Қостанай ауданы

Қостанай ауданы — Қостанай облысының солтүстік бөлігіндегі әкімшілік бөлініс. Орталығы – Тобыл қаласы.

Қазақстан ауданы
Қостанай ауданы
Елтаңбасы
Әкімшілігі
Облысы	Қостанай облысы
Аудан орталығы	Тобыл
Ауылдық округтер саны	15
Қалалық әкімдіктер саны	1
Ауыл саны	51
Қала саны	1
Әкімі	Берік Қуанышұлы Таңжарықов
Аудан әкімдігінің мекенжайы	Тобыл қаласы, Тәуелсіздік көшесі, №65
Тарихы мен географиясы
Координаттары	53°12′36″ с. е. 63°37′12″ ш. б.53.21000° с. е. 63.62000° ш. б. / 53.21000; 63.62000
Құрылған уақыты	1963 жыл
Жер аумағы	7,5 мың км²
Уақыт белдеуі	UTC+5:00
Тұрғындары
Тұрғыны	73 157 адам (2023)
Ұлттық құрамы	орыстар (41,76%) қазақтар (40,41%) украиндар (7,14%) немістер (3,85%) татарлар (1,54%) белорустар (1,53%) басқалары (3,77%)
Сандық идентификаторлары
Телефон коды	71455
Пошта индексі	1111xx
Автомобиль коды	10
Қостанай ауданының әкімдігі

Географиялық орны

Солтүстігінде Фёдоров, Меңдіқара, оңтүстігінде Бейімбет Майлин, Әулиекөл, шығысында Алтынсарин аудандарымен шектеседі.

Тарихы

Қостанай ауданы Орынбор-Торғай губерниясының Қостанай уезінің болыстарынан және Қостанай губерниясының құрамындағы жаңадан құрылған Свердлов облысынан (орталығы — Қостанай қаласы) 1921 жылы 1 сәуірде құрылды.

• 1922 жылы 21 шілдеде Қостанай ауданы жойылып, Қостанай уезіне қайта құрылды (1923 жылы 5 шілдеде Қазақ КСР-і ЦИК бекітілген).
• ВЦИК Қаулысының негізінде 1925 жылы 14 қыркүйекте Қостанай уезі Қазақ КСР-і ЦИК-ке тікелей бағынатын Қостанай округіне қайта құрылды.
• Затобол ауданы 1928 жылы 17 қаңтарда Қостанай округінің құрамындағы Больше-Чураков, Затобол, Боровской және Павлов болыстарынан құрылды (орталығы — Қостанай қаласы). «Красный пахарь» кенті.
• 1930 жылы 17 желтоқсанда Қостанай округі жойылды, Затобол ауданы Қостанай және Семиозер аудандарына қосылды.
• 1930 жылы 17 желтоқсанда Қостанай ауданы Аман-Қарағай, Боровой, Затобол, Меңдіқара, Обаған аудандары және Қостанай округінің Қостанай қаласы бөліктерінен қайта құрылды (орталығы — Қостанай қаласы).
• 1932 жылы 20 ақпанда Ақтөбе облысы құрылды. Қостанай ауданы Қостанай қаласы орталығымен соның құрамына кірді.
• 1936 жылы 29 шілдеде Қостанай облысының құрылуымен Қостанай ауданы (орталығы — Қостанай қаласы) соның құрамына кірді.
• 1938 жылдың қаңтарында Қостанай ауданы екі ауданға іріленді:
• Затобол кенті орталығымен Затобол ауданы.
• Қостанай қаласы орталығымен Қостанай ауданы Нариманов кенті Қазақ КСР-і Жоғары Кеңес Президиумының Жарлығымен 1963 жылы 2 қаңтарда Қостанай облысы құрамында бұрынғы Затобол (1928 жыл), Қостанай (1930 жыл) аудандарынан, және Обаған (1928 жыл) ауданының бөлігінен Қостанай селолық ауданы құрылды. Орталығы Затобол кенті.
• Еңбекшілер депутаттарының Қостанай селолық облыстық Кеңесінің 1964 жылғы 14 мамырдағы №252 шешімімен Қостанай селолық ауданының Затобол елді мекені қалалық кенттердің санатына жатқызылды.
• Затобол кенті алғаш рет «Обзоры Тургайской области» басылымында 1890 жылы шығады. Затобол кентінің құрылу күніне байланысты бұдан артық нақты мәлімет жоқ.

