Футболдан әлем чемпионаты

Футболдан әлем чемпионаты (немесе Футболдан Әлем Кубогы, ФИФА әлем чемпионаты деп те атайды), ресми атауы ФИФА Әлем Кубогы (ағылш. FIFA World Cup) — футболдан халықаралық жарысы. Әлем Чемпионаты ФИФА-ның ұйымдастыруымен өткізіледі, және оған ФИФА-ға мүше барлық ерлер құрама командалары қатыса алады.

Футболдан әлем чемпионаты
ағылш. FIFA World Cup
Мемлекет	Халықаралық (ФИФА)
Қаланған	1930 жыл
Командалар саны	32
Әрекеттегі чемпион	Аргентина (3 атақ)
Атағы ең көп	Бразилия (5 атақ)
Сайт	fifa.com/worldcup
Футболдан 2022 жылғы әлем біріншілігі

Финалдық турнирлер 4 жылда 1 рет болады. Бірақ іріктеу турнирлерін қосқан 3 жылға дейін созылады. 2010 жылғы әлем чемпионатының іріктеу кезеңіне барлығы 204 құрама қатысты. 4 жыл сайын өтетеін әлем чемпионатының финалдық турниріне барлығы 32 (31 құрама іріктеу кезеңінен жолдама алады, 1 құрама чемпиоантты өткізуші ел бірден жолдама алады; 2006 жылғы әлем чемпионатына дейін чемпион атанған команда келесі чемпионатқа бірден жолдама алатын еді, 2006 жылдан бастап чемпионда іріктеу кезеңіне қатысады) құрама қатысады. Әлем чемпионатын өткізуші ел алдын ала белгіленіп қояды.

Әлем чемпионатының финалдық турнирлері 1930 (1942 мен 1946 жылдары екінші дүниежүзілік соғыстың салдарынан өткізілген жоқ) жылдан бері өткізіліп келеді. Жәнеде барлық спорт әлемінің көптеген жанкүйерлері асыға күтеді. Кейде ең көп жанкүйерлер жинайтын спорттық турнир - Олимпиада ойындарында көп жанкүйер жиналады.Ол әр 4 жыл сайын ұйымдастырылады.

Чемпиондар

Әлем чемпионатының тарихында барлығы 8 құрама әлем чемпионы атағын жеңіп алды. Оның ішінде ең көп чемпион атанған Бразилия құрамасы - 5 рет. 4 рет әлем чемпионы атанған Италия құрамасы, одан кейін Германия - 4, Аргентина- 3 рет. Уругвай - 2 рет. Және Англия, Франция, Испания құрамалары бір-бірден чемпион атанды.

3 рет әлем чемпионы атанған жалғыз ойыншы бар, ол футбол королі - Пеле (1958, 1962, 1970 жылдары). Және 20 ойыншы 2 рет әлем чемпионы атанды (оның көбі бразилиялықтар, 4-і Италия ойыншылары, 1-і Аргентина ойыншысы). Витторио Поццо 2 рет әлем чемпионы атынған жалғыз жаттықтырушы (1934 және1938). Марио Загалло мен Франц Бекенбауэр футболшы ретінде де, жаттықтырушы ретінде де әлем чемпионы атанғандар (Загало 2 рет ойыншы ретінде (1958, 1962 жылдары), жаттықтырушы ретінде (1970 жылы); Бекенбауэр - 1974, 1990 жылдары). Ең көп әлем чемпионы атанып абсолюттық рекордың иесі Марио Загалло болып табылады. Барлығы 4 титул (1994 жылы бас жаттықтырушының көмекшісі ретінде чемпион атанды).

Тарихы

Бірінші чемпионат

Сентенарио - әлем чемпионатының финалын қабылдағын тұңғыш стадион

1924 және 1928 жылғы Олимпиада ойындарының жеңімпазы атанғандықтан Уругвайды тұңғыш әлем чемпионатын өткізуші ел қылып сайлады. Алғашында әлем чемпионатын өткізуге 5 ел үміткер болды - Италия, Испания, Нидерланд, Швеция және Уругуай. Көбі Уругуайға дауыс берді.

Алайда Уругуайда өтетін әлем чемпионатына бару үшін Еуропа елдеріне қиынға соқты. Турнирдің басталуына 2 ай қалғанда ешбір Еуропа елі өз құрамасын Уругуайға жіберуді жоспарлаған жоқ. Ақыры тұңғыщ әлем чемпионатына Еуропадан тек 4 ел қатысатын болды (Франция, Бельгия, Румыния, Югославия). Барлығы әлем чемпионатына Оңтүстік Америкадан - 7, Еуропадан - 4, Солтүстік Америкадан - 4, барлығы - 13 құрама қатысты. Бұл әлем чемпионатының тарихындағы ең аз команда қатысқан жыл болып (1950 жылғы әлем чемпионатынада 13 құрама қатысты), және іріктеу кезеңдері өткізілмеген жалғыз әлем чемпионаты болып табылады.

13 құрама 4 топқа бөлінді. Топ жеңімпаздары жартылай финалға жолдама алды.

Әлем чемпионатының алғашқы ойындарында Франция мен АҚШ жеңіске жетті. Әлем чемпионатының алғашқы голын француз Люсьен Лоран соқты, бірінші хет-трикті америкалық Берт Патеноуд жасады.

Финалда екі Оңтүстік Америкалық құрамалар Уругвай мен Аргентина құрамалары кездесті. 93 мың жанкүйер Монтевидео қаласындағы Сентенарио стадионына Уругвай құрамасы Аргентина футболшыларын 4:2 есебін жеңіп тұңғыш әлем чемпионы атанды.

