Ақтоғай ауданы (Қарағанды облысы)
Ақтоғай ауданы — Қарағанды облысының оңтүстік-шығысындағы әкімшілік аудан. 1928 жылы құрылған. Аудан аумағы 52 мың шаршы шақырымға тең. Орталығы Ақтоғай ауылы.
| Қазақстан ауданы | |||
| Ақтоғай ауданы | |||
| |||
| Әкімшілігі | |||
|---|---|---|---|
| Облысы | |||
| Аудан орталығы | |||
| Ауылдық округтер саны |
14 | ||
| Кенттік әкімдіктер саны |
2 | ||
| Ауыл саны |
35 | ||
| Әкімі |
Руслан Айтыкенұлы Кенжебеков | ||
| Аудан әкімдігінің мекенжайы |
Ақтоғай ауылы, Ә.Бөкейхан көшесі, №4 | ||
| Тарихы мен географиясы | |||
| Координаттары |
48°18′59″ с. е. 74°58′45″ ш. б. / 48.31639° с. е. 74.97917° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 48°18′59″ с. е. 74°58′45″ ш. б. / 48.31639° с. е. 74.97917° ш. б. (G) (O) (Я) | ||
| Құрылған уақыты |
1928 | ||
| Жер аумағы |
52,0 мың км² | ||
| Уақыт белдеуі | |||
| Тұрғындары | |||
| Тұрғыны |
15 982[1] адам (2023) | ||
| Ұлттық құрамы |
қазақтар (91,38%), орыстар (6,63%), татарлар (0,33%), немістер (0,28%), өзбектер (0,27%), корейлер (0,25%), украиндар (0,15%) беларустар (0,12%), басқа ұлт өкілдері (0,59%)[2] | ||
| Сандық идентификаторлары | |||
| Телефон коды |
+7 71037 | ||
| Пошта индексі |
100200-100210 | ||
| Автомобиль коды |
09 | ||
|
| |||
.png)
Басқа мағыналар үшін Ақтоғай ауданы деген бетті қараңыз.Географиялық орны
өңдеуАудан батысында Шет, солтүстігінде Қарқаралы аудандарымен, шығысында Абай облысының Аягөз ауданымен, оңтүстігінде Балқаш көлі арқылы Алматы, Жетісу облыстарымен шектеседі.
Халқы
өңдеу| 1939 | 1959 | 1970 | 1979 | 1989[3] | 1999 | 2009[4] | 2021 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 9898 | ▲11702 | ▲17074 | ▼15406 | ▲16390 | ▲24051 | ▼19233 | ▼16198 |
Тұрғындары 17 474 адам (2019). Ұлттық құрамы: қазақтар – 91,48%, орыстар – 6,54%, татарлар – 0,32%, корейлер – 0,27%, немістер – 0,24%, украиндар – 0,17%, беларустар – 0,10%, әзербайжандар – 0,08%, басқа ұлт өкілдері – 0,80%.
Тарихы
өңдеу1928 жылы Қарқаралы округінің құрамында Балқаш ауданы құрылды.
1929 жылы Балқаш ауданы Тоқырауын ауданы болып өзгертілді.
1930 жылы Қарқаралы округі таратылып, Тоқырауын ауданы Қоңырат ауданы болып қайта құрылды.
1932 жылы Қоңырат ауданы Қарағанды облысының құрамына, 1934 жылы екінші рет құрылған Қарқаралы округінің құрамына енді.
1936 жылы Қарқаралы округі қайта таратылып, аудан Қарағанды облысының құрамына берілді.
1938 жылы Тасарал ауылдық кеңесі Балқаш қалалық кеңесінің қарамағына өтті.
1954 жылы Тельман ауылдық кеңесі Будённый, Қорғантас ауылдық кеңесі Калинин, Кіндікті ауылдық кеңесі Қарабұлақ ауылдық кеңесіне қосылды.
1957 жылы Будённый ауылдық кеңесі Тельман, Молотов ауылдық кеңесі Берікқара ауылдық кеңесі болып өзгертілді.
1960 жылы Берікқара ауылдық кеңесі Қызыларай, Тельман ауылдық кеңесі Киров ауылдық кеңесіне қосылды.
1963 жылы 2 қаңтарда Қоңырат және Шет аудандары біріктіріліп, Ақтоғай ауданы құрылды.
1963 жылы 24 қаңтарда Калинин ауылдық кеңесі Киров ауылдық кеңесіне, Жәмші ауылдық кеңесі Сарытерек ауылдық кеңесіне қосылды.
1964 жылы 31 желтоқсанда Шет ауданы қайта құрылып, оған 8 ауылдық кеңес берілді.