Затобол кентінің құрылу тарихы

Қалалық типтегі біздің кент өз тарихын кең қазақ жерлеріне Ресейдің орталық облыстарынан қоныс аударушылар келе бастаған уақытта, ХІХ ғасырдың аяғынан бастайды. Көптеген ресейліктер Орал тауларының ар жағына кетті, басым көпшілігі Солтүстік Қазақстанда тұрақтанды. Осы кезеңде ол уақытта асау болған Тобыл өзенінің оң жақ жағалауына аздаған қоныс пайда болды. Бұл 1881 жыл болатын, бұнда Тамбов, Саратов облыстарының, Воронеж губерниясының шаруа отбасылары келді. Барлығы алты отбасы тұрақтанды: Шерниндер, Карагодиндер, Дреевтер, Ерохиндер, Сложеникиндер, Барышевтар. Олар қазақ даласы ішінде орыс кентінің негізін қалады. Олардың артынан басқа да қоныстанушылар келді. Алғашқы қоныстанушылар Ширниндер, Карагодиндердің немерелері, шөберелерінің айтуы бойынша алғашқы қоныстанушыларды қажеттілік, жақсы өмірге деген ұмтылыс осында алып келген. Жергілікті Ново-Николаевск билігінің шешімімен оларға Боровой, Татьяновка және Янушевкадан таңдауға жерлер бөлінсе де, олар өз еріктерімен Қостанайдан бес километр жерде Тобылдың оң жақ жағалауында қоныстанған. Өзара ақылдаса келіп, олар 1881 жылы жаз бойы жер үйлер тұрғызып, қыстап қалады. Билік өкілдері тәртіп орнатуға тырысады және «делқұлыларға» тиісті шаралар қолданамыз деп қорқытады. Уезд басшысы қоныстанушылардың ісін дәл осылай сипаттайды.

Алайда «делқұлылардың» қатарына қосылғысы келгендердің саны көбейе береді, ал олармен қоса көшеге ұқсас жер үйлердің қатары пайда болады (сол жағы Ленин көшесі). Барлық қоныс аударушылар бұрын орталық Ресейде тұрған. Ағаш үлерге, ұлкен ауылдарға үйреніп қалған. Ал бұнда Тобылдың жағасында олар бірнеше жер үйлерді көрді. Бір жаз ішінде қазір Озерный көшесі тұрған жерге саманнан және пласттан тағы бірнеше жер үйлер тұрғызды.

ХІХ ғасырдың аяғы, XX ғасырдың басына қарай кенттің өскені сондай, ауланың саны сегіз жүзге дейін жетті. Ол Қостанайға және Тройцкіге балық, нан, ет керуеніне, қара мал айдау пунктіне айналады. Және барлық жолаушылар бұнда пана мен жылу тапқан.

Қазіргі №2 мектептің орнына бақшалықпен айналысқан, қарбыз, қауын еккен. Шөп шабатын жерлер орманға дейін жеткен. Елді мекеннің айналасындағы жерлер құнарлы болды, оған шаруалар бидай, картоп, қара бидай өсірді.

Жергілікті жерлерге қоныстану жоспарсыз жүрді, жер бөліп алуды әрбір жаңа қоныстанушы өз бетімен жүзеге асырды. Сондықтан қоныс аударушылар алғашында өз қонысын Самодуровка деп атады.