Дамуы

Әлем чемпионатын өткізушілердің басты қиыншылығы ол елдердің әлем чемпионатына баруға кететін транспортарының қымбатшылығы, және соғыс: 1942 және 1946 жылы Екінші Дүниежүзілік соғыс салдарынан өткізілген жоқ.

1934 тен 1978 жылдар арасындағы әлем чемпионатына 16 команда (1950 жылды қоспағанда, ол жылы 3 құрама іріктеу кезеңі біткеннен кейін әлем чемпионатынан бас тартты) қатысты. Көбінесе әлем чемпионатына Еуропа мен Оңтүстік Америка аймақтарынан қатысты, кей жылдары Азия, Африка және Аралдар аймақтарының мықты құрамалары қатысты, көбіне олар еуропалықтар мен оңтүстікамерикалықтарға ұпай үлестіріп беруші құрама ретінде жүрді. Керісінше кездеріде болды, мысалы, 1966 жылы Солтүстік Корея 1/4 финалына дейін жетті.

1982 жылдан бастап финалдық турнирге қатысушылар саны 24-ке ұлғайды, ал 1998 жылы 32-ге. Қосымша орындардың көбі Азия, Африка және Солтүстік Америка аймақтарына бұйырды. Көбіне футбол елі болып саналмай келген осы аймақтың құрамалары соңғы жылдары тәуір өнер көрсетуде: мысалы, Камерун 1994, Оңтүстік Корея, Сенегал мен АҚШ 2002, Гана 2010 жылдары. Әлем чемпионаты шынындада әлемдегі құрамалардың жарысы болды. 2006 жылғы әлем чемпионатына - 197 құрама, 2010 жылғы әлем чемпионатына - 204 құрама қатысты. Сондада жанкүйерлер саны Еуропа мен Оңтүстік Америка аймақтарына жетпейді. Әлем чемпионатының тарихында осыдан басқа аймақтардан тек қана 3 құрама жартылай финалға жолдама алды (АҚШ, Оңтүстік Корея және Түркия). Оңтүстік Америкадан осындай жетістікке 20 рет жетті (көбіне Бразилия, Аргентина, Уругуай, 1962 жылы Чили құрамасы 3-ші орын алды), ал Еуропа - 55 рет (19 ел).

Өткізу формуласы

Іріктеу турнирі

Іріктеу турнирлері әлем чемпионатының финалдық турниріне қатысатын құрамалардың санын азайтып және іріктеп алу үшін өткізіледі. Әлем чемпионатының алдындағы іріктеу турнирі өткізілмеген Жалғыз чемпионат ол - 1930 жылғы әлем чемпионаты. Іріктеу турнирі ФИФА-ға мүше ұйымдардың құрамалары бойынша өткізіледі: азиялық іріктеу (АФК), африкалық (КАФ), еуропалық (УЕФА), солтүстікамерикалық (КОНКАКАФ), оңтүстікамерикалық КОНМЕБОЛ, аралдық (ОФК). Іріктеу турнирі өткізілмес бұрын ФИФА әр аймаққа финалдық турнирге қанша команда қатысатынын бөліп береді.

1938 жылдан бастап әлем чемпионатын өткізуші ел автоматты түрде финалдық турнирге жолдама алады. Жәнеде, 2006 жылға дейін соңғы әлем чемпионы келесі чемпионатқада бірден жолдама алатын еді. 2006 жылғы әлем чемпионатының алдында әлем чемпионыда іріктеу турниріне қатысатын болып белгіленіп, 2002 жылғы әлем чемпионы Бразилия іріктеу турниріне қатысты.

Төмендегі кестеде аймақтарға бөлу орындары көрсетілген. +Ч деген әлем чемпионына берілетін қосымша орын, +Х чемпионатты өткізуші елге берілетін қосымша орын. Аймақ аралық қосымша кездесулердің орны 0,5 болып саналады. Қоюланып жазылғандар қосымша кездесулердің жеңімпаздары.

Футбол аймақтары үшін бөлінген орындар

Аймақ	1934 (16)	1938 (15)1	1950 (13)2	1954 (16)	1958 (16)	1962 (16)	1966 (16)	1970 (16)	1974 (16)	1978 (16)	1982 (24)	1986 (24)	1990 (24)	1994 (24)	1998 (32)	2002 (32)	2006 (32)6	2010 (32)	2014 (32)
Африка (КАФ)	1	/	/	/	0.53	0.54	1	1	1	1	2	2	2	3	5	5	5	5 +Х	5
Азия (АФК)		1	12	1		0.54		1	1	1	2	2	2	2	3.5	2.5 +2Х	4.5	4.5	4.5
Аралдар (ОФК)	/	/	/	/	/	/						0.5	0.5	0.255	0.5	0.5	0.5	0.5	0.5
Еуропа (УЕФА)	12	111 +Х+Ч	72 +Ч	11 +Х	9.53 +Х+Ч	94	9 +Х	8 +Ч	8.5 +Х	8.5 +Ч	13 +Х	12.5 +Ч	13 +Х	12 +Ч	14 +Х	13.5 +Ч	13 +Х	13	13
Солтүстік Америка (КОНКАКАФ)	1	1	2	1	1	0.5	1	1 +Х	1	1	2	1 +Х	2	1.255 +Х	3	3	3.5	3.5	3.5
Оңтүстік Америка (КОНМЕБОЛ)	2	1	4 +Х	1 +Ч	3	3.5 +Х+Ч	3 +Ч	3	2.5 +Ч	2.5 +Х	3 +Ч	4	2.5 +Ч	3.55	4 +Ч	4.5	4.5	4.5	4.5 +Х
Барлығы	16	16	16	16	16	16	16	16	16	16	24	24	24	24	32	32	32	32	32

