Airbus A300

Airbus A300 - жақын- және ортамагистральды көпорынды жолаушы ұшағы. Еуорпалық Airbus Industrie консорциумының алғашқы ұшағы. Сонымен қатар ол әлемдегі ең алғашқы екі қозғалтқышты кеңфюзеляжды ұшақ.

Airbus A300
Singapore Airlines әуе тасымалдаушысының A300 ұшағы
Түрі	кеңфюзеляжды реактивті жолаушы ұшағы
Жобалаушысы	Airbus Industrie
Өндірушісі	Airbus Industrie
Мемлекеті	Халықаралық
Алғашқы ұшуы	1972 жыл 28 қазан
Қолданысқа енгізілуі	1974 жыл 23 мамыр
Статусы	Сирек қолданыста
Негізгі эксплуатанттары	Lufthansa Air France
Басқа эксплуатанттары	Easter Air Lines FedEx Express
Өндіріс жылдары	1972-2007
Өндірілген бірліктері	561 (2013 жыл наурыз)
Базалық моделі	A300B2
Нұсқалары	Airbus Beluga
Airbus A300 Ортаққорда

Жасалу тарихы

1960-жылдардың басында алғаш рет еуропалық кеңфюзеляжды ұшақ концепциясы талқыланған болатын. Алайда бұл ойға көпшілік сыни көзбен қарады. Әуе саяхатының кең өріс алуы, жаңа қуатты реактивті қозғалтқыштардың пайда болуы және әуе билеттерінің арзандауына байланысты Атлантиканың екі жағындағы өндірушілер ортамагистарльды кеңюзеляжды ұшақтарды жасауды өзіне мақсат етіп алды. Еуропалықтар 200-250 жолаушыға және 1500 км қашықтыққа есептелген ұшақтың жобалануын дұрыс деп шешті. Жаңа ұшаққа алғашында European Airbus деген атау ұсынылды. 1965-1966 жылдары еуропалық авиақұрылыс фирмаларының бірлестіктері жаңа ұшақтардың жобаларын ұсынды. Hawker Siddeley, Breguet және Nord фирмалары бірігіп 5 жоба ұсынды. Оның ішіндегі ең көп қызығушылық танытқаны 200-300 орындық HBN-100 жобасы болды. Ал франциялық Sud-Aviation Dassult фирмасымен бірлесе отырып 241/249 жолаушы тасымалдауға арналған Galion ұшағының жобасын ұсынды. Осы екі жоба жаңа ұшаққа негіз етіп алынды. HBN-100 жобасына ГФР атынан қастысу үшін Arbeitsgemeinschaft Airbus кәсіпорыны құрылды. 1967 жылы 4 қыркүйекте Arbeitsgemeinschaft Airbus атауын Deutsche Airbus GmbH деп ауыстырды. Франциядан жобаға Concorde ұшағын жасауда көп тәжірбиеге ие болған Sud қосылды. Ұлыбританиядан жобаға Hawker Siddeley қатысты. 1969 жылы 10 сәуірде Ұлыбритания жобадан шыққан кезде ұшаққа A250 атауы берілді (цифрлар жолаушылар санын білдірді), ал Rolls-Royse бар күшін TriStar ұшағына арналған RB.211 реактивті қозғалтқышына жұмсады. Алайда Hawker Siddeley жобада қалып, жаңа жоғары-жылдамдықты қанатты жасап шығарды. 1969 жылы 28 мамырда Франция мен ГФР ұшаққа A300 атауын берді. Кейінрек жобаға голландиялық "Fokker-VFW" мен испаниялық "CASA" қосылды. Алғашқы екі ұшаққа екі General Electric CF6 қозғалтқышы орнатылды. Қозғалтқыштарды жинауға француздық SNECMA фирмасы мен германиялық MTU лицензия алды. Жинауы 1969 жылы басталған бірінші прототипке жобалау барысында тек бір үлкен өзгеріс жасалды - америкалық жүк контейнерлерін орналастыру үшін фюзеляж диаметрін 8 см-ге үлкейтілді.