Самодуровканың тұрғындары жергілікті тұрғылықты халықпен тату тұрды, жерді сатып немесе бір ондықты үш рубльге жалға алды, шөп шабу үшін шабындық жерлерді жалға алды. Тәртіпті Илья Павлович Ширнин бақылады. Затобол кентінің негізін қалаушылардың ұрпақтарының бірі, Михайл Иванович Ширнин құрметті демалысқа шыққанға дейін қазір Мичурин кентінде тұратын кенттік округтік әкімнің орынбасары болып қызмет атқарды.

Заңсыз пайда болған кенттің қоныстанушыларының таңданарлық еңбекқорлығы мен табандылығы уезд басшылығының жүрегін тебірентті, сөйтіп ол: «Бұл «делқұлыларға» не істерсің енді» деген сөздермен Қостанайдағы жаңа кенттің пайда болу фактісімен келісті.

Кентте өзін өзі басқару жүйесімен сайлау болды, Михайл Иванович Иосифтің арғы атасы жүзбасы болып сайланады. Сол уақыттан бастап қазір қала типіндегі кентке айналған Затобол ірі елді мекен ретінде қалыптасуын бастайды.

XX ғасырдың басында үйлердің көпшілігі қамыспен жабылған ағаш үйлер болды, шет жағында жер үйлер де кездесті. Үй екі бөлікке бөлінді. Үйде орыс пеші, күн шығыстың бергі бұрышында қабырғалардың бойында икона болды. Аулалар тоқыма шарбақпен қоршалды, үй-жайдың артында мал қамайтын албар болды. Қақпалар жұқа тақтайдан, бірақ басым бөлігі өрілген шарбақтан жасалды. Селода бір дүңгіршек, екі кабак боолды, басқа керек-жарақтарды алуға халық қалаға қатынады.

Патшалық үкімет мұнда саяси тұтқындардың келуіне мәжбүр етті, негізінде село тыныш өмір сүрді. Төңкерістен бұрын ауқаттылау адамдар үйлерінің шатырларын темірмен қаптап, биік қақпалар орнатып, техника сатып ала бастады. Артылғандарын қаладағы базарға шығарып, сонда сатты. Жиі-жиі бидай алуға Тройцкіден көпестер келіп тұрды. Қалада Петров және Покров күндеріне, жылына екі рет жәрмеңкелер ұйымдастырылды, онда селолықтар барып тұрды, ал төңкерістің алдында Жаңа жылға жәрмеңкелер Самодуровта өткізілді.

1905 жылдың мамыр айында Қостанайда ұйымдасқан түрде әлеуметтік-демократиялық топ ресімделді. Төңкерістік көңіл-күй Самодуров шаруаларына ықпалын тигізді. Төңкеріс бұл жаққа 1918 жылдың наурыз айында келді. Бірақ ақ казактар топтарына жаңа билік ұнаған жоқ. Аз уақыт өткеннен кейін олар Тобылдан өтетін көпірді, паромдарды басып алды және шаруаларды күштеп өз топтарына тартты, жылқыларын, шөптерін тартып алды, бағынбағандарын өлтірді. Ерлердің Колчак әскеріне жазылуын талап етті. Бас тартқандарын шетінен атты.

Қарт Шустов ұлын ақтардың тобына қосуға беруден бас тартты, бұл үшін оны шетке алып кетіп, атып тастады. Бағынбаған Черноситовпен, Ждановпен және тағы басқаларымен де осылай істеді.

Аға ұрпақтың өкілдері жаңа өмір үшін табанды күрестің барлық ауыртпалықтарын көтерді. Жаңа өмірге деген олардың жолдары оңай болған жоқ. Қажеттілік шаруаларды әуре-сарсаңға салды. Зауыт пен фабрикалардың тұрбалары түтіндеген жоқ.

Кенттің нағыз тарихы басқалардікі сияқты Ұлы Қазан жеңісінен кейін басталды. 1919 жылдың басында Қызылдар тобы совет үкіметі үшін күресті бастады. Село үш мәрте қолдан-қолға өтті. Тек 1919 жылға тамыз айының екінші жартысында Қостанай уездінің барлық тұрғындарымен біздің кент ақ казактардың езгісінен Тухачевский басқарған Бесінші армиясының 111-полкімен азат етілді. 1920 жылы селода совет үкіметі түпкілікті орнады, кент Затоболовск деп аталатын болды, ал 1963 жылдан бастап Затобол деп аталды.