• ¹ В 1938 жылы Австрия аншлюс салдарынан әлем чемпионатына қатысқан жоқ. Ақыры чемпионатқа Еуропадан 12 құрама қатысты (чемпион мен өткізуші елді қосқанда.).
• ² 1950 жылы Үндістан, Шотландия және Түркия финалдық кезеңнен бас тартты. Ақыры чемпионатқа Еуропадан 6 құрама қатысты, Азиадан біреуіде қатысқан жоқ.
• ³ 1958 жылғы чемпионатта Азия мен Африка екеуіне 1 орын берілген болатын, ал Еуропаға 9 орын. Алайда Израильдің барлық қарсыластарының бас тартқанынан кейін Израиль мен Уэльс арасында қосымша кездесу өткізілді. Ақыры Азия мен Африка екеуара - 0,5 орын алса, Еуропа — 9,5 орын алды.
• ⁴ 1962 жылғы чемпионатта Еуропа 8 орын, және тағы 2 команда Азия мен Африканың командаларымен қосымша ойын өткізді. Еуропаның 2 құрамасыда жеңіске жетіп, соңында Еуропаға есеп бойынша 10 орын берілді.
• ⁵ 1994 жылғы чемпионатта қосымша кездесулер 2 раунд болды. Алғашында ОФК и КОНКАКАФ командалары кездесті, жеңімпаз КОНМЕБОЛ командасымен кездесті.
• ⁶ 2006 жылдан бастап чемпион автоматты түрде орын алмайтын болды.

Финалдық турнир

16 ел өз жерінде әлем чемпионатын қабылдады. Оның ішінде 4-уі 2 рет: Мексика, Италия, Франция және Алмания. Тек 1 рет 2002 жылы әлем чемпионаты 2 елде өтті - Оңтұстік Корея және Жапония.

Әр жылдары өткізілген әлем чемпионаттары туралы кесте.

Жыл	Иесі	Командалар	1-ші кезең	2-ші кезең	3-ші кезең
1930	Уругвай	13	1 топ 4 командадан, 3 топ 3 командадан	1 кезеңдегі 4 топтың жеңімпаздары плей-офф кезеңін өткізді
1934	Италия	16	Плей-офф
1938	Франция	15 (16)	Плей-офф
1950	Бразилия	13 (16)	2 топ 4 командадан, 1 топ 3 командадан, 1 топ 2 командадан	1 кезеңдегі 4 топтың жеңімпаздары финалдық топта ойнады
1954	Швейцария	16	4 топ 4 командадан	топта 1-2 орын алған 8 команда плей-офф кезеңін өткізді
1958	Швеция	16	4 топ 4 командадан	топта 1-2 орын алған 8 команда плей-офф кезеңін өткізді
1962	Чили	16	4 топ 4 командадан	топта 1-2 орын алған 8 команда плей-офф кезеңін өткізді
1966	Англия	16	4 топ 4 командадан	топта 1-2 орын алған 8 команда плей-офф кезеңін өткізді
1970	Мексика	16	4 топ 4 командадан	топта 1-2 орын алған 8 команда плей-офф кезеңін өткізді
1974	Алмания	16	4 топ 4 командадан	2 топ 4 командадан (1 кезеңде 1-2 орын алғандар)	Финал (2-ші кезеңдегі топ жеңімпаздары), 3-ші орын (2-ші кезеңде топта 2-ші орын алғандар)
1978	Аргентина	16	4 топ 4 командадан	2 топ 4 командадан (1 кезеңде 1-2 орын алғандар)	Финал (2-ші кезеңдегі топ жеңімпаздары), 3-ші орын (2-ші кезеңде топта 2-ші орын алғандар)
1982	Испания	24	6 топ 4 командадан	4 топ 3 командадан (1 кезеңде 1-2 орын алғандар)	4 команда плей-офф кезеңін өткізді (2-ші кезеңдегі топ жеңімпаздары)
1986	Мексика	24	6 топ 4 командадан	16 команда плей-офф кезеңін өткізді (Топта 1-2 орын алған командалар және 3-ші орын алған 4 үздік команда)
1990	Италия	24	6 топ 4 командадан	16 команда плей-офф кезеңін өткізді (Топта 1-2 орын алған командалар және 3-ші орын алған 4 үздік команда)
1994	АҚШ	24	6 топ 4 командадан	16 команда плей-офф кезеңін өткізді (Топта 1-2 орын алған командалар және 3-ші орын алған 4 үздік команда)
1998	Франция	32	8 топ 4 командадан	16 команда плей-офф кезеңін өткізді (Топта 1-2 орын алған командалар)
2002	Корея Республикасы / Жапония	32	8 топ 4 командадан	16 команда плей-офф кезеңін өткізді (Топта 1-2 орын алған командалар)
2006	Германия	32	8 топ 4 командадан	16 команда плей-офф кезеңін өткізді (Топта 1-2 орын алған командалар)
2010	Оңтүстік Африка Республикасы	32	8 топ 4 командадан	16 команда плей-офф кезеңін өткізді (Топта 1-2 орын алған командалар)
2014	Бразилия	32	8 топ 4 командадан	16 команда плей-офф кезеңін өткізді (Топта 1-2 орын алған командалар)
2018	Ресей	32	8 топ 4 командадан	16 команда плей-офф кезеңін өткізді (Топта 1-2 орын алған командалар)
2022	Катар	32	8 топ 4 командадан	16 команда плей-офф кезеңін өткізді (Топта 1-2 орын алған командалар)

Әлем чемпионатының өткізілу формуласы 1998 жылдан бері 32 қатысушы-командадан құралған. Финалдық турнир алдын ала таңдалып алынған елде, 1 ай көлемінде 2 жүйеде өткізіледі (топтық кезең және шығып қалу жүйесінде).

Топтық кезеңде 32 команда әр топта 4 командадан, 8 топқа бөлінеді. Топ құрамы жеребе бойынша қарастырылады.

