Уикипедия

Кот-д’Ивуар

Координаттар: 7°40′00″ с. е. 5°38′00″ б. б. / 7.66667° с. е. 5.63333° б. б. / 7.66667; -5.63333 (G) (O) (Я)

Кот-д’Ивуар Республикасы, 1986 жылға дейін Піл Сүйегі Жағалауы (фр. République de Côte d'Ivoire [ʁepyˈblik də kot diˈvwaʀ])[5] — Батыс Африкадағы мемлекет. Батысында Либерия және Гвинея Республикасымен, солтүстігінде Мали, жоғарыда Буркина-Фасо, шығысында Ганамен шектеседі. Францияның отарында болған.[6] Оңтүстігін Гвинея шығанағы шаяды. Астанасы — Ямусукро. 24 департамент, яғни әкімшілік бірліктен құралады. Ресми атауы — француз тілінде жазылып, айтылады.[7]

Кот-д’Ивуар Республикасы
фр. République de Côte d’Ivoire
Байрақ Елтаңба
Ұран: ««Union, Discipline et travail» (Бірлік,тәртіп және еңбек)»
Әнұран: «L'Abidjanaise»
Тарихы
Тәуелсіздік күні 7 тамыз 1960 жыл (Франциядан)
Мемлекеттік құрылымы
Ресми тілдері француз тілі
Елорда Ямусукро
Ірі қаласы Абиджан
Үкімет түрі Президенттік республика
Президенті
Вице-президенті
Премьер-министрі 		Алассан Уаттара
Даниэль Каблан Дункан
Амаду Гон Кулибали
Мемлекеттік діні Зайырлы мемлекет
Географиясы
Жер аумағы
• Барлығы
• % су беті 		Әлем бойынша 67-ші орын
322 460 км²
1,4[2]
Жұрты
• Сарап (2018)
• Санақ (2015)
• Тығыздығы
▲ 23 740 424[1] адам (54-ші)
24 905 843 адам
63,9 адам/км² (139-шы)
Экономикасы
ЖІӨ (АҚТ)
 • Қорытынды (2018)
 • Жан басына шаққанда
106,412 млрд.[3] $
4,155[3] $
ЖІӨ (номинал)
 • Қорытынды (2018)
 • Жан басына шаққанда
48,142 млрд.[3] $
1,879[3] $
АДИ (2017) ▲ 0,492[4] (Төмен) (170-шы)
Валютасы Франк
Қосымша мәліметтер
Интернет үйшігі .ci
ISO коды CI
ХОК коды CIV
Телефон коды +225
Уақыт белдеулері UTC±00:00 және Africa/Abidjan

Мемлекеттік құрылысы

өңдеу

Кот-д’Ивуар мемлекеттік құрылымы бойынша — республика. Қазіргі конституциясы 1960 жылы қабылданған. Мемлекет және үкімет басшысы — президент, жалпыға бірдей және төте сайлау негізінде 5 жылға сайланады. Конституция бойынша президентке кең құқықтар берілген. Ол министрлерді, жоғары лауазым иелерін тағайындауға, босатуға құқылы және қарулы күштердің қолбасшысы болып табылады. Министрлік Кеңесімен президент парламент алдында есеп бермейді. Заң шығаратын жоғары органы — бір палаталы Халық жиналысы (85 депутат) 5 жылға сайланады. 21 жасқа толған барлық азаматтар сайлау құқығына ие. 1961 және 1964 жылғы сот реформалары бойынша әдеттік соттар жойылып, апелляциялық және бірінші инстанция сот жүйесі құрылды. Жоғарғы сотқа конституциялық бақылау құқығы берілген.

Президенттер тізімі

өңдеу
Толық мақаласы: Кот-д’Ивуар президенті
 
Феликс Уфуэ-Буаньи
Аралық Есім Саяси белсенділігі
Піл сүйегі жағасы
7 тамыз 1960 — 3 қараша 1960 Феликс Уфуэ-Буаньи, премьер-министр ретіндегі ел басшысы Піл сүйегі жағасы демократиялық партиясы
3 қараша 1960 — 1985 Феликс Уфуэ-Буаньи, Президент
Кот-д’Ивуар
1985 — 7 желтоқсан 1993 Феликс Уфуэ-Буаньи, президент Кот-д’Ивуардың демократиялық партиясы
7 желтоқсан 1993 — 24 желтоқсан 1999 Анри Конан Бедье, президент Кот-д’Ивуардың демократиялық партиясы
25 желтоқсан 1999 — 4 қаңтар 2000 Роберт Геи, Халықты қорғау жөніндегі істің орын басары әскери
4 қаңтар 2000 — 25 қазан 2000 Роберт Геи, президент
26 қаңтар 2000 — 11 сәуір 2011 Лоран Гбагбо, президент Ивуарийлық халық фронты
11 сәуір-ден 2011 Алассан Уаттара, президент

Халқы

өңдеу
Халық құрамы
Этникалық құрамы[8]
– Акандар
– Вольталықтар мен Гур
– Солтүстік Манде
– Кроу
– Оңтүстік Манде
– басқалар
42,1 %
17,6 %
16,5 %
11 %
10 %
2,8 %
Дін[9]
– Христиан діні
– Ислам діні[10]
– Африкалық діндер
– Басқалар
44,1 %
37,5 %
10,2%
8,2 %
Тіл құрамы
- Француз тілі
- 60 этникалық тұрғын

Оңтүстігінде және орталығында гвиней тілі тобына жататын халықтар: анья, бауле, кру (1 млн-ға жуық), лагун тайпалары, солтүстік және солтүстік-шығыс аймағында гур тобы (сенуфо, лоби, куланго), солтүстік-батысында және орталығында манде тілді отбасына жататын халықтар (малинке, бамбара, дан, квени) қоныстанған. Олардан басқа хауса, фульбе және 40 мыңдай еуропалықтар (негізінен француздар) тұрады.[11][12]

Мемлекеттік тілі — француз тілі. Халқының жылдық орташа өсімі 2,3%.

Еңбек ететін тұрғындары (1964 жылғы мәліметі бойынша) 1850 мың, оның ішінде (%-пен):

  • орман шаруашылығында және балық аулауда — 86.4 %,
  • саудада — 6.8 %,
  • транспорт және байланыста — 2.3%,
  • тұрмыс қажетін өтейтін орындарда — 2.2%,
  • өнеркәсіпте — 1.0%,
  • құрылыста — 0.9%,
  • әр түрлі салаларда — 0.4%.

