.

1957

• Ауэзов М., Кенесбаев С. Основоположник казахской лингвистики // Учитель Казахстана, 5 желтоқсан, № 50.
• Әуезов М., Кеңесбаев І. Қазақ лингвистикасының негізін қалаушы // Қазақстан мұғалімі, 5 желтоқсан, № 50.
• Әуезов М., Кеңесбаев І. Ірі оқымысты // Қазақ әдебиеті, 5 желтоқсан, № 49.
• Жолаев Ж. Друг сельских учителей // Учитель Казахстана, 5 желтоқсан, № 50.
• Жолаев Ж. Ауыл мұғалімінің ақылшысы // Қазақстан мұғалімі, 5 желтоқсан, № 50.
• Жұбанов А. Өнегелі өмір // Қазақ әдебиеті, 5 желтоқсан.
• Мұсабаев Г. Скромный и требовательный // Учитель Казахстана, 5 желтоқсан, № 50.
• Мұсабаев Ғ. Қадірлі ұстаз // Қазақстан мұғалімі, 5 желтоқсан.
• Решетняк В. Народный интеллигент // Учитель Казахстана, 5 желтоқсан, № 50.
• Решетняк В. Ұмытылмас дос // Қазақстан мұғалімі, 5 желтоқсан.
• Ситдыков А. Ученый-педагог // Учитель Казахстана, 1957, 5 желтоқсан.
• Сытдықов Ә. Педагог ғалым // Қазақстан мұғалімі, 5 желтоқсан, № 50.

1958

• Кеңесбаев І. Профессор Құдайберген Жұбанов және оның ғылыми-педагогикалық мұралары // Қазақ тілі мен әдебиеті, № 2.
• Кеңесбаев І., Мұсабаев Ғ. Көрнекті ғалым // Жұлдыз, № 6.

1959

• Алпанов О. Құдайберген мұғалімдердің де қамқоршысы еді // Коммунизм жолы, 22 желтоқсан, № 122.
• Әбілкәрімов А. Қазақтың тұңғыш профессоры // Коммунизм жолы, 22 желтоқсан, № 122.
• Беркінов А. Зейінді шәкірт еді ол // Коммунизм жолы, 22 желтоқсан, № 122.
• Қожабаев Н. Естелік // Коммунизм жолы, 22 желтоқсан, № 122.
• Сабырқұлов Ә. Жұбанов Құдайбергеннің есімімен аталса екен // Коммунизм жолы, 22 желтоқсан, № 122.

1960

• Жанпейісов Е. Құдайберген Жұбанов // Білім және еңбек, № 11, 28-б.

1962

• Наурызғалиев С. Ғалым есімімен аталған мектеп // Коммунизм жолы, 21 ақпан, № 15.

1963

• История Казахской ССР (эпоха социализма). –Алма-Ата.

1964

• Есенов Қ. Тұңғыш филолог-профессор // Лениншіл жас, 24 желтоқсан.
• Сыздықова Р. Құдайберген Жұбанов – тіл білімінің классигі // Қазақ әдебиеті, 25 желтоқсан.
• Кенесбаев С. Видный казахский ученый-лингвист // Казахский университет, 23 желтоқсан, № 41-42.
• Сыздықова Р. Проф. Қ.Жұбановтың ғылыми-педагогикалық мұрасы // Қазақ университеті, 23 желтоқсан, № 41-42.
• Балақаев М. Ардагер ұстаз // Қазақ университеті, 23 желтоқсан, № 41-42.
• Мұсабаев Ғ. Қ.Жұбанов – полиглот // Қазақ университеті, 23 желтоқсан, № 41-42.
• Кенжебаев Б. Құдайберген жөніндегі есімдегілер // Қазақ университеті, 23 желтоқсан, № 41-42.
• Әлімжанов Д. Ірі методист ғалым // Қазақ университеті, 23 желтоқсан, № 41-42.

1965

• Бержанов К. Русско-казахское содружество в развитии просвещения (Историко-педагогическое исследование). –Алма-Ата.
• Ысқақов А. Жұбанов және қазақ тіл білімі // Қазақстан мектебі, № 3, –71-77-бб.

1966

• Кенесбаев С. Профессор Худайберген Куанович Жубанов // Жубанов Х. Исследования по казахскому языку. –Алма-Ата: Наука, 1966. – С.9-31.
• Сыздықова Р. Ғалым-азамат. –Алматы, 72 б.
• Есенов Қ. Қазақ тіл білімінің беташары // Жұлдыз, № 10, 137-141-бб.
• Мұсабаев Ғ. Үлкен ғалымның бағалы еңбегі // Социалистік Қазақстан, 9 шілде, № 156.
• Нұрқанов С. Профессор Құдайберген Жұбановтың қазақ тілі жөніндегі зерттеулері // Қазақстан мектебі, № 9, 94-96-бб.
• Омарбеков С. Қазақ тіл білімінің бағалы қазынасы // Қазақстан коммунисі, № 12, 67-70-бб.
• Серғалиев М. Ғалым мұрасы // Қазақ әдебиеті, 12 қараша.

1967

• Әлсейітов Ж. Қос бұлан // Коммунизм жолы, 30 маусым.

1968

• Серғалиев М. Қ. Жұбановтың терминологиялық еңбектері // Қазақстан мектебі, № 6. –77-79-бб.
• Хайруллина Н. Профессор Қ. Жұбанов және алфавит мәселесі // Материалы Межвуз. науч.-теор. конференции. 16-19 қыркүйек 1967 ж. (Тезисы докладов). –Алма-Ата, 1968. –C. 75-76.

1969

• Байқадамова Д. Қыран мен ұлан // Лениншіл жас, 24 желтоқсан.
• Қ. Жұбановқа арналған ғылыми мәжіліс // Социалистік Қазақстан, 21 желтоқсан, № 296.
• Қ. Жұбанов // Қазақстан мектебі, № 11, 94-б.
• Есенжанов Х. Ғалымдар ағасы // Қазақ әдебиеті, 20 желтоқсан, № 51.
• Ермеков Ә. Абзал жанды аяулы аға // Оңтүстік Қазақстан, 10 желтоқсан.

1970

• Ақшолақов Т. Педагог-ғалым // Қазақстан мұғалімі, 8 қаңтар.
• Кеңесбаев І., Мұсабаев Ғ. Ұстаздардың ұстазы // Жұлдыз, № 1, 156-159-бб.

1974

• Жұбанов Құдайберген Қуанұлы // Қазақ Совет Энциклопедиясы, IV том (Док-Имантау). –Алматы, 492-493-бб.

1975

• Ибатов Ә. Құдайберген Жұбанов және қазақ тілі морфологиясының мәселелері // Қазақ тілі грамматикасы бойынша зерттеулер. Мақалалар жинағы. –Алматы, 81-86-бб.
• Ибатов Ә. Құдайберген Жұбанов және тарихи морфология мәселелері // Қазақ тілі грамматикасы бойынша зерттеулер. Мақалалар жинағы. –Алматы, 106-112-бб.

1979

• Балмағамбетова Ж. Білімімен үлгі // Коммунизм жолы, 20 желтоқсан, № 243.
• Бекниязов К. Мы помним его // Коммунист, 29 желтоқсан.
• Қазиев Р. Үлкен дарын иесі // Коммунизм жолы, 20 желтоқсан, № 243.
• Қалиев Ғ. Аса көрнекті ғалым педагог // Педагог, 13 желтоқсан.
• Қожанов М. Көрнекті ғалым // Коммунизм жолы, 20 желтоқсан, № 243.
• Оралбаева Н. Ғалымның мол мұрасы (Проф. Қ. Жұбановтың туғанына 80 жыл) // Қазақстан мұғалімі, 14 желтоқсан.
• Сегізбаев Ж. Асыл азамат еді // Коммунизм жолы, 20 желтоқсан, № 243.
• Тлегенов А. Незабываемая встреча // Коммунист, 29 желтоқсан.
• Үтбаева А. Қ. Жұбановты еске алу // Педагог, 13 желтоқсан.

1980

• Баймолдин С. Ел есіндегі есім // Коммунизм жолы, 12 қаңтар, № 9.
• Балақаев М. Көрнекті ғалым // Қазақ КСР Ғылым академиясының Хабарлары. Тіл-әдебиет сериясы, № 1, 35-37-бб. (Резюме орыс тілінде).
• Жубанов Худайберген Куанович // Развитие казахского советского языкознания. –Алма-Ата, –C.177-178.
• Казиев Р. Основоположник казахской лингвистики // Путь к коммунизму, 26 қаңтар.
• Оралбаева Н. Құнды мұра // Қазақстан мектебі, № 9.

1984

• Байқадамова Д. Сезімге адалдық // Қазақстан әйелдері, № 4, 16-17-бб.
• Ибатов Ә., Сарғожин Р. Ғалым мұрасы (Қ. Қ. Жұбановтың туғанына 85 жыл) // Қазақстан мектебі, № 12, 65-67-бб.

1985

• Әуезов М. Ірі оқымысты // М. Әуезов. Жиырма томдық шығармалар жинағы, 20-том. Алматы, 358-363-бб.

1986

• Ысқақов А., Ибатов Ә. Көш басы (Қ. Жұбановтың «Қазақ тілі грамматикасына» – 50 жыл) // Қазақстан мектебі, №12.

1987

• Айтбаев У., Жубанов Е. Проф. Х. Жубанов и некоторые вопросы теории перевода // Лексико-стилистические вопросы перевода. –Алматы: «Наука», –С. 67-77.

1988

• Әлсейітов Ж. Халық перзенті // Коммунизм жолы, 30 наурыз.
• Белботаев А. Ғалым-қайраткер // Қазақстан мұғалімі, 25 қараша, № 47.

1989

• Сыздықова Р. Профессор Құдайберген Жұбанов // Мәдениет және тұрмыс, № 1, 13-б.
• Сыздықова Р. Впереди своего времени // Путь к коммунизму, 17 мамыр, № 93.
• Сыздықова Р. Уақыт ақтаған азамат // Коммунизм жолы, 17 мамыр, № 93.
• Афанасьев В. Незавершенная статья // Путь к коммунизму, 17 мамыр, № 93.
• Меңдекеев Ә. Профессор Құдайберген Жұбанов // Қазақ әдебиеті, 10 ақпан.
• Мырзахметов М. Абайтанудың сын сағатында // Коммунизм жолы, 17 мамыр, № 93.
• Әлсейітов Ж. Ұмытылмас кездесулер // Коммунизм жолы, 17 мамыр, № 93.
• Пангереев А. Аяулы ағамен қауышу // Коммунизм жолы, 17 мамыр, № 93.
• Әнесов Ғ. Қаламгерлік пен қайраткерлік // Жалын, № 6, 77-78-бб.

1990

• Жұбанов Құдайберген. Шығармалар мен естеліктер. –Алматы «Өнер» баспасы, 12 б/т.
• Әуезов М. Ірі оқымысты, 76-81-бб.
• Жұбанов А. Өнегелі өмір, 81-86-бб.
• Қаратаев М. Патриот профессор, 87-96-бб.
• Есенжанов Х. Ғалымдар ағасы, 96-99-бб.
• Орманов Ғ. Профессор, 99-103-бб.
• Кеңесбаев І. Ұстаздардың ұстазы, 104-115-бб.
• Сыздықова Р. Құдайберген Жұбанов – қазақ тіл біліміндегі аса зор тұлға, 115-124-бб.
• Дербісалин Ә. Ұстаз-ғалым, 124-132-бб.
• Решетняк В. Ұмытылмас дос, 132-135-бб.
• Меңдібаев Қ. Асыл азамат еді, 135-140-бб.
• Ермеков Ә. Абзал жанды аяулы аға, 140-147-бб.
• Жұбановр Ақырап және Есет. Әке шаңырағының шырағы, 148-162-бб.
• Жұбанова М. Менің әкем, 170-192-бб.
• Жұбанова Р. Екі дүниеде естен кетпес серігім, 192-205-бб.

90 жылдығына арналған ғылыми конференциялар

• А. Байтұрсынов атындағы Тіл білімі институтында өткен ғылыми-теориялық конференция
• Қ. Жұбанов және қазақ совет тіл білімі. К. Жубанов и казахское советское языкознание. Ғылыми еңбектер жинағы. Сборник научных трудов. –Алматы: «Ғылым», 1990. –368 б.
• Қайдаров Ә. Профессор Құдайберген Жұбанов, 9-16-бб.
• Кайдаров А. Слово о профессоре Х.К.Жубанове, –С.16-20.

