Әйтеке би ауданы
Әйтеке би ауданы — Ақтөбе облысының солтүстік-шығыс бөлігіндегі әкімшілік бөлініс. Аудан орталығы – Темірбек Жүргенов ауылы.
| Қазақстан ауданы | |
| Әйтеке би ауданы | |
| Әкімшілігі | |
|---|---|
| Облысы | |
| Аудан орталығы | |
| Ауылдық округтер саны |
15 |
| Ауыл саны |
27 |
| Әкімі |
Дәулетияр Қанатұлы Тоғызбаев |
| Аудан әкімдігінің мекенжайы |
Жүргенов ауылы, Жүргенов көшесі, №62 |
| Тарихы мен географиясы | |
| Координаттары |
49°59′24″ с. е. 60°52′12″ ш. б. / 49.99000° с. е. 60.87000° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 49°59′24″ с. е. 60°52′12″ ш. б. / 49.99000° с. е. 60.87000° ш. б. (G) (O) (Я) |
| Құрылған уақыты |
1966 |
| Жер аумағы |
36,8 мың км² |
| Уақыт белдеуі | |
| Тұрғындары | |
| Тұрғыны |
20 791[1] адам (2023) |
| Тығыздығы |
0,6 адам/км² |
| Ұлттық құрамы |
қазақтар (93,9%), орыстар (4,03%), украиндар (0,73%), татарлар (0,44%), басқалары (0,9%)[2] |
| Сандық идентификаторлары | |
| Телефон коды |
+7 71339 |
| Пошта индексі |
030100-030121[3] |
| Автомобиль коды |
04 |
|
| |
|
| |
Географиялық орны
өңдеуАудан Ақтөбе облысынан 320 шақырым жерде, облыстың солтүстік-шығысында, Ресеймен шекаралас Ырғыз өзенінің бойында орналасқан. Батысында облыстың Хромтау, Мұғалжар, оңтүстігінде Шалқар, Ырғыз, шығысында Қостанай облысының Қамысты, Жангелдин аудандарымен, солтүстігінде Ресей Федерациясымен шектеседі.
Тарихы
өңдеу1966 жылдың 31 қаңтарында Қазақ ССР-і Жоғарғы Советі Президиумның Жарлығымен Комсомол ауданы болып құрылған. Аудан орталығы Бөгеткөл селосы болып белгіленді. Оның құрамына Қарабұтақ ауданының 8 селолық Кеңесі енді: Жамбыл, Жаңадәуір, Қызылжар, Құмқұдық, Псков, Талдысай, Тереңсай, Ұшқатты. Сол кездегі берілген мәліметтерге сүйенсек, аумағы 870 мың га, ауыл шаруашылығына жарамды жерлері 819 мың га болды. Егінді аудан ретінде қалыптасқан шаруашылыққа «Восточный», «Псков», «Северный», «Урожайный», «Щербаковский», «Ярославский» және ХХІІ Партсъезд атындағы тың совхоздары біріктірілген. 1993 жылы Комсомол ауданының атауы Бөгеткөл ауданы болып өзгертілді. 1997 жылдың 16 маусымдағы Қазақстан Республикасының президенті Н. Назарбаевтың Жарлығымен Бөгеткөл ауданы көршілес Әйтеке би (бұрынғы Қарабұтақ) ауданымен біріктіріліп, Әйтеке би есімін иеленді де, Комсомол селосы аудан орталығы болып белгіленді[4].
Халқы
өңдеу| 1970 | 1979 | 1989[5] | 1999 | 2009[6] | 2021 |
|---|---|---|---|---|---|
| 13784 | ▲22948 | ▲24482 | ▲34628 | ▼25723 | ▼24185 |
Тұрғыны 24895 адам (2019). Ұлттық құрамы: қазақтар (93,68%), орыстар (4,05%), басқалары (2,27%).