Әр команда өз тобында 1 айналымдық 3 ойыннан өткізіеді. Соңғы турдың ойындары 1 күнде және 1 уақытта өткізіледі. Әр жеңіске команда 3 ұпай алады, тең ойынға - 1 ұпай, жеңіліске - 0 ұпай.Әр топтан келесі кезеңге (плей-офф) өз тобында үздік шыққан 2 команда жолдама алады, барлығы 16 құрама.

Екінші кезеңді командалар шығып қалу жүйесінде өткізіеді. Жеңіліп қалған команда ( жартылай финалды қоспағанда) турнирден шығып қалады. Егер негізгі уақытта командалар бірі-бірімен тең ойнаса, қосымша уақыт қосылады, ал егер олда жеңімпазды табуға көмектеспесе ойын соңындағы пенальти өткізіледі. 1/8 финалда өз тобында 1-ші орын алған құрама басқа топтан 2-ші орын алған құрамамен кездеседі. Осы ойынның жеңімпаздары 1-4 финалға жолдама алады, оның жеңімпазжары 1/2 финалға шығады. Жартылай финалда (1/2 финал) жеңіліс тапқан екі құрама өзара қола медельді сарапқа салады. Жартылай финалда жеңіске жеткен екі құрама өзара финалдық ойынды өткізеді. Жеңімпаз алтын медаль мен әлем чемпионы деген атақ және әлем кубогын келесі әлем чемпионатына дейін ұстауға алады.

== Футболдан әлем чемпиондарының алтын кубогы

==

1980 жылмен 1981 жылдың тоғысқан жерінде әлем чемпионатының 50 жылдық мүшел тойында сол уақыттағы әлем чемпион атанған құрамалар арасында турнир өткізілді. Турнирді өткізу құқығы тұңғыш әлем чемпионатын қабылдағын, және чемпион атанған Уругвай құрамасына бұйырды. Англия (1966 жылғы чемпион) турнирге қатысқан жоқ, оның орнына сол жылдардағы мықты құрамалардың бірі Недерландия құрамасы қатысты. 6 команда үш-үштен 3 топқа бөлінді. Бірінші айналымнан кейін топ жеңімпаздары өзара финалдық ойында өткізді. Турнир жеңімпазы болып Уругвай құрамасы аталды, ол финалда Бразилияны 2:1 есебімен жеңді. Бір қызығы Бразилия дәл атақты Маракасано деген атпен белгілі 1950 жылдың финалындағыдай есеппен жеңілді.

2030 жылы 100 жылдық мүшел тойдада осыдай турнирдің өту-өтпеуі белгісіз. 1980 жылдан кейін жаңадан 2 құрама ғана чемпион атанды (Франция - 1998 жылы, Испания - 2010 жылы).

Жеңімпаздары және жүлдегерлері

Жыл	Өткізу орны	Финалдық ойын			3-ші орын үшін ойын
		Жеңімпаз	Есеп	2-ші орын	3-ші орын	Есеп	4-ші орын
1930	Уругвай	Уругвай	4:2	Аргентина	АҚШ	(1)	Югославия
1934	Италия	Италия	2:1 қос. уақыт	Чехословакия	Германия	3:2	Аустрия
1938	Франция	Италия	4:2	Мажарстан	Бразилия	4:2	Швеция
1950	Бразилия	Уругвай	(2)	Бразилия	Швеция	(2)	Испания
1954	Швейцария	ГФР	3:2	Мажарстан	Аустрия	3:1	Уругвай
1958	Швеция	Бразилия	5:2	Швеция	Франция	6:3	ГФР
1962	Чили	Бразилия	3:1	Чехословакия	Чили	1:0	Югославия
1966	Англия	Англия	4:2 қос. уақыт	ГФР	Португалия	2:1	КСРО
1970	Мексика	Бразилия	4:1	Италия	ГФР	1:0	Уругвай
1974	Германия	ГФР	2:1	Нидерланд	Польша	1:0	Бразилия
1978	Аргентина	Аргентина	3:1 қос. уақыт	Нидерланд	Бразилия	2:1	Италия
1982	Испания	Италия	3:1	ГФР	Польша	3:2	Франция
1986	Мексика	Аргентина	3:2	ГФР	Франция	4:2 қос. уақыт	Бельгия
1990	Италия	ГФР	1:0	Аргентина	Италия	2:1	Англия
1994	АҚШ	Бразилия	0:0 (3:2) пен	Италия	Швеция	4:0	Болгария
1998	Франция	Франция	3:0	Бразилия	Хорватия	2:1	Нидерланд
2002	Корея Республикасы Жапония	Бразилия	2:0	Германия	Түркия	3:2	Оңтүстік Корея
2006	Германия	Италия	1:1 (5:3) пен	Франция	Германия	3:1	Португалия
2010	Оңтүстік Африка Республикасы	Испания	1:0 қос. уақыт	Нидерланд	Германия	3:2	Уругвай
2014	Бразилия	Германия	1:0	Аргентина	Нидерланд	3:0	Бразилия
2018	Ресей	Франция	4:2	Хорватия	Бельгия	2:0	Англия
2022	Катар	Аргентина	3:3 (4:2 пен)	Франция	Хорватия	2:1	Марокко
2026	АҚШ Канада Мексика

¹ - 1930 жылы 3-ші орын үшін ойын өткізілген жоқ. Жартылай финалда АҚШ пен Югославия құрамалары сәкесінше Аргентина мен Уругвай құрамаларынан жеңіліп қалды. Бірақ ФИФА АҚШ құрамасын барлық әлем чемпионаттарында өткізген ойындарына қарай 3-ші орын иегері деп мойындады, ал Югославия құрамасын 4-ші орын деп белгіледі.

