Есіл ауданы (Ақмола облысы)

Есіл ауданыАқмола облысының батысындағы әкімшілік аудан. 1930 жылы құрылған. Жерінің аумағы 8,0 мың км². Әкімшілік орталығы — Есіл қаласы.

Қазақстан ауданы
Есіл ауданы
Елтаңбасы
Елтаңбасы
Әкімшілігі
Облысы

Ақмола облысы

Аудан орталығы

Есіл

Ауылдық округтер саны

13

Кенттік әкімдіктер саны

1

Қалалық әкімдіктер саны

1

Ауыл саны

30

Қала саны

1

Әкімі

Серік Мырзасейітұлы Балжанов

Аудан әкімдігінің мекенжайы

Есіл қаласы, Қонаев көшесі, №15

Тарихы мен географиясы
Координаттары

51°49′29″ с. е. 67°05′42″ ш. б. / 51.82472° с. е. 67.09500° ш. б. / 51.82472; 67.09500 (G) (O) (Я)Координаттар: 51°49′29″ с. е. 67°05′42″ ш. б. / 51.82472° с. е. 67.09500° ш. б. / 51.82472; 67.09500 (G) (O) (Я)

Құрылған уақыты

1930

Жер аумағы

8000 км²

Уақыт белдеуі

UTC+5:00

Тұрғындары
Тұрғыны

20 859[1] адам (2023)

Тығыздығы

2,6 адам/км²

Ұлттық құрамы

орыстар (39,88%), қазақтар (30,19%), украиндар (12,44%), немістер (5,32%), беларустар (3,11%), татарлар (2,88%), башқұрттар (1,27%), молдовандар (0,77%), поляктар (0,65%), әзірбайжандар (0,6%), мордвалар (0,45%), басқалары (2,44%)[2]

Сандық идентификаторлары
Пошта индексі

020900-020920[3]

Автомобиль коды

03

Есіл ауданының әкімдігі

Қазақстан картасындағы Есіл ауданы

Облыс картасындағы Есіл ауданы

 Басқа мағыналар үшін Есіл ауданы деген бетті қараңыз.

Географиялық орны өңдеу

Аудан солтүстігінде СҚО-ның Ғабит Мүсірепов ауданымен, шығысында Жақсы ауданымен, батысында Қостанай облысының Қарасу ауданымен, оңтүстігінде Жарқайың ауданымен шектеседі.

Аудан Есіл өзенінің екі жағын (Көке және Қоңырау өзендерінің аралығында) алып жатқан дала белдемінде орналасқан. Аудан аумағында құрылыстық материалдар (тас, құм, керамзит, саз, т.б.) кен орындары кездеседі.

Тарихы өңдеу

Есіл ауданы 1930 жылы Пролетар ауданы мен жартылай Атбасар ауданының аумағынан құрылды.

1935 жылы аудан орталығы Қима ауылы болып бекітілді.

1932 жылы Қарағанды облысының, 1936 жылы Солтүстік Қазақстан облысының, 1939 жылдан бастап Ақмола облысының құрамына енді.

1955 жылы 22 қазанда Есіл ауданынан Баранкөл және Қима аудандары бөлініп шығып, аудан орталығы Есіл станциясына көшірілді.[4][5] Есіл станциясы 1958 жылы кент мәртебесін алып, 1963 жылы қалаға айналды. 1970-1988 және 1990-1997 жылдары аудан Торғай облысының құрамында болды.[6]

Климаты өңдеу

Климаты тым континенттік: қысы суық, қары жұқа (20 см), жазы ыстық әрі құрғақ. Ауаның жылдық орташа температурасы қаңтарда –17 — 18ºС, шілдеде 20 — 21ºС. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері 300 — 350 мм.

Су жүйесі өңдеу

Аудан жерінен Есіл өзені ағып өтеді, оған сол жағынан Қарақол, оң жағынан Қызылсу салалары құяды. Үлкен көлдері: Обалыкөл, Жыландыкөл (тұщы).

Топырағы, өсімдігі мен жануарлар дүниесі өңдеу

Солтүстігінде, негізінен, карбонатты қара топырақ, оңтүстік бөлігінде карбонатты күңгірт қызыл қоңыр топырақ тараған. Тың және тыңайған жерлерді игерген жылдары аудан жерінің 75%-і жыртылған. Ауданның солтүстігінде түрлі шөп, қызғылт селеу, қылқан селеу, оңтүстігінде бетеге, қылқан селеу, қараған, сұлыбас өседі. Өзен аңғарларында түрлі астық тұқымдасты шалғын, тал, бұта тараған. Жануарлардан қасқыр, түлкі, қарсақ, суыр, қоян, сарышұнақ, қосаяқ, т.б. мекендейді.