Елдің орталық бөлігінде және Абиджан өңірінде халық жиі (1 км²-ге 20—30 адамнан), оңтүстік-батыс, солтүстік-батыс, солтүстік-шығыс бөліктерінде сирек (1 км²-ге 5 адамнан) қоныстанған. Қала халқы 18%.[10]

Діні

өңдеу
Кот-д’Ивуардағы дін[8]
Дін Пайыз
Ислам
  
 38.6%
Христиан
  
 32.8%
Жергілікті дін
  
 28%

Халықтың көпшілігі (65%-ке жуығы) жергілікті дәстүрлі дінді, 23%-і (малинке, бамбара т. б.) ислам дінін, 12%-ке жуығы христиан дінін ұстанады.[13]

Тарихы

өңдеу
 
Піл сүйегі жағасындағы,Бундиалидан табылған жылтыратылған тас. Суретті Дакаредағы Африкалық мұражай (IFAN) түсірген.

Ежелгі Кот-д’Ивуар

өңдеу

Кот-д’Ивуардың ежелгі тарихы жете зерттелмеген. Орта ғасырларда мұнда қолөнер мен сауда-саттық едәуір дамыды. 11 ғасырда пайда болған Конг қала 19 ғасырдың аяғына дейін Батыс Африкадағы керуен саудасының аса ірі орталықтарының бірі болды. 15 ғасырдың өзінде-ақ Кот-д’Ивуар жерінде ерте феодалдық тұрпаттағы мемлекет бірлестіктер өмір сүрді.[14] XVIII —XIX ғасырларда солтүстік және шығыс аймақтарындағы неғұрлым дамыған ірі халықтары өз алдына жеке-жеке мемлекет болды. Ал батыс аудандарды мекендеген халықтар әлі де ру-тайпалық құрылыста өмір сүрді.[15]

Франция отарындағы Кот-д’Ивуар

өңдеу
 
1892 жылы қазіргі Кот-д’Ивуар,Нзи-Комоэда Луи-Гюстав Бингер мен Famienkro тайпасының көшбасшысы арасындағы келісімшарт құрылуы.
 
Луи-Гюстав Бингердің 1892 жылы Гонконгқа келуі.

15 ғасырдың аяқ шенінде Кот-д’Ивуар жеріне португалдар мен басқа да еуропалықтар келіп, құл сатып алып кете бастады. Сонымен бірге, еуропалықтар піл сүйегін және басқа да бағалы заттар алумен шұғылданды. 18 ғасырдың басында француздар Асиниде порт және Гран-Басамда фактория салды.

1842 — 43 жылдары Франция Гран-Басам мен Асиниді, онан соң жағалаудағы басқа да елді мекендерді басып алды. 1893 жылы Кот-д’Ивуар отары құрылды (француздардың бұған дейінгі басып алған жерлері Сенегал отарына кірген болатын). 1895 жылы Кот-д’Ивуар француздардың Батыс Африкадағы генерал-губернаторына бағынды, 1904 — 1958 жылдары Француз Батыс Африкасы құрамына енді. Кот-д’Ивуар халқы өз тәуелсіздігін ерлікпен қорғады. 19 ғасырдың аяғында солтүстік және шығыс аудандарда аса күшті шайқастар болды. 20 ғасырдың басында да қарулы көтеріліс тоқтаған жоқ. Күш жағынан басым француздар 1915 жылы бүкіл елді басып алды.[16]

 
2002 жылғы таңдау нәтижесі

Орталық тәртіп кезінде Кот-д’Ивуар экономикасы француз капиталының бақылауында болды, жергілікті халық қатты қаналды. Бұрынғы иелерінен тартып алынған 330 мың гектар жер еуропода плантаторлардың қарамағына көшті. Алмаз, алтын, марганец шығару мен ағаш өңдеуді француз кәсіпкерлері биледі. Абиджанда экспорттық дақылдар (кофе, какао, банан т. б.) көп өсірілді.

Ұлт-азаттық қозғалыс

өңдеу

Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін ел ішінде ұлт-азаттық қозғалысы өршіді. 1946 жылы Кот-д’Ивуар демократиялық партиясы құрылды (Африка демократиялық одағының бөлімшесі ретінде)[17]. 1950 — 51 жылдары отаршыл өкімет орындарының озбырлығына қарсы ірі-ірі толқулар болды, сөйтіп француз үкіметі жергілікті күштерге жеңілдік берді. 1957 жылы Кот-д’Ивуар территориялық ассамблеясы жалпыға бірдей дауыс беру жолымен сайланып, үкіметтік кеңес құра бастады. 1958 жылы 28 қыркүйектегі референдум нәтижесінде Кот-д’Ивуар француз одағына енетін мемлекет статусын алды. Феликс Уфуэ-Буаньи бастаған демократиялық партия басшыларынан үкімет құрылды. 1959 жылы Кот-д’Ивуар Жоғары Вольта, Дагомея, Нигер өзара экономикалық және саяси одақ құрып оны Келісім кеңесі деп атады (1966 жылы оған Того да кірді).

Кот-д’Ивуар Республикасы

өңдеу
 
Абиджан қаласы

Африка елдерінде ұлт-азаттық қозғалысы онан әрі өрши бергендіктен, 1960 жылы 11 шілдеде француз үкіметі Уфуэ-Буаньи үкіметімен келісімге келіп, сол жылғы 7 сәуірде Кот-д’Ивуар тәуелсіз мемлекет деп жарияланды. Қыркүйекте ол БҰҰ-ға қабылданды. Сол жылы қараша айында жаңа конституция қабылданды. Ұлттық жиналыс сайлауында (27 қараша, 1960) Демократиялық партия жеңіске жетіп, оның басшысы Уфуэ-Буаньи республика президенті болды. 1961 жылы сәуірде Кот-д’Ивуар Франциямен ынтымақ туралы шарт жасады, Келісім кеңесімен басқа мүшелерімен бірге (Жоғарғы Вольтадан басқалары) Франциямен қорғаныс келісіміне қол қойды.[18] Уфуэ-Буаньи үкіметі жеке меншікті кәсіпкерлікті қолдайды, батыс елдерінен шетел капиталының көп енуіне жол ашады. 1963 — 64 жылы билеуші партия ішінде кескілескен саяси күрес өріс алды. Үкіметке қарсы қастандықтардың беті ашылуына байланысты, бірқатар министрлер мен басқа да көрнекті қайраткерлер сотқа тартылды. Президенттің өкімет билігі күшейе түсті. КСРО мен Кот-д’Ивуар арасында 1967 жылы дипломатиялық қатынас орнап, 1969 жылы оны Кот-д’Ивуар үкіметі бұзды.