² - 1950 жылы ресми финалдық кездесу өткізілген жоқ. Себебі бірінші орынның тағдара 4 құрамадан құралған финалдық топ шешті. Бірақ Уругвай мен Бразилия арасында өткен соңғы турдың ойыны

Үздік құрамалар

Әлем чемпионатына қатысқан командалардың нәтижелері

Барлығы әлем чемпионатында 207 құрама өнер көрсеткен, оның ішінде тек 12 құрама финалда ойнаса, 8-і чемпион атанған.

Әлем чемпионатың ең жулдеқор командасы - Бразилия. Бразилия - барлық әлем чемпионатының финалдық турнирінде өнер көрсеткен жалғыз құрама, және 5 дүркін әлем чемпионы, 2 рет финалға шыққан.

Әлем чемпионатын жеңіп алған еуропалықтар - 10, ал оңтүстікамерикалықтар - 9. Ең көп финалға шыққандар Бразилия мен Германия - 7 рет. Және ең көп қатарынан шыққан құрамаларда осы екеуі - 3 рет (Германия - 1982, 1986 және 1990; Бразилия - 1994, 1998 және 2002 жылдары). Бірақ бұл екеуі бір-бірімен тек 1 рет кездесті (финалда ғана емес, әлем чемпионатының тарихында) 2002 жылы финалда (Бразилия 2:0 есебімен жеңді). Финалға шығу бойынша 3-ші орында Италия құрамасы тұр (6 рет). Және олар Бразилияғада, Германияғада ең ыңғайсыз команда болып саналады, себебі осы екеуін финалдық турнирде бірден көп жеңген осы Италия (Бразилияны 1938, 1982; Германияны 1970, 1982, 2006 жылдары).

1970 жылы Бразилия мен Италия құрамалары финалға шықты, ол кезде екеуіндеде 2 чемпиондық атақ бар еді, 1994 жылыда екеуі финалға шығып, екеуіндеде 3 чемпиондық атақ бар болатын, бірақ екеуіндеде бразилиялықтар жеңіске жетті.

Еуропалықтар мен оңтүстікамерикалықтар арасында қарсыластықта еуропалықтар алда тұр. Еуропалықтар 7 рет (1934, 1954, 1966, 1974, 1982, 2006 және 2010 жылдары) медальдардың бәрін алып кетсе, 4 рет (1934, 1966, 1982 және 2006 жылдары) оңтүстікамерикалықтар жартылай финалға шыға алған жоқ. Ал еуропалықтар тек алғаш (1930) әлем чемпионатында ғана медальсыз қалған. 2010 жылға дейін еуропалықтар тек Еуорпада өткен әлем чемпионатында чемпион атанған болатын, алайда Испания құрамасы 2010 жылы ОАР жерінде әлем чемпионы атанып, сол дәстүрді бұзған болатын. Оңтүстікамерикалық тек 1 рет Еуропада чемпион атанды (Бразилия 1958 жылы).

Статистика

• 1958, 2002, 2010, 2014, 2022 жылдардан басқа чемпионаттарда жеңімпаз-ел өткізуші елдің континентінен болды.
• Тек Италия (1938) мен Бразилия (1962) ғана 1 рет чемпиондық атағын қорғап қалды. 3 рет қатарынан әлі ешкім чемпион атанып көрген жоқ.
• Италия құрамасы басқаларға қарағанда ең ұзақ чемпион атанған құрама. 16 жыл. Ол 1934 пен 1938 жылғы чемпиондықтан кейін 1942 және 1946 жылдары екінші дүниежүзілік соғыстың салдарынан өткізілмей, 1950 жылға де"ін чемпиондық атағын ұстап тұрды.
• 1934 жылғы чемпионат әлем чемпионы (Уругуай) қатыспаған жалғыз чемпионат, және өткізуші ел (Италия) іріктеу турниріне қатысқанда жалғыз чемпионат.
• 2010 жылы Италия құрамасы 2002 жылғы Франция құрамасы секілді өз тобынан шыға алмады. Чемпион атанып келесі чемпионатта өз тобынан шыға алмаған тағы 2 құрама бар. Италия (1950), Бразилия (1966).
• Мексика мен Аргентина құрамаларының турнирлік қатысуы 2 чемпионатта қатарынан бірдей болды. 2006 және 2010 жылдары Аргентина Мекиканы 1/8 финалда ұтса 1/4 финалда Германия құрамасынан жеңіліп қалды.
• Уругвай (1930), Италия (1934) және Бразилия (1974 пен 2002 жылдары) құрамалары финалдық турнирдің барлық ойынында жеңіске жетіп чемпион атанды. Жәнеде барлық кездесуін негізгі уақытта аяқтады (1938 жылы 1 кездесуін қосымша уақытта жеңген Италия құрамасын қоспағанда).
• 6 рет өткізуші-ел өз жерінде әлем чемпионы атанды, тек 1 рет (ГФР 1974 жылы) оның әлем чемпионатындағы алғашқы жеңісі емес. Бір қызығы Бразилия құрамасы өз жерінде әлем чемпионы атанған жоқ, тағы бір қызығы әлі ешбір ел өз жерінде 2 рет жеңімпаз атанған жоқ.
• 3 рет еуропалық құрама бірден екі жүлдені қоржынына салды: Еуропа чемпионаты және әлем чемпионаты. Франция құрамасына Еуропа чемпионы деген атақ (2000) әлем чемпионы (1998) атанғаннан кейін 2 жылдан кейін келсе, ГФР мен Испания құрамасы Еуропа чемпионы атанып тұрып әлем чемпионы атанды. ГФР 1974 жылы (1972 жылғы Еуропа чемпионы атанғаннан кейін), Испания 2010 жылы (2008 жылы Еуропа чемпионы атанғаннан кейін). Бір қызығы екеуініңде финалдағы қарсыласы Нидерланд құрамасы болды.
• Испания құрамасы басқа құрлықтағы әлем чемпионатында (2010) чемпион атанған тұңғыш Еуропа командасы. Жәнеде Испания тұңғыш рет басқа елде тұңғыш рет чемпион атанған 52 жылдан кейінгі алғашқы команда. Уругуай, Италия, Англия, Аргентина, Франция құрамаларының тұңғыш рет өз жерінде әлем чемпионы атанғаны белгілі. Тек ГФР (1954), Бразилия (1958) және Испания (2010) құрамалары тұңғыш чемпиондық атағын басқа елде жеңіп алды.
• Дүниежүзілік соғыстан кейін тұңғыш рет (2006, 2010) еуропалық екі құрама әлем чемпионы атанды. Және 2010 жылғы Испанияның жеңісі 1962 жылдан бері Еуропа мен Оңтүстік Америка командалары кезек-кезек жеңімпаз атанып келе жатқан дәстүрді бұзды.
• 2010 жылы Нидерланд құрамасы Чехославакия мен Венгрия құрамасының 2 рет финалда жолы болмаған сәтсіздігін басып озды. Енді Нидерланд құрамасында мұндай сәтсіздік 3-еу.
• 2 рет әлем чемпионатының финалында ойын нәтижесін ойын соңындағы пенальти шешті. Екеуіндеде осыған Италия құрамасы қатысты. 1994 жылы италиялықтар бразиялықтардан жеңілсе, 2006 жылы Франция құрамасын жеңді.