Кенттің, сондай-ақ барлық ауданның экономикасын қайта қалпына келтіру бұл жылдары өте ауыр болды. 1920 жылғы кейбір жерлерге егін шықпауға 1921 жылғы аптап ыстық қосылды. Совет үкіметі жауларының қарақшылары мейірімсіздік істеді. Кент тарихына жерді бірлескен өңдеу бойынша «Заря» және «Восток» деген екі серіктестік тамаша шежіре қалдырды. Кооператив мүшелері негізінен кедейлер болды. Ақыр соңында бұл екі серіктестік «Заря Востока» деген бір колхоз болып біріктірілді. Жас колхоздың экономикасы өте әліз болды. Ол кездегі механизацияның деңгейі қуаттылығы аз екі «Фор-дзон» тракторларымен өлшенді. Жер мен ауыл шаруашылығы дамуының социалистік даму жолына түскен шаруалар өздерінің түпкі мақсаттарына жетіп, өз өмірлерін бақытты, қамсыз етті. Сельхозартельдің алғашқы басшылары Георгий Кондратович Ткаченко мен Степан Никифорович Стручков болды (кейіннен біріншісі автотрест басқарушысы, екіншісі аяқ киім фабрикасының директоры болды). Олар колхоз экономикасын көтеру үшін көп күш жұмсады. 1957 жылы бұл шаруашылық бұрынғы ат зауытының құрамына енді (облыстық тәжірибелік станция).

Жаңа билік халық сауаттылығының дамуына көңіл бөле бастады. Жергілікті билік депутаттары кенттің байырғы тұрғыны Мария Матвеевна Гвоздеваның басшылығымен панасыздарды балалар үйіне анықтау, жаңа төрт сыныптық мектеп құрылысы бойынша үлкен жұмыс атқарды. Олардың бастамасымен оқушыларға арнап ыстық тағамдар даярлана бастады.

Халық сауатсыздығын жою науқаны басталғанда да депутаттар өз күштерін жұмсауға аянып қалған жоқ. Бұл кезеңде ауыл мұғалімдері ерекше үлкен белсенділік танытты. Төңкеріске дейін кентте екі мектеп, оның біреуі шіркеулік болса, 1926-1927 жылдары төрт сыныптық мектеп ашылды, оның бір сыныбында 1-3 сынып оқушылары оқыса, екіншісінде 2-4 сынып оқушылары оқыды. Жеті жылдық білімі бар екі-ақ мұғалім болды. Бұл мектеп Ленин көшесінде орналасқан бұрынғы аудандық қаржы бөлімінің аумағында болды. Жоғары сынып оқушылары Қостанай қаласындағы мектепке қатынады.

Қазір Затоболда төрт орта мектеп, музыка мектебі және балалар-жасөспірімдерге арналған спорт мектебі бар. Тек соңғы 10 жыл ішінде №3 орта мектеп, Нұржан Наушабаев атындағы қазақ орта мектеп-интернаты, музыка мектебі, ауыл шаруашылық колледжі ашылды.

Аудан орталығында еңбектері мемлекет тарапынан жоғары бағаланған еңбегі сіңген педагогтар аз емес. Олардың қатарында Мац Зинаида Георгиевна, Сотникова Мария Петровна, Майко Валентина Михайловна, Мураева Надежда Александровна, Задорожная Тамара Николаевна, Сартов Жанғұтты Құттығожаұлы, Романенко Надежда Ивановна, Николенко Зоя Николаевна, Комасов Александр Павлович бар. Аудан орталығының мектептеріне беделді әрқашан оның мұғалімдері әкелді: ағарту ісінің үздіктері Е.Т. Тищенко, К.Ф. Дубынина, Н.В. Волынчук, Л. Петренкова, Е.К. Дощанова.