Географиясы

өңдеу

Қалалары

өңдеу
Толық мақаласы: Кот-д’Ивуар қалаларының тізімі

World Gazeteer интернет сайтының мәліметі бойынша, Кот-д’Ивуарда 12 мыңнан астам тұрғындары бар 66 қала бар[19].

Ең ірі қалалары:

Аумақтық-әкімшілік бөлінісі

өңдеу
Толық мақаласы: Кот-д’Ивуардың әкімшілік бөлімдері
 
Кот-д’Ивуара облыстары

Кот-д’Ивуар 19 облысқа бөлінген, оның ішінде 81 департамент және 2 өңір бар.

 
Кот-д’Ивуара картасы
№ Облыс Әкімшілік
орталығы		 Аумағы,
км2		 Халық
(2010), тұл.		 Тығыздығы,
адам/км²
1. Агнеби Агбовиль 9 234 743 559 80,52
2. Бафинг Туба 8 922 205 339 23,01
3. Ба-Сассандра Сан-Педро 26 440 2 037 628 77,07
4. Денгеле Одиенне 20 997 316 571 15,08
5. Монтань Ман 16 782 1 334 387 79,51
6. Фромаже Ганьоа 6 903 772 368 111,89
7. О-Сассандра Далоа 15 242 1 535 137 100,72
8. Лак Ямусукро 8 875 677 812 76,37
9. Лагюн Абиджан 13 323 5 336 658 400,56
10. Марауэ Буафле 8 698 791 689 91,02
11. Муайен-Кавелли Гигло 14 268 737 699 51,70
12. Муайен-Комоэ Абенгуру 6 921 561 853 81,18
13. Нзи-Комоэ Димбокро 19 242 895 405 46,53
14. Саван Корого 40 210 1 319 240 32,81
15. Сюд-Бандама Диво 10 677 972 144 91,05
16. Сюд-Комоэ Адиаке 7 252 656 150 90,48
17. Валле-дю-Бандама Буаке 28 518 1 538 484 53,95
18. Вородугу Сегела 22 166 536 012 24,18
19. Занзан Бондуку 38 251 999 586 26,13
Барлығы 322 921 21 967 721 68,03
Көрші мемлекеттер
Солтүстік-батыс:
  Гвинея 		Солтүстік:
  Мали 		Солтүстік-шығыс:
  Буркина-Фасо
Батыс:
  Гвинея 		  Шығыс:
  Гана
Оңтүстік-батыс
  Либерия 		Оңтүстік:
Гвинея шығанағы 		Оңтүстік-шығыс:
  Гана

Кот-д’Ивуар экваторлық және субэкваторлық белдеуде, құрлыққа қарай сұғына, Нигер өзені алабына дейінгі өңірде орналасқан. Гвинея шығанағының жағалауы шамалы тілімделген, батыс жағалауы жар және жартасты, шығысы жайпақ және құмды келеді. Оңтүстігі төбелі жазық, солтүстігі үстірт (биіктігі 500 — 800 м), батыс бөлігін Нимба тауы (1752 м) алып жатыр. Территориясы Африка платформасындағы кембрийлік жыныстардан түзілген (батысында және солтүстігінде гранит, шығысында кристалл кәне тақта тас). Алмаз, марганец, алтын, боксит, темір кені, қалайы, колумбит кен орындары бар.[20]

Өзендері

өңдеу

Елдегі ең ірі өзендері:

Бірақ бұлардың біреуінде де кеме жүзбейді, себебі көптеген шоңғалдар мен жазғы құрғақшылық маусымдағы су деңгейінің төмендеуі кедергі жасайды.

Фаунасы мен флорасы

өңдеу

Кот-д’Ивуардың табиғи ландшафты соңғы кезде қатты өзгерген. Бұрын негізгі ландшафтты қалың ормандар құрайтын[21]. 1920 жылдың көрсеткіштерімен салыстырғанда 2007 жылы орман массивтарының көлемі екі есе, яғни 6 000 000 гектарға азайған[22][23]. Қазіргі таңда ормандар мемлекет аймағының үштен бірін алып тұр.

Есесіне жергілікті фаунасы алауан түрлі. Көптеген омыртқалы, омыртқасыз, су жануарлары мен паразиттер саванна мен ормандарда кең таралған. Сүткөректілердің ішінде ең ірілері - пілдер мен сусиырдың екі биологиялық түрі. Алып орман қабаны, бөкендер мен енекелер, маймылдардың көптеген биологиялық түршелері, кеміргіштер және жыртқыштар (арыстан, леопард, мангусттар), құстардың, бауырмен жорғалаушылар мен жәндіктердің жүздеген түрлері - бұл да Кот-д’Ивуардың фаунасының толық тізімі емес. Өкінішке орай, күннен күнге Кот-д’Ивуардың фаунасының өкілдері азайып және жойылып бара жатқан түрлер тізімдеріне ілініп жатыр[24].

Қоршаған ортаны қорғау

өңдеу

Қоршаған ортаны қорғау мәселесі Кот-д’Ивуар министірлігінің басты қарастырылып жатқан жұмыстарының бірі. Қоршаған ортаны қорғау министрлігі, қалалық қауіпсіздік пен тұрақты даму, қоршаған ортаны басқару саясаты мен қорғалатын аудандардың жетілдіруін қамтамасыз етеді. Министірлік ормандарды түгелдей және кейбір сирек немесе жойылу қауіпі бар жануарларды қорғау алған. Жоспар бойынша жойылу үстінде тұрған жануарлардың (керік) популяциясын көбейту. Басшылықтың тағы бір бұрыннан келе жатқан мәселесі жануарларды сату, есептеулер бойынша 2002 жылы Абиджанда піл сүйегі 1554 кг сатылған.[25]

Қорғалатын аймақтар

өңдеу
Толық мақаласы: Кот-д’Ивуардағы ЮНЕСКО Әлемдік мұра нысандар тізімі

Кот-д’Ивуар Батыс Африкада ұлттық парктердің ең дамыған жүйелердің бірі бар. 2008 жылы сегіз ұлттық парктер тұрақты жүйеге кірді[26], он бес ботаникалық қорлары, соның ішінде 300-ге жуық табиғи қорықтары ашылды.[27]