Әлем чемпионатының тарихындағы ең үздік шабуылшылар
16 доп	Мирослав Клозе
15 доп	Роналдо
14 доп	Герд Мюллер
13 доп	Жюст Фонтен
12 доп	Пеле
11 доп	Шандор Кочиш
	Юрген Клинсманн
10 доп	Хельмут Ран
	Теофило Кубильяс
	Гжегож Лято
	Гари Линекер
	Габриэль Батистута
	Томас Мюллер
	жаңартылған кезі: ӘЧ аяқталғаннан кейін

Құрамалардың қатысқан статистикасы

Төменді бір кездері жартылай финалға шыққан құрамалардың статистикасы көрсетілген

Команда	чемпиондық титулы	Әлем чемпиондары (* — ӘЧ қабылдаушы ел)	2-ші орын (* — ӘЧ қабылдаушы ел)	3-ші орын (* — ӘЧ қабылдаушы ел)	4-ші орын¹, (* — ӘЧ қабылдаушы ел)
Бразилия	5	1958, 1962, 1970, 1994, 2002	2 (1950*, 1998, 2014)	2 (1938, 1978)	2 (1974, 2014)
Италия	4	1934*, 1938, 1982, 2006	2 (1970, 1994)	1 (1990*)	1 (1978)
Германия	4	1954, 1974*, 1990, 2014	4 (1966, 1982, 1986, 2002)	4 (1934, 1970, 2006*, 2010)	1 (1958)
Аргентина	3	1978*, 1986, 2022	2 (1930, 1990, 2014 )	-	-
Уругвай	2	1930*, 1950	-	-	3 (1954, 1970, 2010)
Франция	2	1998*, 2018	1 (2006), 2022	2 (1958, 1986)	1 (1982)
Англия	1	1966*	-	-	2 (1990, 2018)
Испания	1	2010	-	-	1 (1950)
Нидерланд	-	-	3 (1974, 1978, 2010)	1 (2014)	1 (1998)
Чехия	-	-	2 (1934, 1962)	-	-
Мажарстан	-	-	2 (1938, 1954)	-	-
Швеция	-	-	1 (1958*)	2 (1950, 1994)	1 (1938)
Хорватия	-		1 (2018)	2 (1998, 2022)	-
Польша	-	-	-	2 (1974, 1982)	-
Аустрия	-	-	-	1 (1954)	1 (1934)
Португалия	-	-	-	1 (1966)	1 (2006)
АҚШ	-	-	-	1 (1930)	-
Чили	-	-	-	1 (1962*)	-
Түркия	-	-	-	1 (2002)	-
Бельгия	-	-	-	1 (2018)	1 (1986)
Югославия	-	-	-	-	2 (1930, 1962)
КСРО	-	-	-	-	1 (1966)
Болгария	-	-	-	-	1 (1994)
Корея Республикасы	-	-	-	-	1 (2002*)

¹ 1930 жылы — жартылай финалистер

Чемпион атанған 8 елдің 6-уы өз жерінде чемпион атанды. Чемпион атанған елдердің ішінде өз жерінде чемпион атанбағандар, ол - Бразилия, 1950 жылы финалда Уругуайдан жеңілді, және Испания. Англия мен Франция құрамалары тек өз жерінде чемпион болды. Өз жерінде чемпион атанбасада ең жоғарғы нәтижесіне қол жеткізген елдерде бар (Швеция 1958 жылы - 2 орын, Чили 1962 - 3 орын, Мексика 1970 пен 1986 - 1/4 финал, Оңтүстік Корея мен Жапония 2002 жылы - 4 орын және 1/8 финал сәйкесінше, Швейцария 1954 жылы ең жоғарғы нәтижесін қайталады - 1/4 финал, 1938 жылы Франция - 1/4 финал және 1950 жылы Бразилия - 2 орын сол кездердегі жоғарғы жетістігі болып саналды).

Барлығы әлем чемпионатының финалдық турниріне 79 құрама қатысты. Төменде ең көп қатысқан құрамалрдың тізімі:

Қатысқан чемпионаттар саны	Құрама
20	Бразилия
18	Германия
17	Италия
16	Аргентина
15	Мексика
14	Англия Франция Испания
12	Уругвай Бельгия Швеция

Әлем құрлықтарының үздік құрамалары

Осы күнге дейін Әлем Кубогын тек Еуропа мен Оңтүстік Америка құрлығының құрамалары жеңіп алды.