1971 жылы 9 қарашада Air France компаниясынан алғашқы тапсырыс түсті. Бірінші A300-B1 алғаш рет 1972 жылы 28 қазанда ұшты. Екінші прототип біріші рет 1973 жылы 5 ақпанда ұшты. Базалық сериялық ұшақтың эталоны саналған A300-B2-ның алғашқы екеуі сәйкесінше 1973 жылдың 28 маусымы мен 20 қарашасында алғаш рет ұшты. 1974 жылы 15 наурызда ұшақтар француз және батыс германиялық ұшу жарамдылығы сертификаттарын (CAT II) алды. Бұл кезде алғашқы 4 ұшақ ортақ есеппен 1600 сағат ұшты. 1974 жылы 30 мамырда АҚШ Федералды авиация әкімшілігінің (FAA) сертификаты алынды.

Қолданылуы

1973 жылдың алғашқы жартысында бірінші прототип пен екінші A300B1(F-WUAC) Еуропаның түрлі қалаларында таныстыру бағдарламасында қолданылды. Артынша әлемдік турне басталды. Ең алғашқы ұшақ 1974 жылы 10 мамырда алғашқы тапсырыс беруші — Air France әуекомпаниясына берілді. 13 күн өткеннен кейін, 23 мамырда ұшақ Париж - Лондон бағытында қолданыла бастады. 1974 жылы қазаннан бастап Air Siam әуекомпаниясы A300B2-1C ұшағын Бангкок - Токио бағатында қолдана бастады. Коммерциялық қолданыста болған жалғыз A300B1 1974 жылдың қарашасынан бастап Trans European Airways (TEA) компаниясында лизингте болды. TEA бұл ұшақты 16 жыл пайдаланды.

1975 жылдың маусымында Germanair әуекомпаниясы алғашқы болып A300B4-103 ұшағын алды. Кейінрек A300B4 ұшағы Koeran Air Lines, TEA, Lufthansa және Air India компанияларында қолданыла бастады. 1976 жылы 23 қарашада South African Airways әуекомпаниясы таулы және ыстық климатқа арнайы жасалынған A300B2K ұшағының қолданысын бастады.

1977 жылы A300B4 екіқозғалтқышты ұшақтарға ұзақ қашықтықта ұшуды рұқсат беретін ETOPS сертификациясынан өтті. Артынша A300B4-600 модельінің қолданысқа енгізілуі мен әуетасымалдауға сұраныстың көбеюі арқасында аэробустардың сатылымы жақсарды. Артынша Airbus өз ұшақтарымен Американдық нарыққа кірмекші болды.

1977 жылы қаңтарда Airbus фирмасының американдық нарыққа кіру мүмкіндігі жүзеге аспады, себебі Western Airlines бұл ұшақтан бас тартты. 1977 жылы 13 желтоқсанда Eastern Air Lines компаниясы алғашқы A300B4-103 ұшағын Нью-Йорктан Флоридаға баратын бағыттарда қолдана бастады. 1978 жылы Eastern Air Lines 6 ай мерзімге 4 A300B4 ұшағын алды, кейінрек тағы 25 ұшаққа толық және 9 данаға қосымша тапсырыс бері. Бұл АҚШ авиакомпанияларның ең алғаш Airbus ұшақтарын қолданылуы болды.

Латын Америкасындағы алғашқы A300 колумбиялық AeroCondor компаниясына 1977 жылы 10 желтоқсанда жалға берілді. 245 жолаушы отыратын бұл авиалайнер 1979 жылдың 9 мамырына дейін Барранкилья - Майами бағытында қатынады.

Қолданыстан шығарылуы

2005 жылы тек жеті ұшаққа тапсырыс жасалынған болатын, сол себепті Airbus 2006 жылы A300 ұшағына тапсырыс алуды доғарды. Ең соңғы сериялы A300 ұшағы 2007 жылы 18 сәуірде алғаш ұшты, ал 12 маусымда ұшақ FedEx компаниясына тапсырылды. Airbus компаниясының өндіріс қуаттарында жаңа модельдердің өндірісі басталды. 2007 жылдың басында компания өндірісте жүк тасмалдаушы A300 ұшақтарының орнына келген A330-200F ұшақтарының өндірісін бастады.

Жанармай бағасының өсуі және авиатасымалдаудың азаюына байланысты 2000-жылдардың басында A300 ұшақтары көптеп сақтауға жіберіле бастады. Кейбір мамандардың болжауынша 2025 жылға дейін шамамен 350 A300 ұшағы қолданыста қалмақ. Ал Airbus компаниясы өзінің A300 ұшақтарын 2049 жылға дейін дамытып отыруды жоспарлауда.