ЮНЕСКО Әлемдік мұра тізімінде Кот-д’Ивуардың 4 нысаны бар (2012 жылғы мәліметі бойынша). Бұл тізімге нысандардың 3 табиғи критерийлар бойынша, ал 1 - тарихи критерийлер бойынша іліккен[28]:

  • Кот-д’Ивуардағы ЮНЕСКО Әлемдік мұра нысандары
  •  
    Мон-Нимба табиғи резерваты
  •  
    Комоэ ұлттық паркі
  •  
    Гран-Басам тарихи қаласы

Климаты

өңдеу

Абиджанның климаты (оңтүстік аймақ):

Абиджан ауа райы
Көрсеткіш Қаң Ақп Нау Сәу Мам Мау Шіл Там Қыр Қаз Қар Жел Жыл
Орташа максимум, °C 31 32 32 32 31 29 28 28 28 29 31 31 30,2
Орташа минимум, °C 23 24 24 24 24 23 23 22 23 23 23 23 23,3
Жауын-шашын нормасы, мм 41 53 99 125 361 495 213 53 71 168 201 79 1959
Дерекнама: http://www.bbc.co.uk/weather/2293538
http://www.hko.gov.hk/wxinfo/climat/world/eng/africa/w_afr/abidjan_e.htm

Буакедегі климат (орталық аймақ):

Буаке ауа райы
Көрсеткіш Қаң Ақп Нау Сәу Мам Мау Шіл Там Қыр Қаз Қар Жел Жыл
Орташа максимум, °C 33 34 34 33 33 31 29 29 30 32 33 33 34
Орташа минимум, °C 20 20 21 21 22 21 20 20 20 20 21 20 20
Жауын-шашын нормасы, мм 15 44 90 134 140 141 105 109 199 128 34 20 1159
Дерекнама: [33]

Одиеннедегі климат (солтүстік-батыс аймақ):

Одиенне ауа райы
Көрсеткіш Қаң Ақп Нау Сәу Мам Мау Шіл Там Қыр Қаз Қар Жел Жыл
Орташа максимум, °C 34 35 36 35 34 31 30 29 30 31 32 33 36
Орташа минимум, °C 18 18 22 23 22 21 21 21 20 20 18 16 16
Жауын-шашын нормасы, мм 8 15 38 82 121 168 293 365 274 155 47 16 1573
Дерекнама: ANAM

Климаты оңтүстігінде экваторлық, ылғалды, басқа жерінде субэкваторлық. Оңтүстігінде ең ыстық айларының (желтоқсан — сәуір) орташа температурасы 27 — 28°С, салқын айларында (шілде—қыркүйек) 23 — 24°С; солтүстігінде 30° С (сәуір) және 25° С (маусым — қыркүйек). Жылдық жауын-шашын мөлшері 1300 — 2300 мм (теңіз маңы ойпатында), 1100 — 1800 мм (солтүстігінде). Жер беті ағын суларының торы жиі, бірақ өзендері шағын келеді. Оңтүстігіндегі қызыл-сары латеритті топырағында мәңгі жасыл экваторлық орман, солтүстігінде орманды саванна өседі.

Экономикасы

өңдеу

Кот-д’Ивуар — аграрлы ел. Өнеркәсібі мешеу дамыған. Экономикасында шетел (негізінен француз) капиталы үстем.[34]

Басты артықшылықтары:

  • ауыл шаруашылығы сапалы дамыған: какаоның маңызды өндірушісі (әлемде бірінші) және кофе (әлемде үшінші).[35]
  • Салыстырмалы жақсы инфрақұрылымы бар.
  • Өсіп келе жатқан мұнай-газ өнеркәсібі, елеулі шетелдік инвестициялар.[36]

Кемшіліктері:

  • тұрақсыздық.
  • Білім беру инвестициялардың болмауы.
  • Какао мен кофе тәуелді және құлдық еңбек.

Орта есеппен, соңғы жылдары мемлекеттік экономикасы тұрақты экономикалық өсімін көрсетуде жылына 2.5 - 3% (инфляцияны есептегенде[37], ал 2009 жылы Кот-д'Ивуар жан басына шаққандағы ЖІӨ 1,7 мың АҚШ долларын құрады, бұл нәтиже Қара Африкадан неқұрлым жоғары (аймақтағы 15-ші орын)[38] стандарттар бойынша өте жоғары болып табылады. Халықтың 42% (2006 жылы) - кедейлікте өмір сүруде.[39]

Ауыл шаруашылығы

өңдеу

Ауыл шаруашылығында жерді қауымдық пайдалану сақталған. Көпшілік шаруашылықтарда маусымдық жалдамалы шаруа күшін пайдалану сақталған. Ауыл шаруашылығында экспорттық дақылдар (кофе, какао, банан, ананас) өсірудің маңызы күшті. Кофе өнімін жинау және оны экспортқа шығару жөнінен дүние жүзінде 3-орын, какаодан 1-орын алады. Басты азық-түлік дақылдары — маниок, ямс, банан, таро (оңтүстігінде), күріш (батысында), жүгері, тары, жер жаңғақ (солтүстігінде).

Өнеркәсібі

өңдеу

2009 жылы фермерлар $2.53 миллиард ақшаны какао мен кофе экспортынан өндірді.[40][41] 1968 жылдың басында елде 284 өнеркәсіп орны болды. Онда 26 мың адам еңбек етті (1967). Жалпы өнеркәсіп өнімі 1967 ж. 60 млрд., 1968 ж. 70 млрд африка франкісіне тең болды. Өнеркәсіп өнімінің жалпы құнының ішінде (%): тамақ және темекінің үлесі 26, энергетика 15, ағаш өңдеу 14, мата тоқу 11, металл өңдеу 8, химия, май 13, құрылыс материалдары 4, тау-кен өндірісі 3, басқа салалар 6. Алмас (1974 ж. 279 мың кар), марганец рудасы (51,5 мың т) өндіріледі. 1973 ж. 796 млн квт-сағ электр энергиясы алынды. 2 СЭС (Аяме I, Аяме II, жалпы қуаты 50 мың квт) және ЖЭС (Абиджанда, қуаты 32 мың квт, 1969) бар. 65 тақтай тілу зауыды бар; 1972 ж. 392 мың м³ тақтай дайындалды, бұның 50%-ке жуығы Еуропа және өзімен көрші елдерге экспортқа шығарылады. 2012 жылы 10000 фермерлар $105 милион пайданы какао экспорттаудан пайда көрді.[42][43] Автомобиль құрастыру, мұнай айыру, цемент зауыдтары, тоқыма комбинаты (Бвакеде) т. б. жеңіл және тамақ көсіп орындары бар.