І бөлім. Ғұлама келбеті

• Ауэзов М., Кенесбаев С. Основоположник казахской лингвистики, –C.21-25.
• Жұбанов А. Өнегелі өмір, 26-29-бб.
• Сыздықова Р. Азамат-ғалым, 30-48-бб.
• Әлсейітов Ж. Халық перзенті, 48-54-бб.

ІІ бөлім. Қ.Жұбановтың ғылымдағы орны

• Дербісалин Ә. Ұстаз-ғалым, 55-61-бб.
• Оралбаева Н., Маралбаева С. Грамматика ілімінің бастау көздері, 61-69-бб.
• Есенов Қ. Профессор Қ.Жұбанов және қазақ тілінің синтаксисі, 69-79-бб.
• Серғалиев М. Синтаксистің кейбір мәселелері, 79-88-бб.
• Әбілқасымов Б. Әдеби тіл хақындағы ауқымды ойлар, 88-100-бб.
• Жанұзақов Т. Кісі аттарының байыпты зерттеушісі, 101-108-бб.
• Бектаев Қ., Белботаев А., Смайылов Т. Қазақ тіл біліміндегі лингвистикалық статиканың алғашқы көріністері, 108-116-бб.
• Исаев С. Қазақ тілі тарихи морфологиясының проблемалары, 116-127-бб.
• Ибатов А. Сөздің тұлғалану процесін зерделеуші, 128-136-бб.
• Мырзахметов М. Абайтанудың сын сағатында, 136-144-бб.
• Айтбаев Ө. Термин және аужарма, 144-152-бб.
• Молдажаров Ж. Унификатор лингвистической терминологии, 152-158-бб.
• Есенғұлов А. Грамматикалық қатынастар мен ұғымдардың номинациясы, 158-169-бб.
• Урекенова Р. Первый председатель Гостерминкома республики, 169-174-бб.
• Әбдірахманов А. Қазақ терминологиясының түп қазығы, 174-180-бб.
• Омарбеков С. Диалектілік құбылыстар төркінін тереңнен барлаушы, 180-191-бб.
• Жүнісбеков Ә. Қазақ фонетикасының ғылыми курсын жасаушы, 191-196-бб.
• Шакиева А. О семантическом синтаксисе сложных глаголов, 196-201-бб.
• Уәлиев Н. Қазақ орфографиясының негізгі принциптері хақында, 201-208-бб.
• Ақшолақов Т. Педагог-ғалым, 209-213-бб.

ІІІ бөлім. Есімі ел есінде

• Каратаев М. Испытание временем, –C. 214-218.
• Балақаев М. Ұстаздың жарқын бейнесі, 218-223-бб.
• Тәжібаев Ә. Аға туралы аз ғана сөз, 223-229-бб.
• Орманов Ғ. Профессор, 229-232-бб.
• Есенжанов Х. Ғалымдар ағасы, 233-235-бб.
• Жұбанова Р. Кебенек киіп кетіп еді, 235-249-бб.
• Ситдыков А. Ученый-педагог, –C.249-250.
• Решетняк В. Народный интеллигент, –C.251-253.
• Ермеков Ә. Абзал жанды аяулы аға, 253-259-бб.
• Баскаков Н. Один из первых советских тюркологов, –C.259-262.
• Карасаев Х. Кудайберген аганы эскерип (қырғыз тілінде), 263-267-бб.
• Ысқақов А. Ақылгөй аға, ұлағатты ұстаз, 267-277-бб.
• Кенжебаев Б. Құдайберген жөніндегі есімдегілер, 277-278-бб.
• Шәріпов Ә. Аяулы ұстаз еді ол, 279-290-бб.
• Әлімжанов Д. Ірі методист-ғалым, 290-291-бб.
• Қазиев Р. Үлкен дарын иесі, 291-293-бб.
• Маманов Ы. Қазақ тіл білімінің көш бастаушысы, 293-295-бб.
• Мұсабаев Ғ. Қ. Жұбанов – полиглот, 296-296-бб.
• Меңдібаев Х. Ағаны көріп іні өсер, 297-301-бб.
• Беркінов А. Зейінді шәкірт еді ол, 301-302-бб.
• Жолаева Ж. Ағалардың ақ жолынан айнымай, 302-311-бб.
• Алпанов О. Құдайберген мұғалімдердің де қамқоршысы еді, 312-313-бб.
• Балмағамбетова Ж. Білімімен үлгі, 313-314-бб.
• Ержанов К. Жарыққа жетелегендер, 317-318-бб.
• Бірманов Е. Асыл аға, 319-321-бб.
• Бекниязов К. Мы помним его, –C.321-321.
• Тлегенов А. Незабываемая встреча, –C.322-322.
• Брусиловский Е. Таинственная сила памяти, –C.323-323.
• Жулаев Ж. Друг сельских учителей, –C.324-324.
• Байқадамова Д. Жарқын жүзің жадымызда, жақсы аға, 325-333-бб.
• Хаймулдин О. Бәрі де бүгінгідей сезіледі, 333-337-бб.
• Дияров Н. Ғалымның туған жерінде, 337-340-бб.
• Жұбанов Е. Ғалым мүшеліне арналған ғылыми-практикалық конференциялар, 340-353-бб.

Қазақ КСР ҒА Халыққа білім беру министрлігі Абай атындағы Қазақ педагогика институтында өткен ғылыми конференция

• Профессор Құдайберген Жұбановтың 90 жылдығына арналған ғылыми конференция (19 желтоқсан, 1989) материалдары. –Алматы: Полиграф. предприятие «Кітап», 5,7 п.л.
• Шаяхметов Ш. Құрметті жолдастар, қадірлі ағайындар! (Кіріспе сөз). 3-5-бб.
• Қайдаров Ә. Ел мақтаны, 5-11-бб.
• Сыздықова Р. Құдайберген Жұбанов, 11-21-бб.
• Оралбаева Н. Қазақ совет тіл білімінің негізін қалаушы, 21-29-бб.
• Қалиев С. Оқу-ағарту ісінің ұйымдастырушысы, 29-32-бб.
• Есенов Қ. Ғалымның синтаксис жайындағы ілімі, 32-35-бб.
• Томанов М. Қазақ тілі тарихының кейбір мәселелері, 35-40-бб.
• Әбілқасымов Б. Әдеби тіл мәселелері, 40-46-бб.
• Исаев С. Қазақ тілінің тарихы мен тарихи грамматикасы мәселелері, 46-52-бб.
• Айтбаев Ө. Ғалымның терминология мен аударма ғылымын қалыптастырудағы орны, 52-61-бб.
• Мырзахметов М. Абай дүниетанымының бастамасында, 61-66-бб.
• Жүнісбеков Ә., Уәлиев Н. Қазақ тілі фонетикасының проблемалары мен емлесінің ғылыми негіздері, 66-69-бб.
• Ақшолақов Т. Ірі педагог, методист ғалым, 69-76-бб.
• Шәкиева А. Көмекші және күрделі етістіктер хақында, 76-83-бб.
• Жанұзақов Т. Атаулар жайлы сыр шерткен, 83-88-бб.
• Мәжітаева Ш. Қазақ тіліндегі күрделі сөздердің бір типі жөнінде, 88-90-бб.

1993

• Терехова Ф. Х. Жубанов как лингвометодист. Записки группы «Структурно-семантический анализ языка», Вып. І, объем сб. – 111 м/п, –С.55-68. Актюбинский пед. институт им. Х.Жубанова, облысы типография.
• Жұбанов Е. Проф. Қ. Жұбанов тартқан тілтану желілері. «Ақтөбе» газеті, № 169, 171, қазан.

1994

• Оралбай Ә. Абай және Қ. Жұбанов. «Ақтөбе» газеті, 19 наурыз.
• Жұбанов Ақырап, Жұбанов Есет. Әке шаңырырағының шырашысы (деректі очерк). «Ақтөбе» газеті: № 43, 28 мамыр; № 44, 31 мамыр; № 45, 2 маусым; № 46, 6 маусым.
• Жұбанов Е, Әнесов Ғ. Ғұлама тағылымы. «Ақтөбе» газеті, № 102, 13 қазан.
• Тайжанов А. Қ. Жұбановтың қазақ халқының рухани мәдениетін дамытудағы орны. «Ақтөбе» газеті, 5 қараша.
• Тайжанов А. Қ. Жұбанов және рухани мәдениет. «Серпін», № 16, «Ақтөбе» газеті, 11 қараша.
• Асқаров И. «Сүйер ұлың болса, сен сүй...» (Абай) (Қ. Жұбанов күндері. Шолу). «Ақтөбе» газеті, № 117, 17 қараша.
• Ертай Ашықбаев. Тіл кеспек жоқ (Ақтөбеде өткен Қ. Жұбановты еске алу кешінде оқылған өлең), «Қазақ әдебиеті» газеті, № 48, 2 желтоқсан.
• Байқадамова (Қаралдина) Д. Аруағыңа бас иемін, жақсы аға ... (Қ.Жұбанов күндеріне орай). «Ақтөбе» газеті, 20 желтоқсан.
• Тектіғұлова Ж. Қ. Жұбанов және қазақ тілі тарихи грамматикасының проблемалары. –Алматы. Кандидаттық диссертацияның авторефераты, 22 бет.
• Тектұғұлова Ж. Кейбір тілдік элементтердің этимологиялық табиғаты (Проф. Қ. Жұбановтың лингвистикалық концепциялары тұрғысынан. Лекциялар желісі). *Ақтөбе облысы типографиясы. 40 бет.

1997

• Ильясова А. Разработка Х. Жубановым вопросов педагогической теории. –Алматы, 1997, Республиканский издательский кабинет по учебной и методической литературе Министерства Образования и культуры Республики Казахстан, 1,2 п/л.
• Бәкіров О. Дара тұлға (очерк). Жинақ: «Нәубет жылдары». –Алматы: Қазақ университеті, 16-25-бб.

1998

• Шәріпов Ә. Аяулы ұстаз еді // Көргенім, көңілге түйгенім. –Алматы, 1998. –23-32-бб.