Аэродинамикалық сызбасы

• үшкір қанатты, бір кильді қауырсыны бар екіқозғалтқышты турбовентиляторлы төменплан

Ұшақ конструкциясы

Нарықта алғаш болып General Electric CF6-50C қозғалтқыштарымен жабдықталған А300 В2-100 лайнерлері шықты. 1976 жылдың соңында Pratt & Whitney JT9D-59A ТРҚ қойылған A300 B2-200 нұсқасы өндңрңлңп бастады.

Нұсқалары

A300B1

TEA әуе компаниясының A300B1 ұшағы - коммерциялық қолданыста болған жалғыз A300B1

A300B1 - алғашқы нұсқа. Барлығы 2 ұшақ жасап шығарылды. Сериялы ұшақтарға қарағанда A300B1 ұшақтары 2,65 м қысқа болды. 1980 жылдарың басында бірінші прототип бөлшектенді. Оның кейбір бөліктерін Мюнхендегі Неміс мұражайынан көрсе болады.

A300B1 ұшағының екінші данасы 1974 жылы қарашада бельгиялық TEA тасымалдаушысына жалға берілді. Одан кейін ұшақты Air Algerie әуе компаниясы қолданды. 1975 жылы ұшақ TEA компаниясына қайтарылды, осында ұшақ 1990 жылға дейін қолданыста болыды. Сосын ұшақ Брюссель әуежайында нысана белгілеуде жаттығу мақсатында қолданылды. 2003 жылы 9 шілдеде екінші прототип бөлшектенді, сондықтан қазіргі таңда бірде бір ұшақ алғашқы қалпында қалмаған.

A300B2

A300B2 ұшағы

A300B2 (кейінрек A300B2-100) - CF6-50 қозғалтқышы орнатылған нұсқасы. Фюзеляж 2,65 м-ге ұзартылған.

A300B2K (A300B2-200) - "Крюгер" жалғасқанатшасы (орыс. закрылки Крюгера) қойылған нұсқасы. South African Airways әуекомпаниясының тапсырысмен жасалған бұл нұсқа ыстық климатқа және таулы аймаққа арнайы жасалды.

A300B2-220 - JT9D-59A қозғалтқышы орнатылған нұсқасы.

A300B2-320 - A300B2-220 нұсқасының салмағы көбейтілген түрі.

A300B4

A300B4 (кейінрек A300B4-100) - ұшу қашықтығы ұзартылған нұсқасы. Ұшаққа "Крюгердің қанат арты қондырғысы" қойылды. Алғашқы ұшуы 1974 жылы 26 желтоқсанда болды. 1976 жылы 26 наурызда ұшу сертификатын алынды, ала сол жылы мамырда Germanair әуекомпаниясы ұшақты қолдана бастады.

A300B4-120 - JT9D қозғалтқыштары орнатылға A300B4-100 ұшағының нұсқасы.

A300B4-200 - ұшу салмағы көбейтілген нұсқасы.

A300B4-200FF - екі экипажы бар нұсқасы.

A300-600

Emirates әуе тасымалдаушысының A300-600 ұшағы

A300-600 - A300 ұшағының жақсартылған нұсқасы. A300-600 нұсқасының жобалануы A310 ұшағымен қатар болды. Алғашында A300-B4-600 аталған ұшақтың бұл нұсқасы "Әлемдегі ең үлкен" екі қозғалтқышты әуе лайнері болуы керек болатын. Бағдарлама бойынша жұмыстар "Saudia" компаниясынан алғашқы тапсырыс түскен кезде - 1980 жылы 16 желтоқсанда басталды. Бұл нұсқаға сол кезде жаңадан шыққан технологиялар енгізілді. Ал жаңа ұшқыштар кабинасының дизайнын Porsche компаниясының мамандары жасады. Ұшақ қанаттарына ішкі секциялар жасалынды, ұшақты басқару құрылғалары жақсартылды. Композитті материалдарды қолдану арқасында ұшақ масссасы 1,5 тоннаға кеміді. Алғашында ұшақ 2 класты салонда 266 немесе 1 классты салонда 361 жолаушыға арналды, ал қозғалтқыштардың екі түрі ұсынылды: CF6-80C2 немесе JT9D (кейінрек PW4000). A300-600 алғашқы ұшуы 1983 жылы 8 шілдеде болды, ал 1984 жылы 9 наурызда ұшу сертификаты алында.