Сыртқы сауда

өңдеу
 
Кот-д'Ивуар экспортының пропорционалды түрде бйнеленгені.

Экспорт — 8,7 млрд долл. 2009 жылы — какао, кофе, орман, мұнай, мақта, банан, ананас, балық.[44]

Негізгі тұтынушылар — Нидерланд 13,9 %, Франция 10,8 %, АҚШ 7,8 %, Германия 7,2 %, Нигерия 7 %, Гана 5,6 %.

Импорт — 6,5 млрд долл. (2009 жыл) — мұнай өндірістігі, алым-сату.

Негізгі тауар берушілер — Нигерия 20,8 %, Франция 14,2 %, Қытай 7,2 %, Таиланд 5,1 %.

Туризм

өңдеу

Қолайлы климат, флора мен фаунаның алуан түрлілігі, Гвинея шығанағы әдемі құмды жағажайлар мен байырғы халықтары бірегей мәдениет: ел туризм саласын дамыту үшін қажетті жағдайлар тұтас жиынтығы бар. Туризм индустриясының белсенді дамыту 1970 жылы іске асыру басталды және арнайы бағдарлама бойынша (инвестицияның 22% шетелдік инвестициялар болып табылады) 1980 жылға дейін жұмыс істейді. 1980 жылдың соңына қарай, 170-тен астам қонақ салынды, оның аумағында сегіз туризм аймақтарын анықтады.[45]

Туристердің көбісі Франциядан келеді. Кот-д'Ивуарға баруға паспорттар қажет. 91 күннен аз тұруға келетін болса виза талап етілмейді, алайда қарсы вакцинация туралы куәлік барлық шетелдік туристтерден талап етіледі. 2002 жылы АҚШ-тың Мемлекеттік департаментінің есептеуі бойынша күніне Абиджанда тұру үшін $160, ал Ямусукрода тұруға шамамен $ 98 керек екен. Қазіргі таңда Кот-д'Ивуарға ерекше сәулет өнері мен тіл үйірер тағамына және көрікті демалыс орындарын көруге баратындар саны күннен күнге артуда.[45]

Кәсіподақтас бірлестіктері

өңдеу

Кот-д'Ивуардың жалпы еңбекшілер бірлестігі (фр. Union générale des travailleurs de Côte d'Ivoire, UGTCI). 1962 жылы құрылған, 100 мың мүшесі бар. Бас хатшысы – Ниамкей Адико (фр. Adiko Niamkey)

Саясат

өңдеу

Саяси ұйымдар

өңдеу

Көппартиялық жүйе құрылған мезгіл: 2000 жылы 90 саяси партиялар мен бірлестіктер болған.[46] Олардыӊ арасында еӊ беделді Ивуарлық халықтық фронт болды, ИХФ(фр. Front populaire ivoirien, FPI). Басқаратын партия. 1983 жылы Францияда құрылды,1990 жылы ресмиленді.[47] Төрағасы – Н'Гессан Аффи (фр. Affi N'Gessan), бас хатшысы – Урето Сильвэн Миака (фр. Sylvain Miaka Oureto);[48] Кот-д'Ивуардыӊ демократиялық партиясы, КИДП (фр. Parti démocratigue de la Côte d'Ivoire, PDCI). Партия 1946 жылы жергілікті Африканыӊ демократиялық бірігуі (АДБ) деген атпен құрылған. Жетекшілері – Бедье Анри Конан (фр. Henri Konan Bedié);[49] Ивуариялық еңбекші партиясы, ИЕП (фр. Parti ivoirien des travailleurs[50], PIT). Социал-демократтардыӊ партиясы 1990 жылы заңдастырылды. Бас хатшысы - Водье Франсис (Srancis Wodié); Республикашылдардың бірігуі, ОР (фр. Rassemblement des républicais).[51] Партия 1994 жылы КИДП-ның ыдырауының қорытындысында құрылды.[52][53] Солтүстік мұсылман аудандарында ықпалды. Жетекшісі – Уаттара Алассан Драман (фр. Alassane Dramme Ouattara), бас хатшысы - Диабате Генриетта Дагба (фр. Henriette Dagba Diabaté).

Бұқаралық ақпарат құралдары

өңдеу

Француз тілінде шығарылатын БАҚ: күнделік газеттер «Ивуар-суар» (фр. Ivoir-soir – «Ивуар-кеш») және «Вуа» (фр. La Voie – «Жол»), апталық газеттер «Белье» (Le Bélier – «Овен»),«Демократ» (Le Démocrate – «Демократ»), «Нувель оризон» (Le Nouvel horizon – «Жаңа горизонт») и «Жен демократ» (Le Jeune démocrate – «Жас демократ»), апталық «Абиджан сет жур» (Abidjan 7 jours – «Абиджан бір аптада»), айлық газет «Алиф» (Alif – «Алиф») және т.б. Үкіметтік ақпараттық агенттілік- «Кот-д'Ивуардың баспа агенттілігі». 1961 жылы құрылған. Үкіметтік қызмет орыны «Ивуарийлік радиохабарлама және теледидар» 1963 жылы құрылған. «Кот-д'Ивуардың баспа агенттілігі» және «Ивуарийлік радиохабарлама және теледидар» Абиджанда орналасқан. 9000 Ғаламтор-қолданышулар бар.

Транспорты

өңдеу

Автожолдар

  • барлығы — 80 000 км, соның ішінде
  • қатты бетімен — 6500 км
  • қатты бетінсіз — 73 500 км

Темір жолдар

  • барлығы — 660 км

Әуежайлар

  • барлығы — 35
  • қатты бетімен — 7
  • қатты бетінсіз — 28

Оқу-ағарту ісі

өңдеу
 
Абиджандағы статистика және қолданбалы экономика ұлттық мектебінің кіреберіс көрінісі

