Аққайың ауданы
Аққайың ауданы — Солтүстік Қазақстан облысының орталық бөлігінде орналасқан әкімшілік бөлініс. Аудан 1928 жылы құрылған. Аумағы 4,71 мың шаршы километр. Орталығы - Смирново ауылы, ол ауданның оңтүстiк-шығыс бөлiгiнде, темiр жол бойында, облыс орталығы – Петропавл қаласынан оңтүстік-шығысқа қарай 39 км-дей жерде.
| Қазақстан ауданы | |
| Аққайың ауданы | |
| Әкімшілігі | |
|---|---|
| Облысы | |
| Аудан орталығы | |
| Ауылдық округтер саны |
12 |
| Ауыл саны |
32 |
| Әкімі | |
| Аудан әкімдігінің мекенжайы |
Смирнов ауылы, Народная көшесі, №50 |
| Тарихы мен географиясы | |
| Координаттары |
54°31′02″ с. е. 69°25′05″ ш. б. / 54.51722° с. е. 69.41806° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 54°31′02″ с. е. 69°25′05″ ш. б. / 54.51722° с. е. 69.41806° ш. б. (G) (O) (Я) |
| Құрылған уақыты | |
| Жер аумағы |
4,71 мың км² |
| Уақыт белдеуі | |
| Тұрғындары | |
| Тұрғыны |
18 146[1] адам (2023) |
| Ұлттық құрамы |
орыстар (43,52 %) |
| Сандық идентификаторлары | |
| Пошта индексі |
150300-150312 |
| Автомобиль коды |
15 |
|
| |
Географиялық орны өңдеу
Аудан солтүстігінде облыстың Қызылжар, шығысында Мағжан Жұмабаев, батысында Есіл және оңтүстігінде Тайынша аудандарымен шекаралас. Аудан аумағының 13 516 га жер көлемiн көлдер алып жатыр, таулар, өзендер жоқ. Бұрынғыда ағып жатқан Камышловка өзені құрғап қалды. Аудан бойында 83 көл орналасқан. Ең ірі көл - Шағалалытеңіз.
Тарихы өңдеу
Бейнетқор ауданы 1928 жылы 3 қыркүйекте құрылды. Орталығы Кедей ауылы болып, құрамына №1-10 ауылдық кеңестер енді. 1930 жылы желтоқсанда жаңа аудандастыру бекітіліп, Бейнетқор ауданының орталығы Шолақдосжан ауылы болды.
1940 жылы 31 шілдеде Бейнетқор ауданы Совет ауданы болып өзгертілді.
1941 жылы 23 мамырда аудан орталығы «Дәрмен» темір жол бекетінің маңында пайда болған Смирново жұмысшы кентіне көшірілді.
1999 жылы 11 наурызда ауданның атауы Аққайың ауданы болып өзгертілді.
Климаты өңдеу
Ең суық ай - қаңтар, орташа температура -18,5 және -18,7; ең жылы ай - шілде, орташа температура +18,5 және +18,7 градус. Аудан орманды дала зонасында орналасқан. Негiзiнен жер көңдi қара топырақтан тұрады, көптеген аумағында көктемгі жанаргүл, қасқыржидек, қау, қамыс, арам шөп және тағы басқа өсімдіктер өседі. Жануарлардан қоян, қаз, тоқылдақ, көртышқан және т.б.мекендейді.
Халқы өңдеу
| 1939 | 1959 | 1970 | 1979 | 1989[3] | 1999 | 2009[4] | 2021 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 28582 | ▲31359 | ▲44723 | ▼41426 | ▼40158 | ▼31705 | ▼22941 | ▼18225 |
Тұрғындары 18 972 адам (2019). Ұлттық құрамы: орыстар (43,96%), қазақтар (33,36%), немістер (7,85%), украиндар (7,75%), татарлар (2,00%), поляктар (1,54%), беларустар (1,28%), басқа ұлт өкілдері (2,26%).