Алыс сол жылдары мәдени-бұқаралық мекемелер бірен-саран болды. Затобол кентінде олар тіпті болған жоқ. Еңбек ардагері А.Семенкова біраз уақыт «Чебурашка» балалар бақшасы ретінде қызмет етіп келген Почтовый тұйық көшесі мен 40 лет Октября көшесінің бұрышында орналасқан шіркеу мектебінің клубқа қайта құрылғандығын айтады. Бұнда комсомолдар мен жастар спектакльдер, концерттер қойды, лекциялар, әңгімелер жүргізді, түрлі тақырыптық кештер ұйымдастырды. Кейіннен Ленин атндағы көшедегі Затобол кулактарының бірінің қайта құрылған үйі клуб болды. Бұл клубта кент тұрғындары алғаш рет таңғажайып тілсіз киноны көрді. Клуб жанында екі кішкентай бөлмеден тұратын шағын кітапхана жұмыс істеді. Бүгінгідей есімде, 1955 жылдың қысында осы жартылай бұзылған клубта бұрынғы Обаған, кейінгі біздің Қостанай ауданының үгіт-насихат жүргізуші бригадасына сөз сөйлеуге тура келді.

Бүгінгі «Золотой Колос» Мәдениет үйін мәдениеттің бұрынғы ошағымен салыстыра алмайсыз. Біздің кент тарихи мұраға бай. Аудан орталығының мәдениет үйі жанында Қазақстандағы жалғыз «Земля целинная» суретті галереясы жұмыс істеді, онда алғашында 93 сурет, 2 мүсін болды, галерея Мәскеуге көрмеге барып келді. Аудан орталығында Ұлы Отан Соғысы жылдарында майданда қаза болған жауынгер-жерлестерімізге мемориал, халқының бақыты үшін өмірлерін қиған азамат соғысы батырларының құрметіне обелиск орнатылған. Затобол Адександров, Жуков, Давыденов, Рязанов, Владимиров, Нечаев, Шувалов және басқа да көптеген селолар сияқты Қостанай жеріндегі партизандық қозғалыстың шежіресіне енді.

Затоболдың жанында біздің жерлесіміз, ұлы қазақ ағартушысы Ыбырай Алтынсариннің кесенесі орналасқан, 2001 жылы педагогтың туғанына 160 жыл толуы аталып өтілді.

Кенттен үлкен өмірге көптеген талантты, жаны бай ғалымдар, қоғам қайраткерлері, көрнекті спортшылар шықты. Олардың арасында докторлар, ғылым кандидаттары, еңбегі сіңген мұғалімдер, абзал жанды хирургтар бар.

Денсаулық сақтау саласы 1940 жылға дейін аянышты халде болды. Затобол халқына медициналық көмек көрсету мүлдем жоқ болды деуге болады, тұрғындарға Қостанай қаласының емдеу мекемелеріне баруына тура келді. Затоболдағы алғашқы медициналық пункт 1940 жылы 14 маусымда ашылды, оны Шатская Татьяна басқарды. Стационарлық көмекті халық бұрынғыдай Қостанай қаласының ауруханалық мекемелерінен Владимир селосындағы 10-кереуеттік учаскелік ауруханасынан алып тұрды. 1941 жылы 1 сәуірде кенттегі медициналық пункт дәрігерлік амбулаторияға қайта ұйымдастырылды. Соғыс жылдарында Затобол кентінде жұмыс істеген алғашқы дәрігерлер О.В. Мыльницкая мен Р.А. Слободян болды. Рахиль Абрамовна Слободян 1941 жылғы 1 қыркүйектен 1945 жылғы 15 маусымға дейін дәрігерлік амбулаторияның меңгерушісі болды. Ол жылдары оның көмекшілері патронаждық медбике Н.Стеблякова, акушер Н.Степаненко, фельдшер А.Ширнина, тіс дәрігерлері В.Ложминская мен Т.Пронина болды.