1967 жылы Айыртас ауылдық кеңесі құрылды.
1973 жылы 20 наурызда Жезқазған облысы құрылып, құрамына Ақтоғай ауданы енді.
1974 жылы Нүркен ауылдық кеңесі құрылды.
1977 жылы 15 ақпанда Приозёрный ауданы құрылып, оған Айыртас, Қарабұлақ, Қусақ ауылдық кеңестері берілді.
1978 жылы Шет ауданының Ақши, 1979 жылы Кеншоқы ауылдық кеңестері аудан құрамына берілді.
1982 жылы Қуаныш ауылдық кеңесі құрылды.
1992 жылы Кеншоқы ауылдық кеңесі Шет ауданына қайтарылды.
1997 жылы 3 мамырда Жезқазған облысы таратылып, аудан Қарағанды облысының құрамына енді.
1997 жылы 23 мамырда Тоқырауын ауданы таратылып, аумағы тұтастай Ақтоғай ауданына қосылды.[5]
2006 жылы Қуаныш ауылдық округі Қараменде би, Киров ауылдық округі Жидебай, Аманкелді ауылдық округі Шабанбай би, Ақши ауылдық округі Кежек ауылдық округі болып және Жаңаорталық ауылы Нарманбет ауылы болып өзгертілді.[6]
Әкімшілік бөлінісі
өңдеу35 елді мекен 2 кенттік әкімдік пен 14 ауылдық округке біріктірілген:
| Ауылдық округтері | 2009 | 2021 | 2021 2009-ға пайызбен | Ерлер 2009 | Ерлер 2021 | 2021 2009-ға пайызбен | Әйелдер 2009 | Әйелдер 2021 | 2021 2009-ға пайызбен |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Абай ауылдық округі | 339 | ▼205 | 60,5 | 182 | ▼105 | 57,7 | 157 | ▼100 | 63,7 |
| Айыртас ауылдық округі | 381 | ▼184 | 48,3 | 211 | ▼122 | 57,8 | 170 | ▼62 | 36,5 |
| Ақтоғай ауылдық округі | 3145 | ▲3373 | 107,2 | 1568 | ▲1694 | 108 | 1577 | ▲1679 | 106,5 |
| Жидебай ауылдық округі | 1368 | ▼1068 | 78,1 | 704 | ▼545 | 77,4 | 664 | ▼523 | 78,8 |
| Кежек ауылдық округі | 330 | ▼237 | 71,8 | 176 | ▼127 | 72,2 | 154 | ▼110 | 71,4 |
| Қарабұлақ ауылдық округі | 942 | ▼477 | 50,6 | 481 | ▼249 | 51,8 | 461 | ▼228 | 49,5 |
| Қараменде би ауылдық округі | 565 | ▼451 | 79,8 | 288 | ▼244 | 84,7 | 277 | ▼207 | 74,7 |
| Қусақ ауылдық округі | 630 | ▼373 | 59,2 | 328 | ▼185 | 56,4 | 302 | ▼188 | 62,3 |
| Қызыларай ауылдық округі | 696 | ▼438 | 62,9 | 368 | ▼233 | 63,3 | 328 | ▼205 | 62,5 |
| Нүркен ауылдық округі | 820 | ▼544 | 66,3 | 442 | ▼286 | 64,7 | 378 | ▼258 | 68,3 |
| Ортадересін ауылдық округі | 743 | ▼618 | 83,2 | 376 | ▼349 | 92,8 | 367 | ▼269 | 73,3 |
| Сарытерек ауылдық округі | 914 | ▼606 | 66,3 | 488 | ▼329 | 67,4 | 426 | ▼277 | 65 |
| Сарышаған кенттік әкімдігі | 4429 | ▼4083 | 92,2 | 2241 | ▼2049 | 91,4 | 2188 | ▼2034 | 93 |
| Тасарал ауылдық округі | 416 | ▼359 | 86,3 | 224 | ▼188 | 83,9 | 192 | ▼171 | 89,1 |
| Шабанбай би ауылдық округі | 882 | ▼474 | 53,7 | 477 | ▼263 | 55,1 | 405 | ▼211 | 52,1 |
| Шашубай кенттік әкімдігі | 2148 | ▲2417 | 112,5 | 1092 | ▲1203 | 110,2 | 1056 | ▲1214 | 115 |
| ЖАЛПЫ САНЫ | 19233 | ▼16198 | 84,2 | 9892 | ▼8325 | 84,2 | 9341 | ▼7873 | 84,3 |
Ірі елді мекендері
өңдеу| Атауы | Халқы (2021) |
|---|---|
| Сарышаған | ▼4083 |
| Ақтоғай | ▲3373 |
| Шашубай | ▲2417 |
| Сәуле | ▼543 |
| Ақжарық | ▼438 |
| Сарытерек | ▼430 |
| Шабанбай би | ▼380 |
| Қошқар | ▼373 |
| Нарманбет | ▼367 |
Шаруашылығы
өңдеу2006 жылы ауыл шаруашылығы өнімнің айтарлықтай бөлігін мал шаруашылығы құрады. Аймақта ауыл шаруашылығы өнімін өндіруге 1300,9 мың гектар ауыл шаруашылығы жерлер пайдаланылады, оның ішінде 12,4 мың га - егістік алқаптар. 2006 жылғы астыққа 11,4 мың га ауыл шаруашылығы дақылдары егілетін егістік жерлер пайдаланылды, оның ішінде 4,3 мың га дәнді дақылдар, картоп – 0,1 мың га, көкөніс – 0,05 мың га.