Әкімшілік бөлінісі өңдеу
32 елді мекен 12 ауылдық округке біріктірілген:
| Әкімшілік бірлік | Орталығы | Елді мекендері | Халқы (2009) |
|---|---|---|---|
| Аралағаш ауылдық округі | Аралағаш ауылы | 3 | 1368 |
| Астрахан ауылдық округі | Астраханка ауылы | 2 | 1135 |
| Власов ауылдық округі | Власовка ауылы | 3 | 977 |
| Григорьев ауылдық округі | Трудовое ауылы | 4 | 1311 |
| Иванов ауылдық округ | Ивановка ауылы | 2 | 1107 |
| Қиялы ауылдық округі | Қиялы ауылы | 3 | 2490 |
| Лесной ауылдық округі | Ленинское ауылы | 2 | 1512 |
| Полтава ауылдық округі | Полтавка ауылы | 3 | 964 |
| Смирнов ауылдық округі | Смирново ауылы | 1 | 5796 |
| Тоқшын ауылдық округі | Тоқшын ауылы | 3 | 2771 |
| Черкасск ауылдық округі | Черкасское ауылы | 3 | 1830 |
| Шағалалы ауылдық округі | Шағалалы ауылы | 3 | 1680 |
Экономикаслық жағдайы (2009 жылдың қорытындысы бойынша) өңдеу
Ауданда 2010 жылғы 1 қаңтарға 216 кәсiпорын тiркелген, оның iшiнде 3 - iрi, 31 - орта, 182 - шағын кәсiпорын. Олардан 97 заңды тұлға мемлекеттiк меншiк нысанына, 118 - жеке меншiк, 1 - заңды тұлға шетел меншiгi нысанына жатады.Ауданда облыстың ауыл шаруашылығының жалпы өнiмiнiң 5,7%-ы өндiрiлген (13 520,0 млн.теңге). Өнеркәсiп кәсiпорындарымен (қаржылық емес корпорация секторы) 568,4 млн.теңгенiң өнiмi өндiрiлген, облыстағы үлесi 0,8%. Өнеркәсiп өнiмiнiң физикалық көлемiнiң индексi 103,2% құрайды. Бөлшек тауарайналымының көлемi (қоғамдық тамақтандырусыз) 229,1 млн.теңге сомасын құрайды. Тауарайналымның физикалық көлемiнiң индексi 68,0% құрады. 2009 жылдың басына аудан кәсiпорындарының негiзгi құрал-жабдықтары 6 337,7 млн.теңге сомасын құрап, тозу деңгейi 29,8% болды. Негiзгi капиталға салынған инвестиция көлемi 1 464,0 млн.теңге құрады. Пайдалануға 0,1 мың шаршы метр тұрғын үй берiлдi. Ауданның экономикасында 15,7 мың адам жұмыс iстейдi. Орташа айлық жалақы (кәсiпкерлiк қызметпен айналысатын шағын кәсiпорындарсыз) өткен жылмен салыстырғанда 16,3% өсiп, 33 895 теңгенi құрады. Нақты жалақы 8,7% өстi. Орташа жан басына шағып есептегенде атаулы ақшалай табыс 25 472 теңге құрады. Орташа жан басына шаққандағы күн көрiстiң ең төменгi деңгейiнiң шамасы жыл аяғына 11 195 теңге құрады.
Басты экономикалық саласы - дәндерді өсіру. 2011 жылғы астық 198196 га жерден алынды, оның ішінде: 185600 га дәнді және бұршақты дақылдар. 155640 га бидай, 5368 га майлы, 11462 га жемдік дақылдар, 1890 картофель, 484 га көкөністер. Ауыл шаруашылығының жалпы өнімі 2011 жылы 16 374,9 млн тенге болды. Аудан аумағында 3 сүт өндіру, 1 шұжық цехі, 7 диірмен, 17 наубайхана, 3 ет өндіру мини-цехтері бар. Сонымен қатар төрт желілік элеватор жұмыс істейді: ЖШС «Смирновты элеватор», ЖШС «Иван Зенченко», ЖШС «Қиялы-Астық», ЖШС «Тоқуши-Астық».
Тұлғалар өңдеу
- Хименко Андрей Максимович (1915-1944 жж) Кеңес одағының батыры, 117-ші гвардиялық атушылар полкінің көздеуші атушысы (Елизаветовка ауылында дүниеге келген).
- Сыздықов Абу (1919-1973 жж.) – комбайнер, Амангелді ауылы, Социалистік Еңбек ері (1957 ж).
- Уфа Меңдібайұлы Ахмедсафин (1912-1984 жж.) - ғалым, академик ҒА ҚазКСРО, құрметті ғалым КСРО, Социалистік Еңбек ері (1969 жыл).
- Филиппенко Петр Яковлевич (1917-1997 жж.) – Социалистік Еңбек ері (1971 жыл).
- Руслан Камбулатович Бекузаров (1927-2001 жж.) – Чапаев атындағы совхоз директоры, Социалистік Еңбек ері (1973 жыл).
- Эттенко Алексей Михайлович (1937ж)– комбайнер, 50-жылдық КСРО совхоз атындағы бригадирі, Социалистік Еңбек ері (1973 жыл).
- Зенченко Геннадий Иванович (1937 ж.), ЖК «Зенченко и К» директоры, Қазақстанның Еңбек Ері (2008 жыл).
Ауданында екі аудандық газет апта сайын шығады: «Аққайың» (редакторы – Буранкина Ә. Б.) – қазақ тілінде; «Колос» (редакторы - Лесиков А. А.) – орыс тілінде. Қазіргі уақытта газеттердің электрондық нұсқалары да қолжетімді.
Діни бірлестіктер өңдеу
Ауданда 4 тіркелген діни бірлестік бар: Аққайыңдық діни бірлестік «Қазақстандағы мұсылмандарды рухани басқару филиалы» (Смирново); «Шымкент епархиясының киелі Серафимінің келуі» (Смироново); «Рим-Католиктың келуі"Святая Троица" филиалы» (Смирново); «Евангельдік христиан-баптистер шіркеуі" діни бірлестігінің филиалы» (Смирново). Сонымен қатар, 8 шағын діни топ жұмыс істейді.
Темір жол торабы өңдеу
Үлкен үш темір жол бар: Смирново ( Целинді темір жолы ), Қиялы ( Целинді темір жолы ) және Тоқшын ( Оңтүстік-Орал темір жолы).
Спорттық жетістіктер өңдеу
Смирново ауылынан үш атақты шаңғышылар Екатерина Башинская, Дарья Радица және Максим Чумаченко Павлодарда өткен шаңғы тебуде және Ресейдің Красноярск қаласында өткен Универсиада-2019–на қатысқан Ілияс (37-ші орын) және Әсем Назырова (12-ші орын) жақсы нәтижелер көрсеткен. Хоккейден өткен облыс чемпионатында Власовска мектебінің ұйымы 1 орынға ие болды.