A300C4

A300C4 - A300B4 негізінде жасалған құрылымы тез ауыстырылатын жүк және жолаушы тасымалдаушы ұшақ. Ұшақтың едені қаттыланған, кігшірім өзгерістер енгізілген. Ұшақтың бұл нұсқасы 1984 жылы 12 сәуірде алғаш әуеге көтерілді. A300C4 нұсқасында борттың сол жағында үлкен жүк люк жасалды, ал ұшақтың пайдалы жүктемесі 46,8 т болды.

A300F4

A300F4 - жүк тасымалдаушы нұсқасы. Сипаттамалары жағынан A300C4 ұшағымен шамалас. 1986 жылы амызда Korean Air Lines әуе компаниясына тапсырылды.

A300B10 (A310)

A310 - фюзеляжы 12 секцияға қысқартылған, ал қанаты кішірейтілген нұсқасы. Жолаушылар саны 300-ден 250-ге дейін азайтылды. Ұшақтың кішірейтілген моделі алғаш рет 1978 жылы Ганновер қаласындағы авиашоуда алғаш көрсетілді. Ұшақтың алғашқы ұшуы 1982 жылы 3 сәуірде болды. Ал 1983 жылы сәуірде Lufthansa және Swissair компаниялары ұшақтың қолданысын бастады.

Airbus Beluga

Airbus A300-600 негізінде жасалған үлкен өлшемді жүктерді тасымалдаушы ұшақ нұсқасы. Ресми атауы A300-600ST. Еуропаның түрлі аймақатырынан жаңа Airbus ұшақтарының компоненттерін тасымалдау мақсатымен жасалынды.

Техникалық сипаттамасы

Сипаттамалар	A300B2/B4	A300-600R
Экипаж	2 ұшқыш
Сыйымдылығы	345 (1 класс)	361 (1 класс)
Ұзындығы	53,62 м	54,08 м
Қанат жаймасы	44,84 м
Қанат ауданы	260 м²
Қанат үшкірлігі	28°
Биіктігі	16,53 м	16,62 м
Фюзеляж ені	5,64 м
Салон ені	5,28 м
Максималді ұшу салмағы	A300B2 — 142000 кг A300B4 −165000 кг	165000 кг (PW4156 қозғалтқышымен)
Крейсерлік жылдамдығы	850 км/сағ	875 км/сағ
Максималді жылдамдық	910 км/сағ	890 км/сағ
Ұшу қашықтығы	3400/5300 км (270 жолаушымен)	7000 км (270 жолаушымен және PW4156 қозғалтқышымен)
Максималді жанармай көлемі	62 000 л	68 150 л
Максимал көтерілу биіктігі	10 700 м	12 200 м
Қозғалтқыштар (2×)	Pratt & Whitney JT9D-9 General Electric CF6-80-C2A5	Pratt & Whitney JT9D-7R4H1, PW 4156 General Electric CF6-80-C2A1 немесе CF6-80-C2A5
Қозғалтқыштың тарту күші	227кН - 236кН	249кН - 273,6кН

Галерея

A300 галереясы

Kuwait Airways әуекомпаниясының Airbus A300B4-605R ұшағы	A300B4-605R ұшағының жолаушы салоны	A300 ұшағы фюзеляжының кросс-секциясы	A300B4-200 ұшағының кокпиті (ұшқыштар кабинасы)	Hapag-Lloyd әуекомпанисының Airbus A300 ұшағы Хераклион әуежайында, Крит, Грекия, 1985 жыл

Апаттар

2011 жылдың 26 тамызына 30 A300 ұшағы апатқа ұшыраған..

