Есіл ауданы (Ақмола облысы)
Есіл ауданы – Ақмола облысының батысындағы әкімшілік аудан. 1930 жылы құрылған. Жерінің аумағы 8,0 мың км². Әкімшілік орталығы — Есіл қаласы.
| Қазақстан ауданы | |||
| Есіл ауданы | |||
| |||
| Әкімшілігі | |||
|---|---|---|---|
| Облысы | |||
| Аудан орталығы | |||
| Ауылдық округтер саны |
13 | ||
| Кенттік әкімдіктер саны |
1 | ||
| Қалалық әкімдіктер саны |
1 | ||
| Ауыл саны |
30 | ||
| Қала саны |
1 | ||
| Әкімі |
Серік Мырзасейітұлы Балжанов | ||
| Аудан әкімдігінің мекенжайы |
Есіл қаласы, Қонаев көшесі, №15 | ||
| Тарихы мен географиясы | |||
| Координаттары |
51°49′29″ с. е. 67°05′42″ ш. б. / 51.82472° с. е. 67.09500° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 51°49′29″ с. е. 67°05′42″ ш. б. / 51.82472° с. е. 67.09500° ш. б. (G) (O) (Я) | ||
| Құрылған уақыты |
1930 | ||
| Жер аумағы |
8000 км² | ||
| Уақыт белдеуі | |||
| Тұрғындары | |||
| Тұрғыны |
20 859[1] адам (2023) | ||
| Тығыздығы |
2,6 адам/км² | ||
| Ұлттық құрамы |
орыстар (39,88%), қазақтар (30,19%), украиндар (12,44%), немістер (5,32%), беларустар (3,11%), татарлар (2,88%), башқұрттар (1,27%), молдовандар (0,77%), поляктар (0,65%), әзербайжандар (0,6%), мордвалар (0,45%), басқалары (2,44%)[2] | ||
| Сандық идентификаторлары | |||
| Пошта индексі |
020900-020920[3] | ||
| Автомобиль коды |
03 | ||
|
| |||
|
| |||
Басқа мағыналар үшін Есіл ауданы деген бетті қараңыз.Географиялық орны
өңдеуАудан солтүстігінде СҚО-ның Ғабит Мүсірепов ауданымен, шығысында Жақсы ауданымен, батысында Қостанай облысының Қарасу ауданымен, оңтүстігінде Жарқайың ауданымен шектеседі.
Аудан Есіл өзенінің екі жағын (Көке және Қоңырау өзендерінің аралығында) алып жатқан дала белдемінде орналасқан. Аудан аумағында құрылыстық материалдар (тас, құм, керамзит, саз, т.б.) кен орындары кездеседі.
Тарихы
өңдеуЕсіл ауданы 1930 жылы Пролетар ауданы мен жартылай Атбасар ауданының аумағынан құрылды.
1935 жылы аудан орталығы Қима ауылы болып бекітілді.
1932 жылы Қарағанды облысының, 1936 жылы Солтүстік Қазақстан облысының, 1939 жылдан бастап Ақмола облысының құрамына енді.
1955 жылы 22 қазанда Есіл ауданынан Баранкөл және Қима аудандары бөлініп шығып, аудан орталығы Есіл станциясына көшірілді.[4][5] Есіл станциясы 1958 жылы кент мәртебесін алып, 1963 жылы қалаға айналды. 1970-1988 және 1990-1997 жылдары аудан Торғай облысының құрамында болды.[6]
Климаты
өңдеуКлиматы тым континенттік: қысы суық, қары жұқа (20 см), жазы ыстық әрі құрғақ. Ауаның жылдық орташа температурасы қаңтарда –17 — 18ºС, шілдеде 20 — 21ºС. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері 300 — 350 мм.
Су жүйесі
өңдеуАудан жерінен Есіл өзені ағып өтеді, оған сол жағынан Қарақол, оң жағынан Қызылсу салалары құяды. Үлкен көлдері: Обалыкөл, Жыландыкөл (тұщы).
Топырағы, өсімдігі мен жануарлар дүниесі
өңдеуСолтүстігінде, негізінен, карбонатты қара топырақ, оңтүстік бөлігінде карбонатты күңгірт қызыл қоңыр топырақ тараған. Тың және тыңайған жерлерді игерген жылдары аудан жерінің 75%-і жыртылған. Ауданның солтүстігінде түрлі шөп, қызғылт селеу, қылқан селеу, оңтүстігінде бетеге, қылқан селеу, қараған, сұлыбас өседі. Өзен аңғарларында түрлі астық тұқымдасты шалғын, тал, бұта тараған. Жануарлардан қасқыр, түлкі, қарсақ, суыр, қоян, сарышұнақ, қосаяқ, т.б. мекендейді.
Халқы
өңдеу| 1939 | 1959 | 1970 | 1979 | 1989[7] | 1999 | 2009[8] | 2021 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 19796 | ▲36423 | ▲43329 | ▼41880 | ▲44466 | ▼37309 | ▼27697 | ▼21319 |
1999 жылы тұрғындар саны 37309 адам (18428 ер адам және 18881 әйел адам) болса, 2009 жылы 27697 адамды (13379 ер адам және 14318 әйел адам) құрады.[9]
Тұрғындарының орташа тығыздығы 1 км²-ге 3,8 адамнан келеді.