Білімі бар яғни суаты бар тұрғындар үлесі — 60 % ер, 38 % әйел (2000 жылғы мәліметтер бойынша). Халқы француз тілінде сөйлейді 10 баланың 6-ы мектепке түспеген.[54] Орташабілім алуға түскен оқушылардың көбісі ерлер.[55] Еуропа түріндегі алғашқы мектептерді XIX ғасырда француздар ашқан. Отаршылдық үстемдік кезінде халқының 90%-ы сауатсыз болды. 1960 жылдан Кот-д’Ивуар тәуелсіздік алғаннан бері оқу-ағарту жұмысына үкімет тарапынан зор мән берілуде. 1960 жылы мемлекет бюджеттің 12,6 %-ы, ал 1969 жылы 24%-ы халыққа білім беру ісіне бөлінді. Мектептердің көпшілігі мемлекет қарамағында. Жеке адамдар қарауындағы мектептер негізінен католиктік миссияларда ғана. Бастауыш мектептері 6 жылдық, оған 6 жастан қабылданады. Орта мектептері (лицей, классикалық және қазіргі колледждер) 7 жылдық, 2 циклді (4 және 3 жылдық). 1968/69 оқу жылында бастауыш мектептерде 431 мың, орта мектептерде 46 мыңнан астам оқушы болды. Кәсіптік дайындық бастауыш мектеп негізінде 4 және 7 жылдық техникалық лицейде жүзеге асырылады.[56] Бастауыш мектеп мұғалімдерін орталау мектеп негізіндегі педогогикалық мектептер, орта мектеп оқытушыларын 1961 жылы ашылған жоғары педогогикалық мектеп даярлайды. 1964 жылы Абиджанда университет ашылды. 1968/69 оқу жылында университетте 2169 студент оқыды. Абиджанда этнографиялық музей бар.[54]

Денсаулық сақтау ісі

өңдеу
 
Кокоди университеттік ауруханасы
 
Буаке төңірегіндегі қалалық денсаулық орталығы

Кот-д’Ивуарда Батыс Африканың басқа елдеріне салыстырғанда ірі денсаулық сақтау инфрақұрылымы бар[57]. Алайда, он тоғыз әкімшілік орталығынан тек қана екеуінде ірі республикалық маңызы бар университеттік ауруханалар бар. Олар: Абиджан (Кокоди, Treichville және Йопугоне ауруханалар) және Валлю-де - Бандамадағы Буакедағы аурухана. Қалған аймақтар шағын ауруханалар мен медициналық орталықтармен қамтамасыз етілген[58].

Бұлардан басқа Буакеде және Абиджанда мамандарды дайындайтын әскери госпитальдар бар. Бұл жерде Manikro (Буаке) және Далоа аймақтарда жиі кездесетін алапес ауруын емдеп жұмыс жасайтын арнайы қызметкерлерді дайындайды және Бинжервиль психиатриялық ауруханасы бар.

Аталған ірі медициналық орталықтардан басқа да көптеген шағын және жеке медициналық нысандары бар. Батыс Африканың басқа елдерімен салыстырғанда жағдайы жақсы болғанымен, жалпы денсаулық сақтау саласы елде айтарлықтай дамымаған. Мәселен, осы күнге дейін 9908 адамға бір арнайы мамандырылған дәрігер, 2 416 адам үшін бір медбике, 2 118 тууға қабілетті әйелге 1 акушер келеді[58]. 2010 жылғы есептеулер бойынша Кот-д’Ивуар әлем бойынша ана өлімі жағынан 27-ші орында тұр.[59]

Халық саны — 21,1 млн (2010 жылғы мәлімет).

Жылдық өсім — 2,1 %;

Туу көрсеткіші — 1000 адамға 32-ден;

Өлім — 1000 адамға 11-ден;

Сәбилердің қайтыс болуы — 1000-нан 118-і қаза болады екен.[60] Кот-д'Ивуарда 100,000 адамға 12 дәрігерден келеді.[60] Халықтың төрттен бір бөлігіне жуығы халықаралық кедейлік шегінен төмен өмір сүреді, тәулігіне $ 1,25.[61] Әйелдердің 36%-ға жуығы жыныс мүшелері ауруымен аурады.[62]

Орташа өмір сүру — 41 жыл ерлерде, 47 жыл әйелдерде (2004 жыл);[60]

ЖИТС ауруымен ауыратындар  — 3,9 %-ды құрайды (2007 жыл). 19-45 жас аралығындағы адамдардың 3.20% бұл аурумен ауырады. Мұндай көрсеткіш әлемде 19-шы орынды алады.[63]

Мәдениеті

өңдеу
 
Жергілікті қолөнер

Архитектура

өңдеу

Дәстүрлі тұрғын үйлердің әр-түрлі сәулеттік кескінге ие:

  • Оңтүстігінде-тіктөртбұрышты немесе шаршы тәріздес және ағаштан жасалғын болып келеді.
  • Орталығында-балшықтан жасалған тіктөртбұрышты немесе қырлары дөңгеленген болып келеді.
  • Шығысында-тіктөртбұрышты,шатыры тегіс болып келеді.
  • Батысында-дөңгеленген немесе саман тәріздес болып келеді.

Үйлердің сыртқы жағы жиі сары, қызыл және қара түстермен және геометриялық фигуралармен, құстардың, нақты және мистикалық жануарлар суреттермен қамтылған. Қазіргі заманғы қалалар темірбетон құрылымдар мен шыныдан жасалған сәнді қонақ үйлер мен супермаркеттерге айналды.

Музыка

өңдеу

Музыкалық аспаптарға: балафондар, барабанды тамтамдар, гитаралар, ксилофондар, шықырлағыштар, рожкалар, өзіндік арфалар және лютналар мен флейтадан тұрады.

Би

өңдеу
 
Бетпердемен билеу

Кот-д'Ивуар өзінің ғажайып биімен де кең танылған. Билегендегі киген киімдері көз тартады. Билері еш бір біріне ұқсас емес. Түрлі қиын қимылдармен және акробатикалық трюктармен құрастырылған.

Кинематография

өңдеу

1960-шы жылдары дами түскен.Алғашқы фильм „Жалғыздық талқауында“ Т.Басори атты режиссер 1963 жылы түсірген. 1974 жылы кинемотографисттердің қауымы құрылды. 1993 жылы ивуариялық режиссер Адама Руамба „Исаның есімімен“ атты фильм түсірді. 2001 жылы „Аданггаман“ атты ивуариялық әйгілі режиссер Роже Гноана М'Бала фильм түсірді.

Тағам

өңдеу

Кот-д'Ивуар халқының мақтанышы ұлттық тағамдары болып табылады. Франция билігінің астында ұзақ уақыт бойы болғандықтан олар дәстүрлі тағамдарында өз ізін қалдырып кетті. Бұл тамаққа таңқалдырарлықтай дәм сыйлады. Бірақ жергілікті халықтың тамағы, азық-түлігі нағыз тамақ талғағышты да бей-жай қалдыруы мүмкін емес. Атеке, Кеджи, Фуфу секілді тағамдардан дәмі тіл үйіреді.

