Есіл ауданы (Ақмола облысы)
Есіл ауданы – Ақмола облысының батысындағы әкімшілік аудан. 1936 жылы құрылған. Жерінің аумағы 8,0 мың км². Әкімшілік орталығы — Есіл қаласы.
| Қазақстан ауданы | |||
| Есіл ауданы | |||
| |||
| Әкімшілігі | |||
|---|---|---|---|
| Облысы | |||
| Аудан орталығы | |||
| Ауылдық округтер саны |
13 | ||
| Кенттік әкімдіктер саны |
1 | ||
| Қалалық әкімдіктер саны |
1 | ||
| Ауыл саны |
30 | ||
| Қала саны |
1 | ||
| Әкімі |
Серік Мырзасейітұлы Балжанов | ||
| Аудан әкімдігінің мекенжайы |
Есіл қаласы, Қонаев көшесі, №15 | ||
| Тарихы мен географиясы | |||
| Координаттары |
51°49′29″ с. е. 67°05′42″ ш. б. / 51.82472° с. е. 67.09500° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 51°49′29″ с. е. 67°05′42″ ш. б. / 51.82472° с. е. 67.09500° ш. б. (G) (O) (Я) | ||
| Құрылған уақыты |
1936 | ||
| Жер аумағы |
8000 км² | ||
| Уақыт белдеуі | |||
| Тұрғындары | |||
| Тұрғыны |
20 859[1] адам (2023) | ||
| Тығыздығы |
2,6 адам/км² | ||
| Ұлттық құрамы |
орыстар (39,88%), қазақтар (30,19%), украиндар (12,44%), немістер (5,32%), беларустар (3,11%), татарлар (2,88%), башқұрттар (1,27%), молдовандар (0,77%), поляктар (0,65%), әзірбайжандар (0,6%), мордвалар (0,45%), басқалары (2,44%)[2] | ||
| Сандық идентификаторлары | |||
| Пошта индексі |
020900-020920[3] | ||
| Автомобиль коды |
03 | ||
|
| |||
|
| |||
Басқа мағыналар үшін Есіл ауданы деген бетті қараңыз.Географиялық орны өңдеу
Аудан солтүстігінде СҚО-ның Ғабит Мүсірепов ауданымен, шығысында Жақсы ауданымен, батысында Қостанай облысының Қарасу ауданымен, оңтүстігінде Жарқайың ауданымен шектеседі.
Аудан Есіл өзенінің екі жағын (Көке және Қоңырау өзендерінің аралығында) алып жатқан дала белдемінде орналасқан. Аудан аумағында құрылыстық материалдар (тас, құм, керамзит, саз, т.б.) кен орындары кездеседі.
Тарихы өңдеу
Есіл ауданы 1936 жылы Солтүстік Қазақстан облысының құрамында құрылды. Орталығы Қима ауылы болды.
1939 жылы Ақмола (1961-1992 жж. Целиноград) облысының құрамына енді. 1955 жылы 22 қазанда Есіл ауданынан Баранкөл және Қима аудандары бөлініп шығуына байланысты,[4] аудан орталығы Есіл кентіне көшірілді.[5] 1963 жылы Есіл кенті қалаға айналды. 1970-1988 және 1990-1997 жылдары аудан Торғай облысының құрамында болды.
Климаты өңдеу
Климаты тым континенттік: қысы суық, қары жұқа (20 см), жазы ыстық әрі құрғақ. Ауаның жылдық орташа температурасы қаңтарда –17 — 18ºС, шілдеде 20 — 21ºС. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері 300 — 350 мм.
Су жүйесі өңдеу
Аудан жерінен Есіл өзені ағып өтеді, оған сол жағынан Қарақол, оң жағынан Қызылсу салалары құяды. Үлкен көлдері: Обалыкөл, Жыландыкөл (тұщы).
Топырағы, өсімдігі мен жануарлар дүниесі өңдеу
Солтүстігінде, негізінен, карбонатты қара топырақ, оңтүстік бөлігінде карбонатты күңгірт қызыл қоңыр топырақ тараған. Тың және тыңайған жерлерді игерген жылдары аудан жерінің 75%-і жыртылған. Ауданның солтүстігінде түрлі шөп, қызғылт селеу, қылқан селеу, оңтүстігінде бетеге, қылқан селеу, қараған, сұлыбас өседі. Өзен аңғарларында түрлі астық тұқымдасты шалғын, тал, бұта тараған. Жануарлардан қасқыр, түлкі, қарсақ, суыр, қоян, сарышұнақ, қосаяқ, т.б. мекендейді.