КОНКАКАФ аймағының әлем чемпионатындағы ең үлкен жетістігі 1930 жылы АҚШ құрамасы жартылай финалға шықты. Ал Солтүстік Американың ең үздік құрамасы саналатын Мексика құрамасы, әзірге тек 1/4 финалға дейін жетті (1970пен 1986).

Азия құрлығынан жартылай финалға шыққан алғашқы құрама болып Оңтүстік Корея (2002) құрамасы саналады.

Африканың 3 құрамасы әлем чемпионатының 1/4 финалына дейін жетті: Камерун 1990 жылы, Сенегал 2002 жылы және Гана 2010 жылы. Соның өзінде Камерун мен Сенегал құрамасы өз қарсыластарынан (Англия мен Түркия) қосымша уақытта жеңіліп қалса, Гана құрамасы Уругуайдан ойын соңындағы пенальтиден жеңілді.

Аралдар құрлығының құрлығы тек 4 рет финалдық турнирге қатысты. Олардың алғашқы 2 қатысуы топтық турнирде аяқталды (Аустралия 1974 жылы, Жаңа Зеландия 1982 жылы), Аустралия Аралдар аймағынан 3-ші рет финадық турнирге жолдама алып, тұңғыш рет 1/8 финалға шығып болашақ чемпион Италия құрамасынан жеңілді. Алайда Аустралия іріктеу кезеңінен бастап Азия Футбол Конфедерациясының сапынан қатысатын болып 2010 жылыда финалдық турнирге жолдама алды. Жаңа Зеландия 2010 жылы топтағы 3 кездесуіндеде тең түсіп (оның ішінде чемпион Италияда бар) осы әлем чемпионатында бірде-бір ойында жеңілмеген жалғыз құрама атанды. Бірақ бұл құраманың топтан шығуына көмектеспеді.

Кубок

1930-1970 жылдар аралығында әлем чемпионатының кубогы Жюль Риме Кубогы (алғашында ол жай Әлем Кубогы деп аталды, ол 1930 жылы алғашқы әлем чемпионатын өткізуге септігін тигізген ФИФА президентінің атымен аталды) деп аталды. Әуелден 3 рет әлем чемпионы атанған құрама осы кубокты өмір бойы сақтауға алады деп келісілген. Сөйтіп, бұл кубок ең бірінші болып 3 рет әлем чемпионы атанған бразилиялықтардың кеңсесінде сақтауға берілді. 1983 жылы кубок қолды болып, ол осы күнге дейін әлі табылған жоқ.

1974 жылдан бастап жеңімпазға жаңа кубок берілетін болды, және оның есімі ФИФА Әлем Кубогының Жүлдесі деп аталды. Бұл Кубок ешқашан өмірлік сақтауға берілмейді. Аргентина, Италия, Германия және Бразилия бұл кубокты 2 рет жеңіп үлгерді. Бұл Кубоктың әлем чемпиондарының атын жазатын тақтайшасы толмағанша ешқашан ауыстырылмайды (яғни ең ерте дегенде 2038 жылға дейін).

Әлем чемпионатының марапаттары

Әр әлем чемпионатының соңында бір тұрғыдан көрсеткен бірнеше жеке немесе командалық наградалар беріледі.

Қазіргі кезде 6 награда бар:

• «Адидас» алтын бутса (бұрынғы атауы «Алтын доп», 1930 жылдан бері беріледі) - ең үздік сұрмергенге берілетін жүлде;
• «Адидас» алтын добы (бұрынғы атауы «Алтын доп» 1982 жылдан бері беріледі) - турнирдің ең үздік ойыншысына берілетін жүлде;
• Лев Яшин жүлдесі (1994 жылдан бері беріледі) - үздік қақпашыға берілетін жүлде;
• ФИФА әділ ойын жүлдесі (1978 жылдан бері беріледі) - ең әділ ойынаған командаға берілетін жүлде;
• Көңілді ойын жүлдесі (1994 жылдан бері беріледі) - халық дауысы бойынша берілетін, ең көңілді ойынған командаға берілетін жүлде;
• «Жилетт» чемпионаттағы ең үздік жас ойыншы (2006 жылдан бері беріледі) - жасы 21-ге толмағандар ішінде ең жақсы ойнаған жас ойыншыға берілетін жүлде.

Рекордтар

футбол королі Пеле

• Ең ірі есеп: Венгрия - Оңтүстік Корея 9:0, 1954 жылы; Югославия - Заир 9:0, 1974 жылы; Венгрия - Сальвадор 10:1, 1982 жылы; Германия - Сауд Арабиясы 8:0, 2002 жылы; Уругвай - Боливия 8-0, 1950 жылы; Швеция - Куба 8-0, 1938 жылы; Уругвай - Шотландия 7-0, 1954 жылы; Түркия - Оңтүстік Корея 7-0, 1954 жылы; Польша - Гаити 7-0, 1974 жылы; Португалия - КХДР 7:0, 2010 жылы.
• Ең тез соғылған гол: Хакан Шүкір 10,8 секунд, Түркия - Оңтүстік Корея 3:2, 2002 жылы.
• Ең көп әлем чемпионатына қатысушы: Антонио Карбахал (Мексика, 1950-1966), Лотар Маттеус (Германия, 1982-1998).
• Әлем чемпионатында ең көп ойын өткізген: Лотар Маттеус - 25 ойын.
• Үздік сұрмерген: Мирослав Клозе (Германия) (2002-2014) - 16 гол.
• Бір турнирде ең көп доп соққан: Жюст Фонтен (Франция) (1958) - 13 гол.
• Бір матчта ең көп доп соққан: Олег Саленко (Ресей), 5, Ресей - Камерун ,6:1, 1994 жылы.
• Ең қарт ойыншы: Роже Милла (Камерун), 42 жас, 39 күн.
• Ойыншы ретінде ең көп әлем чемпионы атанған: Пеле (Бразилия) 3 дүркін әлем чемпионы (1958,1962,1970)
• Ең көп алтын алған: Марио Загалло (Бразилия) ойыншы ретінде (1958, 1962), бас жаттықтырушы (1970), жаттықтырушының көмекшісі (1994).
• Барлық медель иелері (алтын-күміс-қола) ГФР құрамасының 5 ойыншысы: Зепп Майер, Франц Беккенбауэр, Юрген Грабовски, Хорст-Дитер Хеттгес, Вольфганг Оверат (алтын - 1974, күміс - 1966, қола - 1970), Италия құрамасының ойыншысы Франко Барези (алтын - 1982, күміс - 1994, қола - 1990).
• Ойын соңындағы пенальтиден гол жібермеген қақпашы: Александр Шовковский (Украина), Украина - Швейцария 0:0, пен. 3:0, 2006 жылы.