Спорт

өңдеу

Спорттың көптеген түрі тәжірибеге алынған. Абиджанда, Ямусукрода және Сан-Педрода гольфтан түрлі практикалық алаңдар бар. Теңіз сулары және шағын мүйістерде жеткілікті дәрежеде спортпен шұғылдануға мүмкіндік береді. Мысалы спорттық балық аулау сондай-ақ, дайвинг және су асты балық аулау, серфинг, желкенді спорт, виндсерфинг, каноэ есу немесе жағажай-волейболы. Атқа міну және автомобиль спорты, мото-кросс деген сияқты экстремалды спорт та бар. Кот-д'Ивуарда гандбол, баскетбол, волейбол, регби, жеңіл атлетика және теннис тәжірибеге алынған.

Олимпиадалық ойындар

өңдеу
Толық мақаласы: Кот-д’Ивуар Олимпиадалық ойындарда

Футбол

өңдеу
 
Футбол ұлттық құрамасы

Алайда футбол Кот-д'Ивуардағы спорт патшасы болып есептеледі. Ол үлкен жұртты құмарлататын ойын түрі. Бұл танымал спорт елдің терең бөліктерінде кеңінен таралған. Тіпті әрбір қалалық және әр аудан өзінің Мараканасын ұйымдастырады (Кот-д'Ивуар Маракана 2012 және 2013 жылы Ұлттар Африка кубогының чемпионы болды) Дамыған елдердің қатарында болмасада футболдан ешқандай елден кем түспейтін елдердің бірі. Футболдан әлем чемпионатына 2 рет қатысқан.

 
Дидье Дрогба Кот-д’Ивуар ұлттық құраманың капитаны

Кот-д’Ивуар Ұлттық футбол құрама командасы

өңдеу
Толық мақаласы: Кот-д’Ивуар Ұлттық футбол құрама командасы

Кот-д’Ивуар Ұлттық футбол құрама командасы елді халықаралық матчтар мен футболдан турнирлерде ұсынады. Елдегі футбол ұйымының негізгі басқарушысы Африка Футбол Конфедерациясының қол астында бақылауда болады.

Африкалық ұлттар кубогі

өңдеу

Кот-д'Ивуар ұлттық құрама командасы Африкалық ұлттар кубогінің 2 рет жеңіп алған. Алғашында 1992 жылы, одан соң 2015 жылы Африкалық ұлттар кубогының жеңімпазы атанды. Манчестер Сити құрамасындағы ең танымал ойншылардың бірі Яя Туре қатысып өзінің құрамасына айтарлықтай демеу көрсетті.

Шетелдік қарым-қатынас

өңдеу
Шетелдегі Кот-д'Ивуар елшіліктері[64]
  ОАР   Бельгия   Конго Республикасы   Эфиопия   Иран   Марокко
  Сенегал   Алжир   Бразилия   Корея Республикасы   Франция   Палестина
  Мексика   Швейцария   Германия   Буркина-Фасо   Дания   Габон
  Италия   Чад   Ангола   Камерун   Мысыр   Гана
  Жапония   Нигерия   Тунис   Сауд Арабиясы   Гвинея   Испания
  Канада   Либерия   Ұлыбритания   Ватикан   Қытай   АҚШ
  Үндістан   Ресей   Аустрия   Марокко
Кот-д'Ивуардағы елшілік[65]
  ОАР   Бельгия   Конго Республикасы   Эфиопия   Иран   Марокко
  Сенегал   Алжир   Бразилия   Корея Республикасы   Франция   Палестина
  Мексика   Швейцария   Германия   Буркина-Фасо   Дания   Габон
  Италия   Чад   Ангола   Камерун   Мысыр   Гана
  Жапония   Нигерия   Тунис   Сауд Арабиясы   Гвинея   Испания
  Канада   Либерия   Ұлыбритания   Ватикан   Қытай   АҚШ
  Үндістан   Ресей   Аустрия   Марокко   Чехия
  Түркия   Грекия   Тайланд   Малайзия   Кувейт   Мали
  Норвегия   Куба   Португалия   Нигер   Кения