- 2006 жылы: 2,9 мың тонна дәндер; 1,9 мың тонна картоп; 1,0 мың тонна көкөніс-бақша дақылдары; 7,6 мың тонна ет (тірі салмақта); 9,7 мың тонна сүт; 1227,0 мың дана жұмыртқа өндірілді.
- 2007 жылғы 1 қаңтар: ірі қара мал саны 34,1 мың бас; қой мен ешкі – 150,2 мың бас; шошқа - 0,6 мың бас; жылқы – 10,8 мың бас; құс – 20,6 мың басты құрады.
- Өнеркәсіптік өнімнің негізгі түрлері: нан және нан өнімдерін, ұн, өсімдік майы, балық өнімдері, түсті металдарды өндіру. 2006 жылғы өндірістік өнім көлемі (үй шаруашылық есебінсіз) 1305,7 млн. теңгені құрады.
Әлеуметтік құрылымдары
өңдеу- 28 күндізгі жалпы білім беретін мектептер жұмыс істейді, онда 4233 оқушы оқиды;
- 1 кәсіби-техникалық оқу орнында - 120 оқушы оқиды;
- 19 кітапхана;
- 18 клуб типті мекеме;
- 1 мұражай іс-әрекет етеді.
Әкімдері
өңдеу- Сағадат Жапабайұлы Дүйсебеков 1992-1997 Арғын, Қаракесек, Сарым
- Ахметбеков Төлеужан Ахметбекұлы 1997 жылы 2 маусымда - 2001 жылы Арғын, Қаракесек, Сарым
- Рысқали Қалиақбарұлы Әбдікеров 2001 жылы 8 ақпанда - 2005 жылы Арғын, Қаракесек, Керней
- Тәтибеков Мейірхан Тәтибекұлы 2005 жылы 14 маусымда - 2006 жылы Арғын, Қаракесек, Сарым
- Жарылғап Махмұт Сәдуақасұлы 2006 жылы 20 қазанда - 2010 жылы Арғын, Тобықты
- Омаров Ғабдырахман Игілікұлы 2010 жылы 22 қаңтарда - 2011 жылы Арғын Қуандық Алсай
- Қайыржан Кәрімұлы Тілеубергенов 2011 жылы 21 қазанда - 2012 жылы Арғын, Қаракесек, Сарым
- Әбеуова Салтанат Мірәсілқызы 2012 жылы 28 тамызда - 2013 жылы Арғын, Қаракесек, Майлық
- Ниқанбай Иманғалиұлы Омарханов 2013 жылы 29 маусымда - 2016 жылы Арғын, Қаракесек, Бұлбұл
- Әбеуова Салтанат Мірәсілқызы 2016 жылы 12 көкекте Арғын, Қаракесек, Майлық [8]
Дереккөздер
өңдеу- ↑ Қазақстан Республикасы халқының жынысы және жергілікті жердің типіне қарай саны (2023 жылғы 1 қаңтарға)
- ↑ Қазақстан Республикасы халқының жекелеген этностары бойынша саны (2022 жыл басына)
- ↑ Ресей империясы, КСРО халық санақтары
- ↑ ҚР халық санақтары
- ↑ Қарағанды облысының архив және құжаттама бөлімі Қарағанды облысының мемлекеттік архиві. Қарағанды облысының әкімшілік-аумақтық құрылымының тарихы бойынша анықтама. — Қарағанды, 2006. — Б. 173.
- ↑ Нұра, Ақтоғай, Қарқаралы, Шет аудандарының кейбір ауылдық округтерін қайта атау туралы
- ↑ 2021 жылғы ұлттық халық санағының қорытындылары
- ↑ http://www.aktogay.gov.kz/kk/raion_1_1/ Мұрағатталған 13 қаңтардың 2020 жылы.