Әкімшілік бөлінісі
өңдеуАудандағы 31 елді мекен 1 қалалық, 1 кенттік, 1 ауылдық әкімдік пен 12 ауылдық округке біріктірілген:
| Ауылдық округтері | 2009 | 2021 | 2021 2009-ға пайызбен | Ерлер 2009 | Ерлер 2021 | 2021 2009-ға пайызбен | Әйелдер 2009 | Әйелдер 2021 | 2021 2009-ға пайызбен |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Ақсай ауылдық округі | 972 | ▼672 | 69,1 | 505 | ▼349 | 69,1 | 467 | ▼323 | 69,2 |
| Бұзылық ауылдық округі | 1051 | ▼732 | 69,6 | 523 | ▼377 | 72,1 | 528 | ▼355 | 67,2 |
| Двуречный ауылдық округі | 2085 | ▼1405 | 67,4 | 1014 | ▼690 | 68 | 1071 | ▼715 | 66,8 |
| Есіл қалалық әкімдігі | 11551 | ▼11484 | 99,4 | 5490 | ▲5515 | 100,5 | 6061 | ▼5969 | 98,5 |
| Жаныспай ауылдық округі | 988 | ▼623 | 63,1 | 476 | ▼320 | 67,2 | 512 | ▼303 | 59,2 |
| Заречный ауылдық округі | 1220 | ▼757 | 62 | 617 | ▼367 | 59,5 | 603 | ▼390 | 64,7 |
| Знаменка ауылдық әкімдігі | 553 | ▼280 | 50,6 | 275 | ▼141 | 51,3 | 278 | ▼139 | 50 |
| Интернациональный ауылдық округі | 898 | ▼480 | 53,5 | 450 | ▼232 | 51,6 | 448 | ▼248 | 55,4 |
| Красивое ауылдық округі | 2169 | ▼1466 | 67,6 | 1065 | ▼745 | 70 | 1104 | ▼721 | 65,3 |
| Красногор кенттік әкімдігі | 1467 | ▼579 | 39,5 | 697 | ▼303 | 43,5 | 770 | ▼276 | 35,8 |
| Қаракөл ауылдық округі | 759 | ▼431 | 56,8 | 368 | ▼201 | 54,6 | 391 | ▼230 | 58,8 |
| Мәскеу ауылдық округі | 711 | ▼504 | 70,9 | 323 | ▼243 | 75,2 | 388 | ▼261 | 67,3 |
| Орлов ауылдық округі | 547 | ▼369 | 67,5 | 263 | ▼173 | 65,8 | 284 | ▼196 | 69 |
| Свободный ауылдық округі | 1738 | ▼1003 | 57,7 | 832 | ▼488 | 58,7 | 906 | ▼515 | 56,8 |
| Юбилейный ауылдық округі | 988 | ▼534 | 54 | 481 | ▼278 | 57,8 | 507 | ▼256 | 50,5 |
| ЖАЛПЫ САНЫ | 27697 | ▼21319 | 77 | 13379 | ▼10422 | 77,9 | 14318 | ▼10897 | 76,1 |
Шаруашылығы
өңдеуБұрынғы 2 ұжымшар, 18 кеңшар және ауданаралық арнаулы шаруашылық бірлестігі негізінде ауыл шаруашылық мекемелер, жеке шаруа қожалықтары, өндірістік кооперативтер мен серіктестіктер жұмыс істейді. Ауыл шаруашылығына пайдаланылатын жерінің аумағы 768,6 мың га, оның ішінде егістігі 579,9 мың га, шабындығы 20 мың га, жайылымы 186,7 мың га, орман алқабы 12,5 мың га жерді қамтиды. Аудан тұрғындары, негізінен, егін шаруашылығымен айналысады. Дәнді дақылдар мен жемшөп, картоп, көкөніс, техникалық дақылдар өсіріледі. Мал шаруашылығынан сиыр, шошқа, жылқы өсіріледі. Ауданда 3 элеватор, 3 астық қабылдау пункті, май, нан зауыттары, ауылдық құрылыс материалдары комбинаттар, тұрмыстық қызмет көрсету комбинаттары, локомотив депосы, баспахана, т.б. бар.
Инфрақұрылымы
өңдеуЕсіл ауданында жалпы білім беретін 31 мектеп, музыка, спорт мектептері, 3 кәсіптік-техникалық мектеп, клубтар мен мәдениет үйлері, қонақ үйі, емдеу-сауықтыру мекемелері, санитарлық-эпидемиологиялық станция, 14 фельдшерлік-акушерлік, 9 дәрігерлік пункттер бар. Аудан жері арқылы Нұр-Сұлтан — Есіл — Қараталды, Есіл — Арқалық темір жолдары, Есіл — Атбасар — Көкшетау, Есіл — Атбасар — Астана, Есіл — Жақсы — Чистополье, Арқалық — Ломоносовка автомобиль жолдары өтеді.
Дереккөздер
өңдеу- ↑ Қазақстан Республикасы халқының жынысы және жергілікті жердің типіне қарай саны (2023 жылғы 1 қаңтарға)
- ↑ Қазақстан Республикасы халқының жекелеген этностары бойынша саны (2022 жыл басына)
- ↑ Қазақстан почталық индекстері
- ↑ Ведомости Верховного Совета СССР. № 22 (840), 1955 г.
- ↑ Ведомости Верховного Совета СССР. № 20 (838), 1955 г.
- ↑ Есіл ауданы
- ↑ Ресей империясы, КСРО халық санақтары
- ↑ ҚР халық санақтары
- ↑ 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том Мұрағатталған 8 желтоқсанның 2019 жылы.
- ↑ 2021 жылғы ұлттық халық санағының қорытындылары