Профессор құдайберген жұбановтың 100 жылдығы қарсаңында

Қ.Жұбанов атындағы Ақтөбе университетінде өткен Республикалық Жұбанов оқулары

• Материалы республиканских Жубановских чтений, посвященных актуальным проблемам современных гуманитарных наук (1989, 1994, 1996 годов) на казахском и русском языках. 10,5 печ. листов (47-мақала). Қ.Жұбанов атындағы Ақтөбе университетінің редакциялық-баспа бөлімінде теріліп, басылды. – Ақтөбе, 1998.
• Кенжебаев К. Отыз жылдың олжасы, 3-6-бб.
• Қайдаров Ә., Әбдірахманов Ә. Тіл білімінің тарланы, 7-13-бб.
• Сыздықова Р. Қ. Жұбановтың лингвистикалық мұрасын танып-игеру проблемалары, 13-18-бб.
• Копыленко М. Проблемы общего языкознания в трудах Х.К. Жубанова, 18-24-бб.
• Серғалиев М. Профессор Қ. Жұбановтың синтаксистік зерттеулері, 24-29-бб.
• Әбілқасымов Б. Профессор Қ. Жұбановтың тіл тарихына қатысты пікірлері жайында, 29-32-бб.
• Есенов К. Профессор Қ. Жұбановтың синтаксис жайындағы ілімі, 32-34-бб.
• Жүнісбеков Ә. Профессор Қ. Жұбанов қазақ фонетикасының ғылыми курсын жасаушы, 34-38-бб.
• Уәлиев Н. Профессор Қ. Жұбанов қазақ орфографиясының негізгі принципі хақында, 38-43-бб.
• Әнесов Ғ. Қаламгерлік пен қайраткерлік, 43-47-бб.
• Негимов С. Қ. Жұбанов және қазақ фольклоры, 47-51-бб.
• Жұбанов А.Қ. Профессор Қ. Жұбанов және қазақ тілін зерттеудің кейбір қолданбалы тәсілдері, 51-56-бб.
• Омарбеков С. Профессор Қ. Жұбановтың қазақ тілінің диалектілік белгілері жөніндегі көзқарастары, 56-60-бб.
• Оразов М. Көмекші етістіктер, 60-64-бб.
• Жұбанов Е. Профессор Қ. Жұбановтың кейбір басылым көрмеген еңбектері хақында, 64-71-бб.
• Берікұлы Н. Профессор Қ. Жұбанов және дидактика мәселелері, 71-76-бб.
• Султангалиева Г. Х. Жубанов – видный деятель народного образования, -С. 81-85.
• Манкеева Ж. Қ. Жұбанов және тарихи морфология мәселелері, 85-91-бб.
• Шакиева А. Вопросы словообразования в трудах профессора Х.К. Жубанова, 91-93-бб.
• Жубанова А. К проблеме фоновой и компонентной субституции в казахских фразеосочетаниях в аспекте жубановедения, 93-99-бб.
• Тайжанов А. Мұхтар Әуезов профессор Қ. Жұбановтың қазақ халқының қоғамдық ойы мен мәдениетін дамытуға қосқан үлесі туралы, 99-104-бб.
• Мурзалина Б. Проблемы интонации в работах Х. Жубанова и их современное состояние, 104-108-бб.
• Тектіғұлова Ж. Профессор Қ. Жұбанов предикаттық қатынастың қалыптасу тарихы хақында, 108-113-бб.
• Алдашева Н. Қ. Жұбанов және сөзжасам мәселесі, 113-117-бб.
• Садуақасов Н. Профессор Қ. Жұбанов – қазақ тілі фонетикасының негізін салушы, 117-122-бб.
• Қарағұлова Б. Профессор Қ. Жұбанов – қазақ терминологиясының негізін қалаушы, 122-127-бб.
• Байганина Н. Лингвистические исследования профессора Х. Жубанова в области казахской музыкальной терминологии (к проблеме «палеонтологии речи»), –С. 127-131.
• Мұхтаров С. Қ. Жұбанов және қазақ тіл біліміндегі сөз таптастыру принциптері, 131-134-бб.
• Жаманбаева К. Қ. Жұбанов және қазақ тілі пәнін оқыту мәселелері, 134-137-бб.
• Кенжеғұлова А. Қ. Жұбановтың «Буын жігін қалай табуға болады?» деген мақаласындағы методикалық көзқарастары, 137-143-бб.
• Бақытжанова А. Қ. Жұбанов және аударманың лексика-семантикалық проблемалары, 143-148-бб.
• Борашев Б. Қ. Жұбанов және Шығыс әдебиеті, 148-151-бб.
• Пангереев А. Қ. Жұбанов еңбектеріндегі топономастикалық деректер, 151-156-бб.
• Ниязова Ғ. Қ. Жұбанов пен Ж. Тілепбергенов арасындағы рухани сабақтастық, 156-163-бб.
• Миров М. Қ. Жұбанов публицистикасындағы паремиялық қолданыстар, 163-167-бб.
• Есқалиева Ж. Профессор Қ. Жұбановтың сөз тұлғалары жайындағы танымдары, 167-170-бб.
• Тектіғұлова Ж. Қ. Жұбанов бір құрамды түбір негіздердің қазіргі тіліміздегі өлі түбірлерге қатысы жайында, 170-173-бб.
• Сүлейменова З. Относительно заметок о сложных и вспомогательных глаголах профессора Х. К. Жубанова, 173-176-бб.
• Байганина Н. Идеи профессора Х. Жубанова в области теории перевода и его роль в становлении казахской терминологии, 176-181-бб.
• Тайжанов А., Толыбаев М. Профессор Х. Жубанов и духовная культура казахского народа, 181-185-бб.
• Брязгалов Ю. К вопросу о формировании одаренности и таланта, 185-191-бб.
• Нурадинов А. О психологических аспектах лингвистического учения профессора Х. К. Жубанова, 191-195-бб.
• Жубанова А. Этнолингвистические воззрения профессора Х. К. Жубанова, 195-199-бб.
• Бокаева А. Об одной малоизвестной работе профессора Х. К. Жубанова, 199-202-бб.
• Сыздықова Р. Жеделхат. Құдайберген Жұбановтың туғанына 95 жыл толуына арналған ғылыми-теориялық конференцияға қатысушыларға, 202-203-бб.
• Әлсейітов Ж. Өмірде өшпес ізі бар, 203-206-бб.
• Сәдуақас Н. Қазақ тілінің дыбыс жүйесі туралы (Қ. Жұбановтың туғанына 100 жыл). «Ақтөбе университеті» газеті, № 4, сәуір.

1999

• Жұбанов Қ. Қазақ тілінің жоғарғы курсы: Лекциялар желісі. –Алматы: Қазақ университеті, 1999. –112 бет.

100 жылдығына арналған ғылыми конференциялар

А. Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институтында өткен республикалық ғылыми-теориялық конференция

• Құдайберген Жұбанов және қазақ тіл білімі: Ғылыми мақалалар жинағы. –Алматы, «Арыс» баспасы, 1999. –376 бет.
• Қошанов А. – ҚР Ұлттық ғылым академиясының вице-президенті, Қоғамдық және гуманитарлық ғылымдар бөлімінің академик-хатшысы. Құттықтау сөз, 8-9-бб.
• Сыздық Р. Ғылым көгінің жарық жұлдызы, 10-17-бб.
• Әбілқасымов Б. Тіл тарихын зерттеудегі Қ. Жұбанов тағылымы, 18-22-бб.
• Оралбай Н. Қ. Жұбанов – қазақ тілін ғылыми тұрғыдан зертгеуші ғалым, 23-29-бб.
• Айтбайұлы Ө. Профессор Қ. Қ. Жұбанов және терминжасам принциптері, 30-41-бб.
• Хасанұлы Б. Қ. Жұбановтың әлеуметтік-лингвистикалық пайымдаулары, 41-57-бб.
• Хұсайын К. Қ. Жұбанов және қазақ тіл білімі, 58-66-бб.
• Уәлиұлы Н. Профессор Қ. Жұбановтың буын туралы теориялық тұжырымдары, 66-72-бб.
• Жанұзақов Т. Қ. Жұбановтың еңбектеріндегі жалқы есімдердің зерттелуі, 72-80-бб.
• Жұбанов Е., Оралбай Ә. Профессор Қ. Жұбановтың қоғамдық, саяси және әлеуметтік ой-толғамдары, 80-86-бб.
• Айғабылұлы А. Қ. Жұбанов және морфонология мәселесі, 86-92-бб.
• Шалабай Б. Қ. Жұбанов – Абай поэзиясын лингвопоэтикалық тұрғыдан тұңғыш зерттеуші, 92-97-бб.
• Жұбанова А. А. Профессор Құдайберген Жұбановтың терминологиялық принциптері негізінде қазақ биология терминдерін жасау, 97-102-бб.
• Жұбанов А. Қ. Жұбанов және қазақ мәтін мазмұнын статистикалық тәсілмен анықтау, 102-108-бб.
• Манкеева Ж. Қ. Жұбанов зерттеулерінде тілдің тілдік философисы тұрғысынан қарастырылуы, 108-113-бб.
• Бүркіт О. Қ. Жұбановтың грамматикалық ілімін оқытудың ерекшеліктері, 113-118-бб.
• Оразалин С. Қ. Қ. Жұбановтың қазақ тіл білімі жайлы ойлары, 139-142-бб.
• Сәдуақас Н. Қ. Жұбановтың фонема заңдылықтары туралы көзқарастары, 143-152-бб.
• Қасым Б. Профессор Қ. Жұбанов және күрделі сөз мәселелері, 152-157-бб.
• Құрманова Н. Қ. Жұбанов грамматикалық құбылыстар туралы, 158-163-бб.
• Қобыланова А. Қ. Жұбановтың буын теориясы және оның оқу-әдістемелік маңызы, 163-165-бб.
• Карабалина А. Психологизмы, психологические понятия и слова-термины в наследии К. К. Жубанова, 165-172-бб. *Омарова А. Қ. Қ. Жұбановтың көмекші етістік туралы зерттеулері, 172-177-бб.
• Нұржанқызы Ж. Қ. Жұбановтың ғылыми мұрасын студенттерге оқытып, үйретудің жолдары, 177-182-бб.
• Ұлықпанова Ә. Қ. Жұбановтың абайтанымы, 182-190-бб.
• Миров М. Қ. Жұбанов лингвистикалық терминдер хақында, 190-198-бб.
• Макешева Ж. Профессор Қ. Жұбановтың терминологиялық принциптерінің қазақ іс жүргізу жүйесін қалыптастырудағы орны, 198-202-бб.
• Шәріпжанова F. Қ. Жұбанов пен Ы.Маманов еңбектеріндегі қалып етістіктерінің көрінісі, 202-209-бб.

1999 Абай атындағы Алматы мемлекеттік университетінде өткен ғылыми-теориялық конференция

• Қазіргі қазақ тілі және лингводидактика мәселелері (2-шығуы). (Қ. Қ. Жұбановтың 100 жылдығына арналған Республикалық ғылыми-теориялық конференцияның материалдары). –Алматы, 1999. –138 бет
• Оразбаева Ф. Құдайберген Жұбанов – қазіргі қазақ тілі кафедрасының негізін салушы, 3-5-бб.
• Шалабай Б., Мүрсәлімов Т. Қ. Жұбановтың синтаксиске қатысты еңбектері, 6-10-бб.
• Құрманова Н. Сөйлемнің ішкі құрылымы жасалуындағы синтагмалық мүшеленудің атқаратын қызметі және Қ. Қ. Жұбановтың сөздердің тіркесуі туралы пікірлеріндегі озық талдау үлгілері, 10-16-бб.
• Балтабаева Ж. Құдайберген Жұбановтың әдістемелік көзқарастары туралы, 17-20-бб.
• Тамаева Б. Профессор Қ. Жұбановтың этнолингвистика жөніндегі ой-пікірлері, 20-24-бб.
• Қасым Б. Қ. Жұбанов күрделі сөз мәселелері жайында, 24-28-бб.
• Ноғайбаева Ж. Қ. Жұбанов үндестік заңы жайында, 29-31-бб.
• Сәменова С.Н. Қ. Жұбанов еңбектеріндегі заттануға қатысты пікірлер және заттанудың жасалау жолдары, 31-37-бб. *Арынова Р. Қ. Жұбанов сын есім жайында, 37-40-бб.
• Макешева Ж. Профессор Қ. Жұбановтың терминологиялық принциптерінің қазақ іс жүргізу жүйесін қалыптастырудағы орны, 40-44-бб. *Ибраимова И. Қ. Жұбановтың терминологияға қосқан үлесі, 44-47-бб.
• Бердалина Т. Теңдесі жоқ тұлға, 47-50-бб.
• Османова З.Ж. Құдайберген Жұбанов казақ поэзиясының көркемдігі туралы («Абай қазақ әдебиетінің классигі» мақаласы бойынша), 51-53-бб. *Жетпісбаева О. Жұбанов еңбектеріндегі терминология және аударма мәселесі, 109-112-бб.

1999 Қазақстан Республикасы Мәдениет, ақпарат және қоғамдық келісім министрлігі Тілдерді дамыту департаментінде өткен ғылыми-тәжірибелік конференция

• Мемлекеттік тіл: терминология, іс қағаздары мен бұқаралық ақпарат құралдарының тілі (Қ.Жұбановтың 100 жылдығына арналған республикалық *ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары). –Астана, 1999. –464 бет.
• Сәрсенбаев А. – Қазақстан Республикасының Мәдениет, ақпарат және қоғамдық келісім министрі. Кіріспе сөз, 5-7-бб.
• Кекілбаев Ә. – Қазақстан Республикасының Мемлекеттік хатшысы. Ұлттық руханиятымыздың өзегі, 7-14-бб.
• Хұсайын К. Қ. Жұбанов және қазақ тіл білімі, 30-34-бб.
• Сыздық Р. Құдайберген Жұбанов – қазақ тіл білімінің теориялық негіздерін қалаушы, 43-50-бб.
• Айтбайұлы Ө. Профессор Қ. Қ. Жұбанов және қазақ терминологиясының кейбір мәселелері, 60-69-бб.
• Жубанов Е.К. Профессор Х. К. Жубанов и проблемы казахской терминологии, –С.99-109.
• Негимов С. Құдайберген Жұбанов және ұлттық фольклор, 109-114-бб.
• Жарықова Д. Қ. Жұбанов және қазіргі медицина тілі, 240-249-бб.
• Жұбанов А. Проф. Құдайберген Жұбановтың буын теориясы және оның компьютерлік лингвистикадағы орны, 298-305-бб.