Дереккөздер

өңдеу
  1. ↑ Côte d'Ivoire. CIA Directorate of Intelligence. Тексерілді, 18 ақпан 2017.
  2. ↑ Côte d'Ivoire. CIA Directorate of Intelligence (24 July 2008). Тексерілді, 8 тамыз 2008.
  3. ↑ a b c d Côte d'Ivoire. International Monetary Fund.
  4. ↑ http://hdr.undp.org/sites/default/files/2018_human_development_statistical_update.pdf
  5. ↑ Cote d'Ivoire definition. Dictionary.com. Тексерілді, 23 мамыр 2014.
  6. ↑ Pre-European Period. Library of Congress Country Studies. Library of Congress (қараша 1988). Тексерілді, 11 сәуір 2009.
  7. ↑ Voir l'article trait d'union#Noms des entités politiques et administratives
  8. ↑ a b https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/iv.html Мұрағатталған 31 тамыздың 2020 жылы.
  9. ↑ (ағылш.)Global Religious Landscape Мұрағатталған 16 қарашаның 2013 жылы.
  10. ↑ a b Marie Miran Islam, histoire et modernité en Côte d'Ivoire. — P. 352. — ISBN 2-84586-776-X.
  11. ↑ Ivory Coast – The Economy. Countrystudies.us. Тексерілді, 20 маусым 2010.
  12. ↑ Ivory Coast – The Levantine Community. Countrystudies.us. Тексерілді, 20 маусым 2010.
  13. ↑ Cote d'Ivoire. State.gov. Retrieved 17 тамыз 2012.
  14. ↑ Ivory Coast – Colonial Administration. Library of Congress Country Studies. Library of Congress (қараша 1988). Тексерілді, 11 сәуір 2009.
  15. ↑ Ivory Coast – FRENCH RULE UNTIL WORLD WAR II: Evolution of Colonial Policy. Library of Congress Country Studies. Library of Congress (қараша 1988). Тексерілді, 11 сәуір 2009.
  16. ↑ The Ivory Coast. World Digital Library. Тексерілді, 16 ақпан 2013.
  17. ↑ "Loi n° 2000-513 du 1er août 2000 portant Constitution de la République de Côte d'Ivoire". Journal Officiel de la République de Côte d'Ivoire 42 (30): 529–538. 3 тамыз 2000. Archived from the original on 25 наурыз 2009. http://web.archive.org/web/20090325153412/http://www.jfaconseil.com/jorci/2000/RCI%20JO%202000-30.pdf. Retrieved 7 тамыз 2008. 
  18. ↑ Holguin, Jaime (15 қараша 2004) url=http://www.cbsnews.com/stories/2004/11/15/opinion/fenton/main655762.shtml Мұрағатталған 8 қазанның 2013 жылы. |title="France's 'Little Iraq'". CBS News.
  19. ↑ Ivory Coast: largest cities and towns and statistics of their population  (ағыл.). Басты дереккөзінен мұрағатталған 6 шілде 2012. Тексерілді, 23 мамыр 2012.
  20. ↑ Géographie de la Côte d’Ivoire
  21. ↑ Rougerie, 1978,GR,p 171
  22. ↑ Rougerie, 1978,GR,p 173-192
  23. ↑ La Côte d’Ivoire en chiffres, 2007,Eco,p 86
  24. ↑ Rougerie, 1978,GR,p 207-214
  25. ↑ Marianne Courouble, Francis Hurst et Tom Milliken More Ivory than Elephants: Domestic Ivory Markets in Three West African Countries. assets.panda.org (décembre 2003).
  26. ↑ National Park. unep-wcmc.com.
  27. ↑ Botanical Reserve. unep-wcmc.com.
  28. ↑ Критерии. Басты дереккөзінен мұрағатталған 29 қазан 2012.
  29. ↑ № 155 Кот-д’Ивуардағы ЮНЕСКО Әлемдік мұра нысандар
  30. ↑ № 195
  31. ↑ № 227
  32. ↑ № 1322
  33. ↑ Climat du monde : Afrique, Côte d’Ivoire, Bouaké. Тексерілді, 9 наурыз 2024.
  34. ↑ (франц.) Accord politique de Ouagadougou
  35. ↑ (франц.) PNUD Rapport national sur le développement humain en Côte d’Ivoire 2004 : Cohésion sociale et reconstruction nationale. Site du PNUD Côte d'Ivoire (2004). Тексерілді, 27 avril 2008.
  36. ↑ (франц.) Loi -513 du portant constitution de la République de Côte d’Ivoire, Journal officiel de la République de Côte d’Ivoire, Abidjan, jeudi 3 août 2000, Үлгі:P.
  37. ↑ http://www.interex.fr/fr/fiches-pays/cote-d-ivoire/accueil
  38. ↑ Le Figaro économie du 13 octobre 2012
  39. ↑ Côte d'Ivoire: Financial Sector Profile. MFW4A.org. Басты дереккөзінен мұрағатталған 22 қазан 2010. Тексерілді, 6 желтоқсан 2010.
  40. ↑ Ivory Coast Makes 1st Cocoa Export Since қаңтар. Associated Press via NPR (9 мамыр 2011). Тексерілді, 21 қаңтар 2014.
  41. ↑ Monnier, Olivier. Ivory Coast San Pedro Port Sees Cocoa Exports Stagnating, Bloomberg (27 наурыз 2013). Тексерілді 21 қаңтар 2014.
  42. ↑ Ivory Coast reaps more rubber as farmers shift from cocoa, Reuters (13 ақпан 2013). Тексерілді 21 қаңтар 2014.
  43. ↑ Cote d'Ivoire | Office of the United States Trade Representative. Ustr.gov (29 наурыз 2009). Тексерілді, 21 қаңтар 2014.
  44. ↑ Tuttle, Brad (23 September 2013), "Time to Get Ready for a Smaller Hershey Bar?" Business.time.com. Тексерілген 20 сәуір 2014.
  45. ↑ a b www.nationsencyclopedia.com
  46. ↑ (франц.) Loi (Côte d'Ivoire) -4 du 28 mars 1959
  47. ↑ Wodié, 1996,id=FVW,p=78
  48. ↑ La Côte d'Ivoire en chiffres, 2007, id=Eco,p=19
  49. ↑ (франц.) Décret -115 du 6 mars 2008 modifiant et complétant le décret -314 du 6 octobre 2005 portant création de cinq cent vingt (520) communes
  50. ↑ (франц.) http://www.etat.sciencespobordeaux.fr/institutionnel/cotivoir.html#Processus%20démocratique Мұрағатталған 19 қазанның 2008 жылы. Côte d'Ivoire, Situation institutionnelle|date=26 avril 2008
  51. ↑ Agnero, Eric. Ivory Coast postpones presidential runoff vote, CNN (10 қараша 2010). Тексерілді 11 қараша 2010.
  52. ↑ (франц.) Décret (Côte d'Ivoire) -97 du 5 mars 2008 portant création de cinquante-cinq (55) sous-préfectures
  53. ↑ (франц.) Le processus de paix : Accords et résolutions. Site officiel de la Présidence de la République de Côte d'Ivoire. Тексерілді, 26 avril 2008.
  54. ↑ a b Population, Health, and Human Well-Being-- Côte d'Ivoire (PDF). EarthTrends (2003). Басты дереккөзінен мұрағатталған 11 мамыр 2011. Тексерілді, 6 желтоқсан 2010.
  55. ↑ Côte d'Ivoire – Secondary Education. Education.stateuniversity.com. Тексерілді, 20 маусым 2010.
  56. ↑ Ivory Coast – The Economy, U.S. Library of Congress
  57. ↑ La Côte d'Ivoire en chiffres, 2007,172 бет
  58. ↑ a b La Côte d'Ivoire en chiffres, 2007,Eco,173 бет
  59. ↑ Country Comparison :: Maternal Mortality Rate. CIA.gov. Тексерілді, 12 ақпан 2015.
  60. ↑ a b c WHO Country Offices in the WHO African Region. World Health Organization. Тексерілді, 20 маусым 2010.
  61. ↑ Human Development Indices, Table 3: Human and income poverty, p. 35. Тексерілген 1 маусым 2009.
  62. ↑ Female genital mutilation and other harmful practices. World Health Organization.
  63. ↑ Country Comparison :: HIV/AIDS - Adult Prevalence Rate. CIA.gov. Тексерілді, 12 ақпан 2015.
  64. ↑ (франц.) Шетелдегі Кот-д'Ивуар елшілері. Ahibo.com, actualités diplomatiques et internationales. Тексерілді, 27 avril 2008.
  65. ↑ (франц.) Кот-д'Ивуардағы елшілік=. Ahibo.com, actualités diplomatiques et internationales. Тексерілді, 27 avril 2008.
«https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=Кот-д’Ивуар&oldid=3339662» бетінен алынған