Әкімшілік бөлінісі
өңдеуАудандағы 27 елді мекен 15 ауылдық округке біріктірілген:
| Әкімшілік бірлік | Орталығы | Елді мекендері | Халқы (2021) |
|---|---|---|---|
| Ақкөл ауылдық округі | Ақкөл ауылы | 1 | ▼469 |
| Ақтасты ауылдық округі | Ақтасты ауылы | 2 | ▼545 |
| Аралтоғай ауылдық округі | Аралтоғай ауылы | 4 | ▼1513 |
| Әйке ауылдық округі | Әйке ауылы | 2 | ▼1573 |
| Жабасақ ауылдық округі | Жабасақ ауылы | 3 | ▼1011 |
| Жамбыл ауылдық округі | Жамбыл ауылы | 1 | ▼529 |
| Қайрақты ауылдық округі | Талдық ауылы | 1 | ▼224 |
| Қарабұтақ ауылдық округі | Қарабұтақ ауылы | 4 | ▼3060 |
| Құмқұдық ауылдық округі | Құмқұдық ауылы | 1 | ▼988 |
| Қызылжұлдыз ауылдық округі | Аралтөбе ауылы | 1 | ▼694 |
| Сарат ауылдық округі | Сарат ауылы | 1 | ▼433 |
| Сұлукөл ауылдық округі | Сұлукөл ауылы | 1 | ▼407 |
| Темірбек Жүргенов ауылдық округі | Темірбек Жүргенов ауылы | 2 | ▲8506 |
| Тұмабұлақ ауылдық округі | Тұмабұлақ ауылы | 2 | ▼718 |
| Үшқатты ауылдық округі | Үшқатты ауылы | 1 | ▼214 |
Ірі елді мекендері
өңдеу| Атауы | Халқы (2021) |
|---|---|
| Т. Жүргенов (Комсомол) | ▲7167 |
| Қарабұтақ | ▼2251 |
| Талдысай | ▼1339 |
| Құмқұдық | ▼988 |
| Әйке | ▼937 |
| Аралтоғай | ▼886 |
| Аралтөбе | ▼694 |
| Жабасақ | ▼665 |
| Тереңсай | ▼636 |
| Тұмабұлақ | ▼572 |
| Жамбыл | ▼529 |
Климаты, өсімдігі мен жануарлар дүниесі
өңдеуАудан жері негізінен үстіртті жазық (биіктігі 100 – 400 м) келеді. Солтүстік-шығысын Мұғалжар тауы алып жатыр. Климаты тым континенттік, қысы суық, жазы ыстық. Қаңтардың орташа температурасы –17°С, шілдеде 22°С. Жауын-шашынның жылдық мөлшері 200 – 250 мм. Аудан жерінен солтүстіктен оңтүстікке қарай Ырғыз өзені мен оның Қарабұтақ, Қайрақты, Шолаққайрақты, Ұлыталдық, Балаталдық, т.б. салалары ағып өтеді. Аудан аумағында Белқопа, Әйке, Тегіссор көлдері бар. Аудан жері негізінен қоңыр, қызғылт қоңыр топырақты келеді. Өсімдіктерден боз, бетеге, жусан, қамыс, киікоты, жоңышқа, изен, тобылғы, көкпек, қараған, алабота өседі. Жануарлардан түлкі, қарсақ, қоян, қасқыр, күзен, борсық, ақ бөкен, киік; құстардан қаз, үйрек, тырна, дуадақ, жылқышы, тауқұдірет, балықшы, қызғыш, қарақұс, жапалақ, бозторғай, бүркіт, т.б. мекендейді. Ауыл шаруашылығына жарамды жер аумағы 188,9 мың га. Оның ішінде жыртылатын жері 69,3 мың га, шабындығы 4,3 мың га, жайылымы 835,8 мың га.
Жол жүйесі
өңдеуӘйтеке би ауданы арқылы Астана-Ақтөбе теміржол сапар желісі өтеді. Негізгі автокөлік жолы Қарабұтақ — Комсомол — Северный — Жайылма елді мекендер үстінен өтеді.