1999 А. Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институтында өткен ғылыми-теориялық семинар

• Қазақ тіл білімі: Ұрпақ жалғастығы мен дәстүр сабақтастығы: Ғылыми мақалалар жинағы (Профессор Құдайберген Қуанұлы Жұбановтың 100 жылдығына *арналған ғылыми-теориялық семинар материалдары). –Алматы: «Арыс» баспасы, 1999. –416 б.
• Сыздықова Р. 1999 жыл – қазақ тіл білімі үшін Құдайберген Жұбанов жылы (жас ғалымдарға арнау сөз), 8-13-бб.
• Айтбайұлы Ө. Профессор Қ. Қ. Жұбанов және терминжасам принциптері, 14-27-бб.
• Салқынбай А. Қ. Жұбанов және тарихи грамматика мәселелері, 27-30-бб.
• Жаманбаева Қ. Қ. Жұбанов – абайтанушы, 30-32-бб.
• Садуақас Н. Профессор Қ. Жұбановтың қазақ тіліндегі буын туралы тұжырымдары, 32-39-бб.
• Мүрсәлімов Т. Қ. Жұбановтың сөздердің байланысу формаларын жіктеу принциптері, 43-49-бб.
• Мұхтаров С. Қ. Жұбанов қазақ тілі сөздерін таптастыру туралы, 49-55-бб.
• Балтымова М. Аударма теориясына байланысты профессор Қ. Қ. Жұбановтың ой-тағылымдары, 56-62-бб.
• Ержанова Ұ. Қ. Қ. Жұбановтың лингвистикалық терминологиясының ерекшеліктері, 62-65-бб.
• Жубанова А. Общелингвистические взгляды Х. К. Жубанова, –С. 65-71.

2000

• Хасанұлы Б. Қ. Жұбанов мұралары – отандық жалпы тіл білімі, әлеуметтік лингвистика, психолингвистика бастаулары. Тіл саласындағы қуғын-сүргін. –Ақтөбе, 2000. –119 бет.
• Хасанулы Б. Жубановедение: в контексте формирования общего языкознания, социолингвистики и психолингвистики в Казахстане. Репрессии в сфере языка. –Актобе, 2000. –120 с.

2002 Қ. Жұбанов атындағы Ақтөбе мемлекеттік университетінде өткен Республикалық ғылыми-теориялық конференция

• Жұбанов тағылымы-V. Республикалық ғылыми-теориялық конференция материалдары. –Ақтөбе: Қ.Жұбанов атындағы Ақтөбе мемлекеттік университетінің *редакциялық-баспа бөлімі, 2002. –297 бет.
• Мырзахметов М. Қ. Жұбанов – қайраткер, ойшыл ғалым, 15-20-бб.
• Оразбаева Ф. Ұлылыққа тағзым, 20-23-бб.
• Хасанулы Б. Концепция Х. К. Жубанова в контексте гендерной лингвистики, –С.23-28.
• Сәдуақас Н. Қ. Жұбанов және қазақ тілі дыбыс жүйесі, 72-74-бб.
• Баяндина С. Қ. Қ. Жұбанов мұрасындағы тіл қызметінің көрінісі, 77-79-бб.
• Айтжанова С., Тоқтыманова F. Профессор Қ. Қ. Жұбанов еңбектері, 91-93-бб.
• Кенжеғұлова А. Қ. Жұбанов тағлымы авторлық оқулықтарда, 93-98-бб.
• Садирова К. Қ. Жұбанов лексика мен синтаксистің байланысы туралы, 98-101-бб.
• Ниязова F. Қ. Жұбанов халық ағарту майданында, 101-104-бб.
• Миров М. Қ. Жұбанов және ғылым тілі, 111-114-бб.
• Қаңтарбай С. Қ. Жұбановтың оқу әрекетіндегі біртұтастық ұстанымы, 119-123-бб.
• Оралбай Ә. Қ. Жұбановтың публицистік шеберлігі, 127-130-бб.
• Аитова Н. Қ. Жұбановтың когнитивтік пайымдаулары, 150-153-бб.
• Терекова Ф. Языковая личность профессора Х. К. Жубанова: аспекты к изучению вопроса, –С. 173-176.
• Дүзмағамбетов Е. Қ. Жұбанов мұраларындағы «одағай» категориясының танымы, 176-178-бб.
• Ұлықпанова Ә. Қ. Жұбанов Қожа Ахмет Яссауи толғауларының тарихи мәні жайында, 181-185-бб.
• Кенжан А. Ұлы Ұстаз Қ. Жұбанов тұжырымдамаларының – келешек ұстаздар үшін құндылығы, 185-186-бб.
• Балтымова М. Профессор Қ. Қ. Жұбановтың лингвистикалық еңбектеріндегі шығыстану мәселелері, 193-196-бб.
• Сәтер А. Қ. Жұбанов және бүгінгі БАҚ: терминология мәселелері, 198-204-бб.
• Асылбаева Р. Құдайберген Жұбановтың күрделі сөздер туралы ойлары, 226-228-бб.
• Кенбай Ж. Тұғыры биік тұлғаның мүсіні қалай сомдалды, 237-240-бб.

2003

• Бүркіт О. Жұбановтану. Батыс Қазақстан мемлекеттік университетінің филология факультетінде оқытылатын арнаулы курстың бағдарламасы. –Алматы: «Арыс» баспасы, 2003. –48 бет

105 жылдығына арналған ғылыми конференциялар

Ақтөбе мемлекеттік педагогикалық институтында өткен Республикалық ғылыми-теориялық конференция

• Жұбанов тағылымы: IV Республикалық ғылыми-теориялық конференция материалдары. –Ақтөбе: Ақтөбе мемлекеттік педагогикалық институты, 2004. –316 бет.
• Кенжебаев К. Ұлы адамның мүшелтойы, 5-6-бб.
• Кенжебаев К., Хасанұлы Б.. Профессор Қ. Жұбанов және XXI ғасыр тіл білімі, 6-11-бб.
• Нұрпейісов Ә. Халқымыздың рухани қазынасын жасаушылар, 11-12-бб.
• Жұбанов Е. «Жұбанов тағылымдары» ғылым көгіне бастайды, 12-18-бб.
• Оралбаева Н. Неоценимое научное значение трудов профессора Х. К. Жубанова, –С.18-23.
• Құсайынов К. Қ. Жұбанов және қазақ тіл білімі, 23-30-бб.
• Оралбаева Н. Ұлттық тіл біліміміздің теориялық негізін қалаушы, 30-37-бб.
• Қасқабасов С. Құдайберген Жұбанов еңбектеріндегі фольклор теориясының мәселелері, 37-42-бб.
• Хасанұлы Б. Қ. Жұбановтың әлеуметтік-лингвистикалық пайымдаулары, 42-55-бб.
• Серғалиев М. Қ. Жұбанов және стилистика мәселелері, 55-60-бб.
• Сайрамбаев Т. Қ. Жұбанов «тіркесімділік» мәселесі хақында, 60-65-бб.
• Оразбаева Ф. Қ. Жұбанов еңбектеріндегі тілге көзқарас, 65-68-бб.
• Айталы А. Ұлттанушы ғұлама, 72-79-бб.
• Молдаханов Ә. Дәстүр мен жалғастық, 79-84-бб.
• Кенжебаев К., Сартабанов Ж. Қ. Жұбанов және математика терминологиясының қазақша қалыптасуы, 85-90-бб.
• Айғабылұлы А. Қ. Жұбанов және қазақ тіліндегі буын жүйесі, 90-94-бб.
• Шалабай Б. Қ. Жұбановтың синтаксиске қатысты еңбектері, 106-109-бб.
• Жубанова А. Принципы и основные направления общелингвистических исследований Х. К. Жубанова, –С.116-122.
• Ержанова Ұ. Қ. Жұбановтың лингвистикалық терминологиясының ерекшеліктері, 122-125-бб.
• Миров М. Қ. Жұбановтың полемикалық стилі жайында, 125-128-бб.
• Жубанова А. Топо-ономасиологические концепции М. О. Ауэзова как аспект жубановедения, –С.139-147.
• Біләл Ш. Құдайберген Жұбановтың атаутаным принциптері хақында, 154-158-бб.
• Қоянбекова С.Б. Көрнекті ғалым Қ. Жұбановтың сөйлем мүшелері жайындағы көзқарасы, 162-164-бб
• Шоқым Г. Қ. Жұбанов және лингвопоэтика мәселелері, 167-171-бб.
• Алдашев Н. Қ. Жұбановтың «қиюлы сөз» туралы ілімі, 171-176-бб.
• Мұхтаров С. Қ. Жұбанов сөз таптары туралы, 179-183-бб.
• Жазықова М. Қ. Жұбанов көркем аударманың лингвистикалық мәселелері туралы, 188-191-бб.
• Бақтарбаев Қ. Қ. Жұбанов танымдарына сәйкес «сөз» ұғымының табиғаты, 191-194-бб.
• Даулетова Б. Проф. Қ. Жұбанов сөз тіркесінің информативтік- коммуникативтік құрылымы туралы («О формах словосочетания слов в казахском языке» деген еңбегі бойынша), 194-200-бб.
• Садулова Ж. Қ. Жұбанов танымы және байланыс саласындағы қазақ терминологиясы, 200-203-бб.
• Шалабай Б. Қ. Жұбанов – Абай поэзиясын лингвопоэтикалық тұрғыдан тұңғыш зерттеуші, 206-210-бб.
• Бораш Б. Түркі классиктері мен абай сабақтастығы Қ. Жұбанов көзқарасымен, 210-214-бб.
• Пангереев А. Халықтық топономастиканың жалпы филологиялық аспектілері / Қ. Жұбанов ілімдері негізінде, 214-218-бб.
• Ниязова F. Темір-орқаштан шыққан қос ағартушы, 218-226-бб.
• Ұлықпанова Ә. Қ. Қ. Жұбановтың абайтанымы, 235-241-бб.
• Оралбай Ә. Құдайберген Жұбанов публицистикасының ерекшеліктері, 241-247-бб.
• Жаксыгарина М. К. Жубанов в экслибрисе художников мира, –С.247-253.
• Меңкешев М., Меңкешева Т. Қ. Жұбановтың «Қазақ музыкасындағы күй жанрының пайда болуы жайлы» зерттеуі, 253-258-бб.
• Бүркіт О. Қ. Жұбановтың грамматикалық ілімін оқытудың ерекшеліктері, 268-272-бб.
• Қаңтарбай С. Қ. Жұбанов еңбектеріндегі оқу әрекеті мәселелері, 272-275-бб.
• Терекова Ф. Х. К. Жубанов как педагог-методист, –С.275-279.
• Калюжный А. К. Жубанов и профессиональная подготовка учителя, –С.279-282.
• Жубатканов К. Новая книга о нашем великом земляке, –С.282-287.
• Нұржанова Ж. Қ. Жұбановтың қазақ тілін оқыту әдістемесі жайлы пікірлері, 287-290-бб.
• Дауленова М. Роль принципов терминообразования К. Жубанова в формировании архивнои терминологии, –С.290-292.
• Джабасова А. Специфика выражений определительных отношений в работе Х. Жубанова, –С.292-295.
• Оралбай Ә. Ерекше есте қалған мерейтой, 304-311-бб.