Уақыты	Борт нөмірі	Апат орны	Құрбандар	Қысқаша сипаттама
17.03.82	F-BVGK	Сана	0/124	Жерден ұшу кезінде екінші қозғалтқыш жанып кетті
18.12.83	OY-KAA	Куала-Лумпур	0/247	Жерге қатты қону, қатты жаңбыр кезінде минималды көріністе қонды.
29.09.86	VT-ELV	Ченнаи	0/196	Тоқтатылған ұшу, қозғалтқышқа құс соғылды.
21.09.87	SU-BCA	Луксор	5/5	Жаттығу ұшуынан кейін қону кезінде жерге соқтығысты.
03.07.88	EP-IBU	Парсы шығанағы	290/290	Нейтралды суларда американдық ракетамен жойылды.
15.02.91	9K-AHF	Мосул	0/0	Кувейттен басып алынған, «Шөлдегі құйын» операциясы барысында жойылды.
15.02.91	9K-AHG	Мосул	0/0	Кувейттен басып алынған, «Шөлдегі құйын» операциясы барысында жойылды.
28.09.92	AP-BCP	Катманду	167/167	Қонуға кіру кезінде тауда соғылды.
24.04.93	F-BUAE	Монпелье	0/324	Буксирмен тарту кезінде жарықтандыру мачтасына тиді, сызылып тасталды.
15.11.93	VT-EDV	Тирупати	0/262	Жанармайы таусылып апатты қону жасады.
26.04.94	B-1816	Нагоя	264/271	Экипаждың қатал қателігінен қонуға екінші рет кіру кезінде соғылды.
10.08.94	HL7296	Чеджу	0/160	Жоғары жылдамдықта қону кезінде ұшу-қону сызығының шетіне шығып кетті.
22.10.94	HS-THO	Бангкок	0/белгісіз	Қозғалтқышты сынақты қосу кезінді басқа ұшақпен соқтығысты.
26.12.94	F-GBEC	Марсель	3/170	Алжирлік лаңкестер басып алды, шабуылмен қайтарылды.
17.05.96	TC-ALP	Стамбұл	0/белгісіз	Ангарда өртеніп кетті.
26.09.97	PK-GAI	Медан	234/234	Қону кезінді соғылды, экипаж диспетчерлерді түсінбеді.
16.02.98	B-1814	Тайбэй	7+196/196	Екінші айналымға кірер кезде соғылды.
24.03.99	A6-PFD	Родос	0/271	Қону кезінді тежегіш жүйесі істен шықты.
02.02.00	EP-IBR	Тегеран	8+0/0	Аэробус тұрған ангарға C-130 ұшағы құлады.
12.02.00	TU-TAT	Дакар	0/182	Ұшу-қону сызығына қосуылы қозғалтқышпен қозғалыс кезінде шасси тірегі сынып кетті.
17.10.01	AP-BCJ	Дубай	0/205	Қону кезінді шасси тірегі сынып кетті.
12.11.01	N14053	Нью-Йорк	5+260/260	Қатты турболенттік кезінде бағыт рөлінің қирауы. Тағы бір нұсқа — ұшқыштың қате қимылдары.
08.03.02	VT-EFW	Дели	0/5	Техниктардың қателесуінен алдыңғы шасси қысылып, сынып кетті.
01.03.04	AP-BBA	Үлгі:Country data Saud Arabia Джидда	0/273	Жерден көтерілу кезінді екі дөңгелек шинасы жарылып, оларды қозғалтқышқа тартып кетті.
23.03.07	YA-BAD	Стамбұл	0/белгісіз	Қону кезінді ұшу-қону сызығының шетіне шығып кетіп, оң қанатқа қарай қыйсайды.
19.04.07	A7-ABV	Абу-Даби	0/0	Ангарда өртеніп кетті.
02.03.10	TC-ACB	Баграм	0/5	Қону кезінде шасси тірегі сынып кетті, сызылып тасталды.
13.04.10	XA-TUE	Монтеррей	2+5/5	Жүк тасымалы рейсі, қонуға кіру кезінде соғылды.
xx.04.10	XA-TVU	Мехико	0/0	Техникалық қызмет көрсету кезінді кран қанатқа құлап, оны зақымдады.. Сызылып тасталды.
25.08.11	5A-IAY	Триполи	0/0	Әуежай үшін шайқас кезінде тұрақта жойылды.
25.08.11	5A-DLZ	Триполи	0/0	Әуежай үшін шайқас кезінде тұрақта жойылды.
БАРЛЫҒЫ:	30 ұшақ	22 мемлекет	1760/3848	-

Пайдаланылған әдебиеттер

• Мировая Авиация журналы, №638 файл, 1-4 парақтар, ISSN 2071-1131 (орысша)
• Мировая Авиация журналы, №1007 файл, 39 парақ, ISSN 2071-1131 (орысша)

Сыртқы сілтемелер

• Ресми сайт Мұрағатталған 30 мамырдың 2005 жылы.
• Суреттер
• Өнімдер тізімі Мұрағатталған 28 маусымның 2011 жылы.