Халқы өңдеу

1939 1959 1970 1979 1989[7] 1999 2009[8] 2021
 19796 36423 43329 41880 44466 37309 27697 21319

1999 жылы тұрғындар саны 37309 адам (18428 ер адам және 18881 әйел адам) болса, 2009 жылы 27697 адамды (13379 ер адам және 14318 әйел адам) құрады.[9]

Тұрғындарының орташа тығыздығы 1 км²-ге 3,8 адамнан келеді.

Әкімшілік бөлінісі өңдеу

Аудандағы 31 елді мекен 1 қалалық, 1 кенттік, 1 ауылдық әкімдік пен 12 ауылдық округке біріктірілген:

Халқының саны (2009, 2021)[10]
Ауылдық округтері 2009 2021 2021 2009-ға пайызбен Ерлер 2009 Ерлер 2021 2021 2009-ға пайызбен Әйелдер 2009 Әйелдер 2021 2021 2009-ға пайызбен
Ақсай ауылдық округі 972 672 69,1 505 349 69,1 467 323 69,2
Бұзылық ауылдық округі 1051 732 69,6 523 377 72,1 528 355 67,2
Двуречный ауылдық округі 2085 1405 67,4 1014 690 68 1071 715 66,8
Есіл қалалық әкімдігі 11551 11484 99,4 5490 5515 100,5 6061 5969 98,5
Жаныспай ауылдық округі 988 623 63,1 476 320 67,2 512 303 59,2
Заречный ауылдық округі 1220 757 62 617 367 59,5 603 390 64,7
Знаменка ауылдық әкімдігі 553 280 50,6 275 141 51,3 278 139 50
Интернациональный ауылдық округі 898 480 53,5 450 232 51,6 448 248 55,4
Красивое ауылдық округі 2169 1466 67,6 1065 745 70 1104 721 65,3
Красногор кенттік әкімдігі 1467 579 39,5 697 303 43,5 770 276 35,8
Қаракөл ауылдық округі 759 431 56,8 368 201 54,6 391 230 58,8
Мәскеу ауылдық округі 711 504 70,9 323 243 75,2 388 261 67,3
Орлов ауылдық округі 547 369 67,5 263 173 65,8 284 196 69
Свободный ауылдық округі 1738 1003 57,7 832 488 58,7 906 515 56,8
Юбилейный ауылдық округі 988 534 54 481 278 57,8 507 256 50,5
ЖАЛПЫ САНЫ 27697 21319 77 13379 10422 77,9 14318 10897 76,1

Шаруашылығы өңдеу

Бұрынғы 2 ұжымшар, 18 кеңшар және ауданаралық арнаулы шаруашылық бірлестігі негізінде ауыл шаруашылық мекемелер, жеке шаруа қожалықтары, өндірістік кооперативтер мен серіктестіктер жұмыс істейді. Ауыл шаруашылығына пайдаланылатын жерінің аумағы 768,6 мың га, оның ішінде егістігі 579,9 мың га, шабындығы 20 мың га, жайылымы 186,7 мың га, орман алқабы 12,5 мың га жерді қамтиды. Аудан тұрғындары, негізінен, егін шаруашылығымен айналысады. Дәнді дақылдар мен жемшөп, картоп, көкөніс, техникалық дақылдар өсіріледі. Мал шаруашылығынан сиыр, шошқа, жылқы өсіріледі. Ауданда 3 элеватор, 3 астық қабылдау пункті, май, нан зауыттары, ауылдық құрылыс материалдары комбинаттар, тұрмыстық қызмет көрсету комбинаттары, локомотив депосы, баспахана, т.б. бар.

Инфрақұрылымы өңдеу

Есіл ауданында жалпы білім беретін 31 мектеп, музыка, спорт мектептері, 3 кәсіптік-техникалық мектеп, клубтар мен мәдениет үйлері, қонақ үйі, емдеу-сауықтыру мекемелері, санитарлық-эпидемиологиялық станция, 14 фельдшерлік-акушерлік, 9 дәрігерлік пункттер бар. Аудан жері арқылы Нұр-Сұлтан — Есіл — Қараталды, Есіл — Арқалық темір жолдары, Есіл — Атбасар — Көкшетау, Есіл — Атбасар — Астана, Есіл — Жақсы — Чистополье, Арқалық — Ломоносовка автомобиль жолдары өтеді.

Дереккөздер өңдеу