2004 Қ.Жұбанов атындағы Ақтөбе мемлекеттік университеті

• Жұбановтану жылнамасынан. Био-библиографиялық дерек көздері. –Ақтөбе: Қ.Жұбанов атындағы Ақтөбе мемлекеттік университеті редакциялық-баспа бөлімі. «Жұбановтану» зертханасының» еңбектері, 12-жарияланым, 2004. –186 бет (Профессор Құдайберген Жұбановтың туғанына 105 жыл толу мерейіне орай жинақталған дерек көздері).
• Кудайберген Жубанов. История. Годы. Судьбы. Каяться некому? (Публикация этих материалов – возвращение к трагической судьбе казахского лингвиста *Худайбергена Жубанова), –С.6-13.
• Орманов Ғ. Профессор, 15-18-бб.
• Әуезов М. Ірі оқымысты, 18-22-бб.
• Жұбанов А.Қ. Өмірі өнеге, еңбегі – үлгі, 22-25-бб.
• Кеңесбаев I. Профессор Құдайберген Жұбанов және оның ғылыми-педагогикалық мұрасы, 25-34-бб.
• Кеңесбаев І., Мұсабаев Ғ. Көрнекті ғалым (Профессор Құдайберген Жұбановтың өмірі мен мұралары туралы) , 34-42-бб.
• Қаратаев М. Профессор-патриот, 42-48-бб.
• Балақаев М. Ардақты ұстаздың жарқын жүзі есімде, 48-56-бб.
• Ысқақов А. Профессор Қ. Жұбанов және қазақ тіл білімі (шәкірт лебізі), 56-65-бб.
• Есенжанов X. Ғалымдар ағасы, 65-67-бб.
• Әлсейітов Ж. Қазірден бастап қолға алсақ, 67-69-бб.
• Байқадамқызы (Қаралдина) Д. Аруағыңа бас иемін, жақсы аға! 69-83-бб.
• Жұбанова М. Әкелер заманының күнгейі мен теріскейі (дерекнама), 83-86-бб.
• Жұбанова М. «Әке арманының шуағына жылынып...» (эссе), 86-95-бб. 86
• Варшавская Л. Кудайберген – богом данный (к 100-летию со дня рождения), –С.95-103.
• Жұбанов Е.Қ., Оралбай Ә. Профессор Құдайберген Жұбановтың саяси памфлеттері, 103-108-бб.
• Қайдари Ә. Т. Ел мақтаны, 109-114-бб.
• Сыздық Р. Ғылым көгінің жарық жұлдызы (Аса ірі филолог, лингвист Құдайберген Жұбановтың туғанына – 100 жыл), 114-120-бб.
• Оралбаева Н. Қ. Жұбановтың грамматика ілімі, 120-123-бб.
• Кажибеков Е. После юбилея, или думы в межъюбилейные будни, –С.127-128.
• Меңдекеев Ә. Сегіз қырлы, бір сырлы, 142-149-бб.
• Великая двадцатка столетия, –С.158.

Ақтөбелік ақындар Қ. Жұбановты жыр етті

• Құрманалин М. Ағайынды Жұбановтан көшесі, 159-б.
• Жұбанова М. Ескерткіш болып келді әкем , 160-б.
• Ашықбаев Е. Тіл кеспек жоқ, 161-162-бб.
• Ашықбаев Е. Тіліммен сырласу (Құдайберген Жұбанов мүсіні түбінде), 163-б.
• Елеусізова Ж. Жұбановты іздеу, 164-б.
• Айжан Ж. Тіл туралы толғаныс, 166-б.
• Сарышева Ф. Ағамен сырласу, 167-б.
• Сатанов С. Құдайберген Жұбанов (толғау), 169-б.
• Нұрғалиев О. Замана жұлдызы (Құдайбереен Жұбановқа арналады), 173-б.
• Қауыс Ү. Есею, 175-б.
• Ағайынды Жұбановтар (Сөзі: Е.Ашықбаев, Әні: Н.Жүсіпов), 178-б.
• Әлімбаева Ш. Арнау, 179-б.
• Балмаханұлы Н. Жұбановтар сөйлейді, 180-б.
• Қалдина Г. Елім деп соққан жүрегі (Халқының біртуар ұлы Қ. Жұбановқа арнаймын), 181-б.
• Қалдина Г. Асыл аға (Есет Құдайбергенұлы Жұбановтың 70 жылдығына арнаймын), 182-б.
• Жұбанова М. Әкені еске алу (поэмадан үзінді), 183-б.

2004 Абай атындағы Қазақ Ұлттық педагогикалық университетінде өткен Республикалық ғылыми-практикалық конференция

• Құдайберген Жұбанов тағылымы // Профессор Қ.Жұбановтың 105 жылдығына арналған Республикалық ғылыми-практикалық конференция материалдарына арналған мақалалар жинағы. –Алматы, 2004. –150 бет.
• Сыздықова Р. Азамат – ғалым, 5-19-бб.
• Оразбаева Ф. Ұлылыққа тағзым, 19-24-бб.
• Базарбаева З. Кудайберген Жубанов – первый профессор в области казахской филологии, –С.24-31.
• Қасым Б. Қ. Жұбанов еңбектеріндегі ғылыми бағыттар, 31-35-бб.
• Қобланова А. Ғалымның дара тұлғасы, 35-40-бб.
• Есенова Қ. Қ. Жұбанов зерттеулеріндегі мәтіннің дискурс ретіндегі сипаты, 40-49-бб.
• Оразалиева Э. Қ. Жұбанов идеяларының паралингвистика мәселелерімен сабақтастығы, 43-49-бб.
• Оразалиева Э. Қ. Жұбанов және шығыс елдерінің танымдық пәлсапасы, 49-55-бб.
• Мұхамади Қ. Профессор Қ. Жұбанов және кейбір көмекші сөздер мәселесі 55
• Исабекова Ұ. Қ. Жұбановтың қазақ тілінің дыбыстық жүйесінің зерттелуіне қосқан үлесі, 59-62-б.
• Қожабекова Ш. Араб теңеулерінің құрылымдық семантакалық типтері, 62-68-бб.
• Уразбаева А. Қ. Жұбанов және қазақ тіл білімі, 70-72-бб.
• Әлімбаев М. Профессор Қ. Жұбанов еңбектеріндегі дыбыстың физикалық сипаттамасы, 91-94-бб.
• Аймұрзаев Ф. Қ. Жұбанов және дыбыс физиологиясы, 94-97-бб.
• Тазабекова Д. Қ. Жұбанов және когнитивтік бағыт, 97-101-бб.
• Оразбаева Ф. Қ. Жұбановтың педагогикалық мұрасы: лингводидактика және әдістеме, 101-105-бб.
• Балтабаева Ж. Профессор Қ. Жұбанов септік жалғауларының бірде ашық, бірде жасырын келуі туралы, 105-108-бб.
• Абдразақова Ф. Қ. Жұбанов сауаттылық жайында, 108-111-бб.
• Рахметова Р. Құдайберген Жұбанов зерттеулеріндегі жаңа технологияның нышандары, 111-113-бб.
• Ермағамбетова Л. Қ. Жұбановтың қазақ тілі синтаксисіне қатысты ой-тұжырымдары, 113-116-бб.
• Байғонұсова Ф. Қ. Жұбанов және етістікті оқыту мәселесі, 139-144-бб.

2005 Ақтөбе мемлекеттік педагогикалық институтында өткен Халықаралық ғылыми-теориялық конференция

• Жұбанов тағылымы: VI Халықаралық ғылыми-теориялық конференция материалдары. –Ақтөбе, 2005. –530 б.
• Нұрышев Р. Құдайберген Қуанұлы Жұбанов – ұстаз-ғалым, 3-4-бб.
• Ақтөбе облысының әкімі Е.Н.Сағындықов мырзаның құттықтау сөзі, 4-7-бб.
• Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрі Ж. Құлекеевтің «Жұбанов тағлымы» ғылыми-теориялық конференциясының кезекті VI мәжілісіне қатысушыларына құттықтау сөзі, 7-8-бб.
• Жұбанов Е. «Тағлымға» тағзым еткен жұрт. Шолу (Алғы сөз орнына), 8-12-бб.
• Жанұзақ Т. Дарынды ғалым – ұлағатты ұстаз, 12-15-бб.
• Хасанов Б. Қ. Жұбановтың гендерлік жіктелімдер жөніндегі пайымдаулары, 15-24-бб.
• Жұбанов А.Қ. Құдайберген Жұбанов және қазақ тіл біліміндегі статистикалық әдістің жетістіктері, 24-29-бб.
• Оразбаева Ф. Қ. Жұбановтың педагогикалық мұрасы: лингводидактика және әдістеме, 29-32-бб.
• Султангалиева Г. К. Жубанов и Общество изучения Казахстана, –С.32-35.
• Бисенғали 3. Есет Жұбанов қазақ эпосы тілінің поэтикасы хақында, 35-39-бб.
• Юсупов Р., Абсалямова Ю. Межэтнические контакты башкир и казахов в Восточном Оренбуржье, –С. 39-43.
• Тектіғұл Ж. Профессор Қ. Жұбанов казақ тіліндегі қосымшалардың эволюциясы жайында, 43-48-бб.
• Жубанова А.Е. Наши комментарии к переводу на русский язык ответного выступления Х. К. Жубанова, –С. 48-54.
• Жанпеисова Н. Лингвистическое учение К. Жубанова в контексте антропоцентрического подхода к языку, –С. 54-58.
• Берікұлы Н. Профессор Қ. Қ. Жұбановтың ұлттық дидактика мәселелерін

дамытудағы рөлі, 60-71-бб.

• Тайжанов А.Т. Құдайберген Жұбанов және мәдени мұра (Қ.Жұбановтың

Хожа Ахмет Яссауиді тануы), 71-83-бб.

• Оралбай Ә. Қ. Жұбановтың ғылыми-публицистикалық шығармашылығының кейбір кезеңдері, 83-87-бб.
• Манкеева Ж. Қ. Жұбановтың ғылыми мұраларының академиялық танымы хақында, 90-93-бб.
• Шоқым Г. А. Байтұрсынов пен Қ. Жұбанов шығармашылығындағы гендерлік тұжырымдамалар, 96-100-бб.
• Оразалиева Э. Қ. Жұбанов идеяларының паралингвистика мәселелерімен сабақтастығы, 121-125-бб.
• Жұмағалиева Н. Профессор Қ. Жұбанов қазақ тіл біліміндегі ерлер тілінің

көрінісі жөнінде, 131-133-бб.

• Дүзмағамбетов Е. Қ. Жұбанов ұстанымы және орман кодексіндегі ұғымдардың аударылу мәселесі, 133-136-бб.
• Кемерова Ж. Профессор Қ. Жұбановтың когнитивтік пайымдаулары, тілдік негіздері, 136-139-бб.
• Сұлтан Ж. Профессор Қ. Жұбанов өзіне дейінгі батыстық тілтанушылар туралы, 139-143-бб.
• Негимов С. Құдайберген Жұбанов және ұлттық фольклор, 154-157-бб.
• Жүнісбек Ә. Қ. Жұбанов және қазақ фонетикасы, 157-158-бб.
• Базарбаева З. Құдайберген Жұбанов – қазақ тіл білімінің негізін қалаушы, 158-162-бб.
• Жұбанов Е.Х. Межэтнические устно-поэтические связи тюрков как культурный наддиалект, –С.162-165.
• Салқынбай А. Қ. Жұбанов және тіл тарихы, 165-168-бб.
• Бейсенов Қ. Ағайынды Жұбановтар күй туралы, 168-172-бб.
• Момын Б. Құдайберген Жұбанов қазақ тілінің мәдениеті жайында, 172-175-бб.
• Ісімақова А. Құдайберген Жұбанов Абайдың мұрасын қалай жақтаған? 175-178-бб.
• Мұхтаров С. Қ. Жұбанов одағай сөздердің категориялық белгілері туралы, 181-183-бб.
• Баяндина С. Функции языковых единиц в творчестве К. К. Жубанова , –С.183-187.
• Жаңабекова А. Профессор Құдайберген Жұбанов және қазақ грамматикасының кейбір мәселелері, 187-190-бб.
• Сәдуақас Н. Қ. Жұбановтың қазақ жазуы мен әліпбиіне қатысты көзқарастары, 193-197-бб.
• Имаханбетова Р. Байтұрсынов пен Қ. Жұбанов арасындағы байланыс, 197-200.
• Нұрдаулетова Б. Қ. Жұбанов – «Диуани хикмет» тілін тұңғыш зерттеуші, 204-208-бб.
• Миров М. Профессор Құдайберген Жұбановтың тілтанымы, 208-212-бб.
• Мұратбек Б. Профессор Қ. Жұбанов стиль және тілмәдениеті жайында, 214-217-бб.
• Баймұханов Б. Қ. Жұбанов және артикуляциялық база проблемасы , 220-224-бб.
• Жексенеалиев Б. Қ. Жұбанов зерттеулері және қазіргі қазақ тілі фонетикасы терминологиясындағы жарыспалылық мәселесі, 224-226-бб.
• Қарағұлова Б. Қ. Жұбановтың тіл тарихы туралы танымдары, 226-228-бб.
• Алдашев Н. Қ. Жұбановтың «Жаңа грамматиканың жаңалықтары жайынан» атты еңбегіне қатысты кейбір ойлар, 233-235-бб.
• Исқарина Ж. Ағайынды Құдайберген мен Ахмет Жұбановтар еңбектерінің тіліндегі стильдік-эстетикалық өзектестіктер, 242-249-бб.
• Избагамбетова Г. Қ. Жұбановтың термин жасау принциптері және сауда саласындағы терминдердің қолданысы, 254-256-бб.
• Қалиев Е. Қ. Жұбановтың сөз тіркесі танымы, 258-261-бб.
• Меңкешев М., Меңкешева Т. Қ. Жұбанов – күйдің пайда болу тарихын зерттеу, 276-280-бб.
• Новые сведения к библиографии Х. К. Жубанова, –С.280-286.
• Қыдыршаев А. Ғалым шешен Құдайберген Жұбанов және шешендіктануды оқытудың ұстанымдарын таразылау мәселесі, 287-293-бб.
• Жұбанова М. Әкелер заманынан келіп жеткен достық нышандары (Ғалым Құдайберген мен ақын Ілияс шығармашылығын зерделеуге септігін тигізген), 293-296-бб.
• Бүркіт О. Профессор Қ. Жұбановтың ғылыми мұрасын оқытудың аспектілері, 296-299-бб.
• Мұхамбетова С., Қарабалина А. Қ. Қ. Жұбановтың психологиялық идеяларының әдіснамалық негізі, 299-303-бб.
• Өмірбаева К. Қ. Жұбанов және ұлттық дидактика мәселелері, 303-305-бб.
• Макешова Ж. Профессор Қ. Жұбановтың буын жігін оңай табуға арналған әдісінің буын жүйесін оқытудағы орны, 315-317-бб.
• Есқали Ж. Қазақ тілін оқыту әдістемесінің Қ. Жұбанов ілімімен сабақтастығы, 317-320-бб.
• Алдашева Г. Профессор Қ. Жұбановтың «Қазақ тілі грамматикасы» атты еңбегіндегі дидактикалық көзқарастар, 344-345-бб.
• Жазықова М. Профессор Қ. Жұбановтың әдістемелік мұралары және қазіргі заманғы оқыту технологиялары, 349-353-бб.
• Абдоллаев Н. Қ. Жұбанов заманындағы мемлекеттік саясат ерекшелігі, 403-406-бб.
• Алимбаева Б. Кудайберген Куанулы Жубанов и медресе «Хусаиния», –С.411-413.