Халқы өңдеу
| 1939 | 1959 | 1970 | 1979 | 1989[6] | 1999 | 2009[7] | 2021 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 19796 | ▲36423 | ▲43329 | ▼41880 | ▲44466 | ▼37309 | ▼27697 | ▼23263 |
1999 жылы тұрғындар саны 37309 адам (18428 ер адам және 18881 әйел адам) болса, 2009 жылы 27697 адамды (13379 ер адам және 14318 әйел адам) құрады.[8]
Тұрғындарының орташа тығыздығы 1 км²-ге 3,8 адамнан келеді.
Ауылдық округтер өңдеу
Аудандағы 31 елді мекен 1 қалалық, 1 кенттік, 1 ауылдық әкімдік пен 12 ауылдық округке біріктірілген:
| Әкімшілік бірлік | Орталығы | Елді мекендері | Халқы (2009) |
|---|---|---|---|
| Ақсай ауылдық округі | Ақсай ауылы | 1 | 972 |
| Бұзылық ауылдық округі | Бұзылық ауылы | 2 | 1051 |
| Двуречный ауылдық округі | Двуречное ауылы | 3 | 2085 |
| Есіл қалалық әкімдігі | Есіл қаласы | 1 | 11551 |
| Жаныспай ауылдық округі | Жаныспай ауылы | 2 | 988 |
| Заречное ауылдық округі | Заречное ауылы | 2 | 1220 |
| Знаменка ауылдық әкімдігі | Знаменка ауылы | 1 | 553 |
| Интернациональный ауылдық округі | Интернациональное ауылы | 3 | 898 |
| Красивое ауылдық округі | Красивое ауылы | 5 | 2169 |
| Красногор кенттік әкімдігі | Красногор кенті | 3 | 1467 |
| Қаракөл ауылдық округі | Қаракөл ауылы | 2 | 759 |
| Мәскеу ауылдық округі | Мәскеу ауылы | 1 | 711 |
| Орлов ауылдық округі | Орловка ауылы | 1 | 547 |
| Свободный ауылдық округі | Свободное ауылы | 2 | 1738 |
| Юбилейный ауылдық округі | Юбилейное ауылы | 2 | 988 |
Шаруашылығы өңдеу
Бұрынғы 2 ұжымшар, 18 кеңшар және ауданаралық арнаулы шаруашылық бірлестігі негізінде ауыл шаруашылық мекемелер, жеке шаруа қожалықтары, өндірістік кооперативтер мен серіктестіктер жұмыс істейді. Ауыл шаруашылығына пайдаланылатын жерінің аумағы 768,6 мың га, оның ішінде егістігі 579,9 мың га, шабындығы 20 мың га, жайылымы 186,7 мың га, орман алқабы 12,5 мың га жерді қамтиды. Аудан тұрғындары, негізінен, егін шаруашылығымен айналысады. Дәнді дақылдар мен жемшөп, картоп, көкөніс, техникалық дақылдар өсіріледі. Мал шаруашылығынан сиыр, шошқа, жылқы өсіріледі. Ауданда 3 элеватор, 3 астық қабылдау пункті, май, нан зауыттары, ауылдық құрылыс материалдары комбинаттар, тұрмыстық қызмет көрсету комбинаттары, локомотив депосы, баспахана, т.б. бар.
Инфрақұрылымы өңдеу
Есіл ауданында жалпы білім беретін 31 мектеп, музыка, спорт мектептері, 3 кәсіптік-техникалық мектеп, клубтар мен мәдениет үйлері, қонақ үйі, емдеу-сауықтыру мекемелері, санитарлық-эпидемиологиялық станция, 14 фельдшерлік-акушерлік, 9 дәрігерлік пункттер бар. Аудан жері арқылы Нұр-Сұлтан — Есіл — Қараталды, Есіл — Арқалық темір жолдары, Есіл — Атбасар — Көкшетау, Есіл — Атбасар — Астана, Есіл — Жақсы — Чистополье, Арқалық — Ломоносовка автомобиль жолдары өтеді.
Дереккөздер өңдеу
- ↑ Қазақстан Республикасы халқының жынысы және жергілікті жердің типіне қарай саны (2023 жылғы 1 қаңтарға)
- ↑ Қазақстан Республикасы халқының жекелеген этностары бойынша саны (2022 жыл басына)
- ↑ Қазақстан почталық индекстері
- ↑ Ведомости Верховного Совета СССР. № 22 (840), 1955 г.
- ↑ Ведомости Верховного Совета СССР. № 20 (838), 1955 г.
- ↑ Ресей империясы, КСРО халық санақтары
- ↑ ҚР халық санақтары
- ↑ 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том