1942 жылы дәріхана, кейін аудандық санитарлық эпидемиялық станция ашылды. 1950 жылдың 1 ақпанынан бастап кентте балалар-әйелдер консультациясы жұмыс істей бастады, онда педиатр дәрігер Р.М. Воскобойникова, дәрігер-акушер-гинеколог М.П. Митясова, акушер А.П. Белова, патронаждық медбике Е.К. Летова жұмыс істеді.

1956 жылы 29 желтоқсанда 26 кереуеттік аудандық аурухана ашылып, кейіннен Орталық аудандық аурухана деп аталды, оның дәрігерлері қазіргі уақытта жеткілікті біліктілік пен үлкен жұмыс тәжірибесіне ие.

Біз шын мәнінде кентімізді, оның тарихы мен қазіргі өмірін мақтан етеміз. Өткен мен бүгіннің қол жеткізген жетістіктерін көбейту, адал еңбек етіп, тәртіп пен жұмыс берушілер мен жұмыскерлердің арасындағы өзара түсінушілікті, біздің тәуелсіз Қазақстанымыздың гүлденуіне мемлекетімізде тұрып жатқан барлық ұлт өкілдерінің бірлігі мен достығын нығайту қазіргі тұрғындар мен болашақ ұрпақтың міндеті.

Халқы

1939	1959	1970	1979	1989	1999	2009	2021
15147	▲27975	▲88123	▲93481	▼72400	▼65435	▲67512	▲71694

Тұрғындар саны – 71 157 адам (2019). Ұлттық құрамы: қазақтар – 38,78%, орыстар – 42,78%, украиндар – 7,64%, немістер – 3,89%, беларустар – 1,56%, татарлар – 1,58%, әзербайжандар – 0,77%, корейлер – 0,46%, башқұрттар – 0,34%, молдовандар – 0,28%, удмурттар – 0,24%, армяндар – 0,21%, поляктар – 0,17%, мордвалар – 0,15%, шешендер – 0,14%, чуваштар – 0,12%, ингуштар – 0,09%, басқа ұлт өкілдері – 0,80%.

Әкімшілік бөлінісі

52 елді мекен 1 қалалық әкімдік пен 15 ауылдық округке біріктірілген:

Әкімшілік бірлік	Орталығы	Елді мекендері	Халқы (2021)
Айсары ауылдық округі	Айсары ауылы	4	▼2400
Александров ауылдық округі	Александровка ауылы	4	▼2207
Белозёр ауылдық округі	Белозёрка ауылы	3	▼1018
Владимиров ауылдық округі	Владимировка ауылы	2	▼2647
Жамбыл ауылдық округі	Жамбыл ауылы	3	▲3290
Жданов ауылдық округі	Ждановка ауылы	4	▼971
Заречный ауылдық округі	Заречное ауылы	6	▲12105
Майкөл ауылдық округі	Майкөл ауылы	4	▼2090
Мәскеу ауылдық округі	Мәскеу ауылы	2	▼1735
Мичурин ауылдық округі	Мичуринское ауылы	3	▲5356
Надеждин ауылдық округі	Надеждинка ауылы	3	▼1377
Озёрный ауылдық округі	Озёрное ауылы	3	▼2279
Октябрь ауылдық округі	Октябрьское ауылы	6	▼3534
Садчиков ауылдық округі	Садчиковка ауылы	2	▼3143
Тобыл қалалық әкімдігі	Тобыл қаласы	1	▲28251
Ульянов ауылдық округі	Ульяновское ауылы	2	▼520

Ірі елді мекендері

Елді мекен	Халқы (2021)
Тобыл	▲28251
Заречное	▲10703
Мичуринское	▲2955
Садчиковка	▼2426
Владимировка	▼2424
Жамбыл	▲2302
Озёрное	▼1891
Октябрьское	▲1809
Московское	▼1615
Садовое	▲1222
Айсары	▲1177
Алтынсарин	▲1177
Александровка	▼1059