2006

• Құдайберген Қуанұлы Жұбанов (Биобиблиографиялық көрсеткіш). –Ақтөбе, 2006. –68-б.

110 жылдығына арналған ғылыми конференциялар

А. Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институтында өткен халықаралық ғылыми-теориялық конференция

• Қазақ тіл білімінің өзекті мәселелері (Профессор Құдайберген Жұбановтың 110 жылдығына арналған халықаралық ғылыми-теориялық конференция материалдары) / Жауапты ред. С. Құлманов. –Алматы: «Кие» лингвоелтану инновациялық орталығы», 2009. –328 бет.
• Сыздық Р. Құдайберген Жұбанов есімі мен еңбектерін тағы бір еске алсақ, 3-6-бб.
• Оразбаева Ф. Өнегелі өмір, өрісті ғалым, 6-10-бб.
• Садыков Т. Профессор К. Жубанов илимий жанаморфофоностатистика жөнүндө (Қырғызстан), 10-13-бб.
• Жұбанова М. Құдайберген Жұбанов – қазақ тіл білімі тарихындағы ұлттық лингводидакт, 13-19-бб.
• Жанұзақов Т. Профессор Қ. Жұбановтың лексика бойынша зерттеулерінің ғылыми – теориялык негізі, 19-23-бб.
• Хасанов Б. Қ. Жұбановтың ділдік лингвистикалық ой-пікірлері, 23-24-бб.
• Шалабай Б. Қ. Жұбанов және қазіргі қазақ тіл білімінің даму бағыттары, 24-27-бб.
• Жұбанов А.Қ. Проф. Қ. Жұбанов және қолданбалы тіл білімінің жаңа бағыты, 27-32-бб.
• Манкеева Ж. Профессор Қ. Жұбанов зерттеулеріндегі этнотаңбалық жүйе, 32-34-бб.
• Базарбаева З. Профессор Құдайберген Жұбановтың еңбектеріндегі тарихи фонетика мәселелері, 34-38-бб.
• Қосымова Г. Қ. Жұбановтың грамматикалық атаулар мен ереже-түсініктерді

берудегі дүниетанымы, 38-41-бб.

• Жүнісбек Ә. Проф. Қ. Жұбанов фонетикасы жайлы сілтемелер, 42-43-бб.
• Қаршығаева А. Проф. Қ. Жұбановтың дыбыс жіктелімінің артикуляциялық талданымы, 83-86-бб.
• Ерубаева Ш. Проф. Қ. Жұбанов сөздік екпін жайлы, 91-94-бб.
• Бәйімбетова Ә., Молдашева А. Проф.Қ. Жұбанов еңбектеріндегі дыбыстардың үндесім/үйлесім түрленімі жайлы, 94-95-бб.
• Сайрамбаев Т., Хамитова М. Профессор Қ. Қ. Жұбановтың оқшау сөздер туралы зерттеуі, 109-113-бб.
• Садирова Қ. Профессор Қ. Жұбанов және қазіргі лингвистиканың кейбір мәселелері, 113-116-бб.
• Жұбаева О. Қ.Жұбановтың қазақ тіліндегі шақ категориясын танудағы ұстанымдары, 120-125-бб.
• Жаңабекова А. Қ. Жұбанов және функционалды бағыт (семантикалық шақ категориясы негізінде), 128-131-бб.
• Құлманов С. Қ. Жұбанов зерттеулеріндегі функционалды грамматика мәселелерінің көріністері, 131-134-бб.
• Жубанова А. О некоторых мифопоэтических и культурологических сведениях в трудах Х. К. Жубанова по истории языка, 182-186-бб.
• Смағұлова Г. Қ. Жұбанов және тілдегі гендерлік оппозиция, 240-242-бб.
• Сұлтан Ж. Қ. Жұбанов және лингвистикалық прогностика мәселесі, 255-257-бб.
• Қалыбеков Б., Көшекеева Ж. Қ. Жұбанов және қолданбалы тіл білімі, 257-258-бб.
• Нұрлыбаев Н., Нурадинова Г. Қазақ лингвостатистика ғылымында Қ. Жұбанов пен А. Қ. Жұбановтар еңбектерінің маңызы, 258-260-бб.
• Көбденова Г. Профессор Қ. Жұбанов – қазақ тілі тарихын зерттеуші, 293-295-бб.
• Әміржанова Н. Профессор Қ. Жұбановтың күрделі сөздердің орфограммасына қатысты тұжырымдары, 309-312-бб.

2009 Қ.Жұбанов атындағы Ақтөбе мемлекеттік университетінде өткен халықаралық ғылыми конференция материалдары

• «Жұбанов тағылымы – VII» халықаралық ғылыми конференция материалдары (Қазақ тілінің теориялық негізін қалаған лингвист, қоғам қайраткері, профессор Қ. Қ. Жұбановтың 110 жылдық және белгілі лингвист ғалым, профессор Е. Қ. Жұбановтың 80 жылдық мерейтойларына арналған). І-ІІ томдар. –Ақтөбе, Қ. Жұбанов атындағы АқМУ РББ, 2009. І том – 370 бет; ІІ том – 264 бет.

І том

• Кенжебаев К. Дәстүрлі «Жұбанов тағылымы» VII халықаралық ғылыми конференциясының ашылу салтанатында сөйлеген сөзі, 3-4-бб.
• Жұбанов А.Қ. Профессор Қ. Жұбанов зерттеулері – қолданбалы тіл білімі саласына бағыт-бағдар, 28-31-бб. *Шалабай Б. Қ. Жұбанов және қазақ тіл білімінің қазіргі кезеңі, 31-34-бб.
• Бисенғали 3-F. Құдайберген Жұбанов және Абайтану, 34-39-бб.
• Оразбаева Ф. Профессор Қ. Жұбановтың педагогикалық мұрасы, 39-42-бб.
• Молдаханов Ә. Құдайберген Жұбанов және Абайтану проблемалары, 47-53-бб.
• Осман А.Ә. Даналық дария иесі, аяулы аға! 57-59-бб.
• Балтымова М. Қ. Жұбанов және шығыс тілдері мәселесі, 81-85-бб.
• Қалиев Е. Қ. Жұбанов – когнитолог, 100-105-бб.
• Тектіғұл Ж. Қ. Жұбанов күрделі есімдер синтаксисінің танымдық сипаты жайында, 125-129-бб.
• Базарбаева З. Профессор Құдайберген Жұбановтың ғылыми мұрасындағы фонология және интонология проблемалары, 154-158-бб.
• Дұзмағамбетпов Е. Қ. Жұбановтың тіл даму заңдылықтарына қатысты ойлары, 162-164-бб.
• Есқұлова Қ. Қ. Жұбанов – қазақ фонетикасының ғылыми курсын жасаушы ғалым, 164-168-бб.
• Жұбанова Е.Б. Қ. Жұбанов және қазақ тіліндегі буын жігін табу теориясы, 168-172-бб.
• Жексенғалиев Б. Қ. Жұбановтың лингвистикалық терминологиясы, 182-187-бб.
• Мамаділ Қ. Профессор Қ. Қ. Жұбанов және қазақ диалектологиясы мәселелері, 191-193-бб.
• Мұхамбетов Ж. Лингвист-ғалым Құдайберген Жұбанов және қазақ тіл білімінің диалектілері туралы, 193-197-бб.
• Садирова Қ. Профессор Қ. Жұбановтың қазақ тілі синтаксисіне қатысты пайымдаулары, 204-207-бб.
• Сұлтан Ж. Қ. Жұбанов еңбектеріндегі тіл синергетикасы, 218-221-бб.
• Тектіғұл Ж. Қ. Жұбанов және синкретизм құбылысының сөз табы категориясының пайда болуына қатысы, 225-228-бб.
• Абдуллина А. Жұбановтар еңбектеріндегі халықтың ежелгі наным сенімдеріне құрылған мифояогиялық әдебиет нұсқалары, 232-235-бб.
• Екибасова Б. Халық поэзиясы және Қ. Жұбанов шығармашылығы, 271-276-бб.
• Жонысова М. Профессор Қ. Жұбанов Қожа Ахмет Яссауидің тарихи тұлғасы хақында, 280-284-бб.
• Қожахметова А. «Диуани Хикмет» – ақын Есенбай Дүйсенбайұлының көркем аудармасы мен Қ. Жұбанов зерттеулері бойынша, 295-298-бб.
• Молдаханов Ә. Құдайберген Жұбанов және фольклор, 321-324-бб.
• Ниязова F. Жұртын сүйген Жұбанов, 324-328-бб.
• Ұлықпанова Ә. Қ. Жұбанов еңбектеріндегі фольклордың бастау арналары туралы сөз, 351-356-бб.
• Ұлықпанова Ә. Фольклортанудағы тың бағыт, терең тұжырымдар үндестігі (Ресей фольклортанушылары мен Қ. Жұбанов зерттеулері бойынша), 356-360-бб.

ІІ том

• Амангазиева М. Профессор Е. Қ. Жұбановтың «тәңірі» семантикасын талдаудағы көзқарасы, 7-11-бб.
• Бораш Б. Құдайберген және Есет Жұбановтардың ғылымдағы өзіндік көзқарастары туралы бірер сөз, 13-15-бб.
• Ерназарова Г. «Қазақ» этнонимі және халық әдебиеті (Е. Жұбановтың «Қазақ» атауының халық поэзиясындағы көріністерін зерделеу» мақаласы бойынша), 15-17-бб.
• Жубанова А.Е. О роли межэтнических и внутренних общественных связей в развитии культурного наддиалекта, национального языка и диалектов в исследованиях Е. Х. Жубанова и Х. К. Жубанова, 17-23-бб.
• Жұмаеалиева Р. Е. Қ. Жұбанов зерттеулеріндегі эпостанудың кейбір мәселелері, 23-27-бб.
• Күшпаева М. Е. Қ. Жұбановтың көне жазу ескерткіштері тіліндегі фольклоризм көріністері туралы пікірлері , 27-29-бб.
• Мұратбек Б. Профессор Е. Қ. Жұбановтың лингвистикалық мұраларындағы баға, бағалау компоненттері, 41-45-бб.
• Оралбай Ә. Жұбановтанудың өзекті мәселелері және Есет Жұбанов тағылымы, 45-49-бб.
• Жазықова М. Қ. Жұбанов еңбектеріндегі қазақ тілінің синтаксисін оқыту мәселесі, 96-100-бб.
• Жазықова М. Қ. Жұбановтың әдістемелік еңбектеріндегі оқыту ұстанымдары және олардың қазіргі білім беру жүйесімен сабақтастығы, 100-103-бб.
• Жұбанова М. Қ. Жұбанов және ұлттық тәрбие тарихы, 103-113-бб.
• Карабалина А. Қ. Жұбановтың психологияның терминологиялық принциптерін құрастыру, 119-122-бб.
• Күштаева М. Қ. Жұбанов және қазақ тілін оқыту бағдарламасы мәселесі, 131-133-бб.
• Мұхамбетова С. Психологияны оқыту әдістемесі мен Қ. Жұбанов идеяларының үндестігі, 142-147-бб.
• Уәлиұлы Н., Қобланова А. Профессор Қ. Қ. Жұбановтың буын теориясы және оның оқу-әдістемелік маңызы, 170-174-бб.
• Жұбанов Е.Қ., Алдашев Н. Профессор Қ. Жұбановтың ғылыми-педагогикалық қызметіне қатысты тың деректер, 201-206-бб.
• Құрманбеков Б. Құдайберген Жұбанов және Қазақстандағы 1916-жылғы ұлт-азаттық көтеріліс мәселелері, 229-231-бб.
• Сауытбаева С. Вклад личности К. Жубанова в культуру Казахстан, 253-256-бб.