Телеарналар мен пресса, спонсорлар

Футболдан әлем чемпионаты - әлемдегі өткізілетін жарыстардың ең көп жанкүйер жинайтын жарыстардың бірі. Әлем чемпионатын телеарнадан көрушілер саны тіпті Олимпиада ойындарынанда көптеп жиналады. 2002 жылғы әлем чемпионатын телеарнадан тамашалаушы жанкүйерлердің жиынтығы 2,88 млрд. адамды құрады. 1,1 млд. адам осы турнирдің финалын тамашалады. 2006 жылғы әлем чемпионатының жеребе тарту рәсімін әлемнің 300 млн. халқы көрді.

1966 жылдан бастап әр әлем чемпионатының өз тұмары бар (1966 әлем чемпионатының алғашқы тұмары арыстан күшігі Вилле болды).

Әлем чемпионаты әлемнің бай брендтерінің қаржылай көмегі арқылы өткізілуде. 1978 жылғы әлем чемпионатынан бастап басты демеушілердің бірі - Кока Кола компаниясы болып табылады (1974 жылдан бер ресми әріптесі болып табылады).

Әзірге келесі әлем чемпионатын өткізуші елді алдын ала 6 жыл бұрын ФИФА атқарушы комитетінің мүшелерінің дауыс беруі арқылы сайланыды. 2010 жылғы әлем чемпионатын өткізуші елді 2004 жылы сайлады. ӘЧ 2014 - 2007 жылы, ал ӘЧ 2018 бен ӘЧ 2022 - 2010 жылы сайланды. Сонымен есептеп қарасақ ӘЧ 2022, тіпті, 12 жыл бұрын сайланды. Осыдан кейін ФИФА шенеуліктері ендігіде соншалықты ерте сайламайтынын мәлімдеді. Рекорд ӘЧ 1982-де, оны 16 жыл бұрын, яғни, 1966 жылы сайлады.

1930-1998 жылдар арсындағы әлем чемпионаттары не Еуропада, не Америкада өткізілді. 1934-1938 және 1954-1958 жылдары әлем чемпионаты Еуропада қатарынан 2 рет өткізілді. 1958 жылдан бастап Еуропа мен Америкада әлем чемпионаттары кезектесіп өткізілетін болды.

2002 жылғы әлем чемпионаты тұңғыш рет Еуропа мен Америкадан басқа жерде өткізілді, яғни, Оңтүстік Корея мен Жапония жерінде. Алғашында екі ел бөлек бір елде өткізуге ұсыныс жасап еді, алайда, ФИФА-ның қысымымен және басқа елдер өз мәлімдемелерін қайтарып алғаннан кейін бірге, қосылып өткізуге келісті.

2010 жылғы әлем чемпионатын өткізуге тек Африка аймағының құрамалары мәліметтерін өткізді, ал 2014 жылы тек оңтүстікамерикалықтар. Бразилия әлем чемпионатын өткізуге мәлімдеме жасаған жалғыз құрама болғандықтан 2014 жылғы ӘЧ Бразилияда өтетін болды. Басқа мәліметтер түспегендіктен ФИФА қабылдаушы ел принципін қайта өзгертті: соңғы екі әлем чемпионаты өткен аймақта келесі ӘЧ қайтадан өткізілмейтін болды. Сөйтіп 2018 жылғы ӘЧ Африка мен Оңтүстік Америкада өткізілмейтін болды, ал 2002 - Оңтүстік Америка мен Еуропада өткізілмейді. Егер осы принцип өзгермесе 2026 жылы Еуропа мен Азияда өтпейтін болса, 2030-да Азия өтпейді.

2010 жылғы әлем чемпионаты Африка жерінде өтетін болып келісілді. Сайлауда 4 бәсекелесін жеңіп ӘЧ қабылдаушы ел болып Оңтүстік Африка Республикасы сайланды. Сөйтіп 2010 жылғы әлем чемпионаты қара құрлықта өткен ең алғаш, үлкен спорттық сайыс болып саналды.

2026 жылғы әлем чемпионатын өткізуге Колумбия және Эквадор мен Перу қосылып өткізуге қызығушылық танытты. Ал ӘЧ 2030-ды қабылдауға Уругвай мен Аргентина қызығуда.

Дереккөздер

Сыртқы сілтемелер

• ФИФА ресми сайты Мұрағатталған 1 шілденің 2006 жылы.
• Барлық әлем чемпионатының ресми статистикасы 1930—2002. Барлық әлем чемпионатының барлық матчтарының нәтижелері 1930—2002 Мұрағатталған 18 наурыздың 2015 жылы.
• WorldCup-History.com Мұрағатталған 25 шілденің 2019 жылы.
• Planet World Cup барлық әлем чемпионаттарының финалдары жайында мағлұмат