2009 Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университетінде өткен республикалық ғылыми-практикалық конференция

• «Құдайберген Жұбанов тағылымы: ғылыми сабақтастық және жаңа бағыттар (Профессор Қ.Жұбановтың 110 жылдығына арналған республикалық ғылыми-практикалық конференция материалдарына арналған мақалалар жинағы). –Алматы: «Ан Арыс» баспасы, 2009. –268 б.
• Оразбаева Ф. Профессор Қ. Жұбановтың педагогикалық мұрасы, 30-36-бб.
• Жұбанова М. Менің әкем, 36-46-бб
• Жұбанова Қ. Өшпес өмір жалғасы, 47-63-бб.
• Нысанбаев Ә., Тайжанов А. Құдайберген Жұбанов жапон иероглифін не үшін үйренген? 64-69-бб.
• Жұбанова А.Қ. Проф. Қ. Жұбанов және қолданбалы тіл біліміндегі формалды модельдер, 70-76-бб.
• Бекмағамбетов Ш. Қ. Жұбанов және тіл тарихының кейбір мәселелері, 77-84-бб.
• Балтабаева Ж. Қ. Жұбанов оқулығының әдістемелік ерекшеліктері, 85-88-бб.
• Рахметов Р. Құдайберген Жұбановтың қазақ тілі әдістемесіне қосқан үлесі, 89-92-бб.
• Абдризахова Ф. Құдайберген Жұбановтың емле жайлы ой-тұжырымдары, 93-96-бб.
• Қосылбаева А. Құдайберген Жұбанов еңбегіндегі қалып етістік мәселесі, 97-101-бб.

Профессор Құдайберген Қуанұлы Жұбановжайлы қорғалған диссертациялар

• Сәдуақас Н. Ә. Профессор Құдайберген Жұбанов еңбектеріндегі қазақ тілі дыбыстары жіктелімінің фонологиялық жіктелемі: филол.ғыл.канд. ... дисс. автореф. 10.02.02 – қазақ тілі. –Алматы, 1999. –28 бет.
• Омарова А. Қ. Профессор Қ. Қ. Жұбановтың етістіктер туралы ғылыми еңбегі, оның ғылымның кейінгі дамуына ықпалы: филол.ғыл.канд. ... дисс. автореф. 10.02.02 – қазақ тілі. –Алматы, 1999. –24 бет.
• Жубанова А. А. Общелингвистическая концепция Х. К. Жубанова: Афтореф.дисс... канд.филол.наук. 10.02.19 – общее языкознание, социолингвистика, психолингвистика. –Алматы, 2000. –28 с.
• Қарабалина А. Ә. Қ. Жұбановтың жалпылингвистикалық тұжырымдамаларындағы психологиялық ой-пікірлері: психология ғыл.канд. ... дисс. автореф. 19.00.01 –жалпы психология, жеке адам психологиясы, психология тарихы, этнопсихология. –Алматы, 2005. –24 бет.
• Сұлтан Ж. И. Тілтанымдағы антропологиялық парадигманың Қ.Жұбанов мұраларындағы көрінісі: филол.ғыл.канд. ... дисс. автореф. 10.02.02 – қазақ тілі. –Алматы, 2007. –26 бет.
• Оралбай Ә. Ә. Құдайберген Жұбановтың публицистикасы: филол.ғыл.канд. ... дисс. автореф. 10.01.10 –журналистика. –Алматы, 2007. –24 бет.

Профессор Құдайберген Қуанұлы Жұбанов өмірінің негізгі кезеңдері

Ақтөбе губерниясы, Темір уезі (қазіргі Мұғаджар ауданы) 9-шы ауыл, Ақжар деген жерде 1899 жылы желтоқсанның 19 күні дүниеге келген. Бастапқы білімін әкесі ашқан ауыл мектебінен алып, әрі қарай сол маңдағы Оспан ишанның мешітінде 3-4 жыл оқиды. Келесі бірнеше жыл жергілікті ауыл мектебінде өтеді. 1914-1916 жылдары Орынбор қаласындағы «Хұсайния» медресесінде оқуын жалғастырады, 1916-1917 жылдарда Жұрынның 2 кластық орыс мектебінің бірден 4-5 класына түсіп, оны үздік аяқтайды. Ал 1917-1918 жылдары Күйік қаладағы (Елек) екі кластық орыс училищесінің соңғы курсына қабылданып, орысша білімін жалғастырады.

1928 жылы Ленинградтың шығыс тілдері институтын (экстерн ретінде) бітіріп, жоғарғы білімге ие болады. 1929-1932 жылдары Ленинградта аспирантурада оқиды: – 02.1929-09.1930 (1,5 жыл) шығыс тілдері институтында түрік тілдері мамандығы бойынша; – 10.1930-09.1932 (2 жыл) КСРО Ғылым Академиясында (жалпы тіл білімі бойынша). Анкетада өзінің көрсетуі бойынша мына тілдерді білген: неміс, араб, парсы, түрік, моңғол, чуваш, коми, грузин, түркі тілдері.

Қызметі жөнінде мәлімет

1. Темір аудандық, Құлжа-Темір болыстығы – әуелі хатшысы, кейін – председателі – 10.1918-04.1920 жж.;
2. Темір аудандық бақылау комитеті басқармасы – 1920-1922 жж.;
3. Темір аудандық атқару комитеті (РИК – мүшесі) – 1922-1923 жж.;
4. Темір уездік оқу бөлімінде – инспектор, 12.1925-09.1928 жж.;
5. Ақтөбе губерниялық оқу бөлімі – нұсқаушы методист – 12.1923-09.1925 жж.;
6. Қазақ Мемлекеттік университеті (бастапқыда осылай аталып, кейін ҚазПИ болған) – салыстырмалы түрік тілдері кафедрасында ғылыми қызметкер – 12.1928 ж.;
7. Қазақ педагогикалық институты (ҚазПИ), Алматы – қазақ тілі мен әдебиеті кафедрасының меңгерушісі – 01.09.1932-19.11.1937 жж.;
8. Ағарту Халық Коммисариаты – Коллегия мүшесі, программа, оқулықтар бөлімінің меңгерушісі, мемлекеттік терминология комиссиясының председателі, Мемлекеттік терминком бюллетенінің бас редакторы. 01.1933-19.11.1937 жж.;
9. КСРО Ғылым Академиясының қазақстандық филиалы – лингвистика секторының меңгерушісі, қазақ тілінің Академиялық сөздігінің бас редакторы, Қазақ филиалының Ғылыми советінің және Президиум мүшесі – 1936-19.11.1937 жж.;
10. Қазақстандық ұлт мәдениетін ғылыми-зерттеу институтының Ғылыми кеңесінің мүшесі – 1935-1936 жж.;
11. Бүкіл Одақтық жаңа әліп Орталық комитетінің Қазақстандық мүшесі – 1935-1937 жж.;

Сайланған:

1. Темір аудандық атқару комитетіне (РИК) – 1922-1923 жж.
2. Қаз. ОАК мүшелігіне – 1935-1937 жж.
3. XVI Бүкіл ресейлік Советтер Съезіне делегат – 1935 ж.
4. «Қазақстанның 15 жылдығы» Құрмет белгісімен марапатталған (1935 ж.)
5. Қ. Қ. Жұбанов туралы қосымша мәлімет:
6. 1937 жылы қарашаның 19-күні «Халық жауы» деген жаламен ұсталып (қамауға алынды), 1938 жылы ақпанның 25-күні «тройканың» үкімімен атылып кетті.
7. 1957 жылы қазан айының 3-күні азаматтық тұрғыдан ақталды. 1958 жылы ақпанның 22-күні партиялық қалпына келтірілді.

Еңбектерінің хронологиялық көрсеткіштері

1915

1. Өнегелі мұғалім (мақала) // Қазақ, 11 ақпан, № 103. (Ж. Тілепбергеновпен бірігіп жазған).

1917

1. Наурыз құтты болсын (өлең) // Алаш, № 14.
2. Аянышты хал (фельетон) // Алаш, № 20.

1924

1. Әйел теңдігі туралы (мақала) // Еңбекші қазақ, № 232.
2. Түс екен (оқшауша) // Еңбекші қазақ, 11 қыркүйек, № 243.
3. Yлгі алыңдар (мақала) // Еңбекші қазақ, № 254.

1925

1. . Темір уезінің оқушылар тобы (мақала) // Еңбекші қазақ, 14 қаңтар, № 276.
2. Екі қой, бір тоқты киіт өтірік дейді (жауап сөз) // Кедей, 11 сәуір, № 41.
3. Ойыл коммуна мектебі кімге тиіс // Кедей, 14 қазан, № 62.
4. Сауатсыздықты жоятын нұсқаушы мектеп // Кедей, 14 қазан, № 62.
5. Халық ағарту ағысында төңкеріс толқыны //Кедей, 2 қараша, № 65.
6. Қазақ емлесі жөнінен // Тілші, 6 ақпан, № 156.

1926

1. Коммуна мектептері жеті жылдық болсын //Еңбекші қазақ, № 10.
2. Біз де ұлт театрына қарай маңайладық // Еңбекші қазақ, № 11.
3. Аулақтан оқыту // Еңбекші қазақ, 19 қаңтар, № 14.
4. Газет көпке ортақ // Еңбекші қазақ, № 74.
5. Хат жолықпаған шығар (жауап) // Еңбекші қазақ, № 157.
6. Малды қауіпсіздендіру шаруаның ырысы // Кедей, шілде, № 94.
7. Мұғалімдер курстері тарады // Кедей, 31 тамыз, № 101.

1927

1. Таңжарықтың қуанышы (әңгіме) // Кедей, 7 қараша, № 36.

1928

1. Түпсіз астау, құдай және Ақтөбенің ілім-мәдениет орындары (фельтон) // Еңбекші қазақ, 21 тамыз, № 191.
2. Жаңа әліппені алу мәселесі туралы (баяндама сөздер) // Еңбекші қазақ, № 291.
3. Төрт қызық, мың бейнет, жарық өмір (әңгімесі) // Кедей, 4 қазан.
4. Жаңа әліппені үйрен! Жаңа әліппе сабақтары: жаңа әліппенің әріптері, бірінші сабақ, екінші сабақ. Жаңа кітаптар: 1. Жаңа әліппе туралы, 2. Жаңа әліппе сабағы. Губерния ішінде. Округтың жаңа әліппе комитетінде. Қ. Ж. «Кедей» газеті, № 35, 36, 1928 жыл, қараша.
5. Еңбек мектебінің он жылы // Кедей, 1928, 14 қазан, № 32.

1929

1. Бас әріп керек пе? (жарыссөз) // Еңбекші қазақ, 2 желтоқсан, № 251.
2. Емле жайындағы пікірлер // Еңбекші қазақ, № 69.

1930

1. Қазақстан жаңа әліппешілерінің тұңғыш конференциясы / (1928ж., желтоқсан 9-12). Жұбан ұлының сөзі (Ақтөбеден), 27–29 және 56–57 беттерде. Қазақстан баспасы – 1930ж., Қызыл-Орда, (ВЦКНТА заказы бойынша).
2. [Выступление на Научно-орфографической конференции] // Стенографический отчет Науч.-орфограф. конференции, созванной 2–4 шілде 1929 ж. науч.-метод. советом НКП и ЦК НКА. Кзыл-Орда, 1930, C. 51−58, 115.

1931

1. [Выступление на IV пленуме ВЦКНА] // Стенографический отчет IV пленума Всесоюз. центр. комитета нового алфавита, проходившего в г.Алматы. (Л.,1931). C. 177, 201–204.

1933

1. Қазақ тілінің ғылыми курсы жөнінен лекциялар. 1-кесек. Қазақ тілінің фонетикесі (Дыбыс жүйесі) // Политехникалық мектеп, № 7–8, 33−34-бб.

1934

1. Буын жігін қалай табуға болады // Ауыл мұғалімі, № 2.
2. Әдіс бірлестіктері мен әдіс үйірмелерінде оқу жылының екінші жартысында талқыланатын әдіс, программа мәселелері // Ауыл мұғалімі, № 3, 25−28-бб.
3. Абай – қазақ әдебиетінің классигі // Әдебиет майданы, № 11–12, 29−44-бб.
4. Абай // Социалды Қазақстан, 26 желтоқсан, № 297, 28 желтоқсан, № 299.

1935

1. Қосар ма, дара ма? ("uv", "yu", "ьj", "ij"-лердің емлесі жөнінен) // Қазақстанның оқыту істерін басқаратын Халық комиссариатының жанындағы Мемлекеттік терминология комиссиясының бюллетені. № 1, 5 мамыр, 26−28-бб.
2. К пересмотру казахской орфографии // Бюллетень государственной терминологической комиссии при Каз. Наркомпрос. № 1, 5 мамыр, C. 21−24.
3. Қазақ тілінің емлесі мен әліппесіне кіргізілетін өзгерістердің жобасы // Мем. термин. ком. бюллетені, № 1, 5 мамыр, 29 б.
4. Қазақ әдебиет тілінің терминдерді туралы // Мем. термин. ком. бюллетені, № 1, 5 мамыр, 1−2-бб.
5. О терминологии казахской орфографии и алфавита казахского языка // Там же, № 2, 15 мамыр, C. 2−3.
6. О специфике слов-терминов // Там же. C. 1–2.
7. Термин-сөздердің спецификасы жөнінде //... Мем. термин. ком. бюллетені, № 3, 20 мамыр, 1−2-бб.
8. Қазақ тілінің емлесін өзгерту жайлы // Мем. термин. ком. бюллетені. № 4, 25 мамыр, 1−3-бб.
9. Төңкеріс және қазақтың ұлт тілі // Қазақ әдебиеті, 20 қараша.
10. К постановке исследования истории фонетики казахского языка // Тр. Казахстанского НИИ национальной культуры. Алма-Ата; Москва, вып. І, C. 3−13.
11. Примечание к статье С.Аманжолова «Элементы флективности в казахском языке» // Там же, С. 155−158.
12. Примечание к статье Аманжолова «О языке перевода классиков марксизма-ленинизма» // Там же, С. 152−155.
13. Он үш жас күш // Лениншіл жас, 14 қаңтар.
14. Қазақ тілі туралы (баяндама) // Қазақ әдебиеті, 23−27 мамыр; Казахстанская правда, 21–30 мамыр.
15. Первый серьезный успех казахского драматического театра // Казахстанская правда, 16 қаңтар, № 14.

1936

1. Қазақ тілінің грамматикасы. I бөлім. Сөздің жалпы құрылысы (Жалпы морфология). Орта мектептің V класына арналған. Алматы, 74 бет.
2. Қазақ тілінің програмы. Програмы. V-VII класқа арналған. Алматы, 29 бет.
3. Из истории порядка слов в казахском предложении: (Исследования по казахскому языку. Вып. I). Алма-Ата, 57 стр.
4. Заметки о вспомогательных и сложных глаголах: (Исследования по казахскому языку. Вып. II). Алма-Ата, 36 стр..
5. Қазақ музыкасында күй жанрының пайда болуы (тіл мен тарих деректері). Қызылорда, 26 бет.
6. Қазақ әдебиет тілінің терминологиясы жөнінде. Мемлекеттік Термин комиссиясы қолданған (Мәдениет қызметкерлерінің съезі мақұлдаған) принциптер мыналар... // Қазақ тілінің терминдері, 1-кітап. Қызылорда.
7. Принципы терминологии казахского литературного языка, применяемые Гос. термин. комиссией (одобрено съездом культурных работников) // Қазақ тілінің терминдері, 1-кітап Қызылорда.
8. О Горьком: [Доклад] // Литературный Казахстан, № 3.
9. Соңғы екі-үш жылда // Қазақ әдебиеті, 31 шілде, № 29.

1937

1. Жаңа грамматиканың жаңалықтары жайынан // Ауыл мұғалімі, № 1¬–2, 27−39-бб.
2. Шылаулар, қос сөздер, біріккен сөздер //Ауыл мұғалімі, № 3, 31−42-бб.
3. Пушкин туралы (сөйлеген сөз) // Социалистік Қазақстан, 10–11 ақпан; Казахстанская правда, 10-11 ақпан; Қазақ әдебиеті, 10-16 ақпан.

1958

1. Жанғазы! (хат) // Қазақ тілі мен әдебиеті, № 2.
2. О специфике слов-терминов // Учитель Казахстана, 10 сәуір.
3. Термин сөздердің спецификасы жөнінде // Қазақстан мұғалімі, 1958, 10 сәуір.
4. Буын жігін қалай табуға болады // Қазақ тілі мен әдебиеті, № 8, 49−55-бб.
5. Қазақ музыкасында күй жанрының пайда болуы (тіл мен тарих деректері) // Жұлдыз, № 2.

1966

1. Қазақ тілі жөніндегі зерттеулер. Алматы: «Ғылым», 1966. 362 б. Исследования по казахскому языку. Алма-Ата: «Наука», 362 с.

I. Қазақ тілі грамматикасының мәселелері

• Из истории порядка слов в казахском предложении. С. 32−75.
• Заметки о вспомогательных и сложных глаголах. C. 76−90.
• Образование сложных слов в казахском языке. C. 91−95.
• О формах сочетания слов в казахском языке. C. 96−101.
• О построении речи на казахском языке. C. 102−117.
• Қазақ тілінің ғылыми курсы жөнінен лекциялар. C. 118−134.
• Қазақ тілінің грамматикасы. 135-197 б.б.
• Жаңа грамматиканың жаңалықтары жайынан. 198−228-бб.
• Қазақ емлесі мен грамматикасының кейбір мәселелері. 229−237-бб.

ІІ. Алфавит, орфография, терминология мәселелері

• Проект казахского алфавита. C. 238−241.
• К проекту реформы казахского алфавита. C. 242−244.
• Қосар ма, дара ма? 245−253-бб.
• Выступление на научно-терминологической конференции в г. Кзыл-Орде 2–4 маусым 1929 ж. 254−259 бб.
• К пересмотру казахской орфографии. 260−269 бб.
• Проект изменений орфографии и алфавита казахского языка. C.270−272.
• О специфике слов-терминов. C. 273−277.
• О терминологии казахского литературного языка. C. 278−282.
• Принципы терминологии казахского литературного языка. C. 283−285.

III. Қазақ әдеби тілі мәселелері

• Абай – қазақ әдебиетінің классигі. 286−306-бб.

IV. Мәдениет пен өнер мәселелері

• Қазақ музыкасында күй жанрының пайда болуы жөнінен. 307−321-бб.
• Выступление на съезде учителей-ударников Казахстана. C. 322−326.
• Первый серъезный успех Казахского драматического театра. C. 327−329.

V. Программа мен методика мәселелері

• Буын жігін қалай табуға болады? 330−340-бб.
• Қазақ тілінің програмы. 341−360-бб.

1969

• Еленбеген ерекшелік («Абай – қазақ әдебиетінің классигі» деген мақаланың бірінші бөлімі) // Қазақ әдебиеті, 20 желтоқсан.

1971

• Абай және шағатай әдебиеті // Жұлдыз, № 6.

1986

• Абай – қазақ әдебиетінің классигі. «Абай тағлымы», (әдеби-сын, мақалалар, зерттеулер), «Жазушы» баспасы, Алматы. 14−33-бб., (24 б/т).

1987

• Этюды к переводу трех стилей (название условное) // В сб.: «Лексико-стилистические вопросы перевода». Алматы, «Наука», 152 стр. (8 п/л), стр. 77−82.

1989

• Төңкеріс және қазақтың ұлт тілі // Жалын, № 6. 80−82-бб.
• Төрт қызық, мың бейнет жарық өмір (әңгіме) // Жалын, № 6, 82−84-бб.

1990

1. «Құдайберген Жұбанов», шығармалар мен естеліктер. Алматы, 12 б/т.
2. Қазақ музыкасында күй жанрының пайда болуы жайлы. 8−28-бб.
3. Абай – қазақ әдебиетінің классигі. 28−59-бб.
4. Төңкеріс және қазақтың ұлт тілі. 59−67-бб.
5. Қазақ драма театрының алғашқы күрделі жеңісі. 67−70-бб.
6. Он үш жас күш. 70−73-бб.
7. Біз де ұлт театрына қарай маңдайладық. 73−74-бб.

1994

1. Әліппеміз бұқарашыл болсын. Ақтөбе газеті, 13-қазан.
2. Қазақ музыкасында күй жанрының пайда болуы. Ақтөбе газеті, 3-қараша.

1997

1. К постановке исследований истории фонетики казахского языка // Вестник КазГУ, серия филологическая, № 12, стр. 5–12, объем 13,6 п/л., 162 с. Алматы.

Қ.Жұбановтың баспаға тапсырылған, бірақ жоғалған еңбектері

1. Смысл бессмысленных слов [Доклад].
2. Скотоводческие междометия казахов [Доклад].
3. Ғылыми грамматиканың материалдары, 1 т. Фонетика. 30 п. л.
4. Ғылыми грамматиканың материалдары, 2 т. Морфология.
5. Қазақ тілінің грамматикасы. II бөлім, 6-классқа арналған, 140 б.
6. О частях речи в казахском языке [Исследования по казахскому языку. Вып. 3].
7. Двойные слова синонимического типа [Исследования по казахскому языку. Вып. 4].
8. Возникновение фонематического различия глухих и звонких [Исследования по казахскому языку. Вып. 5].
9. "Подражательные" слова как особые формы словообразования [Исследования по казахскому языку. вып. 6].
10. Скотоводческие междометия казахов [Исследования по казахскому языку. Вып. 7].
11. К природе и генезису залоговых форм в казахском языке [Исследования по казахскому языку. Вып. 8].
12. Структура местоимений в казахском языке [Исследования по казахскому языку. Вып. 9].
13. Элементы кинетической сигнализации в женской речи казахов [Исследования по казахскому языку. Вып. 10].
14. Вопросы казахского языкознания. Сборник. Под ред. проф. Х.Жубанова. Книга 1 (3).
15. Еще раз о глаголе "де" // Вопросы казахского языкознания. Сборник.
16. Причины выпадения беглых гласных в казахском языке // Вопросы казахского языкознания: Сборник.

17. Қазақ тілінің академиялық сөздігі. 1-бөлім [А-Азу]. Академический словарь казахского языка. Вып. 1 / Под. ред. акад. А. Самойловича и проф. Х. Жубанова. Объяснения слов на каз. и рус. языках.

Қ. Жұбановтың редакторлығымен басылған кітаптар

1. Труды Казахстанского научно-исследовательского института национальной культуры. Вып. 1. Редакторы: Х.Жубанов – раздел лингвистики, С.Асфандияров – раздел историй, А.Алманов – раздел литературы и искусства. Алма-Ата–Москва, 1935. Вып. 1. 160 с.
2. Бюллетень № 1, гос. термин. комиссии... / Отв. ред. Х. Жубанов, 1935, 5 мамыр, 31 c. (на каз. и рус. языках).
3. Бюллетень № 2, гос. термин. комиссии... / Отв. ред. Х. Жубанов, 1935, 15 мамыр, 18 c. (на каз. и рус. языках).
4. Бюллетень № 3, гос. термин. комиссии... / Отв. ред. Х. Жубанов, 1935, 20 мамыр. 22 c. (на каз. и рус. языках).
5. Бюллетень № 4, гос. термин. комиссии... / Отв. ред. Х. Жубанов, 1935, 25 мамыр, 21 c. (на каз. и рус. языках).
6. Ермеков А. Ұлы матиматика курсы. Қызылорда, 1935.
7. Шонанов Т., Бегалиев Г., Жиенбаев С. Методика [преподавания] казахского языка в начальной школе. Кзыл-Орда, 1935. (на